Trêna Mûşî, Çemê Mûradî û Çirrê Layê Emê Selûn

"Hela g’ tîrûn şina Mûşi

Ezo bira ti zî cinişi

Bîyê Çolîg id ma het ruişi

Ezo bira, Ezo bira

Çirey nêşîn ti ma vîr a"

Rençber Ezîz

Çemê Mûradî bakurê Behrê Wanî ra, nizdîyê Agirî ra dest pêkeno. Dima Deşta Mûşî ra vîareno û Bongilan ra kuweno hardê Çewlîgî mîyan. Uca ra zî şino hetê Palî ya. Mûrad sînorê Bongilanî ra heta zereyê Palî, mîyanê koyanê berzan ra sey layî tadîyeno û lêfyeno hardê Kirdaneyî ro. Eno mabeyn de sînorê Bongilanî ra hetanî Pali, raharê trêne û Mûrad paralel şinî. Raharê trêne wasitayê pirdanê asînan ra tayî cayan de, ge naverê çemî ra ge zî kuweno weverê royî, wever ra şino. Seba şarê ke eno beynate de cuyeno, a deyîra ke ma cor de nuşta û ozano pîl Rençber Ezîzî vata, aye de bellî yo ke cuya înan de hem cayê Mûradî hem zî cayê trêne zaf muhîm o.

A mintiqa de viraştişê raharê trêne ra pey eleqeyê şarê a mintiqa û bajaran bi trêne kiştê Mûradî ra bîyo. Merdimê ke emrê înan ê mintiqayan de vîyerto, cuya înan de cayê îstasyona Hûnî (Beyhan), yê Ekragî (Burgudere), yê Suwarûn (Suveren), yê Dara Hênî (Genc), yê Dikî (Dik), yê Duerni (Turna) û îstasyonê Qelayî (Kale) cayo zaf muhîm gênê. Heme îhtîyac û tîcaretê şarê enê mintiqayan pê trêne biyêne. Hesreta welatî şîyayişê trêne ra dima dest pêkerdêne, hela ke trêne ameyêne qedîyayêne. Çi heyf ke hînî sixletîya nufûsî sey zemanê verî nîya. Însanan bar kerdo şîyê bajaran. Sey her cayê welatê ma nufûsê a mintiq azî biyo kêmî.

Sînorê Bongilanî ra heta merkezê Palî bi rêze enê mintiqayê Çewlîgî estê. Merdim ke pê trêne Mûş ra kuweno sînorê Bongilanî hêverî mintiqaya Beglerûn û Umerûn vîneno, dima mintiqaya eşîra Solaxûn qedîneno û uca ra kuweno sînorê Dara Hênî. Sînorê Dara Hênî de hêverî mintiqaya Şêx Evdilayî, dima mintiqaya Ziktê yena. Ziktê ra dima Dara Hênî ya. Dara Hênî ra dima mintiqaya Guevdereyî yena. Uca ra dima Pali yo.

Sînorê Bongilanî ra hetanî Palî, Mûrad û raharê trêne sey marî tadîyenê mîyanê koyan, qeymeyan û kefanê tîk û berzan ra. Eno mabeyn de kef û kaşan ra zaf layî û dereyî yenê rişyenê çemê Mûradî ser. Enê dereyan ser o xeylê çirrî û golî estê. Awa Layê Emê Selûn, koyê ke peyê dawa Talwarî (Gökçeli) de yê, uca ra vejîyena û yena binê mezraya Talwarî Hêwir ra vîyerena ra û beynateyê hardê Xiraba (Gözeler) û Talwarî ra rişyena Muradî ser. Yew hetê ê dereyî hardê Talwarî yew zî hardê Xiraba yo. Enê her di dewî zî pabesteyê merkezê Çewlîgî yê. Şarê Xiraba enê dereyî ra bi kilmî vano “Lê 'Em Selûn”. Bi tirkî dewlete enê dereyî ra vana “Dalsi Deresi”. Cayo ke eno dere rişyeno awa Mûradî ser, tam uca de, hîre hebî çirrî estî. Çirrê Layê 'Emê Selûn berz ra bi nizm rêz benê, cor ra bi cêr hetê bakurî ra herikîyenê hetê başûrî. Cayo ke enê çirrî rişyenê, uca de binê ê çirran de zereyê kerrayan de golê tebîî virazîyayê. Xorînîya golan zaf cayan de qama merdimî ra hîna berz a. Ca-ca di metreyî ra heta şeş metreyî esta. Ê golan de, mîyanê ê gelîyanê xorînan de asnawkerdiş keyfêko bêtarîf dano merdimî.

Nizdîyê Çirrê Layê 'Emê Selûn de raharê trêne vîyereno, uca de awa Mûradî ser o yew pird esto. Şarê ucayî ê pirdî ra vano “Pird Sekîz”. Eno pird, pirdêko asinîn o. Raharê trêne uca de, se metreyî dûrê Layê Emê Selûn ra, wever ra, hetê Dara Hênî ra bi wasitaya ê pirdî ya kuweno naver, yanî hetê hardê merkezê Çewlîgî û dewam keno şino hetê Mûşî ya.

Serra 1925 de meseleyê Şêx Seîdî ra pey dewê ke enê guzergayî ser o yê ê dewan de zafê înan veyşnîyayê û tede zaf merdîmî qetil bîyê. Qetlîamê Xiraba, Qetlîamê Dikî, Qetlîamê Valîyere, Qetlîamê Guevî û Sayere înan ra çend heb ê.

Seke yeno zanayiş cuwa ver ena mintiqa de awa Mûradî ser o awbendê Hûnî û Qela virazîyaybî. Nika zî cayo ke Layê 'Em Selûn tede yo, uca de bi nameyê “Aşağı Kale Barajı” ya yewna awbendê elektrîkî virazîyeno û çend serrî cuwa pey Layê 'Em Selûn kuweno binê awa ê awbendî. Çi heyf ke eno cayo bêemsal tena nêkuweno binê awe. Hem semedê enê awbendan guzergayê raharê trêne vurîyeno hem zî hîş û heyatê şarê a mintiqa kuweno binê awa barajî û beno vîndî şino.

Çewlîg, 05.09.2017

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!