Ικαρία

Συντεταγμένες: 37°35′57.71″N 26°09′59.84″E / 37.5993639°N 26.1666222°E / 37.5993639; 26.1666222

Ικαρία
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Έκταση	255 km²
Υψόμετρο	1041 μ
Υψηλότερη κορυφή	Πράμνος
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Βορείου Αιγαίου
Νομός	Σάμου
Πρωτεύουσα	Άγιος Κήρυκος
Δημογραφικά
Πληθυσμός	8.843[1] (απογραφής 2021)
Πυκνότητα	33,0 /χλμ2
Σχετικά πολυμέσα

Η Ικαρία, αναφερόμενη και ως Ικαριά ή Νικαριά (κατά την αρχαιότητα, Δολίχη) είναι Ελληνικό νησί του ανατολικού Αιγαίου που ανήκει στην ομώνυμη περιφερειακή ενότητα.^[2] Το νησί υπάγεται στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και ανήκει στον νομό Σάμου.^[3] Πρωτεύουσα και κύριο λιμάνι του είναι ο Άγιος Κήρυκος στη νοτιοανατολική ακτή της νήσου, ενώ ο δεύτερος πιο σημαντικός οικισμός και λιμένας είναι ο Εύδηλος στη βόρεια ακτή. Πήρε το όνομα του από τον γιο του Δαιδάλου, Ίκαρο, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο ξεβράστηκε στις ακτές αυτού του νησιού.^[2]

Η Ικαρία είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, με 255 τετραγωνικά χιλιόμετρα^[4] σε έκταση και με 160 χιλιόμετρα ακτογραμμή. Ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 8.423 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011^[5] (στην απογραφή του 2001 ο πληθυσμός ανέρχονταν σε 8.312 κατοίκους). Η Ικαρία μαζί με τις γειτονικές νησίδες Φούρνοι αποτελούν την Περιφερειακή Ενότητα Ικαρίας. Ο Δήμος Ικαρίας δημιουργήθηκε το 2011 με το Πρόγραμμα Καλλικράτης, από τη συνένωση των τριών προϋπαρχόντων δήμων του νησιού, των δήμων Αγίου Κηρύκου, Ραχών και Ευδήλου. Πρωτεύουσα ορίστηκε ο Άγιος Κήρυκος Ικαρίας.^[6]

Η τοπογραφία της παρουσιάζει αντιθέσεις, καθώς εμφανίζει καταπράσινες πλαγιές και γυμνούς απότομους βράχους. Το νησί είναι ορεινό στο μεγαλύτερο μέρος του. Διασχίζεται από την οροσειρά του Αθέρα (Πράμνος), του οποίου η υψηλότερη κορυφή είναι 1.041 μέτρα.^[2] Η πλειονότητα των χωριών χαρακτηρίζονται ορεινά, κάτι που οφείλεται στην ανάγκη προστασίας των κατοίκων από τις πειρατικές επιδρομές στον Μεσαίωνα. Η Ικαρία έχει παράδοση στην παραγωγή ενός δυνατού κόκκινου κρασιού, γνωστού από τον Όμηρο ως «Πράμνειος Οίνος». ^[7] Το νησί είναι σε μεγάλο κομμάτι του καλυμμένο από βλάστηση, κουμαριές, πρίνους και πευκοδάση. Υπάρχει αφθονία νερού, ενώ έχει χτιστεί και φράγμα στο Πέζι για συγκράτηση των υδάτων και ύδρευση του νησιού. ^[8] Στα δυτικά βρίσκεται το δάσος του Ράντη, ένα από τα σπανιότερα χαρακτηριστικά μεσογειακά προϊστορικά δάση. Μέρος του νησιού είχε καταστραφεί από φονική πυρκαγιά το 1993. Υπάρχουν σπάνια και μοναδικά είδη ζώων στο νησί, όπως η σαύρα «κορκόφυλας», αλλά και ιδιαίτερη χλωρίδα. ^[9] Εκτός από συνηθισμένα ζώα, χαρακτηριστικά είναι τα ημιάγρια κατσίκια ελευθέρας βοσκής (τα λεγόμενα «ρασκά» = ορεσκά, ορεσίβια), τα οποία συναντώνται παντού, διαταράσσοντας τη χλωρίδα του νησιού με την υπερβόσκηση. Το κλίμα της Ικαρίας υπάγεται στον κλιματικό τύπο του μεσογειακού παράκτιου (Csb κατά Köppen), δηλαδή ξηρό και σχετικά θερμό καλοκαίρι με υγρούς και ήπιους χειμώνες.

• 
  Ποτάμι της Χάλαρης (Νας)
• 
  Θέα των βουνοκορφών από το χωριό Κάμπος
• 
  Άποψη από το νότιο τμήμα

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για την προέλευση της ονομασίας του νησιού. Η πρώτη αναφέρει ότι η λέξη Ικαρία προέρχεται από την ινδο-ευρωπαϊκή ρίζα -καρ, η οποία συναντάται σε λέξεις που δηλώνουν σκληρό, απότομο. Εν προκειμένω συνδέεται με βραχώδη, απόκρημνα μέρη, όπως αντίστοιχα η γειτονική Καρία της Μικράς Ασίας. Άλλη αρχαία ονομασία που συναντάται για το νησί είναι «Δολίχη» που σημαίνει μακριά ^[10], λόγω του μακρόστενου σχήματός της^[2]. Στο διάβα του χρόνου, το νησί αναφέρεται και με άλλες ονομασίες όπως Οινόη, Ιχθυόεσσα, Ανεμόεσσα και στο Βυζάντιο ως Μάκρη.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, το νησί ονομάζεται Ικαρία από τον μύθο του θρυλικού Ικάρου που, με τον θάνατό του από την πτώση στη θάλασσα, υπάρχει ο βράχος που θεωρείται ότι έπεσε ο Ίκαρος στη θέση Ξυλοσύρτη,έδωσε το όνομά του στο Ικάριο πέλαγος. Η ονομασία των κατοίκων του νησιού είναι Ικαριώτης και Ικαριώτισσα (ή απλά Καριώτης - Καριώτισσα ή Καριωτίνα), στον πληθυντικό Ικαριώτες και Ικαριώτισσες. Το όνομα του δεύτερου λιμένα, του Ευδήλου, προέρχεται από τα συνθετικά «ευ» + «δήλος = φανερός», δηλαδή λιμένας που φαίνεται εύκολα από μακριά, πλησιάζοντας στη βόρεια πλευρά του νησιού.

Η Ικαρία είχε κατοικηθεί από τη Μεσολιθική εποχή, την περίοδο 10.000 - 9.000 π.Χ., από κατοίκους που οι αρχαίοι Έλληνες αποκάλεσαν μετέπειτα Πελασγούς. Οι ανασκαφές με πρωτοβουλία του διάσημου Έλληνα αρχαιολόγου Αδαμάντιου Σάμψων έφεραν στο φως 5 Μεσολιθικούς οικισμούς που χρονολογούνται την περίοδο 10.000 - 8.000 π.Χ. Ο σημαντικότερος από αυτές είναι οι Κεραμέ στις βόρειες ακτές του νησιού, 5 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Αγίου Κηρύκου, στην θέση Εύδηλος Ικαρίας. Οι ανασκαφές έγιναν την περίοδο 2007-2008 από το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου σε συνεργασία με την Πολωνική Ακαδημία Σπουδών.^[11] Τα εργαλεία και τα θραύσματα Οψιανού που βρέθηκαν χρονολογήθηκαν με την τεχνική SIMS-SS την 9η - 10η χιλιετία π.Χ. Το βασικότερο υλικό κατασκευής και ο πυριτόλιθος Οψιανός που διακρίνονται σε δύο ποιότητες, ο ισχυρός που μεταφερόταν από την Μήλο στις Κυκλάδες και ο ασθενέστερος από το Γυαλί Δωδεκανήσου. Η στάθμη της θάλασσας ήταν σύμφωνα με τον αρχαιολόγο εκείνη την εποχή 50 μέτρα χαμηλότερη και οι μετακινήσεις των κατοίκων με τα πλεούμενα τους εφικτές σε ολόκληρο το Αιγαίο. Τα εργαλεία ήταν όμοια με αυτά που βρήκε ο ίδιος αρχαιολόγος στον οικισμό Μαρουλάς στην Κύθνο, χρονολογούνται την ίδια περίοδο.^[12] Ο οικισμός ήταν τρεις φορές μεγαλύτερος από αυτόν του Μαρουλά αλλά δεν βρέθηκαν κτίσματα επειδή καταστράφηκαν με τον χρόνο ή βυθίστηκαν, στον Μαρουλά βρέθηκαν οι γνωστές στρογγυλές καλύβες της εποχής. Ο Αδαμάντιος Σάμψων πρότεινε ωστόσο ότι ότι οι πολλές συγκεντρώσεις λιθόστρωτων πλακών αποτελούν ίχνη κατεστραμμένων κτιρίων.

Γύρω στο 750 π.Χ. Έλληνες από τη Μίλητο αποίκισαν την Ικαρία ιδρύοντας εγκαταστάσεις στην περιοχή που σήμερα αποκαλείται Κάμπος, την οποία τότε αποκαλούσαν Οινόη για το κρασί της. Τον 6ο αιώνα π.Χ. η Ικαρία συνενώθηκε διοικητικά με τη Σάμο και αποτέλεσε τμήμα της θαλάσσιας αυτοκρατορίας του Πολυκράτη. Εκείνη την εποχή χτίστηκε ο ναός της Αρτέμιδος στο Να, στη βορειοανατολική γωνία του νησιού. Ο Νας ήταν ιερός τόπος και για τους Προέλληνες κατοίκους του Αιγαίου, ενώ ήταν ένα σημαντικό λιμάνι του νησιού στην αρχαιότητα, ο τελευταίος σταθμός πριν εξερευνηθούν οι επικίνδυνες θάλασσες γύρω από την Ικαρία. Ήταν κατάλληλο μέρος για τους ναυτικούς να κάνουν θυσίες στην Άρτεμη, η οποία εκτός των άλλων ήταν και προστάτης των θαλασσοπόρων. Ο ναός διατηρούνταν σε καλή κατάσταση μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν λεηλατήθηκε από τους κατοίκους του χωριού Χριστός Ραχών, οι οποίοι πήραν το μάρμαρο προκειμένου να φτιάξουν ασβέστη για την εκκλησία τους. Το 1939 έγιναν ανασκαφές στην περιοχή από τον Έλληνα αρχαιολόγο Λίνο Πολίτη. Κατά τη Γερμανική και Ιταλική κατοχή της Ικαρίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλά από τα τεχνουργήματα που είχαν βρεθεί από τον Πολίτη εξαφανίστηκαν. Σύμφωνα με τοπικό θρύλο υπάρχουν ακόμα μαρμάρινα αγάλματα κάτω από την άμμο της παραλίας του Να. Στην Αλεξάνδρου Ανάβαση ο Έλληνας ιστορικός του 2ου αιώνα Φλάβιος Αρριανός καταγράφει όπως είπε ο Αριστόβουλος ο Κασσάνδρειoς ότι ο Αλέξανδρος ο Μέγας διέταξε την πόλη που έκτισαν οι άντρες του στην νήσο Φαϊλάκα στον Περσικό να πάρει το όνομα Ίκαρος από το ομώνυμο νησί του Αιγαίου.^[13]

Τον 14ο αιώνα μ.Χ. η Ικαρία ήταν κομμάτι της Γενοβέζικης αυτοκρατορίας στο Αιγαίο. Σε κάποιο σημείο αυτής της περιόδου οι Ικαριώτες κατέστρεψαν τα λιμάνια τους ώστε να αποτρέψουν την απόβαση των ανεπιθύμητων επισκεπτών. Σύμφωνα με τους ντόπιους ιστορικούς, οι Ικαριώτες, βασισμένοι σε δικές τους κατασκευές, έχτισαν επτά πύργους-παρατηρητήρια κατά μήκος της ακτής. Μόλις εμφανιζόταν εχθρικό ή άγνωστο σκάφος, οι παρατηρητές άναβαν αμέσως φωτιά και έτρεχαν σε μία δεξαμενή η οποία ήταν πάντα γεμάτη με νερό. Τραβούσαν ένα ξύλινο βούλωμα το οποίο υπήρχε στη βάση και το νερό έρεε. Οι φρουροί των άλλων παρατηρητηρίων ειδοποιούνταν από τη φωτιά ώστε να κάνουν ταυτοχρόνως το ίδιο. Στο εσωτερικό της δεξαμενής κάθε κάστρου υπήρχαν ενδεικτικές γραμμές πανομοιότυπες με εκείνες που χρησιμεύουν ως ογκομετρητές στα δοχεία. Κάθε μια από αυτές τις διαμετρήσεις είχε και ένα διαφορετικό μήνυμα συνημμένο πάνω της: «επίθεση πειρατών», «προσέγγιση αγνώστου σκάφους», κλπ. Όταν το επίπεδο του νερού έφτανε στο κατάλληλο μήνυμα, οι «αποστολείς» επανατοποθετούσαν το βούλωμα στη δεξαμενή και έσβηναν τη φωτιά, έτσι ο καθένας από τους άλλους πύργους μπορούσε να αποκωδικοποιήσει το μέγεθος και την εγγύτητα του εκάστοτε κινδύνου. Οι πύργοι στα υψώματα του νησιού, όπως στου Δρακάνου, αποτελούσαν μέρος του δικτύου επικοινωνίας των νησιών μέσω φωτιών από την Αθηναϊκή συμμαχία ακόμη.

Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου οι Ικαριώτες σπανίως έχτιζαν χωριά με τη συγκεντρωμένη μορφή που γνωρίζουμε. Κάθε σπίτι ήταν χαμηλό, με ένα δωμάτιο, με σκεπή από πέτρινες πλάκες, και βρίσκονταν απομακρυσμένο από τα γειτονικά. Είχε μόνο μια χαμηλή πόρτα και ήταν φραγμένο από την πλευρά της θάλασσας με ψηλούς τοίχους, ενώ υπήρχε ένα άνοιγμα στη στέγη (ο ανεφάντης). Επειδή η καμινάδα με τους καπνούς θα μπορούσε να προδώσει την ύπαρξη του σπιτιού, πολλές φορές κλείνονταν. Ο καπνός διαχεόταν από τις πλάκες της στέγης χωρίς να γίνεται ορατός, καθαρίζοντας ταυτόχρονα τα ξύλα της στέγης από έντομα. Τα δωμάτια περιείχαν τα απολύτως απαραίτητα όπως τον χειρόμυλο και το τσουκάλι. Η παράδοση υποστηρίζει πως όλοι κοιμόντουσαν στο πάτωμα και έκρυβαν τα υπάρχοντά τους μέσα σε σχισμές στους τοίχους. Άντρες και γυναίκες φορούσαν σχεδόν τα ίδια ρούχα: υφαντές λινές φούστες για τις γυναίκες, ένα είδος φουστανέλας για τους άντρες. Αργότερα καθιερώθηκε η βράκα και το γιλέκο για τους άνδρες και η αντίστοιχη παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά. Αυτός ο τρόπος ζωής συντελούσε στη μακροζωία και στην αταξικότητα. ^[14] Κάθε σπίτι ήταν αυτάρκες, χρησιμοποιώντας τον ζωτικό χώρο γύρω του για καλλιέργεια των απαραίτητων, οι γυναίκες συμμετείχαν στις εργασίες και στην κοινωνική ζωή. Τα χωριά δημιουργούνταν σιγά-σιγά από απόγονους μιας αρχικής οικογένειας, που εξαπλωνόταν. Παρ' όλη την αραιοκατοίκηση, η συνεκτικότητα της κοινωνίας ήταν μεγάλη. Υπήρχαν τα πανηγύρια, ομαδικές εργασίες, και τα συμβούλια των γηραιότερων που έπαιρναν τις αποφάσεις. Ο τρόπος ζωής και η αρχιτεκτονική αυτή διατηρήθηκαν έως τα τέλη του 19ου αιώνα, και πολλά στοιχεία μέχρι τις μέρες μας.

Οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη, που είχαν τη βάση τους στη Ρόδο, ασκούσαν εξουσία στην Ικαρία μέχρι το 1521 που η Οθωμανική Αυτοκρατορία ενσωμάτωσε την Ικαρία στις κτήσεις της. Τότε επιδεινώθηκε το πρόβλημα της πειρατείας, οπότε οι κάτοικοι του νησιού εφάρμοσαν την πρακτική της αφάνειας: τραβήχτηκαν στα ορεινά του νησιού, κρύβοντας τους οικισμούς, αλλά και τις κατοικίες τους. Για την αντιπειρατική άμυνα, εκτός από την «αφάνεια» (αραιοκατοίκηση και απόκρυψη των κατοικιών), υπήρχαν παρατηρητήρια - βίγλες, διάφορα σημεία συγκέντρωσης και άμυνας του πληθυσμού σε περίπτωση επιδρομών (οροπέδια αόρατα από τη θάλασσα), και κοινές κρυμμένες προμήθειες για χρήση σε ώρα ανάγκης. Η κλοπή τους τιμωρούταν από το ιδιαίτερο εθιμικό δίκαιο της εποχής ακόμη και με θάνατο. Υπάρχουν τέλος αναφορές για επίθεση των κατοίκων σε ανεπιθύμητους επισκέπτες των ακτών, ακόμη και σε ναυαγούς. Οι Ικαριώτες λίντσαραν τον πρώτο Τούρκο φοροεισπράκτορα, αλλά κατά κάποιον τρόπο κατόρθωσαν να παραμείνουν ατιμώρητοι. Η συγκεκριμένη ιστορία, όπως έχει διατηρηθεί στην προφορική παράδοση, μιλάει για έναν Οθωμανό Αγά, που για να μετακινηθεί έβαλε δύο Ικαριώτες να τον κουβαλήσουν στα χέρια, πάνω σε ένα φορείο. Οι Ικαριώτες μην αντέχοντας τον εξαναγκασμό, τον έριξαν στον γκρεμό, στην περιοχή Κακό Καταβασίδι. Οι τουρκικές αρχές συγκέντρωσαν τον πληθυσμό και ρώτησαν ποιοι ήταν οι δράστες, αλλά έλαβαν την απάντηση «ούλοι εμείς εφέντη». Η φράση έμεινε παροιμιώδης, τονίζοντας την αλληλεγγύη της κοινωνίας εκείνη την εποχή.

Οι Τούρκοι επέβαλλαν ένα πολύ χαλαρό καθεστώς διοίκησης, δεν έστειλαν αξιωματούχους στην Ικαρία για αρκετούς αιώνες. Η καλύτερη καταγραφή που διαθέτουμε για το νησί κατά τη διάρκεια των συγκεκριμένων χρόνων είναι από τον κονδυλοφόρο του επισκόπου Ιωσήφ Γεωργειρήνη που το 1677 περιέγραψε το νησί με 1.000 κατοίκους οι οποίοι ήταν οι φτωχότεροι στο Αιγαίο. Το 1827 η Ικαρία αποσπάστηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά αναγκάστηκε να αποδεχτεί την Τουρκική διοίκηση κάποια χρόνια μετά και παρέμεινε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τις 17 Ιουλίου 1912 όταν εκδίωξε μια μικρή τουρκική φρουρά κατά τη διάρκεια της Ικαριακής Επανάστασης.

Ελεύθερη Πολιτεία της Ικαρίας
← 1912 →
Σημαία
Ύμνος Ύμνος Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας
Πρωτεύουσα		Άγιος Κήρυκος
Γλώσσες		Ελληνικά
Πολίτευμα		Δημοκρατία
Πρόεδρος		Ιωάννης Μαλαχίας
Ιστορία
-	Επανάσταση και απόσχιση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία	18 Ιουλίου 1912
-	Ένωση με την Ελλάδα	4 Νοεμβρίου 1912
Σήμερα		Ελλάδα

Την 17η Ιουλίου του 1912 οι επαναστάτες εκδίωξαν την τουρκική φρουρά, με αρχηγό τον ιατρό Ιωάννη Μαλαχία και πεσόντα ήρωα τον Γεώργιο Σπανό, του οποίου το μνημείο βρίσκεται έξω από το χωριό Χρυσόστομος και το άγαλμα του στον Εύδηλο. Εξαιτίας των Βαλκανικών πολέμων, η Ικαρία αδυνατούσε να συνενωθεί με την Ελλάδα μέχρι τον Νοέμβριο του αυτού έτους. Για 5 μήνες παρέμεινε ανεξάρτητη πολιτεία, με τις δικές της ένοπλες δυνάμεις, σφραγίδες και ύμνο ως η Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας. Η σημαία της ελευθέρας πολιτείας ήταν μπλε με έναν λευκό σταυρό στη μέση. Οι πέντε μήνες ανεξαρτησίας ήταν δύσκολοι. Οι ντόπιοι είχαν έλλειψη σε προμήθειες, δεν είχαν συχνή συγκοινωνία και ταχυδρομικές υπηρεσίες, ενώ κινδύνευαν να γίνουν κομμάτι της Ιταλικής Αυτοκρατορίας στο Αιγαίο. Με απόφαση της εθνοσυνέλευσης ενώθηκε με την Ελλάδα.

Το νησί είχε τρομακτικές απώλειες σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη Γερμανική και Ιταλική Κατοχή. Δεν υπάρχουν ακριβή νούμερα ως προς το πόσοι άνθρωποι λιμοκτόνησαν, αλλά στο χωριό Καραβόσταμο πάνω από 100 άτομα πέθαναν από ασιτία. Από τότε, στο νησί η πλειονότητα των κατοίκων είναι φίλα προσκείμενοι στον Κομμουνισμό, ενώ η Ελληνική Κυβέρνηση χρησιμοποίησε το νησί ως τόπο εξορίας για περίπου 13.000 κομμουνιστές από το 1945 έως το 1949. Τόπος εξορίας ήταν άλλωστε και παλαιότερα κατά το καθεστώς Μεταξά, αλλά και κατά τη βυζαντινή περίοδο όπου αυτοκρατορικές οικογένειες εξορίζονταν στο νησί. Υπήρχε έτσι η προκατάληψη στους απλούς ανθρώπους να μην παντρεύονται με κατοίκους από γειτονικά νησιά, θεωρώντας τους εαυτούς τους γαλαζοαίματους. Μέχρι σήμερα η Ικαρία ονομάζεται «Κόκκινο Νησί» ή «Κόκκινος Βράχος», εξαιτίας των αριστερών πεποιθήσεων των κατοίκων. ^[15]

Χαρακτηριστική απασχόληση των Ικαριωτών από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα ήταν η παραγωγή και εμπορία ξυλοκάρβουνου. «Κομπανίες» Ικαριωτών ταξίδευαν για μήνες αρχικά στη Μικρά Ασία και μετά το 1922 σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας για τον σκοπό αυτό. Στη συνέχεια η μεγάλη μετανάστευση, κυρίως στις Η.Π.Α., και η ναυτολόγηση των κατοίκων περιόρισε και τελικά μηδένισε τη δραστηριότητα αυτή. Η παροικία των Ικαρίων στις Η.Π.Α. είναι σήμερα μεγάλη και ιδιαίτερα δυναμική, εξακολουθεί δε να έχει ιδιαίτερους δεσμούς με τον γενέθλιο τόπο.

Η ποιότητα ζωής βελτιώθηκε σημαντικά μετά από το 1960 όταν η Ελληνική Κυβέρνηση ξεκίνησε να επενδύει στην υποδομή των νησιών προκειμένου να προωθηθεί ο τουρισμός, με σημαντική συμβολή του Ικαριώτη Γεώργιου Τσαντίρη. Ακόμα και τώρα όμως, η Ικαρία θεωρείται από τα «ξεχασμένα» νησιά και οι ντόπιοι βασίζονται στα έσοδα που έχουν από τις διάφορες εκδηλώσεις για τη βελτίωση της τοπικής υποδομής. Είναι χαρακτηριστική η έλλειψη σε έργα υποδομής, λόγω της βραχώδους και απότομης μορφολογίας που τα καθιστά πολυδάπανα.

Μόλις τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί η συχνότητα ακτοπλοϊκής σύνδεσης και ο χρόνος ταξιδιού, ενώ από το 1995 λειτουργεί και το αεροδρόμιο «Ίκαρος» στο Φανάρι. Η Ικαρία αποτελεί πλέον έναν από τους δημοφιλέστερους εναλλακτικούς καλοκαιρινούς προορισμούς, όσον αφορά το νησιωτικό τουρισμό στην Ελλάδα.

Η Ικαρία, όπως και κάθε τόπος, έχει τα δικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα που συναντώνται σε πολλούς κατοίκους της. Είναι ένα νησί αρκετά μακριά από την ηπειρωτική Ελλάδα και η απομόνωση του μεσαίωνα συντέλεσε στο να διατηρηθούν πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, όπως η αρχαΐζουσα γλώσσα και άλλα έθιμα. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη ναυτιλία, ή με τοπικά επαγγέλματα, οι δεσμοί τους είναι στενοί και φημίζονται για το ότι δε συνηθίζουν να παίρνουν τα πράγματα πολύ σοβαρά.

Από τους κατοίκους χρησιμοποιείται η έκφραση «το Ικαριώτικο ραχάτι» (ραχατιλίκι) που σηματοδοτεί τους αργούς ρυθμούς με τους οποίους κυλά η ζωή. Αυτό το γνώρισμα συναντιέται σε πολλές περιοχές της Ικαρίας, από τα καφενεία του Αγίου Κηρύκου μέχρι τα ορεινά χωριά των Ραχών όπου ανοίγουν τα μαγαζιά λίγο μετά τη δύση του ηλίου. Η συνήθεια του νυχτερινού ωραρίου στα εμπορικά μαγαζιά οφείλεται στο ότι παλαιότερα, οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ημέρας ασχολούνταν με τις βιοποριστικές τους εργασίες. Εξειδικευμένα επαγγέλματα δεν υπήρχαν, εκτός λίγων εξαιρέσεων (π.χ. σιδεράς, ξυλουργός), έτσι ο καθένας έπρεπε να φροντίσει τις ανάγκες της οικογένειας μόνος του (γεωργία, κτηνοτροφία, στέγαση κλπ). Χαρακτηριστική ήταν η ανταλλακτική εργασία: όταν κάποιος για παράδειγμα έχτιζε, άλλοι τον βοηθούσαν, με αντάλλαγμα τη βοήθειά του αργότερα στις δικές τους ανάγκες («μεταχεριά», ή «αλλαξιά»). Η οικονομία ήταν ανταλλακτική και δεν χρησιμοποιούσε νόμισμα πριν από τα τέλη του 19ου αιώνα. Γι'αυτό το λόγο οι Ικαριώτες είναι πολύ κοινωνικοί, φιλικοί και φιλόξενοι. Είναι επίσης χαρακτηριστικό το γεγονός της οικειοθελούς συμβολής των κατοίκων για την ανάπλαση της περιοχής τους, όπως για παράδειγμα η κατασκευή σκαλοπατιών σε μία πολυσύχναστη παραλία ή παρεμφερή τεχνικά έργα.

Οι Ικαριώτες έχουν βαριά προφορά που θυμίζει αρκετά την κυπριακή. Η διάλεκτος έχει πολλά αρχαϊκά στοιχεία στη γραμματική και το λεξιλόγιο, και συνηθίζουν να κόβουν τα σύμφωνα (έ μ_πάαω = δεν πάω). Τα διπλά σύμφωνα προφέρονται διαφορετικά, όπως και τα μακρά φωνήεντα.

Απόδειξη του αρχαϊκού χαρακτήρα του ιδιώματος είναι η, μέχρι τις μέρες μας, χρήση και σημασία της λέξης σιφούνι. Στο λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Μπαμπινιώτη ερμηνεύεται η λέξη ως το αυλάκι του νερόμυλου στο οποίο κυλά το νερό που θέτει σε κίνηση τη φτερωτή. Στο λεξικό επίσης του Δημητράκου και των Lidell- Scott, το ουσιαστικό σιφούνι της δημοτικής σημαίνει αυλός του υδρόμυλου απ’ όπου ρέει το νερό και το ρήμα σιφουνίζω σημαίνει μισοστεγνώνω, στεγνώνω λίγο. Καμία από τις παραπάνω ερμηνείες δεν ισχύει για τις λέξεις σιφούνι-σιφουνίζω, όπως χρησιμοποιούνται στην τοπική ντοπιολαλιά. Κατά την ερμηνεία του Ικαριώτη Γ. Καρούτσου^[16], σιφούνι σημαίνει όργανον ή κολοκύθα δια του οποίου αντλώσιν οίνον εκ των πιθών, ενώ το ρήμα σιφωνίζω, στο λεξικό της αρχαίας ελληνικής του Σταματάκου, με παραπομπή στις Θερμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη (στίχος 556: σιφωνίζομεν τον οίνον), σημαίνει ό,τι ακριβώς και μέχρι σήμερα στην Ικαρία: μεταγγίζω υγρό από δοχείο σε δοχείο διά σίφωνος. Η επιβίωση της λέξης, της σημασίας της αλλά και της πρακτικής της άντλησης του κρασιού με τη βοήθεια μιας κολοκύθας (του ταμπουρά, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι), αποδεικνύει μία μακραίωνη συνέχεια της γλώσσας και του πολιτισμού της Ικαρίας, από την αρχαιότητα ως σήμερα. Άλλωστε, η λέξη έχει περάσει και στο παραδοσιακό τραγούδι του αμπελιού και του κρασιού: Σιφούνι στραβοράδικο της γης καταβολάδα

κρασίμ που μας επότισες τούτην την εβδομάδα...^[17]

Ένα άλλο αξιοσημείωτο γεγονός για τους κατοίκους είναι το υψηλό προσδόκιμο ζωής, το οποίο φτάνει τα 88,1 έτη και είναι το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής για τα ελληνικά δεδομένα, ξεπερνώντας το μέσο όρο 79,8 της χώρας. Έχει προστεθεί στον παγκόσμιο χάρτη των «μπλε ζωνών», όπου κατατάσσονται περιοχές με τα υψηλότερα προσδόκιμα ζωής ανά τον κόσμο (η Ικαρία βρίσκεται στην πρώτη πεντάδα παγκοσμίως). Ερευνητές θεωρούν ως λόγο τον υγιεινό τρόπο ζωής και την έλλειψη στρες. ^{[18] [19]} Χαρακτηριστική είναι η λαϊκή φράση : «Άγχος και ταλαιπωρία δε χωρούν στην Ικαρία»

Ιδιαίτερα γνωστός στο πανελλήνιο είναι ο Ικαριώτικος χορός που χορεύεται στα τοπικά πανηγύρια, από τα οποία ευρέως γνωστό είναι της Αγίας Μαρίνας στο χωριό Αρέθουσα, την ημέρα της απελευθέρωσης του νησιού στις 17 Ιουλίου. Τα τελευταία χρόνια τα πανηγύρια έχουν «ξαναγεννηθεί» με τη συμμετοχή της νεολαίας αλλά και των επισκεπτών του νησιού τα καλοκαίρια, καθώς είναι ένα από τα στοιχεία της ιδιοτυπίας των Ικαριωτών. Στα Ικαριώτικα πανηγύρια, οι διοργανωτές είναι όλοι εθελοντές του χωριού που μαγειρεύουν (βραστό και ψητό κατσίκι, πατάτες, σαλάτες, κλπ.), σερβίρουν, ενώ η ορχήστρα με κυρίαρχο το βιολί δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον Ικαριώτικο χορό. ^[20] Τα έσοδα χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για έργα της κοινότητας του χωριού. Το δυνατό κόκκινο Ικαριώτικο κρασί συμβάλλει ώστε τα πανηγύρια να έχουν πολύ κέφι και να διαρκούν όλο το βράδυ. Όλα αυτά συνιστούν πρωτοτυπίες στον Ελλαδικό χώρο κάνοντας τα πανηγύρια της Ικαρίας μοναδικά (ημερομηνίες). ^[21]

Διαφορετικό πανηγύρι είναι αυτό που γίνεται στις 24 Ιουνίου στον Άη Γιάννη Ραχών στον Χριστό. Κοντά στα μεσάνυχτα ανάβονται φωτιές και οι νέοι-νέες (αλλά όχι αποκλειστικά) πηδούν πάνω από τις φλόγες. Επίσης, το πανηγύρι της Λαγκάδας τον Δεκαπενταύγουστο γίνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας, ξεκινώντας από το πρωί, όντας ένα από τα πολυπληθέστερα λόγω του μεγάλου δασικού χώρου στον οποίο διεξάγεται.

Η παραδοσιακή διατροφή των Ικαριωτών περιλαμβάνει πολλά λαχανικά που καλλιεργούνται στις οικογενειακές εκτάσεις, γάλα και κρέας από κατσίκι, πουλερικά, κουνέλια και ψάρια, ενώ τα γεύματα συνοδεύονται πάντα από το ντόπιο κρασί. Τρόφιμα συλλέγονται επίσης από τις γύρω περιοχές, όπως άγρια χόρτα, μανιτάρια, σαλιγκάρια, ή κυνήγια. Η καλλιέργεια φρούτων και λαχανικών στις ορεινές περιοχές γίνεται στις «πεζούλες», δηλαδή επίπεδα, χτιστά αγροτεμάχια που προκύπτουν μετά από κατάλληλη διαμόρφωση. Παραδοσιακά φαγητά είναι το «σουφικό» ένα μείγμα από λαχανικά, το λευκό τυρί «καθούρα», τα πιτταράκια, ενώ χαρακτηριστικό έδεσμα είναι οι λουκουμάδες που παρασκευάζονται στις γιορτές. Λόγω της αραιοκατοίκησης και της διασποράς των κατοίκων, ιδιαιτερότητα αποτελεί η πώληση ψωμιού με περιοδεία στα χωριά, ειδοποιώντας με την κόρνα από μακριά.

Τα Χριστούγεννα οι νέοι τραγουδούν τα Ικαριώτικα Κάλαντα, ενώ την Πρωτοχρονιά κάθε σπίτι μαγειρεύει φαγητό, και παρέες επισκέπτονται τους γείτονες ή διπλανά χωριά μέχρι το πρωί. Σ' αυτό το έθιμο, το οποίο ονομάζεται «Αγερμοί» ή «Χαιρετίδια» προσφέρονται κεράσματα, κυρίως χοιροσφάγια και κρασί. Τις απόκριες αναβιώνουν οι «Τραγόμορφοι και Κουδουνάτοι», όπου μασκαράδες φορούν προβιές και κουδούνια χορεύοντας γύρω από τη φωτιά. Το Πάσχα οι κάτοικοι κάθε χωριού ανταγωνίζονται συγκεντρώνοντας τα περισσότερα ξύλα κοντά στις εκκλησίες, και την ώρα της Ανάστασης βάζουν μια μεγάλη φωτιά, γιορτάζοντας το έθιμο «Σωρός» ή «Αφανός». ^[22] Κάποια άλλα χωριά, όπως ο Χριστός και το Γλαρέδο, ετοιμάζουν ένα ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο ονομάζουν «Τσιφούτη» και το καίνε την επόμενη μέρα, ανήμερα του Πάσχα. ^[23] Ένα ξεχωριστό έθιμο λαμβάνει χώρα στους γάμους, όπου ο γαμπρός δέχεται συνεχή πειράγματα ώσπου οι φίλοι του να τον ντύσουν και τους «εκδικείται» αργότερα ταϊζοντάς τους με τη γραβάτα του που έχει μαγειρευτεί σε μικρά κομματάκια. Επίσης μετά από τη λήξη της τελετής στην εκκλησία, οι καλεσμένοι που συνήθως είναι όλο το χωριό, ρίχνουν σε πολύ μεγάλες ποσότητες ρύζι στο νιόπαντρο ζευγάρι. ^[24]

Νας: Αρχαία πόλη όπου κατά τη μυθολογία κατοικούσαν οι Ναϊάδες. Στην αρχαιότητα χτίστηκε ένα από τα πιο φημισμένα Ιερά, αφιερωμένο στην Ταυροπόλο Αρτέμιδα. Από το αρχαίο λιμάνι σώζεται σήμερα η προκυμαία, και από τον Ναό κυρίως το δάπεδο. Βρίσκεται δυτικά του Αρμενιστή. Ο Νας είναι ευρέως γνωστός ως τόπος εναλλακτικού τουρισμού και γυμνισμού, με πληθώρα σκηνών να στήνονται στο πράσινο, ήσυχο τοπίο εκατέρωθεν του ποταμού που καταλήγει στην παραλία. Πεζοπορώντας προς την ενδοχώρα μετά τον αρχαίο ναό υπάρχει μικρός καταρράκτης.

Οινόη: Αρχαία πρωτεύουσα του νησιού. Ονομαζόταν και Διονυσιάδα. Σήμερα σώζονται ίχνη από το τείχος που περιέκλειε την πόλη, καθώς και ερειπωμένο οίκημα της Βυζαντινής περιόδου. Τα ευρήματα ευρίσκονται στη σημερινή περιοχή Κάμπο.

Δράκανο: Αρχαία πόλη που θεωρείται και πατρίδα του Διονύσου. Βρίσκεται στην περιοχή Φανάρι στο ανατολικότερο σημείο του νησιού. Σήμερα σώζονται ερείπια του αρχαίου κάστρου και πάνω στο ύψωμα ο Πύργος του Δράκανου, κυκλικό οικοδόμημα Αλεξανδρινής εποχής, του 4ου π.Χ. αιώνα.

Θερμαί: Πόλη της αρχαιότητας με τις γνωστές ραδιούχες ιαματικές πηγές. Βρίσκεται λίγο ανατολικότερα από τα σημερινά Θέρμα (βυθίστηκαν από σεισμό τη ρωμαϊκή εποχή).

Κάστρο του Κοσκινά: Φρούριο Βυζαντινής εποχής, έργο του 10ου αιώνα, κοντά στο χωριό Κοσοίκια στη βόρεια περιοχή του νησιού. Μέσα στο φρούριο βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Δοργανά.

Μουσείο Αγίου Κηρύκου: Στο νεοκλασικό κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου υπάρχουν πολλά αρχαία ευρήματα, αγγεία, στήλες, λίθινα και χάλκινα εργαλεία, αμφορείς που βρέθηκαν στον βυθό της θάλασσας, κ.ά. Ορισμένα εκθέματα υπάρχουν και στο λαογραφικό μουσείο.

Μουσείο Κάμπου: Εκτίθενται αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα από τα ερείπια της αρχαίας Οινόης, όπως συλλογές από εργαλεία νεολιθικής εποχής, αγγεία όλων των εποχών της αρχαιότητας, πήλινα ειδώλια, ανάγλυφα επιτύμβια, νομίσματα, κ.ά.

Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας: Χτίστηκε τον 17ο αιώνα. Βρίσκεται δυτικά του Αγ. Κηρύκου κοντά στον Ξυλοσύρτη. Μέσα στο μοναστήρι βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Μακαρίου.

Μοναστήρι της Παναγίας στο Μουντέ: Μοναστήρι του 13ου αιώνα με τοιχογραφίες και παλιές εικόνες. Βρίσκεται κοντά στον Χριστό Ραχών σε μια καταπράσινη τοποθεσία με εκπληκτική θέα.

Μοναστήρι της Οσίας Θεοκτίστης: Βρίσκεται στο χωριό Πηγή κοντά στον Κάμπο. Η εκκλησία είναι αγιογραφημένη με την τεχνική φρέσκο ακολουθώντας Αγιορείτικη διάταξη.

Ιερά μονή Μαυριανού: Βρίσκεται στις δυτικές ακτές του νησιού, ενώ στους τουρίστες είναι γνωστή κυρίως για τα υπέροχα ηλιοβασιλέματα.

Αξιοσημείωτο αξιοθέατο αποτελεί και ένας μεγάλος ορεινός βράχος σε απόκρημνη πλαγιά, τον οποίο οι κάτοικοι αποκαλούν περιπαιχτικά «Γεώργιο Παπανδρέου», καθώς θυμίζει πολύ το προφίλ του «γέρου της δημοκρατίας».

Την Ικαρία τη χαρακτηρίζει η άγρια ομορφιά. Πυκνή βλάστηση, ψηλά βουνά, ποτάμια, χαράδρες, και αρκετές όμορφες παραλίες. Εκτός από τις αμμουδιές, πολλές παραλίες είναι με βότσαλο, ενώ υπάρχουν και αρκετές ερημικές χωρίς άμεση πρόσβαση με αυτοκίνητο. Οι πιο γνωστές παραλίες και τουριστικά μέρη βρίσκονται στο βόρειο τμήμα του νησιού στην περιοχή του Αρμενιστή-Ράχες: η Μεσαχτή, το Λιβάδι, ο Νας, το Γιαλισκάρι, και στην περιοχή του Ευδήλου: ο Κάμπος, το Παρθένι, το Καραβόσταμο. Στο νότιο τμήμα, στην περιοχή του Αγίου Κηρύκου συναντάμε αξιόλογες προσβάσιμες παραλίες στον Ξυλοσύρτη και το Φάρο. Μια νεότερη πολυσύχναστη παραλία στη νοτιοδυτική πλευρά, είναι οι Σεϋχέλλες, γνωστή για το γαλάζιο χρώμα των νερών της, που δημιουργήθηκε λόγω κατολισθήσεων από τις εργασίες για την κατασκευή τούνελ στο Μαγγανίτη. Πιο απομονωμένες παραλίες εξίσου ωραίες είναι οι: Άρης, Κιόνι, Αϊ-Γιώργης (Δράκανο), και άλλες.

Πολλές από τις βόρειες παραλίες είναι εκτεθειμένες στο ανοιχτό, συνήθως τρικυμιώδες Ικάριο Πέλαγος, εκτός από τον Ιούνιο και κυρίως τον Σεπτέμβριο (αλλά όχι αποκλειστικά). Σε ορισμένες από αυτές τις παραλίες (Μεσαχτή, Νας) όταν υπάρχει κακοκαιρία σχηματίζονται επικίνδυνα θαλάσσια ρεύματα, όπως υποδεικνύουν αντίστοιχες πινακίδες, και εφιστάται η προσοχή στους λουόμενους.

• 
  Σεϋχέλλες
• 
  Νας
• 
  Παραλία Μεσακτής
• 
  Παραλία Άρης

Η ιστορία των λουτρών είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου μας. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τα λουτρά, όπως επίσης αρχαίοι Έλληνες γιατροί, φυσικοί, ιστορικοί, και γεωγράφοι ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τις πηγές και τα μεταλλικά ύδατα. Στα Ασκληπιεία από τον 13ο π.Χ. αιώνα χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για θεραπευτικούς λόγους. Πρώτος παρατηρητής των ιαματικών υδάτων υπήρξε ο ιστορικός Ηρόδοτος που προηγήθηκε του Ιπποκράτη, περιγράφοντας μάλιστα αρκετές ιαματικές πηγές. Οι πηγές της Ικαρίας θεωρούνται μεταξύ των πλέον θεραπευτικών πηγών του κόσμου.

Υπάρχουν οκτώ θερμοπηγές ανάμεσα στις δεκαεπτά κυριότερες ιαματικές πηγές της Χώρας μας, που αναβλύζουν σε διάφορα σημεία του νησιού. Η πλέον γνωστή είναι τα Θέρμα, στην περιοχή του Δήμου Αγίου Κηρύκου, με μεγάλη επισκεψιμότητα, κυρίως από ηλικιωμένους. Ανήκουν στην κατηγορία των θερμών ραδιενεργών αλιπηγών (πλησίον της θάλασσας) διαφέροντας μεταξύ τους ως προς την ένταση της ραδιενέργειας και τη θερμοκρασία.

Από αυτές οι πηγές Θερμό και Χλιό - Θερμό βρίσκονται δυτικά του Αγίου Κηρύκου και σε απόσταση 2.500 μ. και 1.800 μ. αντίστοιχα στην περιοχή Λευκάδας. Η πηγή Μουσταφά - Λίτζα βρίσκεται σε μικρή απόσταση ανατολικά του Επαρχείου μέσα στην πόλη του Αγ. Κηρύκου. Πέντε πηγές του Σπηλαίου του Παμφίλη, του Κράτσα, της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος βρίσκονται στην περιοχή των Θερμών. Υπάρχουν μη αξιοποιημένες πηγές στην περιοχή Λευκάδα αλλά και στα Θέρμα, που βρίσκονται δίπλα στη θάλασσα. Στη βορειοανατολική ακτή του νησιού υπάρχει η πηγή της Αγίας Κυριακής. Στην περιοχή του Ξυλοσύρτη αναβλύζει μια άλλη πηγή 10 μέτρα από τη θάλασσα με την ονομασία «Αθάνατο νερό». Το νερό της πηγής αυτής, διουρητικό, βοηθάει στην αποβολή λίθων και άμμου από τα νεφρά και την κύστη.

Την υψηλή ραδιενέργεια των πηγών της Ικαρίας διαπίστωσε πρώτος ο Μ. Περτέσης τα έτη 1936 και 1938. Η πρώτη μελέτη της αξιοποίησης των θερμομεταλλικών πηγών της Ικαρίας έγινε το 1962 από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α. Κ. Μακρή). Σύμφωνα με τη μελέτη του Υπουργείου Συντονισμού (1980), παρατηρούνται αλλαγές στη συγκέντρωση του ραδονίου και στη χημική σύσταση των πηγών. Τα ύδατα των θερμομεταλλικών πηγών Ικαρίας θεωρούνται κατάλληλα για τη θεραπεία των παρακάτω παθήσεων:

1. Υπόξεις και χρόνιοι ρευματισμοί όπου περιλαμβάνονται διάφορες μορφές αρθρίτιδας.
2. Ουρική αρθρίτιδα.
3. Νευραλγίες, νευρίτιδες και μυΐτιδες.
4. Γυναικολογικές παθήσεις.
5. Διαταραχές των ενδοκρινών αδένων.
6. Ορισμένες περιπτώσεις ανωμαλιών του κυκλοφορικού συστήματος.
7. Διαταραχές του αναπνευστικού συστήματος.
8. Δερματικές παθήσεις.

Οι μεγαλύτερες πόλεις και οικισμοί του νησιού είναι ο Άγιος Κήρυκος, ο Εύδηλος και ο Χριστός Ραχών. Άλλα μεγάλα χωριά και τουριστικά μέρη είναι ο Αρμενιστής, το Καραβόσταμο, το Γιαλισκάρι, ο Μαγγανίτης και ο Κάμπος. Οι κάτοικοι δεν είναι συγκεντρωμένοι, αλλά κατοικούν σχεδόν στο σύνολο του νησιού. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του χωριού Μαγγανίτης, το οποίο μέχρι αρκετά πρόσφατα επικοινωνούσε με το υπόλοιπο νησί μόνο μέσω θαλάσσης και όταν ο καιρός το επέτρεπε, αφού δεν υπήρχε δρόμος που να το συνδέει.Η συνδεση με το υπόλοιπο οδικό δίκτυο, έγινε με την διάνοιξη τούνελ την δεκαετία του '80, στην τοποθεσία "Κατσούνες" , επιτρέποντας την σύνδεση με το υπόλοιπο οδικό δίκτυο της Ικαρίας.

Κατάταξη	Οικισμός	Πληθυσμός (2011)
1	Άγιος Κήρυκος	2.218
2	Εύδηλος	501
3	Καραβόσταμο	499
4	Χριστός	359
5	Ξυλοσύρτης	265
6	Άγιος Πολύκαρπος	234
7	Κάμπος	223
8	Γιαλισκάρι	206
9	Προφήτης Ηλίας	194
10	Ακαμάτρα	193
11	Καρκινάγρι	193

• 
  Ο Άγιος Κήρυκος τη νύχτα
• 
  Εύδηλος, το βόρειο λιμάνι του νησιού
• 
  Ο Αρμενιστής, τουριστικό κέντρο
• 
  Χριστός Ραχών

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού

Έτος	Πληθ.	±%
1913	14.764	—
1920	11.053	−25.1%
1928	10.783	−2.4%
1940	11.614	+7.7%
1951	10.608	−8.7%
1961	9.577	−9.7%
1971	7.702	−19.6%
1981	7.559	−1.9%
1991	7.768	+2.8%
2001	8.354	+7.5%
2011	8.423	+0.8%
2021	8.843	+5.0%
Πηγή: Απογραφές Πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 1870 - 2021

Ο πληθυσμός της Ικαρίας μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά την ενσωμάτωση της στην Ελλάδα ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίας έχει παρουσιάσει μία μικρή αύξηση. Ο πληθυσμός της σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2021 ήταν 8.843 άτομα.^[1]

Ακολουθεί ένας βασικός χάρτης του νησιού, όπου φαίνονται οι σημαντικότεροι οικισμοί, οι παραλίες, η μορφολογία του εδάφους και οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι. Η Ικαρία αποτελεί προορισμό εκδρομέων για πεζοπορία, με πληθώρα μονοπατιών και σχεδιασμένων διαδρομών. Αρκετοί ενδιαφέρονται για το αρχαίο δάσος του Ράντη, το οποίο δυστυχώς σε μεγάλο τμήμα του έχει αποψιλωθεί, ή για την εξερεύνηση-φωτογράφιση των σπάνιων φυτών και ζώων.

Το νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού είναι προστατευόμενος βιότοπος του Natura 2000, με κωδικό GR4120005, κατά μία έκταση 73,66 τ.χλμ.^[25][26][27]

• «Ικαρία: Αναρχική καρδιά μου». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού «Γεωτρόπιο» τεύχος 59 σελ. 34-48 (Μάιος 2001)
• Μεγάλο Αφιέρωμα (εφημερίδας Καθημερινή) (21/06/1998)
• Πολιτισμική φυσιογνωμία της νήσου Ικαρίας, Πετράτου Μαριάννα, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2014
• Ο Οργανικός Χάρτης της Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας: οι αιτίες, το γράμμα, το πνεύμα, «Ικαριακά», Περιοδική Έκδοση της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθηνών, έτ. 53ο, περ. Γ', τ. 108, σελ. 215-232, 2011
• Γεώργιος Καρούτσος, "Ικαριακαί Λέξεις", 1915, Χειρόγραφο Ιστορικού Λεξικού αρ.427.
• Αλέξης Πουλιανός, Λαϊκά Τραγούδια της Ικαρίας, Αθήναι 1964, σελ. 286
• ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΣΑΜΨΩΝ, ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ (9000 - 6500) Π.Χ., Δεκέμβριος 2010

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Ικαρία

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Ικαρία

• Ικαρία, το ουράνιο νησί (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Σάμος - Ικαρία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Τουριστικός Οδηγός Αρχειοθετήθηκε 2019-02-12 στο Wayback Machine. επίσημη ιστοσελίδα Δήμου Ικαρίας
• Portal: IkariaNet