Finland

 

Geskiedkundige verwysings na Noord-Europa is skaars, en die oorsprong van die name wat aan sy volke en geografiese streke gegee is, is onduidelik; daarom is die etimologieë van die name twyfelagtig. Name soos Fenni, Phinnoi, Finnum en Skrithfinni / Scridefinnum verskyn in 'n paar geskrewe tekste vanaf ongeveer twee millennia gelede in verband met mense wat in 'n noordelike deel van Europa gewoon het, maar die werklike betekenis van hierdie terme is debatteerbaar. Daar is voorgestel dat hierdie nie-Oeraalse etnoniem van 'n Germaanse taaloorsprong en verwant is aan woorde soos finthan (Oud-Hoogduits) "vind", "kennis neem"; fanthian (Oud-Hoogduits) "kontroleer", "probeer"; asook fendo (Oud-Hoogduits) en vende (Oud-Middelduits) "voetganger", "swerwer".^[8] 'n Ander etimologiese interpretasie assosieer hierdie etnoniem met fen in 'n meer toponimiese benadering. Weer 'n ander teorie postuleer dat die woorde Finn en Kven verwant is. Die Yslandse Edda en Noorse Sagas (11de tot 14de eeue), van die oudste skriftelike bronne wat waarskynlik in die naaste omgewing ontstaan het, gebruik woorde soos finnr en finnas teenstrydig. Dit lyk egter asof hulle meestal na noordelike bewoners met 'n swerwende leefstyl verwys. Huidige taalkundige navorsing ondersteun die hipotese van 'n etimologiese verwantskap tussen die Finse en die Samitale, asook ander moderne Oeraalse tale. Dit ondersteun ook die hipotese van ’n gemeenskaplike etimologiese oorsprong van die toponieme Sápmi (Samies vir Lapland) en Suomi (Fins vir Finland), asook die Finse en Samiese name vir die Finse en Samiese tale (suomi en saame). Onlangse navorsing het ouer hipoteses oor verbintenisse met die name Häme (Fins vir Tavastia)^[8] en die Voor-Baltiese woord *žeme / Slawiese woord земля (zemlja) wat "land" beteken, weerlê.^[8][9] Hierdie navorsing ondersteun ook die vroeëre hipotese dat die benaming Suomi sy oorsprong in die benaming vir Suidwes-Finland het (Kern-Finland, Varsinais-Suomi) en later vir hulle taal en nog later vir die hele gebied van die moderne Finland. Dit is egter nie bekend hoe, hoekom en wanneer dit gebeur het nie. Petri Kallio het voorgestel dat die naam Suomi dalk selfs vroeëre Indo-Europese eggo's met die oorspronklike betekenis van "land" of "mens" dra,^[10] maar hy het sy hipotese intussen weerlê.^[9]

Die eerste bekende verwysing na Finne is in die Ou Engels-gedig Widsith wat in die 10de eeu saamgestel is, al word geglo dat die inhoud ouer is. Onder die eerste geskrewe bronne wat moontlik na Wes-Finland as die land van die Finne verwys, is ook twee runestene. Een van hulle is in Söderby, Swede, met die inskrywing finlont (U 582), en die ander is in Gotland, 'n Sweedse eiland in die Oossee, met die inskrywing finlandi (G 319 M) wat dateer uit die 11de eeu.

 

 

 

Met 'n oppervlakte van 338 455 vierkante kilometer is Finland effens kleiner as Duitsland, maar behoort met sy bevolking van 5,6 miljoen tot die ylsbevolkte gebiede in Europa. Met sy ligging tussen die 60ste en 70ste breedtegrade is dit ook een van die mees noordelike lande ter wêreld – sowat 'n derde van Finland se totale oppervlakte lê binne die Arktiese Sirkel, en meer as 30 persent van alle mense op Aarde, wat noord van die 60ste breedtegraad leef, is Finne.^[11]

In 'n noord-suidelike rigting strek Finland oor 'n afstand van 1 160 kilometer vanuit Nuorgam tot Hanko aan die suidkus, terwyl die land sy grootste wydte in 'n wes-oostelike rigting met 540 kilometer tussen Ilomantsi en Närpes bereik. Vir geografiese doeleindes word na alle gebiede noord van die Oulujärvi as "Noord-Finland" verwys sodat ook Oulu, wat eintlik in Sentraal-Finland geleë is, as 'n Noord-Finse stad beskou word, terwyl die landskap rondom Jyväskylä ondanks sy suidelike ligging as "Sentraal-Finland" bekend staan.

Finland se langste grenslyn met 'n buurland is die oostelike grens met die Russiese Federasie. In die noorde grens Finland oor 'n afstand van meer as 716 kilometer aan Noorweë, terwyl die grens met Swede (536 kilometer) in die noordweste deur die riviere Könkämäeno, Muonionjoki (Sweeds: Muonio älv) en Tornionjoki (Torne älv) gevorm word.

In die weste grens Finland aan die Botniese Golf en in die suide aan die Finse Golf wat albei deel uitmaak van die Oossee. Byna alle Finse riviere mond in hierdie see uit, met uitsondering van die land se uiterste noordooste anderkant die Maanselkä wat in die Arktiese Oseaan dreineer. Vanweë die lae verdamping en die bestendige toevoer van soet water is die soutgehalte van Finland se seewaters aansienlik laer as dié van ander seegebiede: met 'n saliniteit van minder as 0,3 persent word in die noordelike Botniese Golf ook soetwatervisse aangetref.

 

Die opvallendste kenmerk van Finland se landskap is die rykdom aan mere wat aan hierdie Skandinawiese land die bynaam "Land van duisend mere" besorg het. Volgens amptelike statistieke word slegs waterliggame met 'n oppervlakte van ten minste 500 vierkante meter as 'n meer beskou – nogtans beraam die Finse Departement van Omgewingsake die totale aantal mere in die land op 187 888, waarvan sowat 56 000 'n oppervlakte van ten minste een hektaar het.^[14] Die Saimaameer is Finland se grootste meer en naby die grens met Rusland geleë, terwyl die Päijännemeer die diepste en waterrykste meer is en die Inarimeer die grootste meer in Sápmi.

Die totale kuslengte van Finse mere beloop ten minste 186 700 kilometer, die aantal binnelandse eilande word op 98 050 beraam.^[15]

 

 

 

Die vroegste bekende en deur vondste bevestigde nedersetting op die gebied van die huidige Finland dateer aan die einde van die laaste Ystydperk sowat 8500 v.C. Die vroegste inwoners van Finland se oorsprong en taal is onbekend. Deur die volgende duisende jare se migrasie is nuwe kulture ingevoer en ten minste teen 5000 v.C. het die inwoners van Finland veral vroeë Fins-Oegriese tale gepraat. Teen 3200 v.C. het emigrante van die Baltiese gebied, wat 'n vroeë Indo-Europese taal gepraat het, na Finland inbeweeg, geleidelik met die inheemse bevolking vermeng en na hulle taal oorgeskakel. Die emigrante se taalinvloed was verantwoordelik vir die verskil tussen die Oer-Finse taal langs die kus en Samies in die binneland.

Die Finstalige bevolking se wortels is tot op hede onseker en is onderworpe aan herhaaldelike kontroverses. Volgens tradisionele menings word die gebied oos van die Oeralgebergte of die gebied rondom die Wolgakronkel as die Finne se oorspronklike tuisland beskou. In die nuwer navorsing oorheers die mening, dat die Finne se voorsate duisende jare gelede in party golwe uit verskeie rigtings migreer het, 'n Jagter-landboukultuur gevestig en die as versamelaars lewende Sami na noorde verdring of met hulle vermeng het.

Finland se bevolking in die Steentydperk was Jagter-versamelaars. Die suidweste is gekenmerk deur die Suomusjärvi-kultuur, wat tussen omtrent 5000 en 4200 v.C. deur die Kamkeramiekkultuur vervang is. Teen sowat 3200 v.C. word uitlopers van die Toubekerkultuur langs die suidwestelike kus vermoed, wat teen sowat 2300 v.C. in die Kiukainen-steengrafkultuur oorgaan.

Met die Bronstydperk rondom 1700 v.C. het, vanaf die kusgebiede, landbou en veeteelt gepaard gegaan. Van 100 v.C. af het die handel met Sentraal-Europa gegroei. Die Romeinse geskiedskrywer Tacitus maak melding van die Fenni, 'n volk in die noorde van Finland waarmee hy waarskynlik die Sami (Lappe) bedoel. Tydens die Volksverhuising was die Finse kusgebiede danksy handel langs die Oossee welvarend, wat tydens die Wikingstydperk van die 8ste eeu aanhou groei het. Teen die draai van die millennium het deur handelskontakte met die ooste die betrekkinge van Oos-Finland met Nowgorod gegroei. Met die handelskontakte het die Finse bevolking in kontak gekom met die Christendom, in die weste met die Rooms-Katolieke, in die ooste met die Oosters-Ortodokse Kerk.

 

 

 

Die skakeling van Wes-Finland met Swede het geleidelik gebeur. Die opkomende magte Swede en Nowgorod het om politieke, ekonomiese en godsdienstige redes om die Finne se gebied gewedywer. Albei lande het van die 12de eeu af verskeie meer of minder militêre Kruistogte na dié gebied onderneem. Die grens tussen albei magte en daarmee Finland se oostelike grens is in 1323 met die Verdrag van Nöteborg vir die eerste keer bepaal.

Die kerk se aktiwiteite, die migrasiebewegings van Sweedse setlaars asook die rykswette en owerhede het daartoe bygedra dat die nuwe gebiede as Österland een van die vier vaste landsdele van Swede geword het. Van 1362 af het Österland die reg gehad om aan die Sweedse koningsverkiesing deel te neem. Finland se kerstening is met die stigting van die Domkapitel Turku in 1276 amptelik afgesluit, die ou Finse mitologie het egter nog oor eeue heen langs die Christendom bly bestaan.

Tydens die Middeleeue het in Finland 'n samelewing met stande volgens die Europese manier, 'n stedelike wese en 'n Rooms-Katolieke kerkorganisasie ontstaan. Van die einde van die 14de tot sy ontbinding aan die begin van die 16de eeu was Finland as deel van Swede ook 'n deel van die Kalmarunie. Tydens die heerskappy van Gustaaf I Wasa van 1523 tot 1560 het Swede in 'n sterk sentrale staat ontwikkel, wat die grondslag vir die ryk se status as 'n groot mag in die 17de eeu gevorm het. Ook onder Gustaaf Wasa is gedurende die Protestantse Hervorming die Katolisisme met die Lutheranisme vervang.

As 'n groot mag het Swede daarin geslaag om sy grondgebied in oorloë teen Denemarke, Pole en Rusland rondom die Oossee uit te brei. Finland, wat in dié tydperk oorlogsdade gespaar gebly het, is nouer by die ryksadministrasie geïntegreer. Onder die goewerneur-generaal Per Brahe is verskeie stede gestig, in Turku die akademie en 'n hof ingerig en 'n posdiens van stapel gestuur.

Gedurende die 18de eeu het Swede se mag gekrimp, veral tydens die Groot Nordiese Oorlog (1700–1721), toe Finland beset is (Groter woede, 1714–1721). Ná die ondertekening van die Vrede van Nystad is die besetting van Finland beëindig, maar ook Swede se status as 'n groot mag. Tydens 'n verdere Russies-Sweedse oorlog (1741–1743) is Finland weer beset (Kleiner woede), en in die daaropvolgende vrede is die Russiese westelike grens na die Kymijoki-rivier verskuif.

 

 

Tydens die Vierde Napoleontiese Oorlog het Rusland onder Aleksander I met Frankryk teen Groot-Brittanje en sy bondgenoot Swede geallieer. In 1808 het Rusland Swede aangeval en daarmee die Finse Oorlog begin, waarna Swede in die Verdrag van Fredrikshamn in 1809 talle gebiede aan Rusland moes afstaan. Onder die gebiede was naas die huidige Suid-Finland, wat destyds as Kern-Finland beskou is, ook die Åland-eilande, asook dele van Lapland en Västerbotten. Uit dié en die reeds in 1721 en 1743 verowerde gebiede is die Groothertogdom Finland gevorm, wat deel van die Russiese Ryk gevorm, maar 'n groot mate aan politieke outonomie geniet het. Veral die ou Sweedse wette en die destydse grondwet het van krag gebly. Ook die Gregoriaanse kalender, wat in 1753 in Swede ingevoer is, het in Finland in gebruik gebly.^[18] In 1812 is Helsinki as hoofstad geproklameer, voorheen was dit Turku.

Die eerste helfte van die 19de eeu is gekenmerk deur 'n sekere politieke stillstand. Ná die landdag van Porvoo in 1809, waarmee die Groothertogdom Finland gestig is, is die landdag as verteenwoordiger van die stande tot in 1863 nie meer deur die tsaar byeengeroep nie, die politiek het op administrasie gefokus terwyl die regsituasie onveranderd gebly het. In die tydperk het ook 'n Finse nasionale bewussyn ontwikkel en daar was tientalle pogings ter versterking van die Finse identiteit, maar aanvanklik was dit nie teen die tsaar se heerskap gerig nie.

In die tweede helfte van die 19de eeu het die Finse politiek aan die gang gekom, veral danksy meer vryhede onder tsaar Aleksander II. Die verwydering van ou ekonomiese beperkings het die ekonomie aangewakker. Van die 1860's af het die industrialisasie versnel, aangehits deur die houtbedryf en die stigting van talle saagmeulens. Die vereiste wetgewende aktiwiteite is deur die van 1863 af gereelde byeenroeping van die landdag vergemaklik.

Die versterkte Finse nasionale bewussyn is van die einde van die 19de eeu af deur Russiese pogings van sentralisasie van die Ryk en die russifisering van die ryksgebiede teengestaan. Die sogenoemde Februariemanifest van tsaar Nikolaas II van 1899 het Finland se outonomie aansienlik beperk. Dit het tot 'n taai politieke konflik gelei, wat in die sluipmoord op die generaal-goewerneur Nikolaj Bobrikof in 1904 en, gepaardgaande met die Russiese Rewolusie van 1905, in 'n volskaalse algemene staking in herfs 1905 geëskaleer het. In gevolge die algemene staking het Nikolaas die herinstelling van die outonomie en die stigting van 'n niestande volksvergadering belowe.

In 1905 het tsaar Nikolaas II die Finse senaat opdrag gegee om 'n nuwe wet oor die algemene mansstemreg uit te vaardig. Vanweë die protes op die strate en die Sosiaaldemokrate se houding het die aangewese komitee ook die vrouestemreg in sy wetsontwerp opgeneem. Op 20 Julie 1906 het Nikolaas II die wet goedgekeur.^[19] Daarmee het Finland die eerste Europese land geword om aktiewe vrouestemreg op nasionale vlak in te voer, en wêreldwyd ná Nieu-Seeland en Australië die derde land.^[20] Wat die passiewe stemreg betref is Finland se leidende posisie selfs duideliker: Vir die eerste keer wêreldwyd is vroue tot die parlement verkies. In 1907 het al die Finne van 24 jaar en ouer gelyke stemreg vir die nuutgestigte parlement geniet. Die politieke en sosiale konflikte, wat tydens die algemene staking na vore getree het, kon egter nie opgelos word nie. In 1909 is die pogings van russifisering hervat. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, waaraan Finse soldate, met uitsondering van enkele vrywilligers, nie deelgeneem het nie, het die politieke lewe vir 'n rukkie tot stilstand gekom.

 

 

Ná die Februarie-rewolusie in Rusland, die afsetting van die tsaar en die gepaardgaande einde van die personele unie het die strewe na onafhanklikheid aansienlik gegroei. Nadat ná die Oktober-rewolusie die nuwe Russiese regering aan Rusland se volke die reg op sesessie ingestaan het, het die Finse parlement op 6 Desember 1917 Finland se onafhanklikheid verklaar. Dit is op 31 Desember 1917 deur die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek en daarna deur talle ander lande erken. Die losmaakproses van Rusland is deur groot interne konflikte begelei, wat op 27 Januarie 1918 tot 'n sosialistiese staatsgreeppoging gelei het. In die driemaandse Finse Burgeroorlog het die burgerlike "Wit Wag" geseëvier.

In 1919 het Finland 'n republikeinse grondwet goedgekeur. In 1920 is met die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek die Vrede van Dorpat onderteken, waarvolgens Finland in die grense van die ou Groothertogdom herstel is, maar bykomend met die Petsamo-streek en sy ysvrye toegang tot die Noorse See. Wat Swede betref het 'n konflik ontstaan rakende die strategies belangrike Ålandeilande. In 1921 het die Volkebond ten gunste van Finland beslis onder voorwaarde dat die eilande 'n aansienlike outonomie geniet.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Winteroorlog.

Die Molotof-Ribbentrop-verdrag, wat in 1939 onderteken is, het Finland aan die Sowjetse belangesfeer toegewys. In herfs 1939 het die Sowjetunie Finland met gebiedsaansprake in die Kareliese landengte gekonfronteer en beweerde ononderhandelbare veiligheidskwessies vir Leningrad aangevoer. Finland het dié aansprake verwerp, waarvolgens die Rooi Leër op 30 November 1939 die buurland aangeval het met die vermeende doel om die hele Finse grondgebied te beset. Dié militêre aanval (Winteroorlog) is aanvanklik gestuit deur die numeries en materieel minder toegeruste Finse gewapende magte. Eers ná 'n beslissende Sowjetse offensief in Februarie 1940 het die Sowjetse soldate die Finse posisies oorwin. Op 13 Maart 1940 is die Vrede van Moskou gesluit, waarvolgens Finland sy onafhanklikheid bewaar het, maar groot dele van Karelië moes afstaan, waaronder die destyds tweede grootste stad van die land Wyborg. Die Finne het sowat 70 000 mense verloor; die Sowjetse verliese is tot op hede onbekend.

 

Toe Nazi-Duitsland op 22 Junie 1941 die nieaanvalsverdrag gebreek en die Sowjetunie aangeval het, het Finland in samewerking met Nazi-Duitsland die oorlog toegetree, wat in Finland Voortsettingsoorlog genoem word. Die Finse gewapende magte kon nie net die verlore gebiede herwin nie, maar ook groot dele van die Sowjetse Oos-Karelië beset. Met dié suksesse het dit haalbaar gelyk om die deur baie Finne as volksgenote beskoude Oosseefinstalige volksgroepe van die gebied in 'n Groot-Finland te verenig. In 1944 moes Finland egter na suksesse deur die Rooi Leër uit hierdie gebiede onttrek en het weereens die bedreiging van Sowjetse besetting in die gesig gestaar. Op 19 September 1944 het hulle in Moskou 'n aparte vredesverdrag onderteken wat die Voortsettingsoorlog beëindig het. Die verlies aan grondgebied uit die Winteroorlog is bevestig, boonop moes die Petsamo-gebied afgestaan word.

In die aparte vredesverdrag het Finland ingestem om die Duitse troepe uit die land te verdryf, waarvolgens die Fins-Duitse Laplandoorlog gevolg het, waartydens die onttrekkende Duitse soldate groot dele van Lapland heeltemal verwoes het. Op 27 April 1945 het die oorlog met die onttrekking van die laaste Duitse soldate uit Kilpisjärvi geëindig. Die toestand van oorlog met die Geallieerdes is uiteindelik beëindig deur die Paryse Vredesverdrag van 1947.

 

 

 

Gedurende die naoorlogse tydperk en veral tydens die Koue Oorlog het Finland 'n besondere posisie in die spanningsveld tussen die blokke ingeneem. Die land het in die oorlog sy onafhanklikheid en die vryemarkekonomiestelsel bewaar, maar die Sowjetunie het 'n groot invloed op die Finse politiek uitgeoefen. Enersyds het Finland 'n streng neutraliteitsbeleid gevoer, andersyds het hulle, veral onder president Juho Kusti Paasikivi 'n versoeningsbeleid met die Sowjetunie nagestreef. In 1948 is met die Sowjetunie 'n vriendskaps- en samewerkingsooreenkoms onderteken, wat tot die einde van die Sowjetunie van krag gebly het nadat dit verskeie kere verleng is. Konflikte met die oostelike buurland is deur intensiewe, veral nieamptelike kontakte van die Finse politiek met Moskou voorkom. Hierdie beleid, wat verskeie kere die indruk van afwagtende gehoorsaamheid geskep het, is veral deur Wes-Duitse politici van CDU/CSU pejoratief "Finlandisasie" genoem.

Die invloedrykste politikus in die naoorlogse Finland was Urho Kekkonen, wat van 1956 tot 1982 as president van Finland gedien het. Hy het vir 'n outokratiese leierskapstyl op die president se destyds uitgebreide grondwetlike mag staat gemaak en die betrekkinge met die Sowjetunie as sy privaat aangeleentheid beskou. In 1973 het hy sy ampstermyn deur 'n parlementêre uitsonderingswet laat verleng, hoewel daar min twyfel was dat hy in die algemene verkiesings herkies sou word. Derhalwe is Kekkonen se ampstermyn algemeen deur 'n tekort aan demokrasie gekenmerk. Die president kon in die tydperk egter deurgaans staat maak op die meerderheid kiesers se ondersteuning. Een van sy grootste suksesse was glo die KVSE-konferensie in Helsinki in 1975, wat, benewens sy invloed op die proses van verstaan in Europa ook Finland se status as 'n neutrale land onderstreep het.

Die Ontbinding van die Sowjetunie het Finland, wie se ekonomie grootliks op oosterse handel staatgemaak het, aan die begin van die 1990's in 'n erge ekonomiese krisis gedompel. Terselfdertyd het die land groter ruimte in sy buitelandse beleid verkry. In 1992 het Finland oor sy aansluiting by die Europese Gemeenskap begin onderhandel, en het in 1995 'n volle lid van die huidige Europese Unie geword. Op 1 Januarie 2002 was Finland een van twaalf lande wat die euro as geldeenheid ingevoer het; dit het die Finse mark vervang.

Deur die toenemende Globalisering het in die 2000's Finland se afhanklikheid van die wêreldmark gegroei. Die Groot Depressie 2009/10 het Finland redelik erg getref; in 2009 het die bruto binnelandse produk met 8,3% gekrimp. Ondanks die daaropvolgende jare se ekonomiese herstel was die BBP in 2016 (aangepas vir inflasie) steeds minder as dié in 2008.^[21]

Die Russiese inval in Oekraïne sedert 2022 is ook in Finland as 'n keerpunt beskou.^[22] In meningspeilings ná die begin van die Russiese inval in Oekraïne het 'n groot meerderheid Finne 'n aansluiting by NAVO ondersteun.^[23][24][25] Op 12 Mei 2022 het beide die eerste minister Sanna Marin en die destydse president Sauli Niinistö in 'n gesamentlike verklaring vir Finland se toetreding tot NAVO "sonder versuim" gepleit;^[26] ná 'n aankondiging op 15 Mei^[27] het Finland en Swede op 18 Mei gesamentlik aansoek gedoen vir NAVO-lidmaatskap.^[28] Op 5 Julie 2022 het al 30 die NAVO-ambassadeurs die toetreeprotokolle onderteken en tot 31 Maart 2023 het al die NAVO-lidlande se parlemente die protokolle goedgekeur. Op 4 April 2023 het Finland 'n NAVO-lidland geword.^[29] Ná Swede se toetreding op 7 Maart 2024 is al die Skandinawiese lande vir die eerste keer sedert die ontbinding van die Kalmarunie in 1523 weer lede van een (en dieselfde) militêre alliansie.^[30][31]

 

 

Romeinse geskiedskrywers het na die bewoners van die Noordoos-Europese oerwoude as fenni verwys. Die gebied was steeds yl bevolk – historici beraam die fenni-bevolking op sowat 100 000, en hierdie syfer het net geleidelik gestyg tot 400 000 in die 17de eeu en omstreeks een miljoen teen die begin van die Russiese heerskappy in die vroeë 19de eeu.^[32]

In die tweede helfte van die 20ste eeu het Finland daarenteen 'n vinnige bevolkingsgroei ervaar sodat die bevolking in 1950 die vier-miljoenkerf oorskry, en danksy die relatief hoë geboortesyfer het die Finse bevolking in 1991 reeds vyf miljoen beloop. In die vroeë 21ste eeu het die jaarlikse bevolkingsgroei na 0,3 persent afgeneem. Die totale bevolking het in 2024 5 626 414 beloop.^[1]

In vergelyking met ander Europese lande word Finland se bevolking deur 'n relatief mono-etniese struktuur gekenmerk – naas inheemse etniese groepe (91 persent Finssprekende en 5,4 persent Sweedssprekende Finne, naas sowat 17 000 Sami of Samit) was die aandeel buitelanders in 2008 nog beperk tot minder as drie persent. Van die altesaam 143 256 buitelanders in laat 2008 was onder meer 26 909 Russiese, 22 604 Estlandse en 8 439 Sweedse burgers.^[33]

 

 

Na die ekonomiese ontwikkeling van Finland in die 20ste eeu word dikwels as 'n "ekonomiese wonder" verwys.^[34] Alhoewel die industrialisering reeds in die 19de eeu begin het (katoenspinnerye, papiermeule en ysterverwerking was in hierdie periode die belangrikste nywerhede wat veral in Tampere, die "Finse Manchester", gekonsentreer was), het Finland tot in die 20ste eeu een van die armste lande in Europa met 'n oorwegend agrariese bevolking gebly. Nog omstreeks 1950 het drie derdes van die Finne in landelike gebiede gewoon, terwyl die nywerheidsektor slegs sowat 'n kwart van alle werkgeleenthede verteenwoordig het en die maandelikse inkomste van werkers laer as die gemiddeld in Europa was.

Dit was juis die reparasies, wat Finland ná die Tweede Wêreldoorlog aan die Sowjetunie moes betaal, wat die aanleiding vir die eerste Finse ekonomiese wonder gegee het. Die land was destyds genoodsaak om sy nywerhede op 'n grootskaalse manier uit te brei en te herstruktureer om aan Moskou se eise te kan voldoen. Binne 'n relatief kort tydperk het die land sy nywerheidsektor gediversifiseer en sy afhanklikheid van die enigste beduidende uitvoerproduk – hout – aansienlik verminder. Die Finse bruto geografiese produk (BGP) het in die periode tussen 1950 en 1974 met gemiddeld vyf persent gegroei. In die 1980's het die tempo van groei selfs versnel tot jaarliks ses persent.

Binne twee dekades het Finland danksy sy groot uitvoere na die destydse Sowjetunie en die Europese Ekonomiese Gemeenskap van 'n landbouekonomie tot een van die mees gevorderde nywerheidslande in Europa ontwikkel. Een van Finland se belangrikste maatskappye, Nokia, is eksemplaries van die omvattende herstrukturering wat in die Finse ekonomie geïmplementeer is. Nokia is genoem na 'n klein dorpie naby Tampere waar die maatskappy oorspronklik sy hoofkwartier gehad het. Aanvanklik was Nokia niks meer as 'n gewone klein sakeonderneming wat byna honderd jaar lank in die tradisionele hout- en papierbedryf gewortel was nie. Eers danksy die samesmelting met 'n rubberfabriek in 1965 het Nokia sy produkportfolio begin uitbrei. In die volgende jare het Nokia 'n aantal bekende ondernemings uit die elektroniese bedryf – waaronder vervaardigers van kabels en televisietoestelle soos Salora en Luxor en die IT-afdeling van die Sweedse maatskappy Ericsson – oorgeneem en steeds meer kennis op hierdie gebied versamel. Papier en rubberskoene is steeds deur Nokia vervaardig, tog het die maatskappy ook begin om televisietoestelle, selfone en skyfies te ontwikkel en uiteindelik tot een van die beduidendste internasionale ondernemings in die elektroniese en inligtingstegnologiebedryf gegroei. Tussen 1998 en 2011 was dit selfs die wêreldmarkleier in die selfoonbedryf.^[35]

Ander beduidende Finse maatskappye is die petrochemiese reus Neste Oy wat in 1948 gestig is en vandag as een van die leidende ontwikkelaars en vervaardigers van skoon brandstowwe bekend staan en 'n netwerk van moderne vulstasies in die Baltiese lande, Pole en Rusland opgebou het; Kone Oy, die derde grootste vervaardiger van hysbakke ter wêreld waarmee onder meer wolkekrabbers in Manhattan, Singapoer en Hongkong toegerus is; Valmet, een van die beduidendste papiervervaardigers ter wêreld wat in 1999 met Rauma tot die nuwe maatskappy Metso saamgesmelt het; en Vaisala, wat meetinstrumente vir weerkundige doeleindes asook die meting van radioaktiwiteit en osoonkonsentrasies vervaardig. Sedert die eerste ysbrekers in die 19de eeu in die hawestad Turku ontwikkel is, het ook skeepsbou tot een van die sleutelbedrywe van die Finse ekonomie gegroei. Meer as die helfte van alle ysbrekers wat wêreldwyd van stapel loop word in Finland ontwerp. Daarnaas word ook luukse plesierbote, spesiale skepe vir siviele en militêre doeleindes, jagte en diesel-enjins in Finland vervaardig.

 

Die landbousektor was nog tot in die 1950's die belangrikste bron van inkomste vir die ekonomies aktiewe bevolking. As gevolg van landhervormings was die gemiddelde oppervlakte van plase relatief klein, tog het die verkoop van bosgebiede en werkgeleenthede in die bosbou 'n bykomende inkomste aan Finse boere verskaf.^[36] Die landbousektor speel nog steeds 'n beduidende rol in die Finse ekonomie en samelewing – saam met verwante nywerhede bied hierdie bedryf sowat 300 000 werksgeleenthede en het in 2006 2,6 persent tot Finland se bruto geografiese produk bygedra.^[37][38]

Die Finse landbousektor floreer in 'n klimatiese konteks wat met 'n kort groeiperiode, onreëlmatige reënval en suur moerasgrond allesbehalwe gunstige omstandighede vir intensiewe boerdery skep. Die landbouoppervlakte is dan ook beperk tot 2,2 miljoen hektaar of 6,5 persent van Finland se totale oppervlakte. Die Finse graangebiede in die suidelike en westelike kusstreke is die mees noordelike ter wêreld – hier word veral gars, hawer en koring verbou en daarnaas ook varke geteel. Die graanopbrengs per hektaar is laer as in Sentraal-Europa. Die kwik daal dikwels enkele dae ná die oestyd vir die eerste keer benede vriespunt.

Boere in Sentraal- en Oos-Finland spits hulle veral op beesteelt toe; suiwelprodukte verteenwoordig meer as 40 persent van die totale landbouproduksie. Lapland asook dele van Nordösterbotten en Kainuu is tradisionele rendierteeltgebiede. Finland se rendiertelers beskik altesaam oor meer as 200 000 diere.^[39] In teenstelling met Swede en Noorweë is rendierteelt in Finland geen voorreg vir die inheemse Sami-minderheid nie, sodat hierdie beroep ook vir die meerderheidsbevolking toeganklik is.

Met die Finse toetreding tot die Europese Unie (EU) het die Finse landbousektor ingrypende veranderings ondergaan. Die nasionale mark vir landbouprodukte was voorheen danksy 'n proteksionistiese beleid beskerm teen invoere. Ná 1995 het die pryse vir produsente skielik met meer as 'n derde gedaal. Die Gemeenskaplike Landboubeleid van die EU maak nogtans voorsiening vir die bewaring van die landbousektor in alle Europese geweste en finansiële steun vir gebiede wat as gevolg van strukturele en natuurlike omstandighede benadeel is. Finse boere trek sodoende voordeel uit die EU se praktyk van subsidiëring, terwyl die plaaslike landbousektor 'n merkwaardige konsentrasieproses ondergaan: Die aantal boerderye, wat in die 1990's nog sowat 100 000 beloop het, het verminder tot byna 80 000 in 2000 en 65 802 in 2008. Die gemiddelde oppervlakte (15 hektaar in die 1990's) het toegeneem tot 28 hektaar in 2000 en 35 hektaar in 2008.^[40]

Houtverwerkingsaanlegte bied sowel werksgeleenthede asook 'n bron van inkomste vir boseienaars – 58 persent van die Finse bosgebiede is in privaat besit, en een uit elke vyf Finse gesinne beskik oor bosgrond. Jaarliks word sowat 60 miljoen kubieke meter hout gekap, tog maak die Finse houtbedryf op volhoubare wyse gebruik van inheemse houtbronne. Nogtans bly die kap van bome in Noord-Finse oerwoude omstrede.^[41]

 

In die 1980's het Finland 'n enorme ekonomiese insinking beleef nadat die land sy uitvoermarkte in Oos-Europa verloor het en tegelykertyd ook die binnelandse vraag ineengestort het. Hoë rentekoerse en 'n geweldige publieke skuldlas het die krisis verskerp. Die werkloosheidsyfer het van drie tot meer as twintig persent gestyg en was saam met dié van Spanje die hoogste in Europa.

Die Finse ekonomie het eers ná drie krisisjare in 1992 geleidelik begin herstel, en teen die middel van die negentigerjare het selfs 'n groot opswaai ingetree wat dikwels as die tweede ekonomiese wonder in Finland beskryf word. Veral die devaluasie van die Finse markka het 'n gunstige invloed op die uitvoersektor uitgeoefen – tussen 1993 en 1995 het die uitvoere met jaarliks 13 persent gestyg en sodoende ook die nywerheidsproduksie gestimuleer. Die staatsektor is met effektiewe besuinigingsmaatreëls gestabiliseer, terwyl die Finse staat met die privatisering van staatsbeheerde ondernemings 'n inkomste van twintig miljard markka verdien het. Die beduidendste openbare ondernemings, wat vanaf 1994 geleidelik geprivatiseer is, was die Finse Telekom (TELE); die Finse spoorwegmaatskappy VR; Rautaruukki, die tweede grootste staalvervaardiger in Skandinawië; die chemiese reus Kemira; en die energieverskaffer Imatran Voima.

Die konsolidasieproses in die staatssektor was reeds in 1996 afgesluit, en die inflasiekoers was vanaf 1994 enkele jare lank net omstreeks een persent. Finland het aan alle voorwaardes vir die invoering van die Europese geldeenheid Euro voldoen. Sowel verbruikers asook ondernemings het voordeel uit die omskakeling na die Euro getrek – voedselpryse is aansienlik verlaag sodat die besteebare inkomste van Finne aan die toeneem was en die aanleiding tot verdere ekonomiese groei gegee het. Die winste van ondernemings het in hierdie periode sterk gestyg.

In 2015 was Finland opnuut besig om op 'n ekonomiese krisis af te stuur nadat sy ekonomie in die derde kwartaal die slegste gevaar het in die Eurosone en met 0,6 persent gekrimp het.^[42] Werkloosheid het toegeneem van 6,2 persent vroeg in 2008 tot 9,5 persent vroeg in 2016.

Die land se ekonomiese moeilikhede het voortgespruit uit 'n sterk dalende vraag na Finse goedere in Rusland, 'n verlaagde internasionale mededingendheid weens hoë arbeidskoste, en die agteruitgang van Nokia, Finland se vroeëre nywerheidsreus. Naas Nokia kon ook die Finse papierbedryf nie meer die uitdaging bemeester wat 'n nuwe generasie slimfone en e-boeklesers gebied het nie – die vervanging van gedrukte media deur internetdienste, digitale koerantuitgawes en e-boeke.^[43] Daarnaas het die Finse staatsuitgawes, wat persentasiegewys onder die hoogstes in Europa gereken word, sorgwekkende vlakke bereik.

 

 

 

Finland is 'n parlementêre demokratiese republiek en die nuwe grondwet in 2000 het 'n aansienlike magverskuiwing van die voorheen betreklik sterk president na die parlement en regering saamgebring (semi-presidensiële regeringstelsel).^[44] Die huidige president is Alexander Stubb wat in 2024 Sauli Niinistö opgevolg het. Die president word deur die volk vir 'n termyn van ses jaar verkies met een moontlike herverkiesing.

Die Finse parlement (Fins: Eduskunta; Sweeds: Riksdagen) het een kamer met 200 setels. Dit word elke vyf jaar verkies. Die huidige regering regeer sedert 2023 onder leiding van Petteri Orpo.

In administratiewe opsig bestaan Finland uit 19 streke (Fins: maakunta; Sweeds: landskap), waarvan Åland vanweë sy unieke geskiedenis en Sweedse bevolkingsmeerderheid 'n uitgebreide outonomie geniet en oor sy eie regering en wetgewing beskik.

 

Vlag	Wapen	Afrikaans	Fins	Sweeds	Hoofstad
		Lapland	Lappi	Lappland	Rovaniemi
		Noord-Pohjanmaa	Pohjois-Pohjanmaa	Norra Österbotten	Oulu
		Kainuu	Kainuu	Kajanaland	Kajaani
		Noord-Karelië	Pohjois-Karjala	Norra Karelen	Joensuu
		Noord-Savo	Pohjois-Savo	Norra Savolax	Kuopio
		Suid-Savo	Etelä-Savo	Södra Savolax	Mikkeli
		Suid-Karelië	Etelä-Karjala	Södra Karelen	Lappeenranta
		Sentraal-Finland	Keski-Suomi	Mellersta Finland	Jyväskylä
		Suid-Pohjanmaa	Etelä-Pohjanmaa	Södra Österbotten	Seinäjoki
		Pohjanmaa	Pohjanmaa	Österbotten	Vaasa
		Sentraal-Pohjanmaa	Keski-Pohjanmaa	Mellersta Österbotten	Kokkola
		Pirkanmaa	Pirkanmaa	Birkaland	Tampere
		Satakunta	Satakunta	Satakunta	Pori
		Päijät-Häme	Päijät-Häme	Päijänne-Tavastland	Lahti
		Kanta-Häme	Kanta-Häme	Egentliga Tavastland	Hämeenlinna
		Kymenlaakso	Kymenlaakso	Kymmenedalen	Kotka en Kouvola
		Uusimaa	Uusimaa	Nyland	Helsinki
		Suidwes-Finland	Varsinais-Suomi	Egentliga Finland	Turku
		Åland	Ahvenanmaa	Åland	Mariehamn

 

Finland se buitelandse beleid fokus veral op sterk bande met die ander Skandinawiese lande in die Nordiese Raad en die Baltiese lande, veral Estland en Swede. Finland het op 1 Januarie 1995 saam met Oostenryk en Swede by die Europese Unie aangesluit en op 4 April 2023 by NAVO. Die land se buitelandse beleid weerspieël sy historiese, ekonomiese en kulturele bande met Skandinawië en die Baltikum, maar ook die ervarings met die buurland Rusland.^[45]

Staatshoofde van Finland sedert Oktober 1918

• Fredrik Kaarle (koning, 1918)
• Pehr Evind Svinhufvud (regent, 1918)
• Carl Gustav Mannerheim (regent, 1918–1919)
• Kaarlo Juho Stahlberg (president, 1919–1925)
• Lauri Kristian Relander (1925–1931)
• Pehr Evind Svinhufvud (1931–1937)
• Kyösti Kallio (1937–1940)
• Risto Heikki Ryti (1940–1944)
• Carl Gustav Mannerheim (1944–1946)
• Juho Kusti Paasikivi (1946–1956)
• Urho Kaleva Kekkonen (1956–1982)
• Mauno Henrik Koivisto (1982–1994)
• Martti Oiva Kalevi Ahtisaari (1994–2000)
• Tarja Kaarina Halonen (v) (2000–2012)
• Sauli Väinämö Niinistö (2012–2024)
• Cai-Göran Alexander Stubb (sedert 2024)

Ander bekende (politieke) persoonlikhede

• Carl Gustav Mannerheim (was behalwe regent en president ook maarskalk opperbevelhebber 1939–1944)
• Väinö Tanner (sosiaaldemokratiese premier)
• Antti Oskari Tokoi (sosiaaldemokratiese premier)
• Kalevi Sorsa (sosiaaldemokratiese premier)
• Matti Vanhanen (premier van die sentrumparty)

Politieke partye in die parlement ná die 2023-verkiesing

• KOK (Nasionale Koalisieparty; regs [48 parlementslede])
• PS (Finne Party; effens nasionalisties [46 parlementslede])
• SDP (Sosiaaldemokrate, links [43 parlementslede])
• KESK (Sentrumparty; gematig regs [23 parlementslede])
• VIHR (Groen Party; omgewingskwessies, gematig links [13 parlementslede])
• VAS (Linkse Volksparty; sosialisties [11 parlementslede])
• RKP/SFP (Sweedse Volksparty; gematig regs, party van die Sweedse minderheid [9 parlementslede])
• KD (Christendemokrate, gematig regs [5 parlementslede])
• LIIK (Beweging Nou; liberaal, gematig regs [1 parlementslid])

Voormalige politieke partye

• LKP ([1965–2011, het verskeie voorgangers] Liberale Volksparty; liberaal)
• IKL ([1932–1944] Patriotiese Beweging; fascisties)
• ML ([1906–1965] Agrariese Liga; gematig regs; vanaf 1965 = Sentrumparty)
• SKDL ([1944–1990] Volksdemokratiese Party; links-sosialisties/kommunisties; vanaf 1990 = Linkse Volksparty)

 

Die suidweste van Finland is eers vanaf die middel van die 12de eeu gekersten. Henrik, biskop van Uppsala in Swede, het in 1156 tydens 'n sendingreis die martelaardood gesterf en is in die voorganger van die huidige kerk te Nousiainen begrawe. Afgesien van 'n sendingsbisdom is die eerste bisdom van Finland eers in 1276 in Turku (Åbo) gestig.

Die wêreldlike en sakrale houtgeboue uit die Romaanse periode het nie bewaar gebly nie. Die steengeboue uit hierdie tydperk, waaronder 125 middeleeuse steenkerke, is merendeels van veldstene gebou en vanweë hul eenvoudige binneruimtes sonder versierings moeilik om te dateer. Die voorganger van Turku se huidige domkerk is in die eerste helfte van die 13de eeu as houtkerk opgerig.

Die sakrale boukuns van Åland, waaronder die veldsteensaal van Hammarland (laat 14de eeu) en die steensakristie in Finström uit die tweede helfte van die 13de eeu, wat deel uitmaak van 'n houtkerk, word eweneens by die Romaanse stylperiode gereken.^[46]

 

 

Verskeie sportsoorte is gewild in Finland. Pesäpallo, die Finse ekwivalent van die Amerikaanse bofbal, is Finland se nasionale sportsoort,^[49][50] hoewel die gewildste sport in terme van toeskouers yshokkie is.^[51] Ander gewilde sportsoorte sluit in atletiek, heg-en-steg-ski, skansspring, sokker, vlugbal en basketbal.^[52] Sokker is die mees uitgeoefende spansport volgens aantal deelnemers in die land.^[53][54] Die Finse nasionale basketbalspan het groot openbare aandag ontvang.^[55]

In terme van verowerde medaljes en goue medaljes per inwoners is Finland die bespresterende land in die Olimpiese geskiedenis.^[56] Finland het tydens die Olimpiese Somerspele 1908 vir die eerste keer op sy eie deelgeneem. Tydens die Olimpiese Somerspele 1908 het die oorspronklike "Vlieënde Fin" Hannes Kolehmainen drie goue medaljes gewen. Gedurende die 1920's en 1930's het Finse langafstandlopers die Olimpiese Spele oorheers, en Paavo Nurmi het altesaam nege Olimpiese goue medaljes gewen en tussen 1921 en 1931 22 amptelike wêreldrekords opgestel. Na Nurmi word dikwels as die grootste Finse sportlui en een van die grootste atlete van alle tye verwys. Die Olimpiese Somerspele 1952 is in Helsinki aangebied.

Die spiesgooi-item het aan Finland nege Olimpiese goue medaljes, vyf wêreldbekertitels, vyf Europese kampioenskaptitels en 24 wêreldrekords besorg. Finland het ook 'n noemenswaardige geskiedenis wat kunsskaats betref. Finse skaatsers het agt wêreldbekertoernooie en 13 juniorwêreldbekertoernooie in gesinchroniseerde skaats gewen.

Finse deelnemers het aansienlike sukses behaal in motorsport. In die Wêreldtydrenkampioenskap het Finland agt wêreldkampioene opgelewer, meer as enige ander land.^[57] In Formule Een het Finland die meeste wêreldbekertoernooie per inwoners gewen, met Keke Rosberg, Mika Häkkinen en Kimi Räikkönen wat al die titel gewen het.^[58]

Van die gewildste ontspanningsporte en aktiwiteite sluit in Nordiese stap, naelloop, fietsry en ski. Vloerbal is die gewildste jeug- en werkpleksport.^[59][60]

Algemeen

• (en) "Finland". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Mei 2024.
• (en) "Finland". Central Intelligence Agency. Besoek op 8 Mei 2024.

• (en) Toerisme-inligting oor Finland op Wikivoyage
• (en) Finse Bureau vir Toerisme
• (en) (fi) (sv) This is Finland – Finse Ministerie van Buitelandse Sake
• (en) (fi) (sv) Statistiek Finland