Ilija Trifunović-Birčanin

Ovo je članak o četničkom vojvodi iz drugog svjetskog rata. Za vođu prvog srpskog ustanka, vidi Ilija Birčanin.

Ilija Trifunović-Birčanin
{{{opis}}}
Karijera
Čin	vojvoda
Važnije bitke	Balkanski ratovi Istočni front u prvom svetskom ratu Jugoslovenski front u drugom svetskom ratu Operacija Alfa

Ilija Trifunović-Birčanin, (Topola, 1877 — Split, 3. februar 1943) je bio srpski četnički vojvoda.

U drugom svjetskom ratu, Mihailovićev komandant Ilija Trifunović Birčanin je uz pomoć italijanskih fašista osnovao je četničke odrede u zapadnoj Bosni, Lici i Dalmaciji, koji su sa Italijanima vodili borbe protiv partizana. Znatan deo legalizovanih četnika, poznatih pod imenom Dobrovoljačka antikomunistička milicija (ital. Milizia Volontaria Anti Comunista, skraćeno MVAC) stavio je pod direktnu komandu okupatora, a čiji je glavni zadatak bio uništavanje antifašista u Dalmaciji.^[1]

Četničkom pokretu se pridružio godine 1906. kada je s vojvodom Petkom otišao u Makedoniju, tada pod otomanskom vlašću te vodio gerilske akcije po Skospskoj Crnoj Gori kao komita, a zatim sa vojvodom Vukom četovao po Kumanovu i tamo ostao do prvog balkanskog rata 1912. Učestvovao je u oba balkanska rata, kao i u Prvom svetskom ratu. Borio se zajedno u odredima vojvode Vuka i ujesen 1916. na Sivoj Steni pogođen je u ruku, koja je morala biti amputirana. Tada je i vojvoda Vuk poginuo, a Birčanin je dobio zvanje četničkog vojvode.

U periodu između dva rata, vojvoda Birčanin je vršio važne uloge u četničkoj organizaciji. Godine 1929. je postao predsjednik "Udruženja srpskih četnika Petar Mrkonjić za kralja i otadžbinu", a od 1932. je predsjednik organizacije Srpska Narodna Odbrana (SNO). 1934. je predsjednik Udruženja starih četnika.

U vrijeme drugog svjetskog rata je sudjelovao u puču 27. marta 1941. kojim je oborena pro-osovinska Cvetkovićeva vlada. Nakon aprilskog rata je izbjegao u selo Lipovo kod Kolašina.

U septembru 1941. Trifunović je došao u Split, koji se u to vrijeme nalazio pod vlašću fašističke Italije. Uz pomoć Dobroslava Jevđevića je počeo okupljati antikomunistički, velikosrpski i jugounitaristički raspoložene građane u pokret koji je trebao predstavljati alternativu kako hrvatskim nacionalistima okupljenim oko NDH, tako i partizanima pod vodstvom komunista. Te su aktivnosti vođene uz podršku italijanskih vlasti, koje su u četničkom pokretu vidjele korisnog saveznika. Ilija Trifunović Birčanin je stanovao u okupiranom Splitu, sastajao se i javno družio sa italijanskim visokim oficirima.^[2] Birčaninu su stražu držali karabinijeri.^[3]

Birčanin je govorio da se »u prvom redu mora voditi borba protiv komunizma«, budući da su upravo »komunisti krivi zbog terora, koji okupatori provode nad narodom, jer komunisti stvaraju nemire«.^[2] Trifunović će, povezujući Dobrosava Jevđevića i Petra Baćovića u Hercegovini, Uroša Drenovića, Manu Rokvića i Branu Bogunovića u zapadnoj Bosni, Momčila Đujića u sjevernoj Dalmaciji i Stevu Rađenovića i Pajicu Omčikusa u južnoj Lici uspostavljati jedinstvenu vojnu komandu koja će uskoro djelovati kao štab četničkih odreda za Hercegovinu, Dalmaciju, zapadnu Bosnu i Liku.^[2]

U martu 1942. Trifunović je dobio pismene ovlasti od Draže Mihailovića, vođe JVuO, da bude njen predstavnik, odnosno komandant Dalmacije, Like, Korduna i Primorja. Vojvoda Birčanin je preko svojih prijatelja i članova Narodne Odbrane također organizirao i četničke formacije u Sloveniji poznate pod nazivom Plava garda. S Mihailovićem se prvi put sastao u maju 1942. u selu Pustopolju kod Gacka u Hercegovini. Nakon toga, jedna britanska podmornica je na Korčulu za Birčanina donijela radio stanicu, tehnički materijal i novčana sredstva. Birčanin je izvođenje ove misije poverio vojvodi Momčilu Đujiću. Tada je unapredio generala Mihailovića u čin četničkog nadvojvode. Mihailović je tom prilikom predao listu od 25 oficira JVuO koje je stari Birčanin proglasio četničkim vojvodama.

Budući da je pod svojom komandom obuhvaćao sve četničke jedinice vjerne generalu Draži Mihailoviću na teritoriji kvislinške NDH, nameće se zaključak da je vojvoda Ilija Trifunović-Birčanin zauzimao veoma visoko mjesto u strukturi ravnogorske organizacije. 29. septembra 1942. godine, načelnik Trifunovićevog štaba kapetan Radovan Ivanišević obavještava majora Petra Baćovića o sklapanju sporazuma između vojvode Birčanina i generala Maria Roatte, komandanta italijanske 2. armije, te navodi sljedeće:

Duboko sam uveren da ćeš znati da rešiš ono krupno pitanje koje je pred tobom onako kako najviši interesi našeg naroda nalažu. Vojvoda Birčanin mora po svaku cenu biti uz čika Đoku [Mihailovićev pseudonim — prim.], jer u protivnom gubitak bi bio strašan i nenadoknadiv.^[4]

Početkom jula 1942. godine, nakon poraza partizana u Hercegovini je izvršena smotra četnika po srezovima. Ilija Birčanin je tada obišao četničke jedinice u nevesinjskom, gatačkom i bilećkom srezu. Pratili su ga italijanski general Alesandro Luzana, Dobrosav Jevđević i četnički komandanti iz pomenutih srezova. Četnicima u Bileći održao je govor, u kojem je, između ostalog, kazao:

Zahvaljujem vam se junaci, što ste u ovim krajevima slomili komunizam i uništili te krvave bande. Pozivam vas, da se pokoravate zakonima i ne nasjedate lažnim vijestima, te da se i dalje borite protiv komunizma, jer su boljševičke armije već na umoru. Danas je glavna borba uperena protiv komunizma, u kojoj se osim ostalih naroda Evrope bore i svi južni Sloveni, jednako Srbi, Hrvati i Slovenci, a iz koje će borbe izići nova Evropa, gdje nas očekuje novi život, koji će sigurno biti bolji, te ćemo u miru moći podizati svoje razrušene domove i orati naša polja.^[5]

Birčanin je, uz pomoć Dobroslava Jevđevića svoje pristaše u organizirao u paravojnu formaciju pod nazivom "Odred Vojvode Birčanina", a kasnije je formirana i Splitsko-šibenička brigada, kasnije poznata kao "Svilena brigada". Te su formacije zajedno s Dinarskom četničkom divizijom činile tzv. Dalmatinsku Vojsku. Do kraja 1942. ostvario je legalizaciju četničkih postrojbi kod talijanskih okupacijskih vlasti, te njihovu redovitu opskrbu borbenim, materijalnim i novčanim sredstvima na temelju zajedničke borbe protiv partizana.

Vojvoda Dobroslav Jevđević u pismu Draži Mihailoviću s kraja januara 1943. ostavio je o Trifunoviću sljedeću opasku:

Vojvoda je usled bolesti vrlo nepristupačan. Kreirao je neki dvor po stilu Luja Četrnaestog deli guvernerstva, za budućnost, pojedinih pokrajina, ima dvorsku kliku, i uopšte radi neodmereno. Kako usled bolesti nikada nije išao na teren, on o svim stvarima ima pretstave koje mu servira najbliža okolina.^[6]

Teško se razbolio u Splitu. Umro je u Splitu 3. februara 1943.

Posmrtno je odlikovan Karađorđevom zvezdom III reda sa mačevima od strane generala Dragoljuba Mihailovića i emigrantske vlade u Londonu.

5. maja 1943. godine, neposredno nakon završetka operacije Weiss, Ured za strateške usluge SAD je sastavio izvještaj u kome se akcenat stavlja na široko rasprostranjenu saradnju četnika sa okupacionim trupama i snagama NDH. U izvještaju se spekuliše o smrti vojvode Trifunovića i tvrdi se da je zauzimao visoki položaj u Mihailovićevoj organizaciji:

Posle masakra Srba u Bosni i Hercegovini kojeg su vršile ustaše i koji se odigrao juna i jula 1941. godine, mnogi Srbi su pobegli u Dalmaciju. Oni su ovde bili dobro primljeni od stanovništva, ali su ih nekolicina srpskih izdajnika odmah počela organizovati u četničke jedinice koje su bile pridodate Italijanima kao pomoćni odredi. Split je bio centar i sedište ove nove »armije« — koja je bila pripremana, opremljena i indoktrinirana da se ne bori protiv hrvatske armije i ustaša, nego protiv partizanskih snaga, koje su se sastojale pretežno od srpskog elementa. Tako su srpski četnici bili organizovani da sarađuju sa Italijanima i ustašama u njihovoj »zajedničkoj« akciji protiv jugoslovenskih snaga. Glavni organizator ovih četnika bio je Ilija Trifunović-Birčanin, prijatelj generala Draže Mihailovića. Za nekoliko meseci Italijani su, uz pomoć svojih srpskih marioneta, podelili njihovu četničku organizaciju na tri operativne »armije«. Prvu, koju je vodio Đujić, i koja izvodi operacije u hrvatskom priobalju; drugu, koju vodi Drenović i koja operiše u severnoj Dalmaciji; i treću, koju vodi Trifunović (sada navodno mrtav) i koji operiše u južnim i centralnim delovima Dalmacije. Svi ovi dalmatinski četnici aktivno učestvuju u novoj ofanzivi sila osovine protiv partizanskih snaga. Dok Đujić udara po partizanskim uporištima u Lici, Drenovićevi odredi bore se s partizanima u dolini Neretve.^[7]

• Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu

Ilija Trifunović-Birčanin na Wikimedijinoj ostavi