Portugallu

Coordinadas: 38°42′N 9°11′W / 38.7°N 9.183333°W38.7; -9.183333

Su Portugallu, nùmene ufitziale Repùblica Portuguesa^[1]​ (República Portuguesa; pron. IPA [rɛ'puβlikɐ puɾtu'ɣezɐ] o [ʁɛ'puβlikɐ puɾtu'ɣezɐ]; in mirandesu, República Pertuesa), est unu de sos bintisete Istados soberanos chi formant s'Unione Europea, costituidu comente un'Istadu de deretu democràticu. Est unu paisu transcontinentale. Sa majoria de su territòriu suo, cun capitale in Lisbona, est postu in su sud-ovest de s'Europa, in sa penìsula ibèrica. Làcanat in s'estu e in su norte cun s'Ispagna, e in su sud e ovest cun s'otzèanu Atlànticu. Cumprendet puru sos artzipèlagos autònomos de sas Azorras e Madeira postos in s'emisfèriu norte de s'otzèanu Atlànticu.

Su nùmene de Portugallu fortzis benit dae su nùmene antigu de Porto, dae su latinu «Portus-Galliae» — portu de Gàllia, pro su fatu chi sos navios gallos obbitaiant custu portu— o, pius forsis, de «Portus-Cala» — topònimu testimoniadu in sa Chronica de s'istòricu de su sèculu V Hydatius —, pro more de un'ormizu chi esistiat in unu logu afortigadu numenadu «Cale».^[2][3]

Su Portugallu est istadu una testimonia istòrica de unu flussu sighidu de tziviltades diferentes durante sos ùrtimos 3100 annos. Tartessos, tzeltos, fenìtzios, cartaginesos, gregos, romanos, germanos (suebos e visigotos), musulmanos, ebreos e àteros pòpulos ant dassadu rastas in sa cultura, istòria, limbàgiu e etnia. Durante sos sèculos XV e XVI, su Portugallu fiat istadu una potèntzia econòmica, sotziale e culturale mundiale, gasi comente un'imperu chi s'isterriat dae su Brasile fintzas a sas Ìndias Orientales. A pustis, mescamente a pustis de sas Gherras Napoleònicas e s'indipendèntzia de su Brasile intre sa fine de su sèculu XVIII e comintzu de su XIX, su Portugallu aiat comintzadu a bìvere perìodos convulsos. Cun sa Rivolutzione de su 1910, fiat agabbada sa monarchia, a pustis de àere àpidu, dae 1139 a 1910, 34 res. Su paisu aiat bìvidu suta ditadura intre 1933 e 1974, cando fiat rutu a pustis de un'abbolotu connotu comente sa Rivolutzione de sos Cravellos. In su 1986 aiat aderidu a s'Unione Europea e, dae su 2001, faghet parte de s'eurozona.

Est unu paisu isvilupadu,​ cun un'ìnditze de isvilupu umanu cunsideradu comente «altu meda»,^[4]​ e cun unu tassu altu de alfabetizatzione.^[5]​ Su paisu est classificadu comente su de 19 cun mezus calidade de vida, at unu de sos mezus servìtzios sanitàrios de su pianeta e est cunsideradu una natzione globalizada e paghiosa.^[6]​ Gasi etotu, est sa de 18 destinatziones turìsticas mundiales in volùmene de visitadores. Culturalmente apartenet a s'Europa Latina; est membru de s'ONU, s'Unione Europea (includende s'eurozona e s'Ispàtziu Schengen), sa NATO, s'OECD e sa CPLP, intre àteras. Puru partètzipat a sas fortzas de paghe de sas Natziones Unidas.

Lisbona (Lisboa), Oporto(Porto), Braga, Coimbra, Ebora (Evora), Faro, Funchal, Ponta Delgada, Aveiro, Viseu, Leiria, Gaia, Matosinhos, Guarda, Covilha, Castelo Branco, Figueira da Foz, Amadora, Almada, Setubal, Queluz, Agualva-Cacem, Odivelas, Portimao, Guimaraes, Viana do Castelo, Chaves, Tomar, Elvas, Angra & Horta.

Tejo (Tagus), Douro (Duero), Guadiana, Minho, Mondego, Vouga, Tamega, Zezere, Sado.

Pico, Estrela, Larouco, Peneda, Geres, Marao, Gardunha, Lousa, Caramulo, Coroa, Montesunho.

• Su Marchesi de Pombal
• Amadeo de Sousa-Cardoso
• Soares dos Reis, Beatriz Costa, Laura Alves, Carmen Miranda, Manoel de Oliveira, Amalia Rodrigues, Herminia Silva, Tonicha, Dulce Pontes, Paulo de Carvalho, Jose Cid,

Paco Bandeira, Ary dos Santos, Carlos do Carmo, Candida Branca Flor, Ababela, Linda de Suza, Roberto Leal, Jorge Ferreira, Lena D`Agua, Marie Myriam, Mariza, Micia, Vitor Espadinha, Lenita Gentil, Camoes, Pessoa, Miguel Torga, Antonio Nobre, Florbela Espanca, Agustina Bessa Luis, Sophia de Mello Breyner Andresen.

1. ↑ UNGEGN List of Country Names (PDF), in unstats.un.org.
2. ↑ (ES) Pedro Felipe Monlau, Diccionario etimológico de la lengua castellana.
3. ↑ (ES) Javier Arce, Bárbaros y romanos en Hispania, 400-507 A.D., 2007.
4. ↑ (EN) Latest Human Development Index Ranking, in hdr.undp.org.
5. ↑ (ES) Portugal Perfil Población 2019, in indexmundi.com.
6. ↑ (EN) Global Peace Index (PDF), in visionofhumanity.org. URL consultadu su 4 maju 2022 (archiviadu dae s'url originale su 16 santugaine 2011).

Wikimedia Commons tenet files chi ligant a: Portugallu

v • d • e Istados de su mundu · Europa  Albania ·  Andorra ·  Armènia[1] ·  Àustria ·  Azerbaigiàn[2] ·  Bèlgiu ·  Bielorùssia ·  Bòsnia e Erzegòvina ·  Bulgaria ·  Croàtzia · Danimarca ·  Estònia ·  Finlàndia · Frantza ·  Geòrgia[2] · Germània ·  Grètzia · Repùblica de s'Irlanda ·  Islanda ·  Islovàchia ·  Islovènia · Ispagna ·  Isvètzia ·  Isvìtzera · Itàlia  ·  Letònia ·  Liechtenstein ·  Lituània ·  Lussemburgu ·  Malta ·  Matzedònia de su Norte ·  Moldàvia ·  Mònaco ·  Montenegro · Norvegia ·  Paisos Bàscios ·  Polònia ·  Portogallu · Rennu Unidu ·  Repùblica Tzeca ·  Romania ·  Rùssia[3] ·  Santu Marinu ·  Sèrbia ·  Tzipru[1] ·  Tzitade de su Vaticanu ·  Ucraina ·  Ungheria Istados de facto indipendentes  Abcàsia[2] ·  Artsakh[1] · Doneck ·  Kosovo · Lugansk · Ossètzia de Sud[2] · Transnìstria ·  Tzipru de su Norte[1] · Istados in parte europeos  Kazachistàn[3] (Atyrau, Kazachistàn Otzidentale) ·  Turchia[3] (Tràtzia orientale) ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Istadu o dipendèntzia fisicamente asiàtica ma generalmente cunsideradu europeu suta perfilu antròpicu ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Istadu cun territòriu totu o in parte in Àsia segundu sas cunventziones geogràficas diferentes ↑ 3.0 3.1 3.2 Istadu cun sa majoria de su territòriu in Àsia