Xhubleta

Xhubleta është një veshje tipike e grave në Shqipërinë Veriore, në Malësinë e Madhe, Rugovë, Dukagjin dhe trevat shqiptare në Malin e Zi.

Pavarësisht dëshmive të hershme për veshje të këtij llojit në rajon, prejardhja e fjalës sipas etimologëve është nga arabishtja, por të dyzuar nëse në gjuhën shqipe ka hyrë përmes italishtes giubbetto nga arabishtja ğubbeh, apo nga turqishtja osmane cüppé po prej arabishtes xhubbá.^[1]

Xhubleta është një fund në trajtë këmbane, që vjën e valëzuar përfundi, sidomos në pjesën e mbrapme. Përbëhet nga një numër i madh copash e rripash të ngushtë shajaku, të vënë horizontalisht dhe të ndërthurur me breza gajtanësh. Mbahet e varur në supe me dy rripa të gjerë. Në shek. XVIII, xhubleta bëhej me shumë ngjyra, por ngjyrat që kanë arritur në ditët e sotme janë: të zeza për gratë dhe bardhë e zi për vajzat. Pjesë të tjera të kostumit me xhubletë janë: kraholina, xhoka, kërdhokla, paraniku, kallmat, shputat, etj. Xhubleta është me prejardhje të lashtë. Paraqet ngjashmëri me veshjen e disa figurinave neolitike të gjetura në Bosnje, por edhe në vise të tjera të mesdheut, që i përkasin mijëvjeçarit të dytë p.e.s dhe lidhen me qytetërimet e vjetra mesdhetar. Xhubleta e Malësisë së Madhe është trashëgimi e qartë e kulturës sonë ilire ku vetëm nëpërmjet saj ne paraqesim historinë e humbur të kombit tonë që malsorët tanë e përcollen deri në vitet 1950 -1960, pra e vetmja që jep identitetin e kombit shqiptar, nëpërmjet motiveve, ku emblema më e dukshme për të gjitha është shqiponja. Në misterin e xhubletës janë një seri simbolesh ku paraqesin lidhjet me fenë katolike romake, besimin te zoti, dashurinë dhe bukurinë e femres malësore.^[2]

Që prej vitit 2022 xhubleta është pjesë e listës së trashëgimisë kulturore jomateriale të UNESCO në nevojë urgjente për mbrojtje.^[3] Së bashku me xhubletën në këtë listë janë përfshirë dhe artizanti në përgatitjen e saj dhe mënyrat e përdorimit. Dikur xhubleta përdorej në përditshmëri dhe tregonte statusin shoqëror dhe ekonomik të asaj që e mbante veshur.^[4]

Me ndryshimin e regjimit në Shqipëri dhe politikat e reja te sistemit socialist, tiparet kulturore në vitet 1960 filluan të ndryshonin duke ndikuar kështu edhe në jetën që zhvillohej ne malësi.^[4] Për këtë arsye, me zhvillimin e bujqësisë kooperative veshja e xhubletës nuk ishte më praktike. Sidoqoftë edhe pse me rënien e sistemit socialist ne Shqipëri interesi për xhubletën u rizgjua kalimi i dijes dhe aftësisë në përgatitjen në brezat e rinj nuk ka qenë lehtësisht i mundur për shkak të mjeteve dhe materialeve në krijimin e saj.^[3] Tradita e përgatitjes së xhubletës ka kaluar nga nëna te bija ndër gjenerata.^[5] Për këtë arsye një tjetër vështirësi që haset sot në kalimin e traditës së përgatitjes së xhubletës është edhe fakti se vetëm një numër i vogël grash të moshuara ruajnë ende dijen për përgatitjen e saj. Megjithatë dija për përgatitjen e saj është mundur të përcillet edhe në shoqata artizanësh si dhe ne Departamentin e Tekstilit dhe Modës në Fakultetin e Inxhinierisë Mekanike në Universitetin Politeknik të Tiranës si edhe në Atelierin e Modës në Universitetin e Arteve.^[3]