Janjina

Janjina Ιωάννινα
Osnovni podaci
Država	Grčka
Periferija	Epir
Prefektura	Janjina
Stanovništvo	70 203 (2001)
Površina	47 440 km²
Gustoća stanovništva	1507/km²
Visina	480 m
Koordinate	203) 39°40′N 20°51′E / 39.667°N 20.850°E / 39.667; 20.850
Vremenska zona	Srednjoeuropsko vrijeme (UTC+2)
- Ljeto (DST)	Srednjoeuropsko ljetno vrijeme (UTC+3)
Poštanski broj	45x xx
Pozivni broj	26510
Registarska oznaka	ΙΝ
Gradonačelnik	Nikolaos Godas
Službena stranica	www.ioannina.gr
Karta
Janjina Položaj grada na karti Grčke

Ovo je članak o gradu u Grčkoj. Za općinu u Hrvatskoj, vidi Janjina (Hrvatska).

Janjina (grčki: Ιωάννινα - Ioannina, albanski: Janinë, vlaški: Ianina turski: Yanya) često zvan Đanena (Γιάννενα) je grad u sjeverozapadnoj Grčkoj i administrativno sjedište prefekture Janjina i grčke periferije Epir.

Janjina je od Atene udaljena 450 km, od Soluna 290 km, te 80 km od najveće luke Igumenica na Jonskom moru.

Janjina je centar Epira i cijele sjeverozapadne Grčke, to je grad sa dvije velike bolnice (opća i univerzitetska), sjedište je Univerziteta Epira (20 000 studenata) i Tehnološkog instituta Epir.

Najstariji arheološki nalazi (kameno oruđe) sa šireg područja Janjine iz vremena su paleolita pronađeni su u spilji Kastritsa, stari su 38 000 god. pne.

Grad je osnovan u 6. vijeku za vrijeme vladavine bizantskog cara Justinijana I. Nazvan je Janjina, najvjerovatnije po svecu zaštitniku Sv. Ivanu ( Ivan je na grčkom Jani), dakle Janina (Ioannina) je Ivanov grad. Bizantski kroničar Prokopije navodi - 527. da je osnovan novi grad - Nea Evroia.

Pod imenom Janjina spominje se prvi put 879. u spisima iz Konstantinopolisa o održanom sinodu, i episkopu Zaharijasu iz Janjine. Grad je bio i ostao sjedište episkopije i za vladavine Samuila u 10. vijeku 1082. Janjina je došla pod vlast Normana iz južne Italije (Bohemond iz Taranta), koji je obnovio gradske bedeme, da se zaštiti od mogućeg protunapada bizantskog cara Aleksija I. Komnena.

U 13. vijeku, nakon osnivanja Epirske despotovine Janjina postaje drugi najvažniji centar, odmah iza prijestolnice Arte. Osnivač despotovine Mihajlo I Komnin Duka rado je davao utočište izbjeglicama iz Konstantinopolisa (porodice; Filantropino, Stratigopouli i druge), koji su bježali iz grada nakon četvrtog križarskog rata i zauzeća grada. Izbjeglice su nastavile dolaziti i kasnije jer su Bugari opsjedali Konstatinopolis pod Ivanom Asenom II. Pristigle utjecajne izbjeglice uz pomoć lokalnog plemstva preuzele su vlast u gradu 1318. i otcijepile se od vlasti iz Arte. Po ponovnoj konsolidaciji centralne bizantske vlasti u Konstantinopolisu Janjina opet dolazi pod vlast cara Andronika II Paleologa, ali zadržava visok stupanj autonomije (upravnu, ekonomsku i crkvenu).

Ubrzo nakon toga Janjina potpada pod vlast Srbije, koji su gradu ostavili sve ranije privilegije. U to vrijeme Janjina postaje značajan financijski i kulturni centar ovog djelu Grčke - metropola znanja. Srpski feudalac Tomo Preljubović ( ili Tomo Komnen Paleolog) vlada gradom od 1366. do 1384.

Nakon njega grad preuzima i njime vlada Esau de' Buondelmonti 1385. -1411., a poslije njega brat njegove sestre iz Kefalonije Karlo I. Tocco 1411.-1430.

Kad je 1430. umro Tocco, Osmanlije su osvanule pred vratima Janjine, oni su gradu ponudili izvjesnu samostalnost u zamjenu za mirnu predaju grada. Grad je to prihvatio i podpao pod osmansku vlast, uz određene povlastice lokalne samouprave, poznate kao Zakoni Sinan Paše (nazvani su tako po Karasinan Paši koji je potpisao dogovor). Ove priviligije stanovnicima nisu bile dovoljne, pa je 1611. godine podignut seljački ustanak kojeg je vodio Dionis Filozof episkop iz Larise. Turci su ugušili ustanak, i ukinuli sve prijašnje povlastice, i počeli raseljavati grčko stanovništvo izvan utvrđenog dijela grada. Nasuprot njima, u grad su naseljavali muslimansko i židovsko stanovništvo.

Grad se ipak ubrzo obnovio, zahvaljujući razvoju zanatstva i trgovine i vezama sa Zapadom, naročito sa Venecijom i Livornom, gdje su trgovci iz Janjine imali svoja predstavništva. Zahvaljujući njima tokom 18. vijeka se otvara puno škola (Epifanija, Giouma, Valaneios, Maroutsia, te nešto kasnije Zosimea 1828. i druge), koje rade na obnavi grčke kulture i pismenosti.

Janjina postaje 1789., sjedište teritorija kojim upravlja Ali Paša Janjinski (zvan i Tepalena), on je svoju vlast proširio na sav Epir, i veliki dio Albanije, Tesaliju, Eviju i dio Peloponeza. Ali Paša ( porijeklom albanac iz Tepelenea) toliko je ojačao da je počeo dolaziti u sukobe sa centralnom vlašću u Istanbulu. Samostalno je održavao diplomatske odnose sa svim značajnijim evropskim dvorovima, čak je okupljao buduće grčke ustanike (poput Georgiosa Karaiskakisa, Odiseja Androutsosa, Markosa Botsarisa i drugih). Sve ovo je dokinuto 1821., Grčkim ustankom, nakon kojeg turske snage ponovno uspostavljaju vlast u gradu, Ali Pašu optužuju za izdaju te se on krije na otoku u jezeru Pamvotida, gdje je čekao carsku milost a nakon dvije godine ga ubijaju.

1869. god. Janjinu je zahvatio katastrofalni požar, koji je uništio stari trgovački centar grada. Nakon toga trgovački dio grada obnavlja se po planovima njemačkog arhitekta Holza, koga je angažirao Ahmet Rašim Paša ( najvjerojatnije i iz osobnih interesa).

U maju 1877. godine Abdul Frašeri osniva Albanski komitet u Janjini, organizaciju koja je okupljala Albance u Janjini i okolini, sa ciljem da organizira borbu za zaštitu njihovih nacionalnih prava.

Grčko stanovništvo vlastitim sredstvima i uz pomoć iseljeništva obnavlja vjerske objekte poput katedrale, crkava; Sv. Nikola na Agori, Sv. Marine, Arhimandrija i drugih. Usporedo obnavljaju se i škole i druge javne građevine.

Grad je tek nakon Prvog Balkanskog rata, 21. februara 1913. god. pripojen Grčkoj. Nakon svršetka Grčko-Turskog rata 1922. u grad se doseljavaju brojne grčke izbjeglice iz Male Azije. Oni mijenjaju dotadašnje muslimansko gradsko stanovništvo, koje se iseljava u Tursku. Za vrijeme njemačke okupacije grada 1944. brojna židovska zajednica iz Janjine, gotovo u potpunosti je istrijebljena.

Grad Janjina nalazi se u kotlini na 480 m. nadmorske visine, okružen planinama Tomaros ( sa juga) i Mitelkeli (sa sjevera) uz obale jezera Pamvotida (kod nas se to jezero zove i Janjinsko jezero). Grad Janjina je važno prometno čvorište ovog dijela Grčke, blizu grada ide suvremeni autoput Egnatia (dio evropske tranverzale E90). Iz grada se granaju mnogi lokalni putevi, grad ima aerodrom.

Klima u Janjini je zbog nadmorske visine grada (gotovo 500 m) i zatvorenosti ovog područja kontinetalna. Tako su ljeta vrlo vruća ( do 42.4 °C), a zime hladne ( do -13 °C) i kišovite, a često i sniježne.

Janjina je još od ranog srednjeg vijeka imala razvijeno zanatstvo, danas se to uglavnom svodi na proizvodnju suvenira i zlatarskih proizvoda.

Janjina, osobito njezino planinsko zaleđe od 45 sela - Zagori (grčki: Ζαγόρι, poznata i kao Zagoria i Zagorohoria), u Pindskom gorju je poznata po ovčjem siru Feta. U gradu je punionica mineralne vode Zagori, koja je popularna u Grčkoj.

Statistički podatci za godine 1981-2001.

Janjina spada u grčke gradove sa vrlo dobro očuvanom gradskom strukturom iz osmanskog razdoblja. Posobno su interesantni;

• Gradska utvrda sa:
  • Ali Pašin muzejom
  • Bizantskim muzejem
• Toranj sa satom Platia Dimokratias
• kraška spilja Perama
• Jezero Pamvotida sa otokom Nisi (sa brojnim malim samostanima)
• Aslan Pašina džamija

Janjina na Wikimedijinoj ostavi

• Službene stranice grada na engleskom i grčkom
• Fotografije Janjine Dimitrisa Siutisa Arhivirano 2007-11-19 na Wayback Machine-u
• Turistički vodič iz Janjine
• Novosti iz Epira