Triscaidecafobia

La triscaidecafobia (del griegu τρεισκαιδέκα, treiskaideka, «trelce», deriváu de τρεῖς, treîs, «trés»; καὶ, kai, «y»; δέκα, deka, «diez»; xunto con φοβία, fobía, de φόβος, fobos, «mieu») ye'l mieu irracional al númberu 13. Considérase de normal una superstición. La fobia específica al vienres 13 llámase Parascevedecatriafobia (la Parasceve ye la preparación de la Pascua), collafobia, o bien friggatriscaidecafobia (la pallabra Friday, "vienres" n'inglés, procede del nome de la diosa viquinga Frigga). El mieu al martes 13 llámase trezidavomartiofobia.

Probablemente anicióse na Edá Media. El trelce ye'l siguiente númberu primu dempués del dolce (el dolce, simbológicamente, sería teníu en gran estima, daes la so practicidad y cualidaes matemátiques). Rellacionóse col fechu de qu'hubo 13 persones na Última Cena de Xesús y que esti postreru foi executáu pocu dempués. Rellacionóse tamién col fechu de qu'un calendariu lunisolar de xuru tien de tener 13 meses en dellos años, ente que el calendariu solar gregorianu y el calendariu llunar musulmán siempres tienen 12 meses nun añu.

La triscaidecafobia puede afectar tamién a los viquingos; créese que Loki, nel panteón nórdicu, yera'l 13º dios. Esto se "cristianizó" más tarde al dicir que Satán yera'l 13º ánxel.

Otra rellación que tien col vienres 13 ye la captura y muerte de los Templarios, siendo quemaos na foguera'l día vienres 13 d'ochobre 1307. Esi día acabó'l poder de los monxos guerreros, pudiendo achacar esto a la mala suerte. Pero tamién ta rellacionáu cola maldición de Jacques de Molay, postreru gran maestre de los Templarios, que tando yá na foguera, convocó ante'l tribunal de Dios al rei Felipe IV de Francia y al Papa Clemente V —quien fueren los artífices d'aquella destrucción del orde del Temple—, morriendo los dos ensin trescurrir el plazu d'un añu, tal como'l gran maestre predixera.

Polo xeneral, el 13 puede considerase un númberu "malu" cenciellamente porque ye unu más que 12, que ye un númberu popularmente utilizáu en munches cultures (por cuenta de que ye un númberu altamente compuestu).

Los antiguos exipcios consideraben que la 13ª fase del ciclu de la vida yera la muerte; esto ye, la vida dempués de la muerte, que pensaben que yera una vida ideal y meyor.^[1]

La carta de la Muerte nuna baraxa de taró ye'l númberu 13, anque nesti casu representa'l tresformamientu, el cambéu.^[2]

Dalgunos edificios omiten el pisu 13, saltando del pisu 12 al 14 pa evitar la congoxa de los triscaidecafóbicos, o utilizando nel so llugar 12A y 12B. Esto tamién s'aplica n'ocasiones a los númberos de les cases o habitaciones (como, por casu, nos hospitales).^[3][4]

Lo anterior tamién ye válidu pa les files d'asientos nos aviones. Los aviones de la compañía aérea española Iberia, los de la italiana Alitalia, la de los Emiratos Árabes, Emirates y la panamiega Copa Airlines nun tienen na so numberación dichu númberu: la fila que sigue a la 12 ye la 14.^[5][4]

Dalgunes ciudaes se "salten" la 13ª avda. Nun ye'l casu de Bogotá, Colombia, onde hai una encruciada ente la Cai 13 y la Carrera 13 en plenu centru de la ciudá, y en Sacramento, que tien una interseición onde se crucien la 13th Street y la 13th Avenue.

Nenguna persona d'España va tener el Documentu Nacional d'Identidá col númberu 13. El dictador Francisco Franco, precursor d'esti sistema d'identificación personal, acutar pa sí'l númberu 1, y el restu de documentos d'una cifra pa la so familia. La Familia Real d'España tien acutaos los númberos de dos díxitos; el rei Xuan Carlos I tien el 10, la reina Sofía el 11, y la so fía mayor la infanta Elena el 12. A la so segunda fía, la infanta Cristina, correspondería-y el 13, pero por esta superstición, esi DNI quedó ensin dueñu, y asignáron-y el númberu 14.^[6]

El compositor Arnold Schoenberg carecía triscaidecafobia. Irónicamente, nació y morrió'l día 13 del mes, a la edá de 76 años (7 + 6 = 13).

Na novela de J.R.R. Tolkien, El hobbit, publicada en 1937, los personaxes protagonistes son trelce nanos,^[7] y pa nun tener mala suerte nel so viaxe, píden-y al magu Gandalf qu'atope a un decimocuartu miembru pa la so compañía.

L'álbum musical Room for Squares, del compositor y cantante norteamericanu John Mayer, consta de 14 pistes, anque la 13ª ye de 2 segundos de silenciu (el mínimu de duración d'alcuerdu a los estándares) y nun apaez na portada del álbum.

L'álbum Aliviu de llutu, de Joaquín Sabina, tampoco presenta esti númberu: dempués de la pista númberu dolce vien la pista "+unu".

Tolos discos de la banda uruguaya Non te va gustar escarecen d'una pista númberu 13, pasando direutamente de la 12 a la 14.

El Apollo 13 foi llanzáu a les 13:13 EST del 11 d'abril de 1970 dende'l complexu 39 (tres veces trelce) y sufrió una esplosión en plenu vuelu, poniendo en peligru a los tripulantes y foi necesariu albortar la misión^{[ensin referencies]}. Dalgunos refiérense a esta misión llunar como la prueba definitiva de que'l 13 trai mala suerte, lo que ye fácilmente refutable pol fechu de que nun hubo finaos, cuando otres misiones estauxunidenses y ruses con peores resultaos nun fueron designaes con dichu númberu^{[ensin referencies]}.

L'avión caza alemán desenvueltu tres l'He 112 foi designáu He 100 pa evitar la designación He 113, que considerábase desafortunada, yá que Adolf Hitler yera triscaidecafóbico.^[8] Nos Estaos Xuníos, nunca esistió un caza denomináu F-13, yá que munchos piloto son supersticiosos.^[9]

La compañía Renault cuntó, a lo llargo de la so historia, con una serie de modelos numberaos. Dende'l Renault 3 al Renault 25, esisten modelos con tolos númberos, sacante col 13.^[10]

Ángel Nieto foi campeón del mundu de motociclismu en 13 ocasiones, pero él siempres faía referencia a que lo foi en 12+1 ocasiones.^[11][12]

Na mayoría de les competiciones d'automovilismu y motociclismu nun s'asigna'l númberu 13 a nengún participante.^[13]

Hai deportistes que deciden desafiar la mala suerte del númberu 13 utilizándolo. Un exemplu ye Pastor Maldonado, el pilotu de Formula 1. Cuando la FIA dexó escoyer a partir de la Temporada 2014 cualquier dosal ente'l #2 y el #99,^[14] el pilotu venezolanu escoyó'l #13 p'acabar cola mala suerte.^[13] Esa foi la so última temporada na F1 pel momento. Tamién son famosos los casos de los baloncestista Wilt Chamberlain y Steve Nash. Esti postreru considera'l númberu 13 como afortunáu. Llevar siempres sacante nel so actual equipu, Los Angeles Lakers, onde lleva'l 10, yá que la camiseta de Chamberlain col 13 foi retirada.^[15][16] Na seleición de fútbol d'Alemaña, dende va décades, la estrella del equipu lleva'l númberu 13. Empecipió esti enclín el delanteru Gerd Müller nos años 1970. Apocayá llevó esi dosal Michael Ballack y na actualidá utilizar Thomas Müller.

Nel Mundial de Fútbol de 1982 el xugador chilenu Carlos Caszely llevaba la camiseta númberu 13 nel partíu contra Austria. Nesi partíu perdió un penal, lo que marcó la so carrera profesional.^[17] Pal Mundial de Fútbol de 2006, na seleición española, el debutante Andrés Iniesta llevó'l dosal 13.^[18] Los futbolistes d'España escoyíen los sos dosales por orde d'antigüedá na seleición, y al recién llegáu Iniesta dexáron-y el númberu que nun quería nengún otru xugador.^[19][20]

El programa de diseñu gráficu CorelDRAW camudó la numberación al llegar a la versión trelce, denominándola CorelDRAW X3 (onde la X representa'l 10 en númberos romanos). De manera similar, el paquete Microsoft Office pasó de la versión 12 (Office 2007) a la 14 (Office 2010); según declaró Jensen Harris, Lead Program Manager pal Microsoft's Office User Experience Team, el 13 foi omitíu por cuenta del iñerizu por dichu númberu.^[21]

WinZip nun sacó una versión númberu 13 del so programa, pasando direutamente de la 12 a la 14.^[22]

La edición de Gran Hermano de 2012, correspondiente al númberu 13, púnxose-y de nome "Gran Hermano 12+1" pa evitar esti númberu.^[23]

Otru casu conocíu, foi la maldición del númberu 13 como númberu tabú per parte de los pilotos de carreres de Fórmula 1, na cual, tampoco s'utilizaba hasta'l 2014, cuando los equipos evitaben utilizar felicidá dorsal, yá que nel pasáu yera consideráu un mal presaxu pal pilotu que portara dichu númberu, yá que se presentaron dellos casos de muertes de pilotos que levaban el dosal #13, dicha maldición o superstición punxo fin cuando na Temporada 2014, la FIA dexó escoyer llibremente a los pilotos el so dosal, que sería fixu a partir d'entós.^[14] A pesar d'eso, el númberu sigue siendo tabú n'otres disciplines d'automovilismu,^[13] con esceición de NASCAR que tamién utiliza dichu númberu pa numberar dalgún vehículu de la categoría.

La tetrafobia ye'l mieu al númberu 4 — en China, Xapón y Corea, ye frecuente que los hoteles y los hospitales nun tengan cuarta planta. La pallabra xaponesa shi (死) quier dicir muerte, y pronúnciase igual que'l 4, asina que pa remedialo pronúnciase'l 4 como yon. En dellos hospitales nun esiste l'habitación númberu 42 (shi-nin) una y bones ésti ye un númberu de bien mal badagüeyu, pudiendo ser el so significáu la espresión "preparar pa morrer". De la mesma forma, dellos hospitales de maternidá nun tener habitación 43 (shi-san) yá que se pronuncia igual que "partu muertu".

N'Italia'l númberu de la mala suerte ye'l 17. Esto debe a que'l 17, en númberos romanos, escríbese XVII. Reordenando les sos lletres podemos escribir VIXI, qu'en llatín significa "viví", esto ye, "la mio vida ye pasáu".^[24]

Per otru llau, la Hexakosioihexekontahexafobia ye'l mieu irracional al "666", númberu tamién conocíu nel cristianismu como "el númberu de la bestia". Esta fobia aniciar nel Apocalipsis (versículu 13:18), onde s'indica qu'esi númberu ta amestáu a Satanás o al Anticristu.

• Adams, C.: Why Is the Number 13 Considered Unlucky? The Straight Dope. [1]
• Bowen, J.: Friday the 13th. Salon Mag. 13 Aug 1999.
• Coriat, I. H.: Abnormal Psychology 2, vi, p. 287, 1911.
• Emery, D.: Why Friday the 13th Is Unlucky. [2]
• Ferm, V.: A Brief Dictionary of American Superstitions. New York: Philosophical Library, 1965. [3]
• Harris, T. How Friday the 13th Works. [4]
• Krischke, W. This Just Might Be Your Lucky Day. Frankfurter Allgemeine Zeitung. 1 Nov 2001.
• Lachenmeyer, Nathaniel: 13: The Story of the World's Most Popular Superstition. New York: Four Walls Eight Windows (2004). ISBN 1-56858-306-0.
• Mikkelson, D. P. and Mikkelson, B.: Friday the Thirteenth. [5]
• Roach, J.: Friday the 13th Phobia Rooted in Ancient History. National Geographic News, Aug. 12, 2004. [6]
• Scanlon, T. J. et al.: Is Friday the 13th Bad for Your Health? British Medical Journal, Dec. 18-25, 1993, 1584-1586.
• Thea, Christopher: What A Dollar Has To Tell You -13 Gentle Reminders- / Lo Qu'Un Dólar Tien Pa Dicite -13 Sutiles Suxerencies- Outskirts Press (2004) ISBN 978-1-932672-49-7

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Triscaidecafobia.