Ido
I ćhib Ido vaj Ido linguo si jekh konstruktime ćhib kaj avlăs kaθar i ćhib Esperanto pala niśte reforme kaj sas kerde laqe kaθar o originàlo kerdutno e Esperantosqo) kaj sas adoptirime sar Esperanto Reformirime anθ-o Pariź kaθar i Delegàcia vaś o adoptisaripen jekhe maśkarthemutne aźutipnasqe ćhibăqo (francuzikanes: Délégation pour l’adoption d’une langue auxiliaire internationale) p-o 24-to oktòbro 1907. Ido sas kerdi te na ovel la but vorbe kaj si len sajekh aśunimata, si dosta lokho te phenes e bută xarnes, lokhes siklili thaj labărdi. Voj si kerdi te ovel jekh maśkarthemutni aźutipnasqi ćhib vaś e manuśa anθar ververe thema thaj i ćhib si i maj baxtagorutni maśkar sa e ćhibă kaj sas derivutne kaθar i ćhib Esperanto, kaj sas akharde Esperantidură (korkorres: Esperantido).
Kerdi anθ-o 1907 kaθar o Louis Kouturat thaj o Louis de Beaufront, i ćhib Ido sas maj anglunes kerdi anθar o mangipen te reformărel e bilaćhe bută anθ-i ćhib Esperanto, ćhib kaj sas kerdi 20 berśa maj anglal e Idosθe te lokhărel i maśkarthemutni komunikàcia. O anav „Ido” avlǎs kaθar i Esperantosqi vorba „ido” kaj mangel te phenel „ćhavo”, sosqe i ćhib Ido si o „ćhavo” e Esperantosqi ćhibǎθar. Pala pesqo śirdipen vaj kezdisarimos, e Ido sas laćhes dikhli kaθar vunii anθar o Esperanto-komunitèto. Sa kadǎ, jekh bàjo nakhlo kana mulo biaʒukardes o maj baro thaj maj prinʒardo idìsto, o Lous Kouturat anθ-o berś 1914. Anθ-o berś 1928 o Otto Jespersen mukhlǎs o Ido ćhibǎqo miśkipen te kerel pesqi nevi ćhib: i Novial. Pala duj motìvurǎ, e Ido areslǎs maj xanci populàro: jekhtones, sas ćingarimata maśkar ël manuśa kaj manglǐne te keren penqe refòrmikane projèkturǎ maj śukar sar avrenθar; dujtones na-s but manuśa kaj ʒanenas kë sas śajutno te alosarel i ćhib Ido sar maśkarthemutni ćhib. Kadale bàjurǎ dukhavdǐne o miśkipen, nùma o Internèto dǎs vast te nevǎrel o popularipen vaj prinʒaripen e ćhibǎqo.
E Ido labǎrel sajekh 26 grafèmurǎ sar si anθ-o Englezikano alfabèto, nùma na-i len diakritikurǎ. I ćhib lel pesqe alava kaθar e Englezikane, Francuzikane, Nǎmcikane, Italikane, Latinikane, Rusikane, Śpanǒlikane thaj Portugalikane ćhibǎ, thaj si lokhes xalǎrdi kaθar ël manuśa kaj siklǐne i Esperantosqi ćhib.
Majbut butǎ anθ-i literatura sas ambolde k-i Ido, sar kamas-avel O Tikno Thagarorro (La Princeto), La Psalmaro (pustik anθar i Biblia), thaj La Evangelio di Lukas. Paś o berś 2000, sas maśkar 100-200 ido-vakǎrutne anθ-i lùmǎ, ama anθ-o akanutno vaxt sas rodimata kaj sikavlǐne ke i vakǎrutnenqi ginavni kamas-avel sar 1.000-5.000. Anθ-o berś 2020, e Ido sas la 24 manuśa kaj vakǎren la de kana biǎndile anθ-o Finlàndo.