Safvon ibn Umayya
Safvon ibn Umayya | |
|---|---|
arabcha: صفوان بن أمية | |
| Shaxsiy maʼlumotlar | |
| Dini | Islom |
| Ota-onasi |
|
| Kelib chiqishi | Banu Juma |
| Turkum maqolalarning bir qismi |
| Islom |
|---|
 |
Safvon ibn Umayya (arabcha: صفوان بن أمية) – sahoba[1].
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Safvon ibn Umayya Makkadagi Quraysh qabilasining Banu Juma urugʻidan boʻlgan. Uning otasi Quraysh oqsoqollaridan Umayya ibn Xalaf, onasi Karima binti Maʼmar ibn Habib edi[2]. Ali ismli[3] va ona tomondan Jabala ibn al-Hanbal ismli ukasi[3] boʻlgan.
Safvon kamida besh marotaba uylangan. Ular:
- Barza binti Masud – Toifdagi Saqif qabilasining hukmron Saqif oilasidan. Uning Abdulloh, Hishom ibn Safvon, Umayya ibn Safvon va Ummu Habib binti Safvon ismli farzandlari boʻlgan[3].
- Faxita binti Valid ibn al-Mugʻiyra – Makkadagi Quraysh qabilasining Banu Maxzum urugʻidan[3].
- Al-Bagʻum binti al-Muazzil ibn Kinana – kichik Abdullohning onasi[2].
- Ummu Kulsum binti Jarval (Mulayka nomi bilan ham mashhur) – Xuzoa qabilasidan[4].
- Umayna binti Abu Sufyon – Qurayshning Umayya qabilasidan, Abdulrahmonning onasi[5].
Safvon ibn Umayya Muhammadning iltimosiga koʻra unga 50 000 dirham qarz bergan[1].
Muhammadga qarshi chiqishi va harbiy yurishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Safvonning otasi Umayya ibn Xalaf Makkada Muhammadga qarshi chiqqan edi[3]. U paygʻambarga suiqasd qilishda ishtirok etgan[3], shu voqeadan soʻng Muhammad Madinaga joʻnab ketgan. 624-yilning mart oyida boʻlib oʻtgan Badr jangidan keyin Safvon ibn Umayya muxolifati faollashgan.
Badr jangi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Safvon ibn Umayya Badrda ishtirok etmagan (624-yil, mart). U yerda Quraysh qoʻshinining tor-mor etilgani haqidagi xabar Makkaga yetib borgach, Safvon elchining aqldan ozganini aytgan. Lekin elchidan: „Safvon ibn Umayyaga nima boʻldi?“ deb soʻralganda, elchi: „Mana, u bu yerda oʻtirgan payt men uning otasi va ukasining oʻldirilganiga guvoh boʻldim!“ – deb javob bergan[3].
Bunga javoban Safvon oʻzining amakivachchasi Umayr ibn Vahb bilan Muhammadni oʻldirish uchun til biriktirgan. Safvon Umayrning qarzlarini toʻlab, uning oilasini boqadi, Umayr esa Muhammadni oʻldirish uchun qilichini oʻtkirlab, Madinaga yoʻl oladi. Safvon Quraysh ahliga tez orada Madinadan xushxabar eshitishlarini vaʼda qiladi. Ammo uning rejasi teskari natija beradi, chunki masjid darvozasi oldida musulmonlar Umayrni tanib, fitna tafsilotlarini allaqachon bilishga ulgurgan Muhammadning huzuriga olib kelishadi. Oʻsha yerda Umayr Islom dinini qabul qilib, Makka ahlini Islomga daʼvat qilish uchun qaytib keladi. Safvon esa bundan buyon Umayr bilan gaplashmaslikka qasam ichadi[3][6].
Noyabr yoki dekabr oylarida Safvon ibn Umayya Iroq tomon 100 000 dirhamlik kumush idishlardan iborat savdogar karvonini olib ketadi. Zayd ibn Horisa ushbu karvonga hujum qiladi va ularning barcha kumushlarni tortib oladi, biroq qurayshlik erkaklarning barchalari ushbu hujumdan qochib qutulishga muvaffaq boʻlishadi[6].
Uhud jangi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Safvon ibn Umayya Abdulloh ibn Abu Robiya va Ikrima ibn Abu Jahl bilan suhbatlashadi. Ular Badr jangida otalari, oʻgʻillari va akalari oʻldirilgan kishilar bilan uchrashib, Abu Sufyon va oʻsha karvonda savdo qiluvchilar bilan gaplashishadi. Ularga Muhammad ularning eng yaqin kishilarini oʻldirganini, bunga javoban esa unga qilich koʻtarish uchun moliyaviy yordam berishlarini soʻraydi[3]. Shunda keyin Safvon ibn Umayya shoir Abu Azzoga qinona qabilalarini Qurayshga yigʻilishga chaqirish uchun pul beradi[3][6]. Quraysh ahli 625-yilning mart oyida Muhammadga qarshi bosh koʻtaradi va bu Uhud jangining boshlanishiga sabab boʻladi[3].
Quraysh qabilasi qoʻmondonlarining koʻpchiligi qoʻshinni xursand qilish va ularni jang maydonida ruhlantirib turish uchun oʻzlari bilan birga ushbu jangga ayollarni ham olib kelishadi. Safvon ham ikki xotini Barza binti Mas’ud va al-Bagʻum binti al-Muazzilni jangga oʻzi bilan birga olib keladi[2][3][6]. Jang paytida u yaralangan Xorija ibn Zaydga (Abu Bakr Siddiqning qaynotasi) halokatli zarba berib, uni oʻldiradi, chunki Xorija Badr jangida Safvonning otasiga hujum qilgan edi. Shuningdek, Safvon jangda Avs ibn Arqam va Ibn Qavqalni ham oʻldiradi[2].
Avgust oyida Adal va al-Qaradan 625 kishi asirga olingan uch nafar musulmonni Makkaga olib keladi. Safvon ulardan biri Zayd ibn al-Datinnani Badr jangida otasining oʻlimi uchun qasos olish maqsadida oʻz qoʻllari bilan oʻldirish uchun sotib oladi[6]. Abu Sufyon undan: „Zayd, hozir sizning oʻrningizda Muhammad boʻlishini, siz esa uyingizda oilangiz bilan birga boʻlishni istamaysizmi?“ deb soʻraydi. Zayd javob beradi: „Hato bu meni uyim, oilam tomon olib borgan taqdirda ham, men Muhammad alayhissalomga tikan kirganchalik azob tilamayman!“ Safvonning xizmatkori Nistas Zaydni oʻldirar ekan, Abu Sufyon shunday deydi: „Men sahobalari Muhammad alayhissalomni yaxshi koʻrganichalik bir muhabbat koʻrmadim“[3][6].
Xandaq jangi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Safvon Xandaq jangini rejalashtirish va urush uchun kerak boʻladigan mablagʻni yigʻishda Abu Sufyonni faol qoʻllab-quvvatlagan[2].
627-yilning kuzida Suriyadan qaytgan savdogar karvoni Safvonga tegishli boʻlgan koʻplab kumush boyliklarni olib ketayotgan edi. Ushbu karvon al-Isda Zayd ibn Horisa va 170 nafar chavandozlar tomonidan toʻxtatilib, kumush va yana bir qancha asirlarni oʻzlari bilan birga olib ketishadi[2].
Hudaybiya shartnomasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]628-yilning mart oyida Quraysh ahli 1 600 nafar musulmonlar Makkaga yaqinlashayotganini eshitgach, ushbu vaziyatga qarshi chora koʻrish uchun qabilaga uch nafar rahbar tayinlanadi. Bu rahbarlar ichida Safvon ibn Umayya ham bor edi. U Ikrima ibn Abu Jahlni 200 otliq askar bilan atrofdagi boshqa qabilalardan yordam soʻrash uchun yuboradi[2]. Musulmonlar Makkaga yetib kelganlarida, ularni qabul qilish uchun toʻrtta uy belgilanib, Safvonning uyi ham shu toʻrtta uydan biri edi[2]. Shuningdek, xalifa Usmon shaharga kirgach, unga salom beruvchilar orasida Safvon ibn Umayya ham bor edi[2]. Bu voqealarning barchasi keyinchalik, Hudaybiya shartnomasining tuzilishiga olib keladi. Hudaybiya sulhi ikki shahar oʻrtasidagi keskinliklarni kamaytirishga va keyingi 10 yil davomida tinchlik anʼanalarini saqlashga yordam beradi.
Oradan koʻp oʻtmay, Muhammad musulmon erkaklarga hali ham butparast boʻlgan xotinlarini taloq qilishni buyuradi. Xalifa Umar xotini Ummu Kulsum binti Jarvalni taloq qiladi. Ushbu voqeadan keyin Makkaga qaytib kelgan Ummu Kulsumga keyinchalik Safvon ibn Umayya uylanadi[4].
Bu orada Muhammad Haybarni qamal qiladi. Quraysh oqsoqollari ushbu jangda kim gʻalaba qozonishiga garov tikishadi. Safvon Muhammad yutqazadi deya garov uchun beshta tuya qoʻyadi, uning bu ishiga shubha bilan qaragani uchun Abu Sufyondan qattiq gʻazablanadi[2]. Bu paytda Xolid ibn Valid Islomni qabul qilib, Safvonni oʻzi bilan birga Madinaga hamroh boʻlib borishga taklif qiladi, biroq Safvon uning taklifini rad etadi va tirik ekan, hech qachon Muhammadga ergashmasligini aytadi[2]. Shartnoma shartlariga koʻra, Muhammad 629-yilning mart oyida kichik haj ziyorati (Umra) uchun Makkaga keladi. Bilol ibn Rabboh musulmonlarni namoz oʻqish uchun chaqirganida, Safvon: „Otam buni koʻrmasdan vafot etgani uchun Allohga hamdlar boʻlsin!“ deydi[2].
Badaviy boshliqlari Farvo ibn Hubayra al-Qushayriy va Navfal ibn Muoviya ad-Diliy Makkaga tashrif buyurganlarida Safvon va boshqa Quraysh oqsoqollari bilan uchrashadilar. Badaviylar Qurayshning turli badaviy qabilalari bilan birlashib, Muhammadga hujum qilishni taklif qilishadi. Muhammadga hujum qilishdan oldin uning makkalik ittifoqdoshlarni boʻlmish Banu Xuzoani bostirish kerakligini tushungan badaviylar birinchi navbatda Xuzoga hujum qilishlarini aytishadi. Ammo Safvon va boshqa koʻplab qurayshliklar oʻrtadagi shartnomani buzishga jur’at eta olmasliklarini aytadilar va berilgan taklifni qabul qilmaydilar[2].
629-yilda Banu Bakr qabilasining Dil urugʻi Xuzoalardan oʻch oladi. Safvon va uning qullari ularga qurol berib, hujumga yordam berishadi[4]. Banu Bakr Qurayshga, Xuzoa esa Madinadagi musulmonlarga ittifoqchi boʻlganliklari uchun[3], ushbu hujum Hudaybiya sulhining buzilishiga olib keladi va Makkaning fath qilinishiga turtki boʻladi[3].
Islomni qabul qilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]630-yilning yanvarida musulmon qoʻshini Makkani qurshab olganida, Safvon ibn Afvon Ikrima ibn Abu Jahl bilan al-Xandamada Muhammadga soʻnggi marta qarshilik koʻrsatishadi. U yerda ular Xolid ibn Validga duch kelishadi va Xolid ularni magʻlub etadi[3][4].
Safvonning rafiqasi Faxita Islomni qabul qiladi, ammo Safvon Yamanga suzib ketish niyatida Jiddaga qochib ketadi. Uning kemasi Yamanga joʻnab ketishidan oldin Umayr ibn Vahb uni ushlab oladi va unga Muhammadning sallasini sovgʻa qiladi: „Ey Safvon, oʻzingni halok qilma! Men senga Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning omonlik belgisini keltirdim“, deydi. Bunga javoban Safvon avvaliga unga ket deydi, lekin Umayr ibn Vahb qatʼiy turib: „Sening amakivachchang odamlarning eng zoʻri, solih va eng bagʻrikengidir, uning kuchi sening quvvating, izzati sening shaʼning, uning hukmronligi sening hukmronligingdir“, deydi. Safvon Muhammad uni oʻldirishidan qoʻrqishini aytadi, lekin Umayr Muhammadni juda saxiy va sabrli ekanligini takrorlaydi va nihoyat, Safvon Umayr bilan Makkaga qaytishga rozi boʻladi. Muhammad haqiqatan ham Safvonga xavf tugʻdirmasligini tasdiqlaydi. Safvon oʻylab olish uchun ikki oy vaqt soʻraganida, Muhammad unga hatto toʻrt oy ham vaqt berishi mumkinligini aytadi[3][4].
Oradan bir necha hafta oʻtgach, Muhammad dushmanlarga qarshi jang olib borish uchun Safvondan qurol-aslaha va zirhlarini qarzga soʻrab, xabar yuboradi. Safvon esa Muhammad uni qurollarni topshirishga majburlamoqchimi, deb soʻraydi, biroq bu doʻstona iltimos ekanligini va keyinchalik uning mol-mulkini qaytarib berishini aytishganida, Safvon bunga eʼtirozi yoʻqligini aytadi. U Muhammadning Hunayn jangidagi Havozinlarga qarshi hujumi uchun unga yuzta pochta va boshqa qurol-yarogʻlarni berib yuboradi[3][7][8]. Safvon ibn Umayyaning oʻzi ham Hunayn jangida Muhammad tomonida turib jang qiladi va Muhammadga: „Men havozinlik bir kishidan koʻra qurayshlik kishi hukmron boʻlganini afzal koʻraman“[3][7], deydi[8].
Oradan koʻp oʻtmay, Muhammad Islomni qabul qilgan va musulmon sifatida nafslari ustidan gʻolib kelgan kishilarga sovgʻa-salomlar ulashadi. Ularning orasida Safvon ibn Umayya ham bor edi va u Muhammaddan yuzta tuya oladi[3][7]. Safvon Islom dinini qabul qilganidan keyin xotini Faxita u bilan birga yashash uchun uning yoniga qaytib keladi[3][4]. Safvon ibn Umayya umrining oxiriga qadar musulmon boʻlib qoladi.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Muhammad ibn Jarir al-Tabari. Tarikh al-Rusul waʼl-Muluk. Translated by Landau-Tasseron, E. (1998). Volume 39: Biographies of the Prophetʼs Companions and Their Successors. Albany: State University of New York Press.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 Muhammad ibn Umar al-Waqidi. Kitab al-Maghazi. Translated by Faizer, R., Ismail, A., & Tayob, A. K. (2011). The Life of Muhammad. London & New York: Routledge.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 Muhammad ibn Ishaq. Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad. Oxford: Oxford University Press.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Muhammad ibn Jarir al-Tabari. Tarikh al-Rusul waʼl-Muluk. Translated by Fishbein, M. (1998). Volume 8: The Victory of Islam. Albany: State University of New York Press.
- ↑ Muhammad ibn Saʼd. Kitab al-Tabaqat al-Kabir vol. 8. Translated by Bewley, A. (1995). The Women of Madina, p. 169. London: Ta-Ha Publishers.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Muhammad ibn Jarir al-Tabari. Tarikh al-Rusul waʼl-Muluk. Translated by McDonald, M. V., & annotated by Watt, W. M. (1987). Volume 7: The Foundation of the Community. Albany: State University of New York Press.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Muhammad ibn Jarir al-Tabari. Tarikh al-Rusul waʼl-Muluk. Translated by Poonawala, I. K. (1990). Volume 9: The Last Years of the Prophet. Albany: State University of New York Press.
- ↑ 8,0 8,1 Malik ibn Anas, Al-Muwatta 28:44.