Paz de Westfalia

En 1640, despois de case trinta anos, volveuse a reunir a Dieta. Esta foi aproveitada polos estados do Imperio para acusar a Fernando II de Habsburgo de sobrevalorar a España, mentres Suecia e especialmente Francia ían no mesmo sentido para desfacer a colaboración das dúas casas Habsburgo.

Para debilitar ao Sacro Imperio Romano Xermánico, a principal autoridade transnacional da época, proclamouse a primacía dos estados alemáns fronte a poderes externos, como o Emperador ou o Papa. Para o Sacro Imperio, a Paz de Westfalia supuxo a perda de poder real do Emperador e unha maior autonomía dos trescentos cincuenta estados resultantes. Para todos os efectos, o Sacro Imperio Romano pasou a ser unha confederación de Estados.

O príncipe elector de Brandeburgo, un dos protestantes máis influentes, foi beneficiado polo apoio de Francia. Esta, empeñada en debilitar ao Emperador, permitiu a Brandeburgo facerse con territorios adxacentes. Paradoxalmente, Prusia nacería no futuro a partir da fusión de Brandeburgo e o Ducado de Prusia e chegaría a ser un dos peores inimigos de Francia.

 

Un dos principais negociadores foi o cardeal Mazarino, primeiro ministro de Francia desde 1643. Esta foi a gran beneficiada da Paz de Westfalia. Por unha banda, reducíase o poder do seu gran adversario continental, o Imperio, e por outro estendía as súas fronteiras con varios territorios: Metz, Verdún, Alsacia, Breisach, o dominio militar da cidade de Philippsburg. A partir de entón, e especialmente tras a Paz dos Pireneos, Francia converteuse na potencia hexemónica de Europa.

A intención inicial do Emperador era incluír a España na paz, pero as presións de Francia lograron a súa neutralidade na guerra entre ambas as nacións pirenaicas. A pesar dos esforzos de Francia por illar a España, esta asinou a paz coas Provincias Unidas dos Países Baixos en xuño de 1648, recoñecendo a súa independencia. Esta independencia era un feito desde que en 1609, durante o reinado de Filipe III, asinásese a Tregua dos Doce Anos. Os Países Baixos, que non buscaban a independencia, continuaron pertencendo á monarquía española até principios do século XVIII.

As condicións desmesuradas que esixía o cardeal Mazarino provocaron a continuación da guerra hispano-francesa até a Paz dos Pireneos (1659).

Até o reinado de Filipe III España mantívose como a principal potencia de Europa. Con Filipe IV xa se empezan a ver signos claros da decadencia, que quedan patentes tras a Paz de Westfalia.

Suecia conseguiu unha posición hexemónica no Mar Báltico que mantivo durante décadas. Obtivo case toda a Pomerania, Wismar, Bremen e Verden, o que lle permitiu participar na Dieta Imperial.

Tras diversas batallas perdidas, fundamentalmente contra Suecia, Dinamarca viuse obrigada a asinar a paz con esta en 1645. Dinamarca perdeu todas as súas posesións no Báltico e a Península escandinava.

A Paz de Westfalia supuxo modificacións nas bases do Dereito internacional, con cambios importantes encamiñados a lograr un equilibrio europeo que impedise a uns estados imporse a outros. Os efectos da Paz de Westfalia mantivéronse até as guerras e revolucións nacionalistas do romántico século XIX.

Este tratado supuxo a desintegración da república cristiá e o imperialismo de Carlos V e ademais, propugnáronse principios como o da liberdade relixiosa "inter estados". Así, cada estado adoptaba como propia e oficial a relixión que tiña naquel momento. O cal é visto como unha concesión católica aos novos cismas que, como orixe política, romperan Europa.

Fronte á visión española e do Sacro Imperio dunha universitas christiana, triunfaron as ideas francesas que exaltaban a razón de Estado como xustificación da actuación internacional, o Estado substituía a outras institucións internacionais ou transnacionais como a máxima autoridade nas relacións internacionais. Na práctica isto supuña que o Estado deixaba de estar suxeito a normas morais externas a el mesmo. Cada Estado tiña dereito a aquelas actuacións que asegurasen a súa engrandecemento.

Consecuencias da Paz de Westfalia foron a aceptación do principio de soberanía territorial, o principio de non inxerencia en asuntos internos e o trato de igualdade entre os Estados independentemente do seu tamaño ou forza. Na práctica as cousas foron algo diferentes e o resultado moi desigual para os diferentes Estados. Algúns Estados pequenos foron absorbidos por Francia, acabaron perdendo a súa identidade asimilados pola cultura maioritaria e xa non deixaron de ser parte dela. Doutra banda, aos Estados que formaban parte do Sacro Imperio recoñecéuselles unha autonomía moito maior da que xa tiñan.

O outro gran prexudicado foi o papado, que deixou definitivamente de exercer un poder temporal significativo na política europea.

A Paz de Westfalia supuxo o fin dos conflitos militares aparecidos como consecuencia da Reforma protestante e a Contrarreforma. Desde os tempos de Martiño Lutero, as guerras europeas desencadeábanse tanto por motivos xeopolíticos como relixiosos. Tras a Paz de Westfalia, a relixión deixou de ser esgrimida como casus belli. A pesar das disposicións que tentaban unha convivencia relixiosa, a intransixencia obrigou na práctica a exiliarse aos que no adoptaban a do gobernante.

• Tratado da Paz de Osnabrück (Instrumentum Pacis Osnabrugensis, IPO) versión completa en alemán Arquivado 13 de setembro de 2019 en Wayback Machine.
• Tratado da Paz de Münster (Instrumentum Pacis Monasteriensis, IPM) versión completa en alemán Arquivado 13 de setembro de 2019 en Wayback Machine.