[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Sahra

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sahra
Libya'nın Fizan bölgesinden, Sahra Çölü görünümü
Yerli adıArapça: الصحراء الكبرى
Diğer ad(lar)Büyük Sahra, En Büyük Sıcak Çöl
Coğrafya
Ülke(ler)
KonumKuzey Afrika
Koordinatlar23°5′K 12°37′D / 23.083°K 12.617°D / 23.083; 12.617
Özellikler
BiyomKurak çöl
Biyocoğrafik bölgePalearktik
Hayvan türüVaranus, Daman, Cerastes, Yaban köpeği, Deve kuşu
AkarsuNijer Nehri, Nil
Doğal kaynak(lar)Kömür, Bakır, Altın, Manganez, Demir, Uranyum, Kurşun, Tungsten, Titanyum, Kalay, Fosfat
Uzunluk4.800 km (3.000 mi)
Genişlik1.800 km (1.100 mi)
En yüksek noktası3.415 m (11.204 ft) - Emi Koussi
En derin noktası-147 m (-482 ft) - Qattara çukuru
Yüzölçümü9.200.000 km2
İklimÇöl iklimi
Sıcaklık0-37 °C (32-99 °F)
Güneş miktarı2,800 kWh/m2 (Senelik)
Yağış miktarı45 mm
NüfusBüyük bir kısmı insansız
Diğer(ler)Dünyanın en büyük sıcak çölü
Afrika kıtasının %30 'u
Wikimedia Commons
Afrika üzerinde Sahra
Sahra
Sahra
[Vikiveri'de düzenle]

Sahra ya da Büyük Sahra, Afrika'nın kuzeyinde yer alan, kıtanın ortası ile kuzeyini ayıran 9 milyon km² büyüklüğünde bir çöl. Dünyanın en büyük sıcak çölüdür. Antarktika ve Arktika'nın ardından en büyük üçüncü çöldür. Yaklaşık olarak Afrika kıtasının %30’u kadardır.[1]

Çöl, Akdeniz kıyısındaki verimli bölge, Mağrip'teki Atlas Dağları ve Mısır ile Sudan'daki Nil Vadisi hariç olmak üzere Kuzey Afrika'nın büyük bir bölümünü kaplar.[2]

Doğuda Kızıldeniz'den ve kuzeyde Akdeniz'den batıda Atlas Okyanusu'na kadar uzanır ve burada manzara giderek çölden kıyı ovalarına dönüşür. Güneyde Sahel, yarı kurak tropikal savan kuşağı ve Sahra Altı Afrika'nın Sudan bölgesi ile çevrilidir. Sahra, Batı Sahra, Orta Ahaggar Dağları, Tibesti Dağları, Aïr Dağları, Ténéré Çölü ve Libya Çölü dahil olmak üzere birkaç bölgeye ayrılabilir.

Sahra, birkaç yüz bin yıldır, Dünya'nın Güneş etrafında dönerken ekseninin (yaklaşık 26.000 yıl) sapması ve Kuzey Afrika musonunun yerini değiştirmesi nedeniyle 20.000 yıllık bir döngüde[3] çöl ve savan çayırları arasında dönüşümlü olarak yer değiştirmiştir.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Sahra" kelimesi Arapçada (صَحَارَى) "çöl" demektir. Ancak özel bir ada dönüşmüş durumdadır.[4][5]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Afrika'daki ana biyomlar
NASA WorldWind tarafından çekilen Sahra'nın uydu görüntüsü

Sahra, Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Mali, Moritanya, Nijer, Batı Sahra ve Sudan'ın büyük bir bölümünü ve Fas'ın güneyi ile Tunus'un bazı kısımlarını kapsar. Afrika kıtasının %31'i olan 9 milyon kilometrekare (3.500.000 sq mi)'yi kapsar. Ortalama yıllık yağış miktarı 250 mm (9,8 in)'dan az olan tüm alanlar dahil edilirse, Sahra 11 milyon kilometrekare (4.200.000 sq mi) olur.

Sahra 2,5 milyon yaşındadır. Yüzölçümü büyüklüğü Amerika Birleşik Devletleri'ni kaplayacak kadardır. Atlas Okyanusu kıyılarından Kızıldeniz kıyılarına kadar uzanır.

Erg adı da verilen kum çölü, genel kanının tersine bütün çölün yalnızca beşte birini kaplar. Onun dışında kalan yerler kaya ve molozlardan oluşur. Sahra'da Tibesti ve Ahaggar gibi, yükseklikleri 3.265 m'yi bulan dağlar da vardır. Buraları görece daha çok yağış alan ve göçebelerin yazın konaklamalarına elverişli yerlerdir. Buna karşılık Sahra'nın bazı yerlerine arka arkaya 10 yıl yağmur düşmediği olur. Yağışlar, mineralleri yıkayıp götürmediği ve bitkiler onları tüketmemiş olduğu için, çölün zemini mineral besinler açısından çok zengindir. Bunun için, uzun süreli kuraklığı atlatmayı beceren tohum taneleri kısa ve güçlü sağanaklar biçiminde yağan ilk yağmurlarda hemen kök salıp çiçek açar ve birkaç gün içinde olgunlaşır. Mineral bakımında zengin bu tabaka rüzgarlarla dünyanın dört bir yanına dağılarak buradaki toprakları da zenginleştirir. Örneğin aslında toprağı mineral bakımında çok fakir olan Amazon bölgesi bu mineral takviyesi ile bitkiler için gerekli besini sağlar.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sahra'nın batı kıyılarının iklimi iç kesimlerinden farklıdır. Bu sahalar nemli tropikal hava kütlesinin etkisi altındadır. Sahra çölünün batı kıyısının yıllık sıcaklık ortalaması 18 °C olup iç kesimlerden 5 °C daha düşüktür. Yine bu sahalarda karalardan denize doğru esen rüzgarlar ile üstte bulunan su kütlesi akıntılarla uzaklaşır ve altta bulunan soğuk su yüzeye çıkar. Ekvatora doğru yönelen bu soğuk su akımına Humboldt ve Benguela soğuk su akıntısı denir. Bu soğuk su akıntıları bir taraftan söz konusu bölgelerde sislerin oluşumunu sağlarken diğer taraftan havanın serinlemesine yardımcı olur.

Sahra Çölü'nün yüksek kesimlerinde nadir olsa da kar yağışı gözlemlenmektedir. Cezayir'in Ahaggar Dağları'nda yer alan Tahat Dağı'na yaklaşık her 3 senede bir, Kuzey Çad'da yer alan Tibesti Dağları'na ise ortalama her 7 senede bir kar yağışı gözlemlenmektedir.[6] Cezayir'in güneyinde yaklaşık 1000 metre rakımda yer alan Ayn Sefra kasabasına 18 Şubat 1979 tarihinde kar yağmış olup bu kar Sahra'nın daha alçak bölgelerinde yağdığı kaydedilmiş ilk kardır.[6][7] Ayn Sefra'ya 2016'da[8] ve 2018'de tekrar kar yağmıştır.[9]

Sahra'daki ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sayılan ülkelerin tamamı Sahra'da yer almaktadır: Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Fas, Moritanya, Mali, Nijer,Sudan, Tunus, Batı Sahra

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 2005 yılından bir fotoğraf.
    2005 yılından bir fotoğraf.
  • Sahra'nın uydu fotoğrafı.
    Sahra'nın uydu fotoğrafı.
  • Tassili.
    Tassili.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Kara, Burcu. "Sahra Çölü: İklimi, canlıları, coğrafyası ve insanları". Evrenatlasi.com sitesi, 3 Aralık 2019. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2020. 
  2. ^ "Sahara | Location, History, Map, Countries, Animals, & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  3. ^ Chu, Jennifer (2 Ocak 2019). "A "pacemaker" for North African climate". MIT News. 15 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  4. ^ al-Ba'labakkī, Rūḥī (2002). al-Mawrid: Qāmūs 'Arabī-Inklīzī (in Arabic) (16th ed.). Beirut: Dār al-‘Ilm lil-Malāyīn. p. 689.
  5. ^ Wehr, Hans (1994). A Dictionary of Modern Written Arabic (Arabic-English) (4th ed.). Wiesbaden: Otto Harrassowitz. p. 589. ISBN 978-0-87950-003-0.
  6. ^ a b "Sahara Desert Snow". livescience.com. 14 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2016. 
  7. ^ O'Hare, Maureen (21 Aralık 2016). "Snow falls in Sahara for first time in 37 years". CNN (İngilizce). 11 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2024. 
  8. ^ "Sahra Çölü'ne 40 yıl sonra ilk kez kar yağdı". Yeni Şafak. 22 Aralık 2016. 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020. 
  9. ^ "Sahra Çölü'ne kar yağdı". Yeni Şafak. 9 Ocak 2018. 9 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020. 

Kitaplar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Brett, Michael; Prentess, Elizabeth (1996). The Berbers. Blackwell Publishers.
  • Bulliet, Richard W. (1975). The Camel and the Wheel. Harvard University Press. Republished: Columbia University Press, 1990.
  • Gearon, Eamonn (2011). The Sahara: A Cultural History. Signal Books (UK), Oxford University Press (US).
  • Julien, Charles-Andre (1970). History of North Africa: From the Arab Conquest to 1830. Praeger.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sahra&oldid=33737024" sayfasından alınmıştır