Srem

Srem (ek.) ili Srijem (ijek.) (mađarski: Szerém [ˈsɛreːm]), geografski region u Panonskoj niziji između Dunava, na severu i istoku; reke Save do ušća u Dunav, na jugu i reke Bosut na zapadu.

Šta se nekada razumelo pod Sremom

Srem je poneo naziv po rimskom gradu Sirmijumu (današnjoj Sremskoj Mitrovici) pa je prvobitno pod ovim nazivom podrazumevana samo oblast sa obe strane reke koja je gravitirala ovom gradu. Zbog toga je i kralj Dragutin, iako je vladao samo oblašću južno od Save bio „Sremski kralj“. Oblast severno od Save oko Sremske Mitrovice je Srem u najužem smislu reči a taj naziv se kod tamošnjeg življa zadržao do nedavno pa se uvek razlikovao od „Planine“ tj. Fruške Gore.

U srednjovekovnoj Ugarskoj državi Sremsku županiju činio je samo istočni deo današnjeg Srema sa zapadnom granicom koja se protezala između Laćarka i Suseka.

Početkom 18. veka ponovo su oformljene ugarske županije ali za razliku od zvanične teritorijalne podele Srbi Sremom nisu smatrali Županju i vinkovački kotar u kojima su većinu stanoviništva činili katolici (oblast je u prostom govoru zvana „Šokadija“), ali su zato u Srem ubrajali Osječko polje na kojem je ležalo tzv. Daljsko dobro koje je bilo deo Virovitičke županije.

Administrativna podela

Region je administrativno podeljen između Srbije i Hrvatske. Hrvatski deo Srema obuhvata veći deo županije Vukovarsko-sremske, dok je srpski deo Srema uglavnom u Autonomnoj Pokrajini Vojvodini (sem istočnog dela, koji je deo Beogradskog okruga (centralna Srbija)). Na teritoriji Vojvodine, Srem je najvećim delom u Sremskom okrugu, dok je severni deo deo Južnobačkog okruga.

Istorija

Glavni članak: Istorija Srema

Srem je dobio ime po antičkom gradu Sirmijumu (današnja Sremska Mitrovica). Tokom istorije, Sremom su vladali Rimljani, Huni, Avari, Gepidi, Vizantinci, Bugari, Mađari, Turci i Austrijanci. Od 1918. godine, Srem je deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.

Sirmijum je prvobitno bio ilirski grad, a osvojili su ga Rimljani u prvom veku pre nove ere. Protiveći se rimskoj vlasti, ilirska plemena su podigla veliki ustanak 6. godine posle Hrista. Vođe ovog ustanka bili su Baton i Pines.

Sirmijum je bio veoma važan grad u Rimskom carstvu. Bio je to glavni grad rimske pokrajine Panonije i jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je šest rimskih careva: Decije Trajan (249-251), Aurelijan (270-275), Prob (276-282), Maksimilijan Herkulije (285-310), Konstancije II (337-361) i Gracijan (367-383). Ovi carevi su po poreklu bili romanizovani Iliri.

U šestom veku je na teritoriji Srema postojala vizantijska pokrajina Panonija, čiji je glavni grad bio Sirmijum.

Antički indoevropski narodi na području Srema
Antički rimski gradovi u Sremu
Rimska provincija Panonija Sekunda, 4. vek

U jedanaestom veku, na teritoriji Srema je vladao Sermon, vazal bugarskog cara Samuila. Sermon je kovao svoje zlatnike na području današnje Sremske Mitrovice. Pošto je Bugarska poražena od Vizantije, Sermon biva uhvaćen i ubijen, jer se nije hteo pokoriti novoj vlasti. Vizantinci su na teritoriji Srema formirali pokrajinu, nazvanu Tema Sirmijum.

Između 1282. i 1316. godine, srpski kralj Stefan Dragutin je vladao Sremskom kraljevinom, koja je obuhvatala Mačvu, Usoru i Soli. Dragutinova rezidencija se nalazila u gradu Debrcu u Mačvi (između Beograda i Šapca). U to vreme, imenom Srem su nazivane dve teritorije: Gornji Srem (današnji Srem) i Donji Srem (današnja Mačva). Dragutinova Sremska kraljevina je u stvari obuhvatala Donji Srem. Neki istorijski izvori govore da je Stefan Dragutin takođe vladao i Gornjim Sremom i Slavonijom, ali drugi izvori pominju drugog lokalnog vladara, koji je vladao Gornjim Sremom. Ime ovog vladara je bilo Ugrin Čak, a rezidencija mu se nalazila u gradu Iloku. Stefan Dragutin je umro 1316. godine, a posle njegove smrti, Sremskom kraljevinom je vladao njegov sin, kralj Vladislav II (1316-1325), dok je Ugrin Čak umro 1311. godine.

Teritorija pod vlašću Sermona, sremskog vojvode, 11. vek
Tema Sirmijum, 11. vek
Područja Stefana Dragutina i Ugrina Čaka, 14. vek
Granice Dragutinove države prema knjizi Stanoja Stanojevića
Sremska i Vukovska županija, 14. vek

Posle turskog osvajanja Srbije (1459 godine), srpski despoti su nastavili da vladaju na teritoriji Srema kao vazali mađarskih kraljeva. Rezidencija srpskih despota nalazila se u gradu Kupiniku (današnje Kupinovo), a zanimljivo bi bilo i pomenuti imena ovih despota: Vuk Grgurević (1471-1485), Đorđe Branković (1486-1496), Jovan Branković (1496-1502), Ivaniš Berislav (1504-1514) i Stevan Berislav (1520-1535). Poslednji despoti Srbije, Radič Božić (1527-1528) i Pavle Bakić (1537), nisu vladali na teritoriji Srema, nego su imali posede na teritoriji današnje Rumunije i Mađarske.

Tokom turske vladavine, na teritoriji Srema je postojao Sremski sandžak, a posle uspostavljanja austrijske vlasti, formirana je Srijemska županija (1745. godine, kao dio Kraljevine Hrvatske, Slavonije i Dalmacije.

Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika, 1527-1530.
Osmanski Sremski sandžak, 1568-1571.
Habzburško-osmanska granica u Sremu, 1699.

Između 1849. i 1860. godine, Srem je bio deo austrijske pokrajine nazvane Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, sa sedištem u Temišvaru. Ova pokrajina je ukinuta 1860. godine i ponovo je uspostavljena Sremska županija.

Proklamovane granice Srpske Vojvodine, 1848. godine, koje su uključivale veći deo Srema.
Sremska županija 1881. godine.

Srem se 1918. godine priključuje Kraljevini Srbiji, i od tada je deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Između 1918. i 1922. godine, Srem je imao status okruga odnosno županije, zatim između 1922. i 1929. status oblasti, da bi 1929. godine postao deo Dunavske banovine, sa sedištem u Novom Sadu. Godine 1939. je deo Srema (Šid) pripojen novostvorenoj Banovini Hrvatskoj.

Za vrijeme drugog svetskog rata Srem su okupirale nemačke snage i 1941. godine ga priključile Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Godine 1944. su na području Srema vodile žestoke borbe. (v. Sremski front).

Sremska oblast, 1922-1929.
Dunavska banovina, 1931.
Oslobođena partizanska teritorija u Sremu, krajem 1942.
Sremski front pre Aprila 1945.

Posle završetka rata Srem je u okviru nove Jugoslavije podeljen na zapadni deo koji je pripao Hrvatskoj, i istočni deo koji je pripao Srbiji. Srpski deo pripada Autonomnoj Pokrajini Vojvodini, odnosno Centralnoj Srbiji u području Beograda.

Za vreme raspada SFRJ deo hrvatskog Srema sa srpskom većinom se otcepio u tzv. SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, a na tom području su se vodile najžešće borbe rata u Hrvatskoj, uključujući opsadu Vukovara. Borbe su uglavnom prestale početkom 1992. godine, a Erdutskim sporazumom 1995. su otcepljena područja priznala hrvatski suverenitet, koji je ostvaren početkom 1998.

Stanovništvo

Vukovarsko-srijemska županija u Hrvatskoj.

U Sremu živi oko milion stanovnika sa obe strane granice. Većina stanovnika se nalazi na krajnjem istoku regiona, na ušću reke Save u Dunav kod Beograda, kao i na severu, kod Novog Sada.

Veći gradovi su:

Hrvatska
- Vukovar (30.126)
- Ilok (5.897)
Centralna Srbija
- Novi Beograd (236.000)
- Zemun (152.950)
Srbija
- Sremski okrug
  - Sremska Mitrovica (39.041)
  - Ruma (32.125)
  - Inđija (26.244)
  - Stara Pazova (18.628)
  - Šid (16.302)
- Južnobački okrug
  - Petrovaradin (13.917)
  - Sremska Kamenica (11.140)
  - Sremski Karlovci (8.839)
  - Beočin (8.037)

Nacionalni sastav

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, u srpskom delu Srema većinu čine Srbi (84%). Veće nacionalne manjine su Hrvati, Slovaci, Rusini i Mađari.

Prema popisu iz 2001. godine, u hrvatskom delu Srema većinu čine Hrvati (78,27%). Zatim slede Srbi (15,45%) te manji broj Mađara, Rusina, Slovaka itd.