Koerant

'n Publikasie moet aan 'n aantal kriteria voldoen om as 'n koerant gedefinieer te word:^[1]

• Periodisiteit en aktualiteit: 'n Koerant moet daagliks of ten minste weekliks uitgegee word en onlangse gebeure dek.
• Sirkulasie: 'n Koerant moet meganies of andersins in groot getalle gekopieer en versprei word.
• Publisiteit: 'n Koerant moet gemik wees op die breë publiek, dus publiek verskyn en vir almal wat belangstel beskikbaar wees.
• Inhoud (universaliteit van verslaggewing): 'n Koerant moet 'n verskeidenheid onderwerpe in sy artikels behandel.
• Neutraliteit: Die koerant se uitgewer(s), redakteur(s) en verslaggewers moet neutraal wees ten opsigte van die nuus.
• Seleksie: Met die oorvloed van nuusberigte wat deesdae beskikbaar is, word die verantwoordelike seleksie van die belangrikste nuus vandag ook as 'n belangrike kriterium vir 'n koerant beskou.

Die Afrikaanse woord koerant is afgelei van die Franse leenwoord courant wat in Nederland sedert 1617 gebruik is, blykbaar as 'n verkorting van die 16de eeuse Nederlandse term courante nouvellen ("lopende nuus"). In moderne Nederlands is hierdie term verder vereenvoudig tot krant, terwyl Afrikaans die oorspronklike vorm bewaar het.

Ander Germaanse tale soos Duits (Zeitung) en Sweeds (tidning) bewaar in hul woorde vir "dagblad" 'n ander aspek wat in hierdie vorm omtrent rondom 1300 vir die eerste keer gebruik is – dié van 'n "berig oor iets wat in die tyd gebeur", afgelei byvoorbeeld van die Ou-Noorse tidan "in die tyd gebeur". In Nederlands en Afrikaans bestaan nog die woord tijding of tyding, wat dieselfde betekenis het.

Rome staan bekend as die bakermat van die eerste koerante. Aanvanklik het die verantwoordelikheid vir openbare kennisgewings by die pontifex maximus, die Romeinse opperpriester, berus wat nuus op plate bekend gemaak het. Ook die annales maximi, 'n soort memorandum, is op plate uitgehang. Ander vroeë publikasies, wat gereeld verskyn het, sluit kronieke en kalenders in.

In 59 v.C. het Gaius Julius Caesar die eerste soort nuusblad in die lewe geroep, die acta populi Romanae diurna (of verkort acta diurna), wat tot 300 n.C. verskyn het. Die acta is in twee verskillende uitgawes uitgegee – as acta senatus met amptelike kennisgewings van die Romeinse Senaat en as acta populi waarin nuus oor die daaglikse gebeurtenisse in Rome gepubliseer is. Die laasgenoemde was veral vir die provinsies bestem. Acta, wat as besonder belangrik geag is, is in erts gegiet sodat hulle geargiveer kon word. Die gewone acta populi is op sogenaamde charta geskryf. Charta is van 'n stof of huid gemaak wat onderaan die papirusbas lê (Latyns: liber).

Keiser Augustus het die uitgawe van die acta senatus gestaak en hulle met die acta populi saamgesmelt.

Ondanks hulle naam, wat 'n daaglikse verskyning aandui, is die acta diurna ("daaglikse gebeurtenisse") gebruik om die nuus van 'n bepaalde tydperk in 'n tydelike rangorde op te lys. Die uitgawe van acta diurna, wat soms ook acta urbis ("stadskoerant") genoem is, is steeds deur die Romeinse owerheid beheer. Privaatnuusblaaie met kennisgewings oor familiêre of gemeenskapsnuus is slegs vir 'n kort tydperk amptelik toegelaat en onder die heerskappy van keiser Traianus uiteindelik weer verbied. Gewoonlik moes hul inhoud deur omroepers bekend gemaak word. Dikwels is ook briewe geskryf en sommer net gekopieer vir 'n groter aantal belangstellendes.

Die oplaag van die acta was taamlik klein, en geen enkele eksemplaar het bewaar gebly nie. Nietemin kan hulle inhoud deur talle aanhalings in ander bronne gerekonstrueer word.

Die acta het veral nuus oor aangeleenthede van die staat bevat, soos reise van Romeinse amptenare of kennisgewings van die keiserlike gesin, waaronder geboortes, sterfgevalle, begrafnisse, huwelike en onthale. Daarnaas is nuus oor opspraakwekkende gebeurtenisse soos oorstromings, droogtes en ander rampe gepubliseer. Gaandeweg is ook die kennisgewings van vooraanstaande Romeinse gesinne deur middel van acta gepubliseer. So is egskeidings van bekende persoonlikhede in die familienuus-rubriek bekend gemaak.

Kenmerkend was die sensuur wat deur die keiserlike redaksie uitgeoefen is. Alle familienuus en advertensies is noukeurig ondersoek voordat hulle vir publikasie vrygestel is. Dikwels het Romeinse heersers in spesifieke onderwerpe belang gestel of daarop aangedring dat 'n bepaalde saak openbaar gemaak moet word. In dié geval is die redaksie aangewys om 'n artikel daaroor te publiseer.

Met die verskuiwing van die keiserlike hof na Konstantinopel is die uitgawe van acta gestaak. Hulle leef voort in die woordeskat van Romaanse tale. So het die Romeinse woord diurnalis ("daagliks") bewaar gebly in die Franse term journal en die Italiaanse giornale.

Koopliede, bodes en vagante (skoliere, studente en werklose predikante wat as volkssangers dwarsoor die land gereis het) het in die Middeleeue as 'n soort "lewende koerante" gefungeer en nuus orals bekend gemaak. Hierdie lewende of mondelinge "koerantvoorlopers" is later vervang deur die eerste geskrewe nuusblaaie waarin amptelike, sake- en privaatbriewe gepubliseer is.

Die welvarende Europese stede het in die 13de en 14de eeu 'n behoefte aan politieke en handelsnuus gehad, en stadsrade het begin om ordinari (bodes of koeriers) vir die uitruiling van nuus te gebruik. Die belangrikste dryfkrag agter die stigting van gereelde nuusblaaie was die groot Europese handelshuise. Hul sogenaamde koopmansbriewe, wat vanaf die 14de eeu uitgegee is, het nuus oor politieke en handelsake bevat. In die Italiaanse hawestad Venesië het vanaf 1536 die eerste gazette verskyn.

Onder die belangrikste uitgewers was die koopmansgesin Fugger in die Duitse stad Augsburg, wat tussen 1568 en 1604 die Fugger-koerant uitgegee het. Die Fuggers het reeds oor 'n soort nuusagentskap beskik wat nuus uit alle wêrelddele versamel, gekopieer en uitgegee het. Die bewerkers en uitgewers van hierdie nuus het destyds as nouvellante bekend gestaan.

Die Fuggers het '"Ordinari-" en "Ekstra-Ordinari"-koerante aan belangstellendes verskaf. Die belangrikste bronne vir nuus, wat in dié dagblaaie gepubliseer is, was boodskappe van medewerkers in buitelandse kantore asook bekende persoonlikhede. Die meeste nuusartikels is steeds in Duits gepubliseer, daarnaas is ook Italiaans en Latyn gebruik. Die nuus en koerante is vinnig dwarsoor die vasteland gestuur en versprei. Die koerante het geen berigte oor die kulturele of filosofiese lewe van die tyd bevat nie, maar het gedetailleerde artikels oor handel, politiek en gebeurtenisse by die keiserlike hof bevat.

Die volledige biblioteek van Fugger-koerante met meer as 40 000 enkele blaaie is in 1655 deur keiser Ferdinand III aangekoop en in Wene georden.

 

Met die uitvinding van die boekdrukkuns teen die einde van die 15de eeu is die tegniese basis geskep om koerante in groot oplaagsyfers te druk en te versprei. Aanvanklik is nuusblaaie met net een enkele bladsy gedruk, wat van tyd tot tyd verslag gee van oorlogsdade, wonderlike gebeurtenisse en ander onderwerpe. Die oudste nuusblad van hierdie soort dateer uit die jaar 1482. Die verhale van ontdekkingsreisigers het die aanleiding tot die uitgawe van ontdekkerskoerante gegee, waaronder die Kolumbusbrief van 1493 as oudste voorbeeld. Die Protestantse Hervorming het in die 16de eeu tot die grootskaalse uitgawe van gedrukte pamflette gelei wat deur die Duitse kerkhervormer Martin Luther en ander as gewilde media vir godsdienstige propagandaveldtogte ingespan is.

Die sogenaamde historische Relationen, wat in Duitsland vanaf 1588 verskyn het, is in die vorm van kronieke uitgegee, maar het as eerste moderne publikasies gereeld op 'n halfjaarlikse basis in groot stede soos Frankfurt am Main en Keulen verskyn. Die Relation van Augsburg is vanaf 1597 maandeliks uitgegee.

 

In die somer van 1605 het die Straatsburgse drukker en boekhandelaar Johann Carolus begin om weekliks gedrukte uitgawes van sy tot dusver handgeskrewe nuusversamelings uit te gee. Sy nuusblad, wat onder die titel Relation aller fürnemmen und gedenckwürdigen Historien verskyn het, word in die perswetenskap as die eerste gedrukte koerant ter wêreld beskou.^[2][3] Die eerste daaglikse nuusblad is in 1660 in Leipzig, Duitsland uitgegee.

Die koerant as periodieke medium het vinnig nie net vir nuusberigte nie, maar ook vir politieke en wetenskaplike besprekings gewild geraak.

Die Franse nuusblad La Gazette, wat vir die eerste keer in 1631 deur die geneeskundige Renandot uitgegee is, word as die vroegste politieke koerant beskou. In 1665 het die eerste wetenskaplike nuusblad verskyn, die Journal des Savants, wat deur die Parysenaar Denis Sallo gestig is.

Boekdrukkers en die posmeesters het op die koerantmarkte as strawwe mededingers opgetree; tradisioneel dra baie koerante nog name wat die woord "Post" bevat. 'n Ander term, wat soms in verband met koerante uit die 17de eeu gebruik word, is "intelligensie", wat destyds sinoniem met "kennis" of "bekendstelling" gebruik is. Die sogenaamde "intelligensieblaaie" het oorwegend sakenuus of advertensies met ware wat te koop of te ruil was bevat. Intelligensieblaaie is in 1633 vir die eerste keer in Parys uitgegee, ses jaar later het die eerste Londense intelligensieblad verskyn. Dikwels was sakemanne, besitters van kroeë, maar ook Joodse burgers, wat enige soort handel gedryf het, en ander spesifieke beroepsgroepe verplig om op die intelligensieblaaie in te teken.

Voor die Franse Rewolusie van 1789 het die strenge sensuurmaatreëls en die gebrek aan demokratiese burgerregte die sukses van die perswese as die spreekbuis van die openbare mening gekeer. Eers met die begin van die liberale en demokratiese bewegings, tegniese vooruitgang in die drukkerynywerheid en die uitvinding van goedkoper papierverwerkingsmetodes was die tyd ryp om van die koerant 'n werklike massamedium te maak. Die vervoer- en inligtingsbedryf het met die nuwe spoorwegverbindings en die telegraaf die vinnige verspreiding van nuus moontlik gemaak. Kommersiële nuusagentskappe soos Havas, Reuter en Wolff het nuusberigte goedkoop ter beskikking gestel.

Veral die perswese in Frankryk, die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State is deur invloedryke persmagnate soos William Randolph Hearst (1863–1951), William Lord Beaverbrook (1879–1964) en Harold Harmsworth, lord Rothermere (1868–1940), en hul trusts oorheers, wat ook vinnig die markkrag van die sogenaamde poniekoerante ontdek het. Die Duitse perslandskap is daarenteen gekenmerk deur 'n groot aantal klein streekkoerante wat ondanks die groei van nasionale dagblaaie lewensvatbaar gebly het.

Die stigting van die dagblad Daily Mail deur die Britse joernalis Alfred Harmsworth in 1896 was 'n mylpaal vir die moderne perswese. Tradisionele koerante het met hul verhewe taalstyl ook in die laat 19de eeu meestal nog anspraak daarop gemaak om media vir 'n klein behoudende en goed opgeleide leserskap te wees. Die Daily Mail het daaglikse nuus met groot opskrifte, korter artikels, 'n nuwe sensasiestyl en baie illustrasies en foto's vir 'n breë publiek toeganklik en aantreklik gemaak. 'n Uitgebreide sportafdeling, aangrypende stories, skinder- en kletsstories, modenuus, pryskompetisies, blokraaisels en geïllustreerde advertensies was welkome vermaak.

In vergelyking met moderne poniekoerante was die Daily Mail nog 'n respektabele dagblad wat nuusberigte oor die privaat lewe van persoonlikhede respekvol gehanteer het en ook groot aandag aan die kulturele lewe geskenk het. In elk geval het die dagblad groot aanklank by die publiek gevind, en dit was die eerste koerant ter wêreld wat met sy daaglikse oplaag die eenmiljoenkerf kon verbysteek.^[4] Die inkomste uit advertensies het van Harmsworth 'n welvarende man gemaak.

In 1903 het Harmsworth die eerste dagblad van stapel gestuur wat uitsluitlik met foto's geïllustreer is, The Daily Mirror. Dit was oorspronklik veral op vroulike lesers gemik, maar was as sulks allesbehalwe suksesvol. Later is die koerant se konsep gewysig, en The Daily Mirror is as 'n algemene dagblad uitgegee. In 1908 het Harmsworth die meerderheid van The Times se aandele oorgeneem nadat dié dagblad in ernstige finansiële moeilikhede beland het.

Die ultrakonserwatiewe persmagnaat Alfred Hugenberg (1865–1951) het vanaf die twintigerjare 'n leidende rol by die vestiging van anti-semitiese en ver-regse politieke opvattings gespeel. Uiteindelik het hy 'n wegbereider vir Adolf Hitler geword. Meer onlangse uitgewers, wat vanweë hul groot invloed omstrede geraak het, was die Duitse uitgewer Axel Springer (1912–1985), wat met sy konserwatiewe koerante 'n invloedryke teenstander van die studentebeweging in die jare sestig geword het, en later die miljoenêr Rupert Murdoch (* 1931), wat vanuit Australië 'n wêreldwye uitgewersryk opgerig het.

 

Die persvryheid in Suid-Afrika is met 'n ordonnansie van die Kaapse koloniale regering ingevoer wat op 30 April 1829 geproklameer is en die publikasie van enige nuusblad toegestaan het, alhoewel bepaalde regulasies en die "lasterwette" van die tyd nog nagekom moes word.

Die eerste Afrikaanse nuusblad, wat deur die Genootskap van Regte Afrikaners uitgegee is, was die Afrikaanse Patriot, wat as Di Patriot vanaf 15 Januarie 1876 in die Paarl verskyn het. Dit is later opgevolg deur die Paarl Post.

Ná 1948 het die meeste Afrikaanse koerante meer of minder kritiese ondersteuning aan die bewind van die Nasionale Party verleen, terwyl die Engelse pers, met die uitsondering van The Citizen, as spreekbuis van blanke liberale opposisiepartye opgetree het. Met die algemene verkiesing van 1994 het die Afrikaanse perslandskap begin verander. Koerante soos Die Transvaler (Johannesburg) en Oosterlig (Port Elizabeth), wat opgeneem is in 'n Oos-Kaapse uitgawe van Die Burger, is intussen gestaak, terwyl die huidige groot Afrikaanse dagblaaie Beeld (Johannesburg), Die Burger (Kaapstad) en die Volksblad (Bloemfontein) as moderne mediums en spreekbuise van die Afrikaanse gemeenskappe deel van die demokratiese samelewing geword het.

Die Afrikaanse perslandskap word aangevul deur die Sondagkoerant Rapport met 'n sirkulasie van 156 383 (vierde kwartaal 2014) en Die Son, die eerste Afrikaanse poniekoerant, met 'n sirkulasie van 81 458 (vierde kwartaal 2014).

Die Afrikaanse gemeenskapsperswese is besonder lewenskragtig, hoewel dit in 'n groot mate deur groot mediagroepe oorheers word, wat in die meeste gebiede tot 'n monopolie gelei het. In die Wes-Kaap, byvoorbeeld, oorheers die Naspers-filiaal Media24 se Boland-koerante die markte in die Helderberg met Distrikspos, Worcester met Standard, Drakenstein met Paarl Post, Stellenbosch met Eikestadnuus en Hermanus met Hermanus Times.

• Kategorie:Suid-Afrikaanse koerante

• (en) 'n Ontleding van koerantsirkulasie vir die vierde kwartaal van 2014. URL besoek op 17 Maart 2015.