Σμύρνη

Αυτό το λήμμα παρουσιάζει το θέμα από ελληνική οπτική γωνία ή δίνει δυσανάλογο βάρος στην ελληνική πτυχή ενός παγκόσμιου θέματος. Προσπαθήστε να το ανασκευάσετε ή και να προσθέσετε πληροφορίες έτσι ώστε να καλύπτει πληρέστερα και περισσότερο ουδέτερα το θέμα. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Σμύρνη
Παρωνύμιο: Ege'nin İncisi
Σμύρνη 38°24′46″N 27°8′18″E
Χώρα	Τουρκία
Διοικητική υπαγωγή	Επαρχία Σμύρνης[1]
Ίδρυση	3η χιλιετία π.Χ.
Διοίκηση
• Δήμαρχος Σμύρνης	Cemil Tugay (από 2024)[2]
Έκταση	944 km²[3]
Υψόμετρο	9 μέτρα[4]
Πληθυσμός	2.948.609 (31  Δεκεμβρίου 2023)
Ταχ. κωδ.	35000–35999
Τηλ. κωδ.	232
Ζώνη ώρας	UTC+03:00
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Σμύρνη (τουρκικά: İzmir, Ιζμίρ) είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας, μετά την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα και ο σημαντικότερος εισαγωγικός και εξαγωγικός εμπορικός λιμένας της χώρας.^[5] Βρίσκεται στον ανατολικό μυχό του ομώνυμου Κόλπου της Σμύρνης, 90 χλμ. ανατολικά του Τσεσμέ, έναντι της νήσου Χίου, στα κεντρικά τουρκικά παράλια του Αιγαίου πελάγους.

Το 2019, η πόλη της Σμύρνης είχε πληθυσμό 2.972.000 κατοίκων, ενώ η ομώνυμη επαρχία είχε πληθυσμό 4.367.251 κατοίκων.^[6][7] Η μητροπολιτική περιοχή της πόλης εκτείνεται στα νερά του κόλπου της Σμύρνης και κατά μήκος του δέλτα του ποταμού Γκεντίζ στα βόρεια, ενώ στα ανατολικά εκτείνεται κατά μήκος μιας προσχωσιγενούς πεδιάδας στα ανατολικά την οποία δημιούργησαν διάφορα μικρά ρέματα και στα νότια κατά μήκος ενός πιο ανώμαλου ανάγλυφου.^[8]

Στην κλασσική αρχαιότητα, η συγκεκριμένη πόλη ήταν γνωστή ως Σμύρνη. Έτσι ήταν γνωστή στα αγγλικά και πολλές άλλες γλώσσες μέχρι το 1930 περίπου, όταν μια εκστρατεία της κυβέρνησης της Τουρκίας είχε ως αποτέλεσμα την σταδιακή επικράτηση του τουρκικού ονόματος Ιζμίρ έναντι του ελληνικού.^[9] Ωστόσο, το ιστορικό όνομα Σμύρνη χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων στα ελληνικά, στα αρμενικά (Զմյուռնիա, Ζμιούρνια), στα ιταλικά (Smirne), στα καταλανικά, τα πορτογαλικά και τα ισπανικά (Esmirna). Η Σμύρνη έχει πάνω από 3.000 χρόνια καταγεγραμμένης ιστορίας και κατοικείται τουλάχιστον 8.500 χρόνια από την νεολιθική εποχή. Βρίσκεται σε μια στρατηγική θέση στο μυχό ενός κόλπου που κινείται προς τα κάτω σε μια βαθιά εσοχή, στο μέσο της μικρασιατικής ακτής. Είναι μια από τις κύριες ναυτικές πόλεις της Μεσογείου για μεγάλο μέρος της ιστορίας της. Η Σμύρνη έχει φιλοξενήσει τους Μεσογειακούς Αγώνες του 1971 και την Πανεπιστημιάδα του 2005, ενώ συμμετείχε και στον Κλιμαθώνιο του 2019.^[10]

Η πόλη της Σμύρνης αποτελείται από αρκετές μητροπολιτικές επαρχίες. Από αυτές, η επαρχία Κονάκ αντιστοιχεί στην ιστορική Σμύρνη με την περιοχή της επαρχίας να αποτελεί το κεντρικό δήμο Σμύρνης (τουρκικά: İzmir Belediyesi‎‎) της πόλης μέχρι το 1984. Με τον σχηματισμό του "Μητροπολιτικού δήμου της Σμύρνης" (τουρκικά: İzmir Büyükşehir Belediyesi‎‎), η πόλη της Σμύρνης ένωσε τις έντεκα αστικές επαρχίες της (αρχικά εννιά) - τις Μπάλτσοβα, Μπαϊρακλί, Μπουρνόβα, Μπουτζά, Τσιγλί, Γκαζιεμίρ, Γκιουζελμπαχτσέ, Καραμπαγλάρ, Καρσούγιακα, Κονάκ και Ναρλουντερέ, ενώ αργότερα εννιά επαρχίες της επαρχίας Σμύρνης συγχωνεύτηκαν με την πόλη.^[11][12] Το 2013, το πέρασμα του νόμου 6360 καθιέρωσε τις 30 επαρχίες της επαρχίας Σμύρνης ως τμήμα της μητροπολιτικής περιοχής της πόλης.^[13]

Η Σμύρνη θεωρείται ως μία από τις αρχαιότερες πόλεις και λιμένες της Μεσογείου και της αρχαίας Ιωνίας. Ιδρύθηκε περί το 3000 π.Χ. και επέζησε μέχρι σήμερα. Στη μακραίωνη ιστορία της έχει αλλάξει δύο θέσεις. Η πρώτη των προϊστορικών χρόνων που αναφέρει ο Στράβων ως «Παλαιά Σμύρνη» και η δεύτερη που έκτισε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοι αυτού κατά την ελληνιστική περίοδο. Την Ρωμαϊκή εποχή απέκτησε αίγλη. Οι Ρωμαίοι την τίμησαν τρεις φορές με τον εγκωμιαστικό τίτλο της ''νεωκόρου'' λόγω της εκπληκτικής της ευημερίας. Η Σμύρνη δε ήταν η πρώτη πόλη που αναγνώρισε τη Ρώμη ως θεότητα. Η Εκκλησία της Σμύρνης ήταν μία από τις Επτά Εκκλησίες της Ασίας, που αναφέρονται στην Αποκάλυψη του Ιωάννου. Κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο επίσκοποι Σμύρνης διετέλεσε ο Άγιος Βουκόλος και μετέπειτα ο Άγιος Πολύκαρπος που μαρτύρησε στο όρος Πάγος της Σμύρνης.

Ο όρος «Καθολική Εκκλησία» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 110 μ.Χ. σε επιστολή του Αγίου Ιγνατίου Αντιοχείας προς την Εκκλησία της Σμύρνης. Το 1424 η περιοχή κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς. Ωστόσο πριν, αλλά και μετά την κατάληψη της, Βενετοί και Γενουάτες προσπάθησαν αρκετές φορές να την συμπεριλάβουν στις Δημοκρατίες τους. Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1472 Βενετοί, υπό τον Πιέτρο Μοκενίγο, σε μια αποτυχημένη προσπάθεια κυρίευσαν και κατέστρεψαν την πόλη. Κατοικήθηκε από Έλληνες από την αρχαιότητα μέχρι και την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και την ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε με τη Συνθήκη της Λωζάνης.

Ο χριστιανικός πληθυσμός της Σμύρνης είχε υποστεί σφαγές και πριν το 1922. Η πρώτες σημαντικές βιαιοπραγίες ήταν κατά τα Ορλωφικά το 1770. Τότε είχαν συρρεύσει στη Σμύρνη περί τους 4.000 ενόπλους μουσουλμάνους από διάφορα μέρη με σκοπό να αντιμετωπίσουν τυχόν απόβαση των Ρώσων. Όταν στις 8 Ιουλίου έγινε γνωστή η καταστροφή του Οθωμανικού στόλου στη ναυμαχία του Τσεσμέ, μουσουλμανικός όχλος επιδόθηκε για εκδίκηση σε σφαγή Ελλήνων και άλλων χριστιανών, ακόμα και Ευρωπαίων. Κατά την εκτίμηση του Γάλλου προξένου Πεϊσονέ σφαγιάστηκαν 1.000-1.500 άτομα. Τότε ο αριθμός των Ελλήνων στην πόλη ανερχόταν σε περίπου 20.000 άτομα.^[14]

Σφαγές εναντίον Ελλήνων και άλλων χριστιανών έγιναν επίσης το Μάρτιο του 1797, με αφορμή το φόνο ενός γενίτσαρου από χριστιανούς. Σε αντίποινα, γενίτσαροι και μουσουλμανικός όχλος σκότωσαν περί τους 1.500 έως 2.000 Έλληνες, σύμφωνα με εκτιμήσεις ξένων διπλωματών που ζούσαν στη Σμύρνη.^[15]

Στη Σμύρνη συστάθηκε η “Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρία”, τα κέρδη της οποίας συγκεντρώνονταν για την Ελληνική Επανάσταση. Επικεφαλής της Εφορίας της Σμύρνης τοποθετήθηκε ο Μιχαήλ Ναύτης.^[16] Η Κυριακή Ναύτη από τη Σμύρνη, σύζυγός του Μιχαήλ, ήταν η πρώτη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας.^[17][18][19]

Σφαγές έγιναν και κατά τους πρώτους μήνες της Επανάστασης του 1821.^[20][21] Η είδηση για την επανάσταση στη Βλαχία έφτασε στη Σμύρνη την 17/29 Μαρτίου 1821, οπότε άρχισαν μαζικοί διωγμοί και σφαγές χριστιανών, ακόμα και Δυτικών ("Φράγκων"). Τα γεγονότα περιγράφει, μεταξύ άλλων, ο Αμερικανός ιεραπόστολος Πλίνι Φισκ που έμενε στην πόλη^[22], όπως και ο Επτανήσιος Σπυρίδων Δεστούνης, πρόξενος της Ρωσίας στη Σμύρνη.^[23]

Ένας άγνωστος Μικρασιάτης δωρητής αγόρασε μπαρούτι από τη Σμύρνη και το Αϊβαλί και το προσέφερε μυστικά στον Αγώνα στα μέσα Μαρτίου του 1821. Με το μπαρούτι αυτό έγινε η απελευθέρωση της Καλαμάτας. Συνολικά αγόρασε 270 βαρέλια μπαρούτι -12 οκάδων το ένα- και 6 καντάρια μολύβι (κάθε καντάρι ισούται με 57 κιλά) και τα προσέφερε ως δωρεά στον Αγώνα με προορισμό την Πελοπόννησο. Το πολύτιμο φορτίο μεταφέρθηκε από τη Σμύρνη με καπετάνιο τον Χριστόφορο Μέξη. Το πλοίο κατάφερε και πέρασε όλα τα θαλάσσια μπλόκα και αγκυροβόλησε στην Πελοπόννησο. Το μπαρούτι κατέφτασε στη Μεσσηνία νύχτα και ακολούθως μεταφέρθηκε πάνω σε μουλάρια, από τον Αλμυρό της Βέργας στη Μονή Μαρδακίου στη Νέδουσα, για να ετοιμαστούν τα φυσέκια για τον Αγώνα.^[24]

Σύμφωνα με την απογραφή του αγγλικού προξενείου που έγινε το 1891, η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης (βιλαέτι του Αϊδινίου) τότε είχε συνολικό πληθυσμό 207.000. Από αυτούς, οι Έλληνες ήταν 107.000, Τούρκοι 52.000, Εβραίοι 23.000, Αρμένιοι 12.000, Ιταλοί 6.500, Γάλλοι 2.500, Αυστριακοί 2.200 και Άγγλοι 1.500^[25]. Ενώ ο Γάλλος περιηγητής Ντεκάμ, που βρέθηκε στη Σμύρνη μεταξύ 1888-1889 αναφέρει ότι 80.000 Έλληνες κατοικούσαν μέσα στη πόλη.^[26]

Μέχρι πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 η Σμύρνη (μόνο η πόλη) αριθμούσε 370.000 κατοίκους, εκ των οποίων 165.000 ήταν Έλληνες, 80.000 Οθωμανοί Τούρκοι, 55.000 Εβραίοι, 40.000 Αρμένιοι, 6.000 Λεβαντίνοι και 30.000 διάφοροι άλλοι ξένοι. Σύμφωνα με τον Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανό πρόξενο της πόλης, η Σμύρνη την εποχή εκείνη ξεπερνούσε τους 500.000 κατοίκους. Επικρατούσα γλώσσα ήταν η ελληνική εκ της οποίας η πόλη είχε ένα καθαρό ελληνικό χρώμα με σχετικά ανεπτυγμένο εμπόριο και πολιτιστικές εκδηλώσεις, έτσι ώστε ν΄ αποκαλείται από τους μεν Τούρκους ως "Γκιαούρ Ιζμίρ" (Gâvur İzmir = Άπιστη Σμύρνη), από τους δε Ευρωπαίους ως Παρίσι του Λεβάντε. Η συνεχής, μάλιστα, αύξηση των ξένων εμπόρων ήδη από τον 16ο αιώνα την κατέστησε μια από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις της εποχής και οπωσδήποτε το μεγαλύτερο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου. Η παρουσία αυτή σημαδεύτηκε από τα διάφορα έργα που τους ανατέθηκαν, κυρίως από πλούσιους Έλληνες εμπόρους που είχαν επαφές με την Ευρώπη. Έτσι, το τελωνείο της Σμύρνης κατασκευάστηκε από τον Γουστάβ Άιφελ, αρχιτέκτονα του ομώνυμου Παρισινού Πύργου, το Και από Γαλλική εταιρεία με πλάκες από τη Νάπολη, ενώ το Ρολόι στην πλατεία Διοικητηρίου (Κονάκ) ήταν δώρο του Γουλιέλμου Β'. Η Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική σε συνδυασμό με την τοπική έδωσε τον όρο "Σμυρναίικο σπίτι" ως κάτι ξεχωριστό στο είδος του. Ο πολυταξιδεμένος Αδαμάντιος Κοραής ανέφερε για την πατρίδα του, τη Σμύρνη, ότι η καλαισθησία των κατοικιών της συγκρίνεται με την αντίστοιχη του Παρισιού. Στην πόλη λειτουργούσαν ξένες και ελληνικές λέσχες που διοργάνωναν χορούς και άλλες δεξιώσεις για φιλανθρωπικούς, συνήθως, σκοπούς.

Η Σμύρνη εκτείνεται από τους ΝΔ. πρόποδες του Σιπύλου και των ΒΑ. του Πάγου (Καντιφέ καλέ) μέχρι την ακτή, όπου και η θαυμαστή προκυμαία "Και" που εκτείνεται κατά Β.-Ν. από έναντι του σιδηροδρομικού σταθμού του Αϊδινίου, της λεγόμενης Πούντας (Αλ Σατζάκ), βόρειο άκρο της προκυμαίας, μέχρι το παλαιό διοικητήριο (Κονάκι), νότιο άκρο. Μέχρι το 1922 η πόλη διακρίνονταν στον "Πάνω Μαχαλά", (Μελαντία, Μπασμανέ) ο οποίος βρισκόταν προς τον Πάγο και ήταν το αρχαιότερο τμήμα της πόλης, όπου διέμεναν κυρίως εύποροι Τούρκοι, Εβραίοι και λίγοι Έλληνες και στον "Κάτω Μαχαλά" ή "Κάτω Πόλη", νεότερο τμήμα, όπου διέμενε ο κυρίως χριστιανικός πληθυσμός, οι Αρμένιοι (νότια), και οι Έλληνες (βορειότερα των Αρμενίων), μέχρι και την έναντι ΒΔ. ακτή το λεγόμενο Κορδελιό.

Η κάτω πόλη περιελάμβανε την Αρμενοσυνοικία, (που συνόρευε με την εβραϊκή συνοικία του Πάνω Μαχαλά) με το ναό του Αγίου Στεφάνου και την ελληνική συνοικία με το ναό του Αγίου Γεωργίου, την αγορά "Μεγάλες Ταβέρνες", τη συνοικία "Γυαλάδικα", όπου και ο περίφημος ναός της Αγίας Φωτεινής, βορειότερα ο Φραγκομαχαλάς (συνοικία καθολικών), η συνοικία των Νοσοκομείων και μακρύτερα η συνοικία Φασουλάς, όπου αμέσως μετά άρχιζε δια της κεντρικής οδού Τράσα (τα), (εσωτερική παράλληλη προς τη προκυμαία), η αριστοκρατική συνοικία με την πλατεία της Καλλιθέας (Μπέλα Βίστα) και τον παράλληλο δρόμο, το γνωστό εκ παραφθοράς "Παραλλέλι" με τις επαύλεις των εύπορων Σμυρναίων. Συνέχεια της οδού των Τράσων ήταν τα Σχοινάδικα, το Κερασοχώρι, και το βουλεβάρτο Αλιότι προς το σιδηροδρομικό σταθμό Αϊδινίου. Ακολουθούσε η συνοικία της Πούντας με Ιταλούς και Μαλτέζους κατοίκους και ενδότερα οι λαϊκές συνοικίες του "Αγίου Τρύφωνα" ή Τσικουδιά, τα "Ταμπάκικα" (βυρσοδεψεία), τα "Μορτάκια" ή Λυγαριά, καθώς και η πέρα του σταθμού Κασαμπά η συνοικία του Αγίου Κωνσταντίνου με συνέχεια αυτής τα "Χιώτικα".

Κατά την Καταστροφή της Σμύρνης του 1922 με τη μεγάλη πυρκαγιά του καταστράφηκε σχεδόν όλος ο Κάτω Μαχαλάς από την Αρμενοσυνοικία μέχρι και τα Σχοινάδικα. Στους χριστιανούς-θύματα των τουρκικών θηριωδιών συγκαταλέγεται και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης, ο οποίος συνελήφθη, βασανίσθηκε και διαμελίστηκε από τον τουρκικό όχλο βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο στις 28 Αυγούστου 1922, ημέρα Κυριακή. Μαζί με τον Μητροπολίτη, από τον τουρκικό όχλο δολοφονήθηκαν και δύο επιφανή μέλη της Μικρασιατικής Άμυνας, ο δημογέροντας Γεώργιος Κλημάνογλου και ο διαπρεπής νομικός Νικόλαος Τσουρούκτσογλου.^[27] Οι σφαγές κατά Ελλήνων και Αρμενίων από τους Τούρκους έκαναν τον Αμερικανό Πρόξενο στη Σμύρνη, Τζωρτζ Χόρτον (George Horton), να γράψει: «Ένα από τα δυνατώτερα συναισθήματα που πήρα μαζί μου απ’ τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής, διότι ανήκα στο ανθρώπινο γένος».^[28]

Η σημερινή Σμύρνη, εκτός από ένα τμήμα της τουρκικής συνοικίας του άλλοτε Πάνω Μαχαλά και της Πούντας με τους λιθόστρωτους δρόμους, σε τίποτα δε θυμίζει την ανατολίτικη όψη της παλαιάς Σμύρνης με το ιπποκίνητο τραμ της προκυμαίας, τα στενά σοκάκια (=παρόδους) και τα ξύλινα σπίτια. Στην τεράστια σε έκταση πυρίκαυστη περιοχή των άλλοτε έξι συνοικιών, της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Τρύφωνα, της Ευαγγελιστρίας, του Αγίου Νικολάου, και του Αγίου Ιωάννη και κάποιων τμημάτων άλλων παλαιών συνοικιών εκτείνεται σήμερα το περίφημο πολιτιστικό πάρκο της Σμύρνης, έκτασης 300.000 τ.μ. που αποτελεί μικρογραφία του πάρκου της Μόσχας, όπου περιλαμβάνει μικρές λίμνες, ζωολογικό κήπο, ταβέρνες και τις εγκαταστάσεις της ετήσιας εμπορικής έκθεσης με μόνιμα περίπτερα εκθετών σε αρχαίο ελληνικό ρυθμό. Στη θέση του άλλοτε ναού του Αγίου Δημητρίου μέσα στο πάρκο, έχει ανεγερθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σμύρνης με πλήθος εκθεμάτων της αρχαίας ελληνικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής.

Η πλατεία του άλλοτε Διοικητηρίου (Κονάκι) αποτελεί σήμερα το κέντρο της κίνησης της πόλης, έναντι της οποίας βρίσκεται η αποβάθρα των μικρών επιβατηγών πλοίων ("βαποράκια") που εξυπηρετούν τη συγκοινωνία με τα παράλια περίχωρα της Σμύρνης. Η μεγαλύτερη εμπορική και τουριστική κίνηση σημειώνεται σε ακανόνιστη και στενή οδό από το Κονάκι μέχρι το τέμενος Ισάρ Τζαμί με πλήθος καταστημάτων νεωτερισμών, ζαχαροπλαστεία, χρυσοχοεία, παλαιοπωλεία, καθώς και κρεοπωλεία και οπωροπωλεία αντικαθιστώντας τους προ του 1922 εμπορικούς δρόμους του Φραγκομαχαλά, των Γυαλάδικων και τις Μεγάλες Ταβέρνες. Οι παλαιές θολωτές και σκοτεινές τουρκικές αγορές, οι λεγόμενες "μπεζεστένια", φέρονται σήμερα χωρίς σκέπαστρα.

Κύρια προάστια και χωριά γύρω από τη Σμύρνη είναι από ΝΔ. και επί της παραλίας κατά σειρά η Μελαντία (Καρατάσι), ο Σαλαχανάς, η Καραντίνα, το Γκιόζ Τεπέ και το Κοκαργιαλί, προς Α. είναι το Νταραγάτσι, το Χαλκά-μπουνάρ και από εκεί στο εσωτερικό ο Μπουρνόβας που αποτελούσε την κατ΄ εξοχήν αγγλική παροικία της Σμύρνης. Από το Χαλκά-μπουνάρ και επί της απέναντι ΒΔ. παραλίας του μυχού του κόλπου είναι η Αγία Τριάδα, το Μπαϊρακλί, και τέλος στο άκρο το Κορδελιό (Καρσίγιακα). Άλλα χωριά της Σμύρνης είναι ο Κουκλουτζάς, ο Μπουτζάς, το Σεβντίκιοϊ, ο Προφήτης Ηλίας και η Αγία Άννα.

Η Σμύρνη υπέστη από την αρχαιότητα πολλές καταστροφές από πυρκαγιές, σεισμούς αλλά και από επιδημίες (πανώλη). Πανώλη ενέσκηψε κατ' επανάληψη στους τρεις συνεχόμενους αιώνες, τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα με μεγάλο αριθμό θυμάτων. Επίσης στους μεγάλους σεισμούς του 1688 και 1778 ολόκληρες συνοικίες είχαν ισοπεδωθεί. Σημαντικότερη πυρκαγιά πριν από την καταστροφή του 1922 ήταν εκείνη του 1842, όπου αποτεφρώθηκε το αρχικό κτήριο της Ευαγγελικής Σχολής.

• (*)¹ Τα σχέδια του πάρκου μετέφερε το 1926 ο τότε δήμαρχος Σμύρνης Μπεκτσή Ουζ, που επισκέφθηκε τη Μόσχα, σε ανταπόδοση επίσκεψης στη Σμύρνη του Ρώσου στρατηγού Βοροσίλωφ το 1925.

Η Σμύρνη, (ο Κάτω Μαχαλάς), προ της καταστροφής της το 1922, είχε 16 ορθόδοξους ναούς με σημαντικότερο το μεγάλο μητροπολιτικό ναό της Αγίας Φωτεινής με το μεγαλοπρεπές και εξαίρετης τέχνης μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, που κτίσθηκε τον 17ο αιώνα, καταστράφηκε από σεισμό το 1688, ανοικοδομήθηκε το 1690 και επανοικοδομήθηκε το 1692 μετά από πυρκαγιά που σημειώθηκε. Αποτελούσε τον κατ' εξοχήν σμυρναίικο ναό, όπου τελούνταν στη μικρή περίοδο της απελευθέρωσης όλες οι επίσημες λειτουργίες και εθνικές τελετές. Τόσο ο ναός όσο και το κωδωνοστάσιο ανατινάχθηκαν με δυναμίτιδα από τους Τούρκους μετά την καταστροφή. Οι άλλοι ναοί ήταν του Αγ. Γεωργίου, κοντά στη μητρόπολη, της Κοίμησης της Θεοτόκου, στη συνοικία Φασουλά, ο ναός του ορφανοτροφείου Σμύρνης, που εκκλησιαζόταν η αριστοκρατία, ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου, στα Σχοινάδικα, οι ναοί Αγ. Αικατερίνης, Αγ. Τρύφωνα, Αγ. Δημητρίου, Αγ. Χαραλάμπους και Ευαγγελιστρίας, (στην ελληνική συνοικία), ο ναός του Αγ. Στεφάνου στην Αρμενοσυνοικία, του Αγ. Βουκόλου, στο σταθμό Κασαμπά, του Αγ. Κωνσταντίνου, του Αγ. Ιωάννη θεολόγου και της Μεταμόρφωσης στη συνοικία Μορτάκια, του Τιμίου Προδρόμου στη Λυγαριά, και των Ταξιαρχών στο περίβολο του νεκροταφείου. Από όλους τους παραπάνω ναούς οι μόνοι που υφίστανται σήμερα είναι ο Άγιος Βουκόλος (Άη Βούκλας) αποκατεστημένος με τον γυάλινο τρούλο του^[29], ο Τίμιος Πρόδρομος της Λυγαριάς, χωρίς στέγη, και στα πέριξ της Σμύρνης προάστια οι ναοί Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Μενεμένη και του Τιμίου Σταυρού, στον Μπουρνόβα. Άλλοι κάηκαν, άλλοι γκρεμίστηκαν και στη θέση τους ανοίχθηκαν λεωφόροι και δημιουργήθηκαν πάρκα. Κάποιοι άλλοι που διασώθηκαν μετατράπηκαν σε τεμένη, σχολεία και αρχικά αποθήκες.

Από τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα σημαντικότερη ήταν η "Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης" (αρρένων), που ιδρύθηκε το 1717 με πλήρες γυμνάσιο με διάφορα παραρτήματα, όπως οι δημοτικές σχολές του Τιμίου Προδρόμου και το Κιουπετσόγλειο. Η σχολή αυτή περιελάμβανε επίσης βιβλιοθήκη με 35.000 τόμους και 180 ιστορικά χειρόγραφα, μικρό μουσείο με αρχαία εκθέματα και μεγάλη νομισματική συλλογή. Αντίστοιχη σχολή θηλέων ήταν το "Κεντρικόν Παρθεναγωγείον", που είχε εγκατασταθεί αρχικά (1837) στον περίβολο της Μητρόπολης και από το 1883 σε μεγαλοπρεπές οικοδόμημα που είχε δωρίσει ο Δ. Κιουπετζόγλου. Και τα δύο αυτά μαρμάρινα οικοδομήματα σώζονται μέχρι σήμερα και στεγάζουν τουρκικά γυμνάσια. Ακόμη, σημαντικό παρθεναγωγείο ήταν το "Ομήρειον" (1881) το οποίο ήταν ισάξιο του Αρσακείου και οι μαθήτριες, πλην των άλλων μαθημάτων, διδάσκονταν έξι ξένες γλώσσες. Επιπλέον, λειτουργούσαν πολλαπλές συνοικιακές σχολές ανάλογα με την εκκλησία στην οποία υπάγονταν. Όλες αυτές οι σχολές είχαν ως βάση το άσβεστο αρχαίο ελληνικό πνεύμα και ήταν ιδιαίτερα αυστηρές ως προς τους κανόνες και γενικώς τους τρόπους συμπεριφοράς, ευγένειας και καθαριότητας των μαθητών και των μαθητριών. Τέλος, υπήρχαν και ξένα σχολεία, τα οποία είχαν ιδρύσει κυρίως Ιταλοί, Γάλλοι, Αμερικάνοι κ.ά.

Σημαντικότερα από τα ευαγή ιδρύματα ήταν το "Γραικικό Νοσοκομείο" ή "Νοσοκομείο του Αγ. Χαραλάμπους", που είχε ιδρυθεί από τον Π. Σεβαστόπουλο, (που περιελάμβανε 2 τμήματα χειρουργικής, 2 παθολογίας, 1 οφθαλμιατρικής, 1 μαιευτικής, 1 ψυχιατρικής, και γηροκομείο), το "Βρεφοκομείον Σμύρνης" που είχε ιδρυθεί το 1902, και το "Ορφανοτροφείον Σμύρνης" που λειτουργούσε από το 1870. Επίσης το Ψυχιατρείο Σμύρνης στην περιοχή Γκιοζ-Τεπέ με ιδρυτή και διευθυντή τον Νευρολόγο - Ψυχίατρο Ισαάκ Ταστσόγλου. Ανάλογα τέτοια νοσοκομεία είχαν ιδρύσει και οι Καθολικοί και οι Αρμένιοι, που όμως όλα καταστράφηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά.

Η πνευματική κίνηση των Ελλήνων στη Σμύρνη άρχισε ν' αναπτύσσεται στις αρχές του 19ου αιώνα. Πρώτος που φέρεται να ίδρυσε κοινωνικό πνευματικό κέντρο ήταν ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, που ίδρυσε την "Ιωνική Λέσχη" η οποία διατηρήθηκε μέχρι το 1922. Ακολούθησαν και άλλα, όπως το "Μουσείο" το 1838, το "Φιλολογικό Μουσείο" το 1854, ο "Σύλλογος προς διάδοση των ελληνικών γραμμάτων" και ο σύλλογος "Όμηρος", που εξέδιδε και ομώνυμο περιοδικό. Ακόμη, οι Σμυρνιοί λάτρευαν το θέατρο. Υπολογίζεται ότι η πρώτη παράσταση, το 1657, μετά την κατάκτηση από τους Τούρκους, αναφερόταν σε αρχαίο Ελληνικό έργο και πραγματοποιήθηκε στο Γαλλικό προξενείο. Μέχρι τον 19ο αιώνα έρχονταν κυρίως Ιταλικοί και Γαλλικοί θίασοι-οπερέτες, άλλα στη συνέχεια δημιουργήθηκαν ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες Ελλήνων, που εξελίχθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το 1862 χτίστηκε το μεγάλο, τριώροφο θέατρο, αντίστοιχο της Σκάλας του Μιλάνου, από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Καμεράνο. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε πλήθος κινηματογράφων.

Ιδιαίτερη επίσης ανάπτυξη είχε σημειώσει και η ελληνική δημοσιογραφία με την αρχαιότερη ελληνική εφημερίδα την "Αμάλθεια", που εκδιδόταν από το 1838 μέχρι το 1922 με τελευταίους διευθυντές έκδοσης τους Σ. Σολομωνίδη και Θ. Υπερίδη. Άλλες ελληνικές εφημερίδες της Σμύρνης ήταν η "Αρμονία" του Μ. Σεϊζάνη, η "Ιωνία", η "Νέα Ιωνία", η "Πρόοδος", καθώς και διάφορα περιοδικά, όπως το φιλολογικό ο "Κόσμος" και το σατυρικό ο "Κόπανος" του Γ. Αναστασιάδη. Ο Δημογέρων και εθνομάρτυρας Σμύρνης Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου εξέδιδε την γαλλόφωνη εφημερίδα "La Reforme" (από το 1900) και την "Ημερησία" Σμύρνης από το 1901.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1840, όπως μαρτυρείται από τον Χρήστο Σολομωνίδη, στη Σμύρνη λειτουργούσαν 10 τυπογραφεία, όπου στα 5 εξ αυτών τυπώνονταν οι εβδομαδιαίες ελληνικές εφημερίδες "Αμάλθεια", "Ιωνικός Παρατηρητής", "Άργος" και η "Ιωνική Μέλισσα" καθώς και το περιοδικό "Αποθήκη των Ωφελίμων Γνώσεων".
Στη δε στατιστική που είχε προβεί ο Κάρολος ντε Σερζέ (Charles de Scherzer) το 1870 στη Σμύρνη λειτουργούσαν 17 τυπογραφεία, εκ των οποίων 10 ήταν ελληνικά, 3 αρμενικά, 2 γαλλικά, 1 τουρκικό και 1 εβραϊκό. Συνολικά κυκλοφορούσαν 134 εφημερίδες, περιοδικά και επιθεωρησιακά έντυπα.

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Η Σμύρνη έχει τυπικό μεσογειακό κλίμα (Csa κατά την Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν) που επηρεάζεται από πολύ από την εγγύτητά της με τη θάλασσα. Η πόλη βιώνει ζεστά και ξηρά καλοκαίρια και ήπιους και βροχερούς χειμώνες. Η μέση υψηλή θερμοκρασία τον Ιούλιο και τον Αύγουστο είναι περίπου 33 °C, με τις θερμοκρασίες να φτάνουν περιστασιακά έως και τους 40 °C. Οι καλοκαιρινοί μήνες χαρακτηρίζονται επίσης από χαμηλά επίπεδα υγρασίας, κάνοντας τη ζέστη πιο υποφερτή. Αντίθετα, οι χειμώνες είναι ήπιοι και βροχεροί, με τις μέσες θερμοκρασίες να κυμαίνονται γύρω στους 10 °C. Η πόλη σημειώνει τις υψηλότερες βροχοπτώσεις τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο, με περιστασιακές καταιγίδες και ισχυρούς ανέμους. Ωστόσο, παρά τους υγρούς χειμώνες, η πόλη εξακολουθεί να δέχεται πάνω από 300 ημέρες ηλιοφάνειας το χρόνο. Οι χιονοπτώσεις δεν είναι σπάνιες κατά τη χειμερινή περίοδο αλλά η μεγάλη συσσώρευση χιονιού είναι σπάνια και η χιονοκαλύψη διαρκεί μόνο για λίγες ώρες ή λίγες ημέρες, αν είναι βαρειά. Λόγω της τοποθεσίας της, η Σμύρνη είναι επίσης ευάλωτη σε περιστασιακά ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καταιγίδες, ενώ το φαινόμενο των μελτεμιών μπορεί να γίνει έντονο. Λόγω της άναρχης πολεοδομίας και της εγγυτητά της σε αρκετά όρη και λόφους, η πόλη έχει βιώσει αρκετές καταστροφικές πλημμύρες στο παρελθόν, με πιο πρόσφατη το 2021.

Αυτή η ενότητα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης. Αίτιο: αφαίρεση συνδέσμων από χρονολογίες Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τις σελίδες πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων.

• Όμηρος (8ος αιώνας π.Χ.), συγγραφέας των ποιητικών κειμένων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας
• Ονόμαστος ο Σμυρναίος, ο πρώτος αρχαίος Έλληνας ολυμπιονίκης στο άθλημα της πυγμαχίας το 688 π.Χ. στην 23η Ολυμπιάδα και εισηγητής των κανονισμών του αθλήματος
• Έρμιππος ο Σμυρναίος, περιπατητικός φιλόσοφος (τέλος 3ου αι. π.Χ.)
• Δίαλλος ο Σμυρναίος, αρχαίος Έλληνας ολυμπιονίκης στο παγκράτιο παίδων στην 152η Ολυμπιάδα, το 172 π.Χ.
• Θέων ο Σμυρναίος (70-135 μ.Χ.), μαθηματικός και Πλατωνικός φιλόσοφος
• Τίτος Κλαύδιος Ρούφος, ολυμπιονίκης στο παγκράτιο το 81 μ.Χ., στη 215η Ολυμπιάδα
• Κλαύδιος Απολλώνιος, ολυμπιονίκης το 189 μ.Χ., στη 242η Ολυμπιάδα και περιοδονίκης (νικητής και στους τέσσερις μεγάλους πανελλήνιους αγώνες της αρχαιότητας: Ολύμπια, Ίσθμια, Νέμεα και Πύθια)
• Κλαύδιος Ρούφος Απολλώνιος, διπλός ολυμπιονίκης (Ολυμπιάδες: τη 252η, το 229 μ.Χ. και τη 253η, το 233 μ.Χ.) και διπλός περιοδονίκης
• Ειρηναίος της Λυών (2ος-3ος αιώνας), θεολόγος και επίσκοπος Λυών
• Οικογένεια Καντακουζηνών, παλαιά Βυζαντινή οικογένεια
• Γαβριήλ Γ΄, Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως την περίοδο 1702-1707
• Γαβριήλ Δ΄, Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως την περίοδο 1780-1785
• Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833), φιλόλογος και διαφωτιστής
• Κυριακή Ναύτη, αγωνίστρια της Επανάστασης του 1821 και η πρώτη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας
• Ικέσιος Λάτρης (1799 - 1881), λόγιος, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και πολιτικός
• Κυριάκος Αλεβιζόπουλος, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821
• Πέτρος Βακάλογου, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821
• Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης (1784-1872), δήμαρχος Πειραιά
• Χρυσόστομος Σμύρνης (Χρυσόστομος Καλαφάτης) (1867–1922), τελευταίος Μητροπολίτης Σμύρνης
• Κωνσταντίνος Φανέλλης (1791-1863), ζωγράφος και αγιογράφος
• Θεόδωρος Ορφανίδης (1817-1886), ποιητής και βοτανολόγος
• Ιωάννης Καρασούτσας (1824-1873), ποιητής και μεταφραστής
• Βασίλειος Σμύρνης (1834-1910), λόγιος θεολόγος και Μητροπολίτης Σμύρνης
• Οικογένεια Μπαλτατζή, αλλιώς Βαλτατζή (Baltazzi),παλαιά ελληνική οικογένεια της Σμύρνης με ενετικές ρίζες
• Μήτσος Μυράτ (1878-1964), ηθοποιός
• Έκτωρ Δούκας (1885-1969), ζωγράφος
• Γεώργιος Σκούφος (1803-1873), δήμαρχος Αθηναίων
• Παύλος Καλλιγάς (1814-1896), νομικός, ιστορικός, λογοτέχνης και πολιτικός
• Λεωνίδας Παρασκευόπουλος (1860-1936), στρατιωτικός και πολιτικός
• Άγιος Δανιήλ Κατουνακιώτης, (1864-1929), άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας , μοναχός στο Άγιο Όρος, ιδρυτής της αδελφότητας των Δανιηλαίων
• Γεώργιος Μπαλτατζής (1866-1922), πολιτικός
• Κωνσταντίνος Σαγιώρ (1867-1910), ηθοποιός
• Θωμάς Θωμόπουλος (1873-1937), γλύπτης και ακαδημαϊκός
• Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881-1955), ζωγράφος
• Δημήτρης Γληνός (1882-1943), εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός
• Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962), μουσουργός
• Ισμέτ Ινονού (1884-1974), τούρκος στρατιωτικός και πολιτικός
• Παναγιώτης Τούντας (1886-1942), ρεμπέτης
• Νικόλαος Τσουρούκτσογλου (1861–1922) νομικός, δημοσιογράφος, πολιτικός και κοινωνικός ακτιβιστής
• Στέλιος Σπεράντζας (1888-1952), γιατρός και ποιητής
• Κυβέλη (1888-1978), ηθοποιός
• Δημητρός Καραμπάτης (1898-1964), αθλητής
• Γιώργος Σεφέρης (1900-1971), νομπελίστας ποιητής
• Κοσμάς Πολίτης (1888-1974), πεζογράφος
• Σπύρος Περιστέρης (1900-1966), μουσικός και συνθέτης
• Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937),φιλόλογος και φιλόσοφος
• Απόστολος Χατζηχρήστος (1901-1959), ρεμπέτης
• Ιωάννης Δεσποτόπουλος (1903-1992), πρωτοπόρος αρχιτέκτονας
• Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984), συνθέτης, μουσικός και μαέστρος
• Γιώργος Κατραμόπουλος (1904), συγγραφέας
• Αριστοτέλης Ωνάσης (1906-1975), εφοπλιστής και επιχειρηματίας
• Ζοζέφ Κορίνθιος (1908-1992), τραγουδοποιός και μαέστρος
• Ιωάννα Τσάτσου (1909-2000), ποιήτρια
• Ορέστης Κανέλλης (1910-1979), ζωγράφος
• Θεολόγος Συμεωνίδης (1910-1969), ποδοσφαιριστής
• Γιάννης Βάζος (1913-1991), ποδοσφαιριστής
• Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος (1913-2016), αντιστασιακός, πανεπιστημιακός και ακαδημαϊκός
• Γιώργος Γάσπαρης (1913-1978), ποδοσφαιριστής
• Ελευθέριος Μουζάκης (1913-2006), κλωστοϋφαντουργός
• Ρίτα Αμπατζή (1914-1969), ρεμπέτισσα
• Θέων Σπανούδης (1915-1986), λοχοτέχνης και κριτικός τέχνης
• Γιώργος Γεραλής (1917-1996), φιλόλογος και ποιητής
• Αντώνης Χριστοφορίδης (1918-1985), πυγμάχος
• Τρύφωνας Τζανετής (1918-2001), ποδοσφαιριστής
• Μίνως Αργυράκης (1920-1998), ζωγράφος, σκιτσογράφος και σκηνογράφος
• Έλλη Παππά (1920-2009), δημοσιογράφος και συγγραφέας
• Γιάννης Φέρμης (1921-1999), ηθοποιός
• Άλεκ Ισσιγόνης (1906-1988), σχεδιαστής αυτοκινήτων

• Νέα Σμύρνη
• Ιερά Μητρόπολις Σμύρνης

• Ν.Κωστή, «Σμυρναϊκά ανάλεκτα. Το εν Σμύρνη ρεμπελιόν του 1797», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τομ.ΣΤ, σελ.358-372.
• Ilias Chrissochoidis, "The Burning of Smyrna: H. C. Jaquith's Report to Admiral Bristol," American Journal of Contemporary Hellenic Issues 14 (Summer 2023).

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Σμύρνη

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Σμύρνη

• Οδηγός Σμύρνης
• Σμύρνης μαρτυρία (μέρος 1ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Σμύρνης μαρτυρία (μέρος 2ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Στη Σμύρνη χρόνια...αργότερα (μέρος 1ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Στη Σμύρνη χρόνια...αργότερα (μέρος 2ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)