Ghana
| Ghana täsiväldi Republic of Ghana (eŋgâlâskielân) |
|
|---|---|
 lippu |
 vaakun |
 Ghana sajadâh Afrikist |
|
| Staatâhäämi | täsiväldi |
| President Väripresident |
Nana Akufo-Addo Mahamudu Bawumia |
| Uáivikaavpug | Accra |
| Eres kaavpugeh | Kumasi |
| Vijđodâh | 238 537 km² |
| Ässeeloho (2020) | 31 094 420 |
| – ässeesaahâdvuotâ | 137[1] ässed/km² |
| – aalmugstuárrum | 2,15 % (2020) |
| Virgáliih kielah | eŋgâlâskielâ |
| Vaaluut | cedi (GHS) |
| Äigi | UTC |
| Jiečânâsvuotâ | |
| – Ovtâstum kunâgâskoddeest | 6. njuhčâmáánu 1957 |
| Uánádâs | GH |
| – fiävruin | GH |
| – kirdemmašinijn | 9G |
| Jotolâh | uálgispiälásâš |
| Sundenummeer | +233 |
| Internet TLD | .gh |
| Aalmuglâšlaavlâ | God Bless Our Homeland Ghana |
|
|
|
| Oovdiš staatâ(h) |
 Ghana (Commonwealth realm)(1957–1960)  Brittilâš Kolleriddo(1821–1957)  Ašanti(1670–1957) |
Ghana, virgálávt Ghana täsiväldi (eŋgâlâskielân Republic of Ghana), lii staatâ Afrikist, Guinealuovtâ riddoost. Ton uáivikaavpug lii Accra. Ghana nommâ meerhâš "suátikunâgâs" soninkekieláin.[2]
Eennâmtiätu
[mute | mute käldee]Ghana vijđodâh lii 238 537 km².
Sajadâh já rääjih
[mute | mute käldee]Ghana lii staatâ Viestâr-Afrikist, Guinealuovtâ riddoost. Ton nuorttiibeln lii Togo, tavveen Burkina Faso já viestârist Elefanttähtiriddo. Mäddin Ghana rájášuvá Atlant väldimeerân. Merâriddo lii ohtsis 539 km.
Šoŋŋâdâh
[mute | mute käldee]
Peeivitäsideijee aldavuotâ taha tom, ete Ghanast lii trooppisâš šoŋŋâdâh. Tavveen lii liegâs já viehâ koške, mäddin oppeet kume já laavtâs. Meccikuávluh väldih 21 % Ghana vijđoduvvâst. Mäddin já viestârist lii arvemecci, tavveen eenâb saavaan. Ghanast lii suulân 736 km² stuárusâš Mole aalmuglâšmecci, mii lii luándusuojâlemkuávlu.
Biodiversiteet
[mute | mute käldee]Ghanast láá meid maaŋgâpiälálávt elleeh: ohtsis aainâs-uv 222 njomâtteijeešlaaijâd já 206 loddešlaaijâd (2014).
Haldâttâh já politiik
[mute | mute käldee]Kuávlulâš jyehim
[mute | mute käldee]Ghanast láá love haldâttâhkuávlud: Greater Accra, Ashanti, Brong-Ahafo, Central, Eastern, Northern, Upper East, Upper West, Volta já Western. Haldâttâhkuávluh juáhhojeh vala pirrâdâhkuddijd.[3]
Viehâdâh
[mute | mute käldee]Ghana viehâduvâst lii máhđulâš iäruttiđ aainâs-uv 75 juávkkud, main stuárráámus uási láá hirmâd uceh, mutâ suullân 10 láá nummeerlávt merhâšitteeh. Stuárráámuuh tain juávhuin láá Akaneh (mii siskeeld Anyih, Ašantih, Bauleh, Fanteh já Guangeh), Mole-Dagombah, Eweh, Ga-Adangbeh já Gurmah.[4]
Ässeeloho
[mute | mute käldee]Ghana suulân 31 miljovn[5][1] ässest 56,7 % ääsih kaavpugijn. Mediaanahe Ghanast lii 21,5 ihheed, já suullân 57 % ghanalijn láá vuálá 25-ihásiih. Ässeesaahâdvuotâ lii 115 ässed per km².[3]
Kielah
[mute | mute käldee]Ghana virgálâš kielâ lii eŋgâlâskielâ, mutâ tobbeen sárnojeh suullân 80 eres kielâd, moh juáháseh kuávlui mield. Veikkâ kielah láá maaŋgah, toh láá iberdetteeh, jis máttá kielâ, mii kulá siämmáá etnisii juávkun. Kielâin akankielâ lii vijđásumosávt sarnum Ghanast.[2]
| nommâ | % | lasetiäđuh |
|---|---|---|
| Ašantikielâ | 16 % | akankielâ kuávlukielâ |
| Ewekielâ | 14 % | |
| Fantekielâ | 11,6 % | akankielâ kuávlukielâ |
| Abronkielâ | 4,9 % | akankielâ kuávlukielâ |
| Dagombakielâ | 4,4 % | |
| Adangmekielâ | 4,2 % | |
| Dagarikielâ | 3,9 % | |
| Kokombakielâ | 3,5 % | |
| Akyemkielâ | 3,2 % | |
| Gakielâ | 3,1 % | |
| eres kielah | 31,2 % |
Oskoldâh
[mute | mute käldee]Ristâosko lii stuárráámus oskoldâh Ghanast. 71,2 % ghanalijn láá ristâliih já 17,6 % muslimeh.
Hävdijááh
[mute | mute käldee]Hävdijááh láá Ghanast stuorrâ äšši. Toi peht ghanaliih iä tuše muurâšt jáámmám ulmuu, peic meiddei juhloh suu eellim. Hävdijááh láá sosiaallâš tábáhtus, kost sättih leđe uásálisteeh čuođij teikâ tuháttij-uv mield. Toh láá kuávdáš roolâst ghanalij sosiaallâš elimist. Maŋgii ghanaliih kevttih-uv siämmáá verd ruuđâ hävdijáid ko heejáid – jis iä eenâb-uv. Kistoh láá ivnááh já deetaaljááh, já távjá muštotteh hamijnis jo-uv ulmuu mielâtiiŋgâ teikkâ kovvejeh suu luándu teikkâ pargo. Ovdâmerkkân kiästnii sáttá leđe Coca-Cola -puttâl hámásâš kisto, jis sun lijkkui Coca-Colan, já suuvdárist oppeet sáttá leđe veikkâ kammuuhámásâš kisto.[7]
Motomin mana kuhháá-uv ovdilgo ghanaliih hävdideh jaammušâidis.[8] Kuittâg talle ko hävdijááh láá, te seremonia sáttá pišteđ joba čiččâm peivid.[9]
-
Almai Ghanast tánssáámin keta-taansâ, moin sun kunnijât jaammuš.
-
Kyesih hävdijáin Ghanast, Volta Regionist.
-
Hävdijáin juhlom Amanfrost, Ghanast.
-
Kyelihámásâš kisto
-
Kaakaopáávu hámásâš kisto
-
Nike-kaččâmkammuu hámásâš kisto
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Ghana.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ 1,0 1,1 Ghana Population 2020 World Population Review
- ↑ 2,0 2,1 What Languages Are Spoken In Ghana? WorldAtlas
- ↑ 3,0 3,1 Ghana The Commonwealth
- ↑ Ghana Britannica
- ↑ Ghana Population worldometer
- ↑ The World Factbook : Ghana CIA
- ↑ The long goodbye: Why funerals are big deals in Ghana CNN World
- ↑ Why Ghanaians are so slow to bury their dead BBC News
- ↑ Ghana's lavish funerals can last up to seven days. Now, a centuries-old tradition has gone online CNN World
 Tave |  | |
|---|---|---|
 Viestâr | ||
 Koskâ | ||
 Nuorttâ | ||
 Máddáápiälááš | ||
| ||