Penrhyn Llŷn

Penrhyn Llŷn

Math	gorynys
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Gerllaw	Môr Iwerddon
Cyfesurynnau	52.9092°N 4.4614°W
Statws treftadaeth	Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gweler hefyd Llŷn (gwahaniaethu) a Penrhyn (gwahaniaethu).

Gorynys yng ngogledd-orllewin Cymru yw Penrhyn Llŷn neu Pen Llŷn. Mae'n rhan o Wynedd. Mae'n ymestyn fel braich allan i'r môr tua gogledd Bae Ceredigion. Yr Eifl yw'r copa uchaf a'r prif drefi yw Aberdaron, Abersoch, Cricieth, Nefyn a Phwllheli. Creadigaeth bur diweddar yw'r term ei hun.

Mae'r penrhyn yn cael ei adnabod fel Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Ceir nifer o draethau braf, yn arbennig ar yr arfordir deheuol, baeau creigiog ar hyd arfordir y gogledd, a bryniau gosgeiddig fel Yr Eifl a Carn Fadryn.

Er gwaethaf mewnlifiad o siaradwyr Saesneg i leoedd fel Abersoch, erys Llŷn yn un o gadarnleoedd pwysicaf yr iaith Gymraeg.

Daw'r enw Llŷn o Laigin, brenhinllin Leinster/Laighin a sefydlodd gwladfa Wyddelig yng Ngogledd Cymru yn ystod Oes Gristnogol Gynnar Iwerddon (tua 400–800).^[1]

Llun	Enw	Cyfnod	Poblogaeth 1961	Sir	Cymuned	Refs
	Aberdaron	1894 1974	1,161	Gwynedd	Aberdaron	[2]
	Abererch	1894 1934		Gwynedd	Llannor	[3]
	Ynys Enlli	1894 1974	17	Gwynedd	Aberdaron	[4]
	Bodferin	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron	[5]
	Botwnnog	1894 1974	1,176	Gwynedd	Botwnnog	[6]
	Bryncroes	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron Botwnnog	[7]
	Buan	1934 1974	619	Gwynedd	Buan	[8]
	Carnguwch	1894 1934		Gwynedd	Pistyll	[9]
	Ceidio	1894 1934		Gwynedd	Buan	[10]
	Criccieth Urban District	1894 1974	1,672	Gwynedd	Criccieth	[11]
	Dolbenmaen	1934 1974	1,447	Gwynedd	Dolbenmaen	[12]
	Edern	1894 1939		Gwynedd	Nefyn	[13]
	Llanaelhaearn	1894 1974	1,242	Gwynedd	Llanaelhaearn	[14]
	Llanarmon	1894 1934		Gwynedd	Llanystumdwy	[15]
	Llanbedrog	1894 1974	883	Gwynedd	Llanbedrog	[16]
	Llandegwning	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog	[17]
	Llandudwen	1894 1934		Gwynedd	Buan Tudweiliog	[18]
	Llanengan	1894 1974	2,116	Gwynedd	Llanengan	[19]
	Llanfaelrhys	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron	[20]
	Llanfihangel Bachellaeth	1894 1934		Gwynedd	Buan	[21]
	Llangian	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog Llanengan	[22]
	Llangwnnadl	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron Tudweiliog	[23]
	Llangybi	1894 1934		Gwynedd	Llannor Llanystumdwy	[24]
	Llaniestyn	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog Tudweiliog	[25]
	Llannor	1894 1974	2,039	Gwynedd	Llannor	[26]
	Llanystumdwy	1894 1974	2,056	Gwynedd	Llanystumdwy	[27]
	Sarn Mellteyrn	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog Tudweiliog	[28]
	Nefyn	1894 1974	2,164	Gwynedd	Nefyn	[29]
	Benllech	1894 1934		Gwynedd	Tudweiliog	[30]
	Penrhyn Llŷn	1894 1934		Gwynedd	Criccieth Llanystumdwy	[31]
	Penrhos	1894 1934		Gwynedd	Llannor	[32]
	Pistyll	1894 1974	599	Gwynedd	Pistyll	[33]
	Pwllheli Municipal Borough	1835 1974	3,647	Gwynedd	Pwllheli	[34]
	Tudweiliog	1894 1974	1,003	Gwynedd	Tudweiliog	[35]

• Llŷn - y cantref hanesyddol; Pen Llŷn
• Eifionydd - cwmwd ac ardal hanesyddol; rhan dde-ddwyreiniol y penrhyn
• Llwybr Arfordir Llŷn
• Rhestr mynyddoedd Cymru
• Rhestr o gopaon Cymru

• Ó Corráin, D. "Prehistoric and Early Christian Ireland" yn The Oxford History of Ireland, golygwyd gan R. F. Foster (Rhydychen, Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1989).
• Ioan Mai Evans, Gwlad Llŷn (Llandybie, 1968)