Julius Caesar

Caesar is gebore in 100 v.C. in die Julii-familie, 'n patrisiërfamilie. Hulle afkoms word beskryf as van Iulus die seun van 'n Trojaanse prins Aeneas, die seun van die godin Venus. Volgens Plinius die ouere is hy by wyse van 'n keisersnee gebore. Volgens Caesar se beskrywing het hy grysblou oë en 'n vol haardos gehad.

Al was Caesar in 'n adellike familie gebore, was die Julii nie juis 'n polities invloedryke familie nie. Ceasar het wel die amp van 'n magistraat beklee en was ook die goewerneur van die provinsie Asië. Caesar se ma was Aurelia Cotta en afkomstig van 'n invloedryke familie. Hulle het in 'n laer middelklaswoning in die Subura gewoon, waar Marcus Antonius Gnipho die jong Caesar se onderwyser was.

Die periode is oorheers deur 'n magstryd tussen twee faksies van die Romeinse aristokratiese Senaat die Optimate en die Populares. Die stryd het begin met die meerderheid van senatore se ongehoord – kortsigtige verwerping van die uiters noodsaaklike hervormingsvoorstelle van die Gracchus-broers (133- 121 v.C.). Die Gracchus-broers en hulle aanhangers was die voorlopers van die Populares.

Die Populares het die Gracchi gevolg in hulle soeke na 'n doeltreffender staatsbestuur waaraan, naas die adellikes van die Senaat, ander groepe van die bevolking ook sou kon deelneem. Aan die ander kant het die Optimate hulle verset teen elke poging om die monopolie van die Senaat te verswak en daarom het hulle ook as die Senaatsparty bekend gestaan.

Caesar het as gevolg van sy afkoms en sy huweliksverbintenis tot die Populares behoort. Aanvanklik was daar nie veel verskil tussen sy loopbaan en die loopbane van ander ambisieuse seuns van senatore nie. Van sy twintigste tot sy dertigste jaar het Caesar aan verskeie militêre ekspedisies deelgeneem. Na die militêre opleiding het hy vervolgens die cursus honorum, die gebruiklike jaarlikse hiërargiese bevordering in hoë ampte, deurgemaak.

Ter afsluiting en bekroning daarvan het hy hom in 60 v.C. as kandidaat vir die hoogste staatsamp, die Konsulaat, beskikbaar gestel. Die kandidatuur is heftig deur die Optimate bestry. Om hom teen hulle manipulasie te beskerm, het Caesar 'n verbintenis met Gnaeus Pompeius Magnus (106-48 v.C.) aangeknoop. Net soos Caesar het Pompeius min simpatie met die Senaatsparty gehad.

Die Senaatsparty het geweier om die heilsame reorganisasie wat Pompeius as Romeinse generaal in die Ooste deurgevoer het, by wet te bekragtig en was boonop nie bereid om die gebruiklike "oudagsvoorsiening" en die toewysing van grond aan die veterane van sy legioene te gee nie. Die Senaatsparty het op die manier probeer om Pompeius se (in hulle oë angswekkende) groot aanhang in die leër en onder die leenmanne van die Ooste te verbreek.

Op 'n geheime byeenkoms, wat ook deur Caesar se geldvoorsiener, Marcus Licinius Crassus (oorl. 53 v.C.) bygewoon is, het Pompeius beloof om Caesar se kandidatuur te ondersteun (Eerste Driemanskap). In 59 is Caesar inderdaad verkies. Caesar het sy kollega, Bibulus, 'n lid van die Optimate, heeltemal geïgnoreer en die nodige intimidasie gebruik om 'n wet vir die toewysing van grond, die Lex Julia Agraria, deur te voer wat nie net aan Pompeius se veterane nie, maar ook aan sowat 80 000 verarmde inwoners van Rome 'n stuk grond besorg het.

'n Tweede wet, die Lex Julia de Repetundis, is ook deur Caesar deurgevoer om 'n einde aan die wanpraktyke van die administrateurs van die Romeinse provinsies te maak. Intussen het Caesar ook nie van sy eie ambisies vergeet nie. Gedurende sy konsulaat het hy met die hulp van Pompeius en Crassus die pos van goewerneur van Gallia Cisalpina (die Po-vlakte) en Illyrië (die kusstreek van die huidige Joego-Slawië) vir hom verseker vir 'n tydperk van 5 jaar na afloop van sy termyn. In die loop van die jaar 59 v.C. is die goewerneurskap van Gallia Narbonensis (Provence) ook bygevoeg.

In ooreenstemming met die Romeinse tradisie was Caesar van plan om sy posisie te gebruik om deur militêre verowerings sy politieke invloed te versterk. Caesar het nie nodig gehad om lank aanleiding te soek nie. Aan die begin van 58 v.C. het 'n Keltiese stam, die Helvettl, Gallia Narbonensis binnegeval. Caesar het hulle verslaan en vervolgens ook die Germaanse stam Suevi, wat onder leiding van Ariovistus ook Gallië binngegeval het.

Hierna is hy in toenemende mate deur die Galliërs as bondgenoot ingeroep om die voortdurende onderlinge twiste te help besleg. So het Caesar byna ongemerk groot dele van Gallië onder Romeinse gesag gebring. 'n "Nasionale" Galliese opstand onder leiding van Vercingetorix (oorl. 46 v.C.) is met moeite deur Caesar onderdruk (52-50 v.C.). Hierna het hy die hele Gallië onder Romeinse gesag gebring en 'n verslag oor sy militêre verrigtinge in Gallië in sy Commentarii de bello Gallico gepubliseer. Dit was 'n redelik objektiewe verslag wat sy aansien onder die Romeinse publiek aansienlik vergroot het. Die agtste en laaste boek van die verslag is deur Aulus Hirtius (oorl. 43 v.C.) voltooi.

Caesar se lang goewerneurskap in Gallië is moontlik gemaak deur die samekoms van die Driemanskap in 56 v.C. om 'n nuwe reeks ooreenkomste aan te gaan. Daar is besluit dat Pompeius en Crassus hulle in 55 as kandidate vir die Konsulaat beskikbaar sou stel. Daarna sou Crassus goewerneur van Sirië word en Pompeius van Spanje, albei vir ʼn tydperk van 5 jaar. In die hoedanigheid van konsul sou hulle Caesar se goewerneurskap in Gallië vir dieselfde tyd perk verleng.

Pompeius het Caesar egter in toenemende mate as 'n mededinger beskou en het in Rome aangebly in plaas daarvan om na Spanje te gaan na afloop van sy termyn. Hy het ook meer en meer na die kant van die Senaatsparty begin oorhel. Crassus het egter na Sirië vertrek, waar hy politieke roem verwerf het deur veldtogte teen die Parthes, 'n Persiese ruitervolk wat 'n geweldige groot ryk aan die grens van Sirië opgebou het. In 53 v.C. het hy egter 'n vernietigende neerlaag by Carrhae gely en is enkele dae later op verraderlike wyse vermoor.

Crassus se dood het die einde van die Driemanskap beteken. Die wantroue wat geruime tyd reeds tussen Pompeius en Caesar gebroei het, het nou tot openlike mededinging ontwikkel. Pompeius het met behulp van die Senaat probeer om Caesar se posisie met behulp van juridiese middele te ondermyn. Ondanks vroeëre ooreenkomste wou die Senaat nie meer toelaat dat Caesar hom vanuit Gallië vir die Konsulaat verkiesbaar stel om sy militêre mag te behou nie.

Caesar het egter deur Pompeius se plan gesien: hy wou Caesar as 'n gewone burger na Rome laat terugkeer om 'n ondersoek na die misbruik van sy magsposisie in die provinsies te laat instel. Nadat onderhandelinge vir 'n skikking misluk het, het Caesar die reg in eie hande geneem. Vroeg in 49 het hy die grens van sy ampsgebied met een legioen oorgesteek (die rivier Rubicon). "Alea iacta est"- die teerling is gewerp - sou hy by die geleentheid gesê het. Na 4 jaar se hewige stryd, wat hom van Italië deur die hele Ryk sou voer (onder meer na Egipte waar koningin Cleopatra - oorl. 37 v.C.) – met politieke motiewe 'n verhouding met hom aangeknoop het), het hy in 46 v.C. in die Slag van Munda sy teenstander 'n beslissende neerlaag toegedien. Oor die oorlog het hy ook in Commentarii de bello civili sy eie relaas nagelaat.

Hierna het Caesar na Rome teruggekeer met die doel om absolute mag oor die staat te verkry. Hy het sy vyande baie genadig behandel. Die meeste senatore het egter steeds geweier om met hom saam te werk. Hulle het sy genadigheid as 'n "absolutistiese" grasieverlening beskou wat nie by die republikeinse orde, waar hulle as senatore nie sy ondergeskiktes nie maar sy gelykes was, gepas het nie.

Caesar se reaksie op hulle gevoeligheid was ontakties: hy het hom in 44 tot "dictator perpetuus" (diktator vir ewig) laat verklaar. Baie van sy tydgenote het gedink dat Caesar, al het hy dit ten sterkste ontken, ʼn absolute monargie wou invoer, soos die wat hy in Egipte gesien het. Sy vroeëre ondersteuners het hulle ook van hom afgekeer. Op die idus van Maart 44 (= 15 Maart) is hy deur 'n sestigtal senatore, onder wie Marcus Junius Brutus (ongeveer 85- 42 v.C.) tydens 'n senaatsitting aangeval en vermoor. In sy testament het dit geblyk dat sy kleinneef Gaius Octavianus (die latere keiser Augustus) sy erfgenaam was.

Caesar se optrede as alleenheerser het sy tydgenote so dwars in die krop gesteek dat die heilsame hervormings wat hy deurgevoer het, nooit raakgesien is nie. Tog was sy hervorming van die kalender (45 v.C.), sy reorganisasie van die administrasie (hy het plaaslike outonomie aan bepaalde stede in die provinsies toegestaan) en sy beleid van kolonisasie (die vestiging van veterane in onder meer Korinthe en Kartago) van groot belang.

Dit was uitvloeisels van die Populares se beleid waarin 'n doeltreffender bestuur voorop gestaan het. Caesar het ook vooraanstaande persoonlikhede van die buiteland in die Senaat aangestel, veral Spanjaarde en Galliërs. In dit alles het Caesar hom bewys as die voorloper van die kosmopolitiese absolutisme van die 3 eeu, eerder as van die gematigde, monargale bewind van sy erfgenaam Augustus. Laasgenoemde het met 'n listige en oënskynlike gematigde beleid daarin geslaag om outokratiese mag te verkry wat vroeër aan Caesar geweier is.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409540 band

•   Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Julius Caesar.