Мікалай Аляксеевіч Астроўскі

Мікалай Аляксеевіч Астроўскі
укр.: Микола Олексійович Островський
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	16 (29) верасня 1904[1]
Месца нараджэння	Вілія, Валынская губерня, Расійская імперыя[2]
Дата смерці	22 снежня 1936(1936-12-22)[3][4][…] (32 гады)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР[3]
Пахаванне	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  Расійская рэспубліка  Украінская Народная Рэспубліка  УССР  СССР
Альма-матар	Камуністычны ўніверсітэт імя Я. М. Свярдлова[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік
Гады творчасці	з 1927
Жанр	проза
Мова твораў	руская
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Прэміі
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Мікала́й Аляксе́евіч Астро́ўскі (16 (29) верасня 1904, с. Вілія, Астрожскі павет, Валынская губерня — 22 снежня 1936, Масква) — рускі савецкі пісьменнік, аўтар рамана «Як гартавалася сталь».

Як галоўны раман Астроўскага, які паказвае станаўленне рэвалюцыянера, так і асоба аўтара (які пісаў, нягледзячы на цяжкае захворванне, нерухомасць і слепату) выклікалі да сябе любоў і павагу ў мноства чытачоў у Савецкім Саюзе і за мяжой.

Нарадзіўся 16 верасня 1904 г ў сяле Вілія Астрожскага павета Валынскай губерні Расійскай імперыі (цяпер Астрожскі раён Ровенскай вобласці Украіны ў сям’і унтэр-афіцэра і акцызнага чыноўніка Аляксея Іванавіча Астроўскага.

Датэрмінова быў прыняты ў царкоўна-прыходскую школу «з-за выдатных здольнасцяў»; школу скончыў у 9 гадоў, у 1913 годзе, з лістом падзякі. Неўзабаве пасля гэтага сям’я пераехала ў Шапятоўку. Там Астроўскі з 1916 года працаваў па найму: спачатку на кухні вакзальнага рэстарана, затым кубовщиком, рабочым матэрыяльных складоў, падручным качагара на электрастанцыі. Адначасова вучыўся ў двухкласным (з 1915 па 1917 год), а затым вышэйшым пачатковым вучылішчы (1917—1919). Зблізіўся з мясцовымі бальшавікамі, падчас нямецкай акупацыі ўдзельнічаў у падпольнай дзейнасці, у сакавіку 1918 — ліпені 1919 быў сувязным шэпетоўскі рэўкома.

20 ліпеня 1919 г. уступіў у камсамол. «Разам з камсамольскім білетам мы атрымлівалі стрэльбу і дзвесце патронаў» — успамінаў Астроўскі^[5].

9 жніўня 1919 года пайшоў на фронт добраахвотнікам. Ваяваў у кавалерыйскай брыгадзе Р. І. Катоўскага і ў 1-й Коннай арміі. У жніўні 1920 г. быў цяжка паранены ў спіну пад Львовам (шрапнеллю) і дэмабілізаваны. Удзельнічаў у барацьбе з паўстанцкім рухам у частках асаблівага прызначэння (ЧАН  (руск.) (бел.). Па некаторых дадзеных, у 1920—1921 гадах быў супрацоўнікам ЧК  (руск.) (бел. у Ізяслаў.

У 1921 годзе працаваў памочнікам электраманцёра ў Кіеўскіх галоўных майстэрнях, вучыўся ў электратэхнікуме, адначасова быў сакратаром камсамольскай арганізацыі.

У 1922 годзе ўдзельнічаў у будаўніцтве чыгуначнай галіны для падвозу дроў у Кіеў, пры гэтым моцна прастудзіўся, затым захварэў тыфам. Пасля выздараўлення — камісар батальёна "Всевобуча"  (руск.) (бел. ў Бярэздаве  (руск.) (бел. (у памежным з Польшчай раёне.

Быў сакратаром райкама камсамола ў Бярэздаве  (руск.) (бел. і Ізяславе, затым сакратаром акружкама камсамола ў Шапятоўцы (1924 год). У тым жа годзе ўступіў у ВКП(б).

З 1927 года і да канца жыцця Астроўскі быў прыкаваны да ложка невылечнай хваробай. Паводле афіцыйнай версіі, на стане здароўя Астроўскага адбіліся раненне і цяжкія ўмовы працы. Канчатковы дыягназ — «прагрэсуючы анкілазуючы поліартрыт, паступовае акасцяненне суставаў». Сучасныя лекары на падставе захаваных дадзеных аб стане здароўя пісьменніка і плыні яго хваробы вылучаюць гіпотэзу, што Астроўскі быў хворы анкілазуючы спандзілаартрыт  (руск.) (бел., вядомым таксама як хвароба Бехцерава, які мог насіць спадчынны характар.

Увосень 1927 года пачынае пісаць аўтабіяграфічны раман «Аповесць пра „катоўцаў“», але праз паўгода рукапіс быў страчаны пры перасылцы.

Пасля няўдалага лячэння ў санаторыі Астроўскі вырашыў пасяліцца ў Сочы. У лісце да знаёмай старой камуністкі ў лістападзе 1928 ён апісаў сваю «палітычную арганізацыйную лінію»: «Я з галавой сышоў у класавую барацьбу тут. Вакол нас тут рэшткі белых і буржуазіі. Наша домакіраўніцтва было ў руках ворага — сына папа…» . Нягледзячы на пратэсты большасці жыхароў, Астроўскі праз мясцовых камуністаў дамогся таго, каб «сына папа» прыбралі. «У доме застаўся толькі адзін вораг, буржуйскі недагрызак, мой сусед… Потым пайшла барацьба за наступны дом… Ён пасля „бою“ таксама намі заваяваны… Тут барацьба класавая — за выбіванне чужых і ворагаў з асабнякоў…»^[5].

З канца 1930 года ён з дапамогай вынайдзенага ім трафарэта пачынае пісаць раман «Як гартавалася сталь». Дасланы ў часопіс «Маладая гвардыя» рукапіс атрымаў разгромную рэцэнзію: «выведзеныя тыпы нерэальныя». Аднак Астроўскі дамогся другаснага рэцэнзавання рукапісу. Пасля гэтага рукапіс рэдагавалі намеснік галоўнага рэдактара «Маладой гвардыі» Марк Коласаў і адказны рэдактар Ганна Караваева. Астроўскі прызнаваў вялікі ўдзел Караваева ў працы з тэкстам рамана; таксама ён адзначаў ўдзел Аляксандра Серафімавіча, які «аддаваў мне цэлыя дні свайго адпачынку»^[6]. У ЦДАЛІ  (руск.) (бел. ёсць фотакопіі рукапісу рамана, якія зафіксавалі почыркі 19 чалавек. Афіцыйна лічыцца, што Астроўскі дыктаваў тэкст кнігі «добраахвотным сакратарам». У карысць гэтага пункту гледжання сведчыць тое, што Мікалай Астроўскі ў сваіх лістах падрабязна распавядае аб сваёй працы над раманам, існуюць ўспаміны сучаснікаў — сведкаў працы пісьменніка над кнігай. Тэксталагічны даследаванні пацвярджаюць аўтарства Астроўскага.

У красавіку 1932 года часопіс «Маладая гвардыя» пачаў публікаваць раман Астроўскага; ў лістападзе таго ж года першая частка выйшла асобнай кнігай, за ёй выйшла і другая частка. Раман адразу ж набыў вялікую папулярнасць у СССР.

У 1935 годзе Астроўскі быў узнагароджаны ордэнам Леніна, яму былі падораны дом у Сочы і кватэра ў Маскве на вуліцы Горкага (цяпер яго дом-музей).

У 1936 годзе Астроўскі быў залічаны в Палітупраўленне Чырвонай арміі са званнем брыгаднага камісара, чаму нямала радаваўся і па святах апранаў камісарскія мундзір: «Зараз я вярнуўся ў строй і па гэтай, вельмі важнай для грамадзяніна Рэспублікі лініі».^[5]

Апошнія некалькі месяцаў ён быў акружаны ўсеагульнай пашанай, прымаючы на хаце чытачоў і пісьменнікаў. Маскоўскі Мёртвы завулак (цяпер Прачысценская), у якім ён жыў у 1930—1932 гадах, быў перайменаваны ў яго гонар.

Мікалай Астроўскі ўзяў на сябе абавязацельства напісаць новы раман «Народжаныя бурай» (пад той жа назвай, што і згублены ранні раман, але на іншы сюжэт) у трох частках і паспеў напісаць першую частку, але раман быў прызнаны слабейшым за папярэдні, у тым ліку самім Астроўскім. Рукапіс рамана быў ў рэкордныя тэрміны набраны, надрукаваны, і асобнікі кнігі дарылі блізкім на пахаванні пісьменніка. Андрэ Жыд, які наведаў Астроўскага, захоплена адгукаўся пра яго ў сваёй кнізе «Вяртанне з СССР», у цэлым вытрыманай у крытычных танах ў адносінах да СССР.

Усе творы былі напісаны на рускай мове:

• 1927 — «Аповесць пра „катоўцаў“» (раман, рукапіс страчаны пры перасылцы)
• 1930—1934 — «Як гартавалася сталь». У 1937 годзе паводле рамана ў Маскоўскім тэатры рабочай моладзі пастаўлены спектакль (рэжысёр І. Я. Судакоў)^[7].
• 1936 — «Народжаныя бурай»

• Імем Мікалая Астроўскага названы вуліцы ў дзясятках населеных пунктаў былога СССР.
• У Сочы ёсць літаратурна-мемарыяльны музей М. А. Астроўскага^[8], у Маскве і Новарасійску^[9] — дом-музей М. А. Астроўскага, у Шапятоўцы — музей^[10], у Карасцені — парк імя М. А. Астроўскага^[11].
• У Растове-на-Доне ёсць парк культуры і адпачынку імя М. Астроўскага.
• Яго імя носяць гарадскія бібліятэкі ў Камсамольску-на-Амуры^[12] і ў Кастанаі^[13], а таксама Цэнтральная дзіцячая бібліятэка імя М.Астроўскага ў Мінску.
• У СССР існаваў Усесаюзны літаратурны конкурс імя Мікалая Астроўскага.
• З 1937 па 1998 год Вінніцкі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт насіў імя Астроўскага.
• У Хмяльніцкім імем Астроўскага названая абласная навуковая бібліятэка^[14].
• Адзін з цеплаходаў тыпу «Масква» носіць назву «М. Астроўскі», ён прыпісаны да Кіеўскага рачнога порта.

Мікалаю Астроўскаму ўстаноўлены помнікі ў некалькіх гарадах Украіны, Расіі і свету:

• Масква
• Саратаў
• Камсамольск-на-Амуры
• Сочы
• Растоў-на-Доне
• Туапсэ
• Добруш
• Кіеў
• Краматорск
• Харкаў
• Шапятоўка
• Шостка
• Ромны
• Экартсбург
• Хмяльніцкі: перад уваходам у Ліцэй № 17

• Як гартавалася сталь — раман.
• Як гартавалася сталь — фільм-экранізацыя рамана, СССР, 1942.
• Павел Карчагін — фільм-экранізацыя рамана, СССР, 1956
• Як гартавалася сталь — фільм-экранізацыя рамана, СССР, 1975.

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 58. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).

• Поўны тэкст у Бібліятэцы Максіма Машкова  (руск.) (бел.
• Сайт памяці Мікалая Аляксеевіча Астроўскага Архівавана 4 верасня 2012.
• Інфармацыя на peoples.ru
• Інфармацыя на biographer.ru Архівавана 2 красавіка 2015.
• Юры Міцык. Ці ваяваў у «грамадзянскую» творца Паўкі Карчагіна? (укр.)
• Багдан Дзем’янчук. Як гартаваўся Астроўскі (укр.)
• Пятро Кралюк. «Сталёвы» чалавек з Шапятоўкі (укр.)
• Святлана Кабачынская. Жыццё, за якое не сорамна… Архівавана 10 сакавіка 2007.
• Інтэрв’ю М. Астроўскага амерыканскаму журналісту Архівавана 14 студзеня 2012.
• Афіцыйны сайт музея Мікалая Астроўскага ў Шапятоўцы
• Інфармацыя на pseudology.org