Μέγαρα

Συντεταγμένες: 37°59′41.6″N 23°20′32.3″E / 37.994889°N 23.342306°E / 37.994889; 23.342306

Μέγαρα
Μέγαρα 37°59′42″N 23°20′32″E
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Αττικής
Δήμος	Μεγαρέων
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Μεγαρέων
Έκταση	322,21 km²
Υψόμετρο	4 μέτρα
Πληθυσμός	25.467 (2021)[1]
Ταχ. κωδ.	19100
Τηλ. κωδ.	2296
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Τα Μέγαρα είναι πόλη της δυτικής Αττικής, η οποία βρίσκεται στις βόρειες ακτές του Σαρωνικού,^[2][3] στο μέσο περίπου της διαδρομής μεταξύ Αθήνας και Κορίνθου. Αποτελούν έδρα του Δήμου Μεγαρέων και υπήρξαν πρωτεύουσα της άλλοτε Επαρχίας Μεγαρίδος. Ο πληθυσμός τους, σύμφωνα με την εθνική απογραφή του 2011, ανέρχεται σε 23.456 κατοίκους και ο συνολικός πληθυσμός του Δήμου Μεγαρέων στις 36.924 κατοίκους^[4] (38.033 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2021^[5]).

Η ονομασία Μέγαρα διατηρήθηκε από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα και μόνο στον Μεσαίωνα απαντάται ο τύπος Μάγαρα. Οι γραπτές μαρτυρίες διασώζουν πολλές διαφορετικές εκδοχές για την ονομασία της πόλης. Ο Παυσανίας, καταγράφοντας την άποψη των Μεγαρέων, τη συσχετίζει με τα «μέγαρα», τα ιερά της Δήμητρας, τα οποία ίδρυσαν για πρώτη φορά όταν βασιλιάς ήταν ο Καρ, γιος του Φορωνέα, προς τιμή της θεάς, η λατρεία της οποίας ήταν πανάρχαια και προϋπήρχε. Ο Ηρόδοτος και ο Στέφανος ο Βυζάντιος αποδίδουν την ονομασία στον ήρωα Μεγαρέα, γιο του Ποσειδώνα. Η τελευταία ερμηνεία απηχούσε και τις αντιλήψεις των Βοιωτών, σύμφωνα με τον Παυσανία, αφού ο Μεγαρέας, που κατοικούσε στην Ογχηστό, ήρθε με στρατό Βοιωτών και βοήθησε τον βασιλιά των Μεγάρων Νίσο στον πόλεμο κατά του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Σκοτώθηκε, όμως, στη μάχη και θάφτηκε στην πόλη, η οποία πήρε το όνομά του. Πρωτύτερα η πόλη ονομαζόταν Νίσαια.

Η περιοχή των Μεγάρων κατοικείται από τη Νεολιθική Εποχή. Τη μυκηναϊκή περίοδο τα Μέγαρα ήταν μία από τις τέσσερις περιοχές της Αττικής, που κυβερνούσαν οι τέσσερις μυθικοί γιοί του βασιλιά Πανδίονα του Β'. Ο γιος του Νίσος ήταν κυβερνήτης των Μεγάρων. Η μυθολογική παράδοση των Μεγάρων αναφέρει την ύπαρξη βασιλέων που κυβέρνησαν την πόλη, οι οποίοι άνηκαν σε πανάρχαιους λαούς, όπως οι Λέλεγες και οι Κάρες. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν τοπωνύμια που φέρουν τις ονομασίες των λαών αυτών. Ο Παυσανίας αναφέρει στην περιήγησή του πως, πριν την κατάληψη από τους Δωριείς (περίπου 1000 π.Χ.), τα Μέγαρα ανήκαν στην πανίσχυρη πόλη των Αθηνών και πως είχαν συνήθειες ιωνικές. Η άποψη αυτή ενισχύεται, μεταξύ άλλων, και από τα χαρακτηριστικά της ιωνικής διαλέκτου, που είχε η μεγαρική διάλεκτος, και από το γεγονός ότι οι κάτοικοι των Παγών απέδιδαν τιμές στον Αιγιαλέα, ο οποίος ήταν ήρωας των Ιώνων της Σικυωνίας και της Αχαΐας. Μυθικός βασιλιάς των Μεγάρων μετά τον Νίσο αναφέρεται ο Αλκάθους, ο οποίος τείχισε την μία από της δύο ακροπόλεις της πόλης.

Μετά την κάθοδο των Δωριέων εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Μεγάρων νέοι πληθυσμοί δωρικής καταγωγής, εκτοπίζοντας αρχαιότερους εκεί πληθυσμούς Ιώνων και Βοιωτών που ήταν εγκατεστημένοι στην περιοχή πρωτύτερα. Οι νέοι κάτοικοι, που ονομάστηκαν Μεγαρείς, δημιούργησαν ένα νέο κράτος με έδρα τα Μέγαρα. Τα επόμενα χρόνια οι Μεγαρείς ήρθαν σε σύγκρουση με τους γείτονες τους, αρχικά με τους Κορίνθιους, τον 8ο αιώνα π.Χ., και στη συνέχεια με τους Αθηναίους, τον 6ο αιώνα π.Χ., Ο Μεγαρέας Όρσιππος, αθλητής και νικητής στο στάδιο στην Ολυμπία το 720 π.Χ., μετά από νίκη του ως στρατιωτικός ηγέτης των Μεγαρέων, επανέφερε την πόλη στα παλαιά της σύνορα, αφού αφαίρεσε από τους Κορινθίους τα εδάφη που οι τελευταίοι είχαν καταλάβει στη μεγαρική γη.^[6] Αργότερα αντικείμενο διαμάχης των Μεγαρέων με τους Αθηναίους έγινε το νησί της Σαλαμίνας. Σταθμό στην πορεία της πόλης αποτελεί η τυραννίδα του Θεαγένη (περίπου 625 π.Χ. κ.εξ.), ο οποίος σχετίζεται με δημόσια έργα στην πόλη και πρωτίστως με τη λεγόμενη "Κρήνη του Θεαγένη", ίχνη της οποίας υπάρχουν στο σύγχρονο ιστορικό κέντρο των Μεγάρων.

Οι Μεγαρείς, κυρίως κατά την αρχαϊκή εποχή, εξελίχθηκαν σε ναυτική δύναμη από τον 8ο ως τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.. Την εποχή αυτή ίδρυσαν σημαντικές αποικίες: τα Μέγαρα Υβλαία το 729 π.Χ. και τον Σελινούντα το 629 π.Χ. στη Σικελία, τη Σηλυμβρία το 675 π.Χ., τον Αστακό, τη Χαλκηδόνα το 685 π.Χ., και το Βυζάντιο στην Προποντίδα, την Ηράκλεια το 559 π.Χ. και τη Χερσόνησο στον Εύξεινο Πόντο κ.ά..^[7] Αναφέρεται, επίσης, ότι ο Σέλευκος ο Νικάτωρ ίδρυσε ομώνυμη πόλη με αποίκους από τα Μέγαρα στην κεντρική Συρία.

Στη διάρκεια των Περσικών Πολέμων τα Μέγαρα συμμετείχαν με τριήρεις στη ναυμαχία του Αρτεμισίου, με 20 τριήρεις στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και με στρατό στη μάχη των Πλαταιών, όπου έδειξαν ηρωισμό και το όνομά τους αναγράφηκε στον νικητήριο "Τρίποδα των Πλαταιών" στους Δελφούς. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο τα Μέγαρα συμμάχησαν με τη Σπάρτη και αρκετές φορές γνώρισαν επιδρομές και πολιορκίες από τους Αθηναίους. Εξάλλου, το "μεγαρικό ψήφισμα" αποτέλεσε μία από τις αφορμές του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Πολύ γνωστός Μεγαρέας της αρχαιότητας ήταν ο Βύζας, γιος του βασιλιά Νίσου, κατά μία παράδοση. Το 657 π.Χ. ο Βύζας, ως επικεφαλής αποικιακής επιχείρησης που είχε οργανώσει η πόλη των Μεγάρων, οδήγησε τους Μεγαρείς αποίκους στην περιοχή του Βοσπόρου. Εκεί οι Μεγαρείς ίδρυσαν νέα πόλη, στην οποία έδωσαν το όνομα του ιδρυτή της: Βυζάντιο, η οποία εξελίχθηκε σε μία από τις πιο σημαντικές πόλεις στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, οι Μεγαρείς έφτασαν εκεί υπακούοντας έναν χρησμό που είχαν λάβει από το μαντείο των Δελφών. Ο χρησμός αυτός αποκαλούσε «τυφλούς» τους συμπολίτες τους, που λίγα χρόνια πριν, το 685 π.Χ., είχαν ιδρύσει στη ασιατική ακτή του Βοσπόρου τη Χαλκηδόνα. Πράγματι, κατά μία έννοια ήταν «τυφλοί», καθώς δεν είχαν αντιληφθεί ότι η περιοχή που βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το σημείο που οι ίδιοι είχαν αποικήσει ήταν ιδανικότερη για τη διεξαγωγή του εμπορίου και της αλιείας και διακρινόταν για τη στρατηγική της θέση.

Πατέρας της κωμωδίας θεωρείται ο Μεγαρέας Σουσαρίων (6ος αιώνας π.Χ.), από την κώμη των Μεγάρων Τριποδίσκο. Ο Σουσαρίωνας ήταν ο πρώτος που έδωσε μετρικό τύπο στους ιάμβους, από τους οποίους προέρχονται οι παλιές φαλλικές κωμωδίες. Δημιούργησε, μάλιστα, και παράδοση, αφού την εποχή του Πεισίστρατου στην Αθήνα ξακουστοί κωμωδιογράφοι ήταν οι Μεγαρείς Μαίσων και Μύλλος. Την ίδια εποχή ένας Μεγαρέας από τη Χαλκηδόνα, ο Φαλέας, προτείνει μία θεωρία που ελάχιστα διαφέρει από τη σοσιαλιστική. Μεγαρέας στην καταγωγή ήταν και ο γιατρός Ηρόδικος, δάσκαλος του Ιπποκράτη, ο οποίος θεωρείτο αυθεντία στα κατάγματα και στην θεραπευτική, την οποία συνδύαζε με τη γυμναστική. Σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας η πόλη ανέδειξε φιλοσόφους, ποιητές, ιστορικούς, καλλιτέχνες, αθλητές (έξι ολυμπιονίκες) κ.ά..

Τα Μέγαρα, τα οποία υπήρξαν μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας στα ύστερα ελληνιστικά χρόνια, καταλήφθηκαν από τους Ρωμαίους υπό τον Μέτελλο το 146 π.Χ. και έκτοτε έπεσαν σε αφάνεια.

Το 45 π.Χ., στη διάρκεια του Ρωμαϊκού Εμφυλίου Πολέμου, τα Μέγαρα υπέστησαν καταστροφές.

Καταστροφές υπέστη η πόλη και στην ύστερη αρχαιότητα, το 396 μ.Χ., μετά από την επιδρομή των Γότθων με τον Αλάριχο.

Στη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων η πόλη δεν ήταν μεγάλη, όμως δεν έπαψε ποτέ να κατοικείται. Βυζαντινές εκκλησίες στον κάμπο των Μεγάρων δείχνουν μία σχετική ανάκαμψη κατά τον 11ο αιώνα, όμως τα χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας η πόλη δεν ήταν σημαντική. Μικρές μεταβυζαντινές εκκλησίες σώζονται στους δύο λόφους της πόλης ενώ σε κοντινή απόσταση υπάρχουν σε λειτουργία ακόμα η βυζαντινή Ιερά Μονή Αγίου Ιεροθέου^[8] και η Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Μακρυνού^[9].

Πολιούχοι των Μεγάρων θεωρούνται οι Άγιοι Μάρτυρες.^[10]

Αρκετά αργότερα, τον 18ο αιώνα, έζησε ο Μεγαρίτης όσιος Λαυρέντιος, ιδρυτής της Μονής Φανερωμένης της Σαλαμίνας.^[11]

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας διαμορφώθηκαν τα μεγαρίτικα έθιμα ("Χορός της τράτας", Ρουσάλια, Μάηδες)^[12], που διατηρούνται έως σήμερα, οι μεγαρίτικες παραδοσιακές ενδυμασίες αλλά και το τοπικό ιδίωμα της πόλης, μιας και τα Μέγαρα αποτέλεσαν τη μόνη αμιγώς ελληνόφωνη νησίδα μέσα στην αρβανιτόφωνη Αττικοβοιωτία και Κορινθία.

Κατά τα Ορλωφικά το 1770, τα Μέγαρα συμμετείχαν στην ελληνική εξέγερση κατά των Τούρκων με αρχηγό τον Μητρομάρα. Μεγαρίτες είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και η πόλη συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση του 1821. Με την Επανάσταση συνδέεται και το τείχος της Αγίας Τριάδας, ένα άγνωστο νεότερο ιστορικό μνημείο της Αττικής.^[13]

Στα Μέγαρα εγκαταστάθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 Μικρασιάτες από το Μελί της Ερυθραίας και δημιούργησαν τον οικισμό Μελί στα νότια της πόλης. Επίσης, σε ανάμνηση του ναού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Μελί της Μικράς Ασίας, έκτισαν τον ομώνυμο ιερό ναό στο Μελί Μεγάρων, όπου φυλάσσεται και η εικόνα του αγίου, φερμένη και αυτή από τους πρόσφυγες ως ιστορικό και θρησκευτικό κειμήλιο.^[14]

Το 1930 ο Μικρασιάτης αρχιμανδρίτης π. Πέτρος Βλοτίδης, από τη Σμύρνη, επανίδρυσε, αποκατέστησε και στελέχωσε με αδελφότητα μοναζουσών την κατεστραμμένη Μονή Αγίου Ιεροθέου Μεγάρων, η οποία ήταν ερειπωμένη για έναν αιώνα. Η Mονή προσέφερε πολλές υπηρεσίας στην Εθνική Αντίσταση και συνεχίζει να λειτουργεί έως σήμερα.^[15]

• Θέογνις. Διάσημος λυρικός ποιητής του 6ου αιώνα (περίπου 540-500 π.Χ.), από τους σημαντικότερους του αρχαίου κόσμου.
• Ευκλείδης ο Μεγαρικός. Φιλόσοφος, μαθητής του Σωκράτη, ιδρυτής της "Μεγαρικής Σχολής", και στενός φίλος με τον Πλάτωνα.
• Ευπαλίνος. Μηχανικός, διακρίθηκε στην μηχανική και την υδραυλική. Το περίφημο υδραγωγείο της Σάμου είναι έργο του Ευπαλίνου και είναι μοναδικό για τη σύλληψη και την εκτέλεσή του.
• Στίλπων. Φιλόσοφος, μαθητής του Ευκλείδη και διδάσκαλος του Ζήνωνα.
• Θεαγένης. Τύραννος των Μεγάρων, που έζησε και κυβέρνησε τον 7ο αιώνα π.Χ..
• Όρσιππος. Ολυμπιονίκης και αργότερα στρατηγός.
• Ηρόδωρος. Ολυμπιονίκης για 10 συνεχόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 328 π.Χ. έως το 292 π.Χ. Συμμετείχε επίσης ως σαλπιγκτής και κήρυκας και στους Νέμεους, Ίσθμιους και Πύθιους αγώνες και υπήρξε περιοδονίκης.
• Κάλχας. Κατά την ελληνική μυθολογία, ο τυφλός μάντης που ονομαζόταν Κάλχας και που θυσίασε την Ιφιγένεια στην Αυλίδα, ήταν Μεγαρέας. Ακολούθησε τον Αγαμέμνονα στην Τροία, επέστρεψε μετά τον Τρωικό Πόλεμο στην πόλη των Μεγάρων, όπου πέθανε και τάφηκε.
• Μεγάρα. Η σύζυγος του ήρωα των Θηβών Ηρακλή που γεννήθηκε, έζησε, πέθανε και τάφηκε στα Μέγαρα.
• Σουσαρίων. Ο πατέρας της κωμωδίας και δάσκαλος του Αριστοφάνη.

• Αμουράτης Θεόδωρος, αγωνιστής του 1821.
• Αμουράτης Πανούσης, αγωνιστής του 1821.
• Καρατάσσος Μπούσκος ή καπετάν Αναστάσης, αγωνιστής του 1821.
• Παναγής Τσαλδάρης, αγωνιστής του 1821.
• Γεώργιος Μενιδιάτης, αγωνιστής του 1821

• Αλέξανδρος Κορογιαννάκης, χαράκτης και ζωγράφος.
• Μιχαήλ Μητσάκης, πεζογράφος.
• Παναγιώτης Παπακωνσταντίνου, ιατρός Βύζαντος.
• Θωμάς Μώλος (1921-2009), χαράκτης, γλύπτης και ζωγράφος.

Τα ευρήματα που εκτίθενται στο μουσείο καλύπτουν την περίοδο από τον 8ο π.Χ. ως και τον 2ο μ.Χ. αι, αντανακλώντας την ανάπτυξη και την ευημερία της πόλης. Εκτίθενται μεγαρικά νομίσματα, αγάλματα, αναθηματικά ανάγλυφα, κτερίσματα από τάφους, χάλκινα μικροαντικείμενα, πήλινα ειδώλια, λυχνάρια, αγγεία από ύαλο σε χρώμα, κάτοπτρα και πολλά άλλα ευρήματα της περιοχής. Στο μουσείο εκτίθεται επίσης και σχεδιαστική αναπαράσταση της Νίκης των Μεγάρων.^[16]

Η Κρήνη του Θεαγένη είναι η μεγαλύτερη σωζόμενη κρήνη στην Ελλάδα, και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα παραδείγματα αστικής κρήνης σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Η κρήνη αυτή τροφοδοτούσε με νερό τμήμα των Μεγάρων από το 5 αι. π.Χ. μέχρι το 396 μ.Χ. που την κατέστρεψαν οι Βησιγότθοι. Το σωζόμενο μέγεθος είναι 19 μ. μήκος και 14 μ. πλάτος με 35 κίονες και κατά τους αρχαιολόγους είναι μόνο το μισό αφού το υπόλοιπο είναι σε μεγάλο βάθος κάτω από σπίτια. Το νερό ερχόταν σε αυτή με υδρομάστευση από μεγάλη απόσταση. Σήμερα αποτελεί έναν επισκέψιμο προστατευόμενο αρχαιολογικό χώρο. ^[17]

Το «Καστάνειο Λαογραφικό Μουσείο Μεγάρων» δημιουργήθηκε από τον Μεγαρίτη Σπύρο Μπερδελή, τεκμηριώνοντας ένα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Μεγάρων και της γύρω περιοχής. ^[18]

Το Σκιρώνειο Μουσείο είναι δημιούργημα του γλύπτη Κώστα Πολυχρονόπουλου και βρίσκεται στην Παλαιά Εθνική Οδό στην περιοχή της Κακιάς Σκάλας. Ο γλύπτης είδε την περιοχή σαν ένα μεγάλο εννοιολογικό γλυπτό και κατασκεύασε ένα κτίσμα που περιβάλλεται από μονοπάτια, βλάστηση, γλυπτά εξωτερικών χώρων του καλλιτέχνη και αμφιθέατρο χωρητικότητας 600 ατόμων. ^[19]

Έτος	Πληθυσμός οικισμού	Μεταβολή	Πληθυσμός Δήμου	Πυκνότητα
1971	17.584	-	-	-
1981	20.814	+3.230/+16,7%	21.245	73,4/km²
1991	20.403	- 411/-1,97%	25.061	77,8/km²
2001	23.032	+2.629/+12,89%	28.195	87,5/km²
2011	36.924	+13.892

Ολυμπία Οδός, έξοδος Πάχη & Μέγαρα

ΠΕΟ Αθηνών-Κορίνθου, οδός Βυζαντίου & Στ. Παπακωνσταντίνου

ΚΤΕΛ Μεγάρων-Νέας Περάμου

Γραμμή Αεροδρόμιο - Αίγιο, σταθμός Μέγαρα

Γραμμή Πειραιάς - Κιάτο, σταθμός Μέγαρα

• Λάκκα Καλογήρου
• Λούμπα
• Μάζι
• Μελί
• Μυρίνι
• Πάχη
• Πευκενέας
• Στίκας
• Του Ντόσκουρη ο Βράχος

• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, λήμμα Μέγαρα και Μεγαρίδα
• Ιάκωβος Πιλίλης, Γενική ιστορία των Μεγάρων, Αθήνα, 1989
• Ευγενία Παπασιδέρη - Χριστοπούλου, Τα Μέγαρα της αρχαιότητας, Μέγαρα 2002
• Μιχάλης Ξυδιάς και Κωνσταντίνος Σπίνος, Το μεγάλο ταξίδι. Οδοιπορικό στη μεγαρική ιστορία και παράδοση, Μέγαρα, 2005 (ISBN 960-88807-0-X)
• Έφη Μπαζιωτοπούλου Βαλαβάνη, Μεγαρίς. Τόποι, μνημεία, διαδρομές, Αθήνα, 2008 (ISBN 978-960-87200-1-5)
• Ζώνας Λουκάς και Σβανά Ειρήνη, Οι αποικίες των Μεγάρων, Ναύπλιο, 2015 (ISBN 978-618-81554-5-9)
• https://web.archive.org/web/20181114190524/http://megara.gr/portal/
• https://web.archive.org/web/20181126150200/http://visitmegara.gr/

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Μέγαρα

• Αρχαία Μεγαρίδα