PIRDÊ MALA BADÊ

Eserê tarîxî heme rindek ê, bitaybetî pirdî seba ke rayîrê şîyayîş û ameyîşê însanan asan kenê, hîna rindek ê.

Welatê ma Kurdistan seba ke welatê royan û çeman o, zaf pirdê tarîxî yê rindekî tede estê.

Kurdistan de pirdanê tewr rindekan ra yew “Pirdê Mala Badê” yo. Pirdê Mala Badê tena pird nîyo, yew şaheser o.

Pirdê Mala Badê dewrê dewleta Merwanîyan (983-1085) de ameyo viraştiş. Seba ke ronayoxê dewleta Merwanîyan Bad bîn Dostik bîyo, coka xanedanîya Merwanîyan ra “Mala Badê” zî ameyo vatiş. Û seba ke eno pird hetê hukimdaranê dewleta Merwanîyan ra virazîyayo, ci ra “Pirdê Mala Badê” yeno vatiş.

Seba ke tirkî kurdan înkar kenê coka namdaranê esilkurdan û eserê ke kurdan viraştê, kenê malê xo. Vanê eno pird zî hetê Artuklîyan ra virazîyayo. La eno melumat raşt nîyo. Nameyê xwu ra zî îsbatkerde yo ke eno pird hetê Merwanîyan ra virazîyayo.

Pirdê Mala Badê merkezê Silîvan ra vîst û hîrê kîlometreyî hetê rojhelatî de, serê çemê Batmanî de yo. Pird hewt metreyî hîra, new metreyî berz, se û pancas metreyî zî derg o. Hîrayîya kemberê pirdî 38.60 metreyî ya. Vanê dinya de pirdo ke kemberê ey tewr hîra, Pirdê Mala Badê yo. Enê çimeyê girdî ra teber çar çimeyê qijkekê bînî zî estê. Pird hîrê qismî yo. Zereyê her di qismanê nat û wetî de seba raywanan odayî estê. Serê pirdî de zî yew ber esto.

Tarîx de çend rey pird ameyo restorekerdiş. Tewr peynî de 1989 de hetê Beledîyeya Silîvanî ra restore bîyo. Dewleta tirkan 1950 de corê pirdî de yew pirdo newe viraşto, coka êdî kes Pirdê Mala Badê ser ra nêvîyareno. Dewleta tirkan corê pirdî de zî ewbend viraşto. Nika Pirdê Mala Badê mîyanê dêsê awbendî û pirdê neweyî de sey eserêkê entîkeyî payanî ra yo.

Derheqê Pirdê Mala Badê de yew efsane zî esta. Vanê zemanê dewleta Merwanîyan de xortêk corê Pirdê Mala Badê de dest bi viraştişê pirdêk kerdo. Yew keyneke zî dest bi viraştişê Pirdê Mala Badê kerdo. Her diyan zî reqabet kerdo pirdê xo temam kerdo.

Eke pirdî temam benê, lajek vano, “Mi pirdêko mehkem viraşt, caran nêrijyeno.”

Keyneke zî vana “Mi pirdêko mehkem viraşt, eke Homa nêrijno, nêrijîyeno.”

Seba ke lajekî nameyê Homayî kerdo xwu vîr ra, Homayî emir dayo morceleyan ke şirê pirdê lajekî birijnê.

Moreceleyî dekewtê zereyê dêsî, heme qul kerdo, wisarî awe werişta, pird rijnayo berdo.

Seba ke keyneke nameyê Homayî nêkerdo xwu vîr ra û vato “Eke Homa nêrijno, nêrijyeno” coka Homayî vato do hetanî qîyamet pirdê aye payanî ra bo.

_____

Çime: Newepel, Rojnameyo kulturî, Hûmare 77, Diyarbekir 2015, r. 8