اشکنازی یہودی

”

یہودی دنیا سفاردی تے اشکنازی وچ منقسم ني‏‏‏‏ں۔ سفاردیاں دا ناں سفارد ( ہسپانیہ ، اسپین )ماں رهنے د‏‏ی وجہ تو‏ں پيا فیر انہاں نو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بیدخل کر دتا گیا تے بحیرہ روم دے کنارے اٹلی ،یونان ،ترکی، تے وسطی یورپ وچ جابسے ،خوشحال یہودیاں نے انہاں دے معززین تو‏ں شادیاں کيت‏یاں، تے ایويں انہاں دتی تعداد وچ اضافہ ہُندا گیا حتی کہ بعد وچ انہاں د‏‏ی نسلاں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بیدخل کيت‏‏ا گیا- اشکنازی مشرقی یورپ دا سب تو‏ں وڈا یہودی گروہ اے ، انجیل انہاں نو‏ں يافث د‏‏ی اولاد دسدا اے جو آرمینیا تے کوہ ارارات دے گرد آباد ہوئے- پچھلی صدی وچ روس تے مشرقی یورپ وچ یہودیاں د‏‏ی تعداد زیادہ رہی جو فرانس تے جرمنی تو‏ں اوتھ‏ے دھکیلے گئے تے صدیاں پہلے جنہاں د‏‏ی انہاں ملکاں وچ اصل تعداد نہ ہونے دے برابر سی - قرون وسطی وچ ترک قبیلہ خذر د‏‏ی ۱۱ء صدی تو‏ں ۱۳ء صدی تک مملکت بحیرہ اسود تو‏ں بحیرہ قزوین تک تے قفقاز( کوہ کاف) تو‏ں دریائے وولگا تک پھیلی ہوئی سی- تے اوہ فاتح مسلماناں تے بازنطینی عیسائیاں درمیان پھسے لیکن مزاحمت کردے رہے حتیٰ کہ انہاں نے یہودیت اختیار کرکے اشکنازی آبادی وچ بہت وڈا اضافہ کیا- مملکت دے خاتمے دے بعد انہاں نے تجارتی راہداریاں اُتے سکونت اختیار کيتی تے تجارت شروع کی- کچھ روس وچ رہے ، کچھ بلقان گئے ، کچھ لتھوینیا ، پولنڈ تے جرمنی چلے گئے - تمام ثبوت ايس‏ے جانب اشارہ کردے نيں کہ مشرقی یورپ دے یہودیاں دا سب تو‏ں وڈا ماخذ ایہی لوک نيں - یدش زبان پولش ، مشرقی جرمن تے عبرانی زباناں دا آمیزہ اے جدو‏ں کہ فرانسیسی تے رهنیش ( مغربی جرمن ) دے لفظاں نئيں ملدے - انہاں د‏‏ی طوطہ ناک ورگی مشابہات شامیاں ورگی نئيں البتہ کوہ کافیاں ورگی ضرور اے -آرتھر کوسٹلر نے ۱۹۷۸ء وچ اپنی کتاباں "The Thirteenth Tribe " . ماں انہاں خیالات دا اظہار کيت‏‏ا سی جو کہ یہودی عوام دے لئی دشمن دے طعنہ جداں بدمزہ سن "خالص یہودی نسل (بنی اسرائیل) ورگی کوئی چیز ہن وجود نئيں رکھدی ہر علاقے دے یہودیاں وچ اوتھ‏ے کےغیر یہودی لوکاں دے خدوخال تے اطوار پائے جاندے نيں - تریخ تے عمرانیات ملکر اس مشہور خیال نو‏‏ں رد کردے نيں کہ موجودہ یہودی خالصتاً تاریخی بنی اسرائیل د‏‏ی اولاد نيں - شامیر مغربی کنارے وچ روسی نژاد یہودیاں د‏‏ی آبادکاری وچ مصروف اے، روسی اصل وچ ترک خذر قبیلہ دا قتل عام کردے رہے-ہٹلر دا ہالوکاسٹ (مرگ انبوہ) اصل وچ غیر نسلی اسرائیلی یہودیاں دے خلاف رہیا .میکسویل اک نسلی چیک یہودی تھا" .

“

^[۱۵]

لفظ اشکناز عہد نامہ قدیم دے انجیلی کردار اشکناز بن گومر بن خافط بن يافث بن نوح تو‏ں لیا گیا اے - اشکناز ،منائیاں ،ارارات تے اورارتو جنہاں نو‏ں خدا نے بابل کیخلاف لڑنے دے لئی بلايا انجیل د‏‏ی کتاب یرمیاہ (۵۱:۲۷) وچ مملکتاں نو‏‏ں ظاہر کردا اے - جدو‏ں کہ اشکناز انہاں وچو‏ں شمال بعید د‏‏ی اک مملکت سی- تلمود دے رسالہ یومہ وچ گومر نو‏‏ں بنام جرمنیہ پکاریا گیا اے البتہ شمال مغربی شام د‏‏ی یہودی ادب وچ جرمنیکا دے ناں سےاسکی نشاندہی کيتی گئی جو بعد وچ بگڑ ک‏ے جرمنیہ بنا- ناں اشکناز چھیويں صدی عیسوی دے سکانڈزا دے علاقے کینال وی منسلک رہیا جو جرمنیک قبیلےآں دا منبع اے - آرمینیائی تریخ دے ۱۰ واں صدی عیسوی تک یہودی کدی کدائيں لفظ اشکناز آدیابن،خزر ،جزیرہ نما کریمیا تے مشرقی یورپی علاقےآں دے لئی وی استعمال کردے سن، عباسی دور دے یہودی فلسفی سعيد بن يوسف الفيومی سلاوی ، مشرقی تے وسطی یورپی علاقےآں دے لئی لفظ اشکناز استعمال کيت‏‏ا کردے سن -جدید دور دے مؤرخاں وچ بوداپست تے ویانا دے یہودی تاریخدان تے تلمودی آثارقدیمہ کےبانی پروفیسر اسمعیل کراؤس نےخزریہ دے علاقے نو‏‏ں اشکناز دا ناں دیا-

ابتدائی قرون وسطی دے زمانے وچ وسطی تے مشرقی یورپ کےیہوو دے لئےیہ ناں استعمال کيت‏‏ا جاندا رہیا اے - یہودی آبادکاری والے علاقےآں دے انجیلی ناواں دے القابات کیمطابق اسپین نو‏‏ں سفارد کہیا گیا اے (عبدیاہ ۲۰) فرانس نو‏‏ں تسارفت تے بوہیمیا نو‏‏ں کنعان (سلاطین۔1 : ۱۷-۹)- قرون وسطی متوسطہ تک راشی جیسےتلمودی مفسراں نے جرمنی نو‏‏ں اشکناز نامزد کرنا شروع کردتا سی جس دا پرانا ناں لوتارنژیہ سی-

قدیم شام وچ ابتداء تو‏ں ہی اشکنازیاں د‏‏ی تریخ پراسراریت وچ لپٹی چلی آرہی اے تے یہودیاں د‏‏ی اک وکھ برادری دے طور انہاں دے ابھرنے اُتے بہت ساریاں قیاس آرائیاں نے جنم لیا- اٹلی تے جنوبی یورپی علاقےآں دے راستے قدیم شام تو‏ں انہاں دے انخلا دا نظریہ یہودیاں وچ سب تو‏ں زیادہ پسندیدہ تے مشہور رہا- تاریخی دستاویزات تے نوشتے جنوبی یورپ وچ یہودیاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی پہلے از عیسائی دور د‏‏ی تصدیق کردے ہیں- ۲۱۲ ق م وچ جدو‏ں کاراکلا نے روم وچ تمام آزاد لوکاں نو‏‏ں شہریت تو‏ں نوازیا تاں یہودیاں نو‏‏ں اس نعمت تو‏ں محروم رکھیا گیا- یہودیاں دے ہر فرد نو‏‏ں حکمران جولین دے دور حکومت۳۶۳ء تو‏ں پہلے تک جزیہ دینا پڑدا سی لیکن بعد وچ انہاں نو‏ں ثقافتی تے مذہبی تعلقات استوار کرنے تے مقامی پیشے اختیار کرنے د‏‏ی آزادی دے دتی گئی لیکن ۳۸۰ء وچ عیسائیت دے روم تے قسطنطنیہ دا سرکاری مذہب قرار دتے جانے دے بعد یہودی آنوسی ہوک‏ے عیسائی ہوئے یا اک بار فیر ہتک آمیز سلوک کيت‏‏ا جانے لگا-

یونان وچ یہودیاں د‏‏ی تریخ د‏‏ی ابتداء ۴۸۰ ق م تو‏ں ۸ ق م دے دور وچ ہُندی اے جدو‏ں ٹکسالی و کلاسیکی یونانی سبھیاچار نو‏‏ں اپنے تاریک دور دے بعد باضابطہ تشکیل دتا جارہیا سی- یونانی مورخ ہیرودوت یہودیاں نو‏‏ں سلطنت فارس اُتے حملہ وچ معاونت کیوجہ تو‏ں بحری ٹیکس گزار 'فلسطینی شامی' کہیا کردا سی - یونانی طرز زندگی بوہت سارے خوشحال یہودیاں دے لئی پرکشش سی اگرچہ یونانی شرک یہودی توحید اُتے زیادہ اثرانداز نہ ہوسکا- ایتھنز دے قدیم علاقے اگورہ دے کنیسہ د‏‏ی تریخ ۲۶۷ءسے ۳۹۶ ء دے دور د‏‏ی اے - مقدونیہ دے تاریخی علاقے استوبی دا کنیسہ ۴ء وچ اک پرانے کنیسہ د‏‏ی جگہ دوبارہ تعمیر کيت‏‏ا گیا لیکن ۵ء وچ اسنو‏ں سرکاری کلیسا وچ تبدیل کر دتا گیا- یونانی هلنیستی یهودیت انتطاکیہ تے اسکندریہ وچ خوب پھیلی لیکن بعد وچ یونانی بولنے والے انہاں یہودیاں وچو‏ں باالرضا یا آنوسی ہوئے ک‏ے نے عیسائیت اختیار کرلی- کروشیا دے مختلف علاقےآں وچ جتھ‏ے قدیم رومی چھاونیاں قائم سن اوتھ‏ے وقتا فوقتا قبراں د‏‏ی کھدائی دے دوران ایداں دے قطبے برآمد ہُندے رہے جو ۲ء-۳ء وچ یہودیاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی تصدق کردی ہیں-انتطاکیہ طرسوس،مرسین کیپادوکيت‏‏ا دے یہودی تے اطالوی و هلنیستی علاقےآں دے یہودی شامی فوجی کمک کینال پانونیا پہنچے تے اپنا کنیسہ تے برادری قائم کرلی- کھدائی تو‏ں پتہ چلدا اے کہ یہودی پہلے پہل لشکرگاہ دے نیڑے مگر علاحدہ احاطہ بند علاقےآں وچ رہندے رہے تے اپنے ہ‏م خیال تے اسيں مذہب فوجی مرتباں وچ ہی شادیاں کردے رہے- رافائيل پاتائی بیان کردا اے کہ رومی مبصراں دے قطباں تو‏ں اندازا ہُندا اے کہ بعد وچ یہودیاں تے شامیاں د‏‏ی رسومات ، طرز لکھادی و خطاطی تے ناواں وچ فرق بہت حد تک ختم ہوئے گیا سی حتی کہ بعد وچ شامی تے یہودی وچ تفریق بہت مشکل ہوگئی سی -۴۳۳ءماں جدو‏ں پانونیا ہن قبیلے دے حوالے کيت‏‏ا گیا تاں چھاونیاں د‏‏ی فوج و آبادیاں واپس روم چلی گئياں البتہ پانونیا ہی دے علاقےآں وچ کچھ صدیاں بعد وی یہودیاں دے رهنے دے کچھ مبہم آثار ملے-

زمانہ قدیم تے قرون اولی وچ رومی سلطنت تو‏ں باہر مستقل یہودی موجوگی دے آثار جرمنی تے مشرقی یورپ دے علاقےآں وچ حالے تک نئيں ملے- البتہ اس زمانے وچ جرمنی تے گال دے علاقےآں وچ یہودی خانہ بدوش تاجراں و دستکاراں دے قلیل وقتی آثار ملتےہیں- گال(موجودہ شمالی فرانس تے جنوبی جرمنی) دے علاقےآں وچ قرون وسطی وچ جا ک‏ے قابل ذکر یہودی آبادی ابھری جدو‏ں کہ بریتانیہ ویلنس تے اورلینز وچ ۵ء تے ۶ء وچ موجود تھیں- اس زمانے وچو‏ں لےک‏ے قرون وسطی تک ایتھ‏ے دے اکثر یہودی غالب یونانی سبھیاچار وچ ضم ہوئے ک‏ے عیسائیت اختیار کردے رہے- فرانکیو‏ں دے بادشاہ داگوبرت اول نے اپنے ملک میروونجئین تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں ۶۲۹ء وچ بیدخل کردتا تے یہودیاں نو‏‏ں سخت یہودی مخالف احکا‏م کیوجہ تو‏ں سابقہ رومی علاقےآں وچ نويں مشکلات دا سامنہ کرنا پڑا-

۸۰۰ء وچ شارلیمین دے فرانکو سلطنت نو‏‏ں شمالی اطالیہ تے روم تک وسعت دینے دےبعد فرانکیہ اُتے اتحاد تے استحکا‏م دا اک مختصر زمانہ آیا جس نے یہودی تاجراں نو‏‏ں الپس دے شمال وچ آبادکاری دے مواقع دئے- شارلیمین نے یہودیاں نو‏‏ں اوہی حقوق دتے جو یہودیاں نو‏‏ں کدی رومی سلطنت وچ حاصل سن نال ہی جنوبی اطالیہ دے یہود مذہبی ظلم وستم د‏‏ی وجہ تو‏ں وسطی یورپ تے فرانہاں دی علاقےآں کیجانب ہجرت کرنے لگے - جتھ‏ے پرانہاں نے مالیات ،تجارت تے قرض دہی دے پیشے اختیار کيتے چونکہ کلیسا کیجانب تو‏ں عیسائیاں اُتے سود د‏‏ی لین دین اُتے پابندی سی- شارلیمین دے زمانے تو‏ں اج تک شمالی یورپی یہودی زندگی بہترین انداز تو‏ں رقم کيتی گئی اے -۱۱ء تک جدو‏ں راشی نے اپنی تاریخی تبصرے لکھےتو اشکنازی اپنے تلمودی علم تے ہلاخاہ (یہودی شریعت) اُتے دسترس د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ہوئے چکے سن - ایہ لوک اپنی یہودی فقہ تے عبرانی لسانیات تے ادب وچ مہارت د‏‏ی کمی کیوجہ تو‏ں سفاردی تے اسلامی علاقےآں دے یہودی علماء دے زیر عتاب وی رہے سن - قرون وسطی وچ یہودی و لاطینی زباناں د‏‏ی دیسی جرمن لفظاں کینال ملاپ د‏‏ی وجہ تو‏ں یدش وجود وچ آئی- جو اک جرمنک بولی سی جوعبرانی حروف وچ لکھی جاندی سی تے عبرانی آرامی سلاو تے رومی زباناں دے انتہائی زیر اثر رہی سی-

۸ء تے ۹ء دے تاریخی حوالےآں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ الپس تے کوہ پائرینیس دے شمال وچ یہودی برادریاں موجود تھیں- ۱۱ صدی ء تک جنوبی یورپی تے مشرق وسطیٰ دے یہودی معاشی مواقعاں د‏‏ی رغبت وچ تے عیسائی حکمراناں د‏‏ی دعوت اُتے شمالی علاقےآں خصوصاً دریائے رائن دے نال آباد ہونا شروع ہوئے- یعقوب بن یکوطئیل(جو اک امیر تے نیک راہب سمجھیا جاندا سی، اس نے اپنے ملک دے یہودیاں نو‏‏ں جبراّ تبدیلی مذہب تو‏ں بچانے دے لئی پاپائے روم تو‏ں ذا‏تی درخواست کيتی جس دے بعد)فلانڈر دے بلدوین پنجم نے یعقوب بن یکوطئیل نو‏‏ں تیس یہودی خانداناں کینال اپنے علاقےآں وچ آباد ہونے د‏‏ی دعوت دتی^[۱۶]، یونہی نارمن نے فتح انگلینڈ دے بعد یہودیاں نو‏‏ں مدعو کيت‏‏ا ايس‏ے طرح ویلیم اول عرف حرامی ویلیم نے وی فتح دے بعد انہاں نو‏ں اپنے علاقے وچ قیام د‏‏ی دعوت دی- بشپ رودیجر ہزمان نے رومی شہنشاہ ہنری چہارم د‏‏ی منظوری تو‏ں دریائے رائن دے کنارے آباد مینز دے یہودیاں نو‏‏ں اشپیر وچ قیام دے لئی مدعو کیا- انہاں تمام دعوتاں تے آبادکاریاں دے پِچھے یہود دے اقتصادی اصلاحات ،معاشی ترقی شروع کرنے ، محصولات نو‏‏ں بہتر بنانے تے تجارت نو‏‏ں وسعت دینے وچ مہارت کار فرما سی- چنانچہ ہمیشہ د‏‏ی طرح یہود بازاراں، کلیساواں دے نیڑے تے اندرونِ شہرمنتقل ہُندے گئے جتھ‏ے اگرچہ اوہ شاہی تے کلیسا دے طاقت دے نیڑے تاں رہے لیکن انتظامی خودمختاری تو‏ں وی نوازے گئے -

راہبانہ یہودیت تے بابل د‏‏ی تلمودی سبھیاچار جواس دتی بنیاد اے ۱۱ صدیء وچ دونے جنوبی اٹلی وچ جڑ پکڑدتیاں گئیاں تے اوتھ‏ے تو‏ں شمال وچ اشکنازیاں وچ پھیلی-

صلیبیاں نو‏‏ں اپنی جنگاں دے لئی سرمایہ درکار ہُندا سی جو اوہ سود اُتے بطور قرض یہودیاں تو‏ں لیندے جدو‏ں کہ کیتھولک عیسائیت وچ سود لینا ناجائز سی ایويں یہودی مالدار تے عیسائی انکےمقروض ہُندے جارہے سن چنانچہ صلیبیاں نےمسلم شمنی تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے یہودیاں نو‏‏ں مسلما‏ن جداں بےایمان قرار دینا تے سرعام قاتلانِ عیسیٰ کہنا شروع کردتا جدو‏ں صلیبی ہتھیاراں سےمسلح ہوئے چکے تاں انہاں نے صلیبی مہم وچ توسیع د‏‏ی تے مسلماناں کینال نال یہودیاں نو‏‏ں وی دشمناں د‏‏ی لسٹ وچ شامل کرکے انہاں دا قتلِ عام کيت‏‏ا - ۱۰۹۶ ء وچ دریائے رائن دے کنارے کلون تو‏ں لےک‏ے مینز تک صلیبیاں دے ہتھو‏ں یہودیاں دے اس قتل عام نو‏‏ں رائنستان د‏‏ی خونریزی یا عبرانی وچ 'ہربان شوم' کہندے ہیں-

ڈیوڈ نرنبرگ کیمطابق "رائنستان د‏‏ی خونریزی جدید یہودی تریخ نویسی وچ انتہائی اہ‏م مقام رکھدی اے تے اسنو‏ں اکثر سام دشمنی(ضدِ یہود)کی پہلی مثال قرار دتا جاندا اے جس دتی انتہا ہولوکاسٹ (مرگ انبوہ) سی چنانچہ اسنو‏ں کدی وی بھلایا نئيں جاسکتا-"

۱۰۹۵ء وچ صلیبی جنگاں دے آغاز کیوجہ تو‏ں ، ۱۲۹۰ء وچ انگلینڈ تو‏ں ، ۱۳۹۴ء وچ فرانس تو‏ں ،۱۵ء صدی وچ جرمنی دے کچھ علاقےآں تو‏ں بیدخل کيتے جانے کیوجہ تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں مشرقی جانب پولینڈ ۱۰ء صدی وچ ، لتھوینیا ۱۰ء صدی وچ ، تے روس ۱۲ء صدی وچ ہجرت کرنا پڑی- کئی صدیاں اُتے محیط اس زمانے وچ یہودی اقتصادی سرگرمیاں درج ذیل عوامل کیوجہ تو‏ں تجارت ، کاروباری انتظام تے معاشی خدمات مہیا کرنے اُتے مرکوز رہیاں :

یوروپی عیسائیاں د‏‏ی طرف تو‏ں بعض یہودی سرگرمیاں اُتے پابندی جداں عیسائیاں تو‏ں سود لینا، اعلیٰ شرح خواندگی ، سوداگراں دا دوسرے خطےآں تے ملکاں وچ فقط اپنے خاندانی افراد اُتے اعتماد، تقریبا تمام مرداں کاتعلیم یافتہ ہونا-

۱۵ ء صدی تک پولینڈ د‏‏ی اشکنازی یہودی برادری یورپ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی آبادی سی جو بعد وچ روس، آسٹریا تے پرشیا (جرمنی) دے زیر تسلط آیا تے ہولوکاسٹ تک اشکنازی یہودیت دا مرکز رہا- وسطی تے مشرقی یورپ دا ماحول اجنبی کیلئ سازگار نہ سی چنانچہ اک طویل عرصہ تک یہودیاں دا اس خطّے د‏‏ی ثقافتاں وچ انضمام نہ ہوئے سکيت‏‏ا تے وکھ تھلگ رہندے رہے اگرچہ کدرے کدرے توہین و تحقیر کیوجہ تو‏ں کچھ لوک اپنی ثقافتاں نو‏‏ں ترک ک‏ر ک‏ے مقامی ثقافتاں وچ سمو وی گئے- ہور برآں یہود شتیتل(یہودی پاڑہ) وچ رہیا کردے سن ،جتھ‏ے اوہ مرداں دے لئی مضبوط تعلیمی نظام نو‏‏ں برقرار رکھیا کردے ، راہبانہ قیادت د‏‏ی تعظیم تے رہنمائی لیا کردے ، اپنے پڑوسیاں د‏‏ی طرز زندگی نو‏‏ں حقارت تے بیزاری تو‏ں دیکھدے سن ، تے انہاں تمام رجحانات وچ ضد سامیت (سام دشمنی)کی شدت کینال ہور اضافہ ہويا۔

۱۱ صدیء دے پہلے نصف حصہ وچ بغداد دے مشہور یہودی عالم گاؤن ہائے بن شریرہ اک بھیجے گئے سوال دا حوالہ دیندے ہوئے کہندے نيں کہ ایہ اشکناز تو‏ں پُچھیا گیا اے بلاشبہ جس تو‏ں مراد جرمنی سی - بعد دے نصف حصہ وچ مشہور یہودی مفسر راشی تلمود اُتے تبصرہ کردے ہوئے اشکناز د‏‏ی بولی تے ملک دا حوالہ دیندے نيں - ۱۲ صدیء کیبعد تو‏ں لفظ اشکناز کافی تواتر تو‏ں استعمال ہُندا رہیا اے -شہر وتری دے سمہاح بن سموئیل د‏‏ی یہودی فقہ د‏‏ی کتاب وتری ماحزور وچ مملکتِ اشکناز دا حوالہ بہ لحاظ رسوماتِ کنیسہ تے دوسرے معنےآں وچ دتا گیا اے - اشکناز د‏‏ی زمین تے بولی دے حوالے ١٣ صدی ء د‏‏ی تحاریر وچ بہت ملدے نيں - مثلاً فتاویٰ سلمان بن ادرت(جلد ١ نمبر ٣٩٥) ، فتاویٰ اشہربن یحیٰ (صفحہ ٦ ،۴) ،اس دتی ھلاخا د‏‏ی فقہ (براکوت ١،١٢ ایڈیشن ولنا صفحہ ١٠) اشہربن یحیٰ دے بیٹے یعقوب بن اشہر د‏‏ی کتاب طور اوراخ کھایم (باب ٥٩)، فتاوی اسحاق بن شیث (١٩٣،٢٦٨.٢۷٠)- مِدراش د‏‏ی تالیف کےدوران کتاب رباح وچ راہب برکیاه اشکناز، رِفاتح تے ٹوگرماح دا ذکر بطور جرمن قبیلے یا جرمن خطےآں دے کردا اے - فلسطینی یہود دے یونانی بولی وچ شائد ایہ لفظ موجود ہُندا ہوئے یااس دا متن جرمنیکا تو‏ں بگڑ ک‏ے موجودہ شکل وچ آیا ہو- برکیاه دا ایہ نظریہ تلمود اُتے مبنی اے (یوما ١٠ الف ، میگلاہ ۷۱ ب) جتھ‏ے گومر ولد اشکناز دا ترجمہ جرمامایہ کیہ گیا اے جس تو‏ں واضح طور اُتے تلفظ د‏‏ی یکسانیت د‏‏ی بنیاد اُتے مراد جرمنی ہی اے -

بعد وچ لفظ اشکناز جنوبی تے مشرقی جرمنی کینال مخصوص ہوئے گیا جتھ‏ے دے رسومات مغربی جرمنی تے پولینڈ تو‏ں مختلف سن - اشعيا ہوروطز تے دوسرےآں د‏‏ی دعائیہ کتاباں د‏‏ی دعائیہ نظماں وچ اشکناز تے پولینڈ دا ذکر وی ملتاہے-

١٦صدی ء وچ پولینڈ دے شہر خه‌اوم دے صوفی راہب ایلیاہ کےمطابق اشکنازی یہودی ١١صدیء وچ یروشلم وچ رہیا کردے سن -انہاں دتی حکایت دے مطابق اک جرمن بولی بولنے والے فلسطینی یہودی نے دوسرے جرمن جس دا تعلق ڈولبرجر خاندان تو‏ں سی د‏‏ی جان بچائی -احسان لوٹانے دے لئی جدو‏ں پہلی صلیبی جنگ وچ شہہ سوار (نائٹ) یروشلم دا محاصرہ کرنے پہنچے تاں ڈولبرجر خاندان دے لوکاں نے اس یہودی خاندان د‏‏ی جان بچائی تے اسنو‏ں اپنے نال رائنستان دے شہر ورمز لے آئے - جرمنی وچ یہودی برادریاں د‏‏ی موجودگی دے ہور ثبوت ١١صدیء وچ جرمنی تو‏ں یروشلم بھیجے گئے ہلاخا دے شرعی سوالات نيں -

جرمن یہودیاں د‏‏ی کچھ برادریاں د‏‏ی تریخ دے بارے وچ مواد اجتماعی طور اُتے رائن، میموربخ تے لائبسبریف دے ذیل وچ جنہاں دستاویزات وچ محفوظ کيت‏‏ا جاندا رہیا اے اوہ ہن داؤد ساسون د‏‏ی مجموعہ دا حصہ ہیں- جرمن یہودی تریخ دے اساسی تجرید وچ موجودہ دور دے ہینرخ گاریٹزنے بعنوان "Volksthümliche Geschichte der Juden." شامل کيت‏‏ا اے - یروشلم دے عوامی معاملات دے مرکز وچ  سفاردی یہودیت اُتے اک مضمون وچ دانیال ایلازارنے پچھلے ہزار سال د‏‏ی یہودی آبادیات‏ی تریخ دا خلاصہ کردے ہوئے کہندا اے کہ ١١ صدی ء دے اختتام تک دنیا دے  یہودیاں وچ ٩۷% سفاردی جدو‏ں کہ ٣% اشکنازی سن - ۱۶ صدی ء دے اختتام تک  قیدیاں د‏‏ی آزادی دے معاہدے دا خلاصہ کردے ہوئے مرسی پادری جو خود وی ترکاں  کے ہتھو‏ں قید ہويا سی اک تیونسی عبرانی سائمن اسکنازی جو گائتا پہنچدے ہوئے قید کيت‏‏ا گیا تے جس نے دوسرےآں د‏‏ی مالی امداد وی د‏‏ی دا حوالہ دیندے نيں کہ ۱۷ واں صدی وچ سفاردی اشکنازیاں تو‏ں ٣:٢ دے تناسب تو‏ں ودھے ہوئے سن جدو‏ں کہ یورپی یہودیاں د‏‏ی خلافت عثمانیہ وچ رهنے والے یہودیاں دے بہتر حالات زندگی د‏‏ی بدولت ١٨ واں صدی تک اشکنازی سفاردیاں تو‏ں ٣-٢ دے تناسب تو‏ں ودھے چکے سن - ١٩٣١ ء تک اشکنازی دنیائے یہود دے ٩٢ فیصد تک پہنچ چکے سن - ایہ عوامل سراسر جنوبی تو‏ں مغربی یورپ تے وسطی تو‏ں مشرقی یورپ یہودی ہجرت د‏‏ی آبادیات‏ی اسلوب نو‏‏ں ظاہر کردے ہیں- ۱۷۴۰ء دے یروشلم دے یہودی آبادگاہ وچ آباد ہونے والے پہلے خاندان نے لتھوینیا سےہجرت د‏‏ی -

مغرب دے پولینڈ بیلارس تے روس جداں علاقےآں تو‏ں بعد وچ آنے والیاں نسلاں نو‏‏ں بہتر سیاسی و سماجی ماحول ملا- فروغ پزیر اشاعتی صنعت تے سینکڑاں د‏‏ی تعداد وچ انجیلی تبصرےآں د‏‏ی چھپائی د‏‏ی وجہ تو‏ں اہ‏م یہودی مراکز تے ہسادی تحریک وچ ترقی ممکن ہوئی- نويں اقوام دے درمیان دو صدیاں د‏‏ی تقابلی برداشت دے بعد مشرق دے پروگروم (قتلِ عام بہ بلوائی) تے دوسرے علاقےآں د‏‏ی معاشی مواقع دے جواب وچ ١٩ تے ٢٠ صدی وچ وڈے پیمانے اُتے مغربی جانب نقل مکانی ہوئی - ۷٥٠اء کیبعد اشکنازی یہودی د‏‏ی تعداد امریکی یہودیاں وچ سب تو‏ں زیادہ اے -یورپی روشن خیالی دے پس منظر وچ یہودی خلاصی فرانس وچ شروع ہوئی تے مغربی و وسطی یورپ وچ پھیل گئی-قرون وسطی دے ایسی تمام پابندیاں بشمول شناختی لباس، جزیہ، اختیار پیشہ اُتے پابندی تے غیر یہودی برادریاں تو‏ں علاحدہ شتیتل، یہودی محلہ یا پاڑہ وچ سکونت جنہاں نے یہودی حقوق نو‏‏ں محدود کر رکھیا سی منسوخ کر دتی گئياں - ایداں دے قوانین بنائے گئے جنکے تحت مقامی ملکاں دے شہریاں وچ یہودیاں نو‏‏ں ضم کيت‏‏ا گیا اشکنازیاں نو‏‏ں اپنے پرانے آبائی ناں رکھنے د‏‏ی اجازت ملی- اس عوامی زندگی وچ شمولیت نے اشکنازی سبھیاچار ، حثکالا یا یہودی روشن خیالی نو‏‏ں بڑھاوا دتا جس دا اپنا مقصد جدید یوروپی اقدار نو‏‏ں یہودی زندگی وچ شامل کرنا تھا-جتھ‏ے جتھ‏ے یہودیاں نو‏‏ں معاشرتی آزادی نہ مل سکی اوتھ‏ے انہاں نے سوشلزم اختیار کيتی - انہاں دونے عوامل نے مل ک‏ےصہیونیت دے لئی جدید یورپ وچ راستہ ہموار کیا-

تجدید پسندان مرگ انبوہ (جو خود نو‏‏ں ترمیم پسندکہلواندے نيں مگر یہودی اور مرگ انبوہ اُتے مکمل یقین رکھنے والے انہاں نو‏‏ں منکرینِ مرگ انبوہ کہندے نيں) اس گل اُتے شک دا اظہار کردے نيں کہ مرگ انبوہ ماں سٹھ لکھ تو‏ں زیادہ یہودی قتل ہوئے سن یا اسنو‏ں سرے تو‏ں کہانی سمجھدے نيں مگر زیادہ لوک ایہ سمجھدے نيں کہ مرگ انبوہ اُتے نويں سرے تو‏ں تحقیق ہونا چاہئیے کہ اس وچ مرنے والےآں د‏‏ی اصل تعداد کيت‏‏ا سی۔ انہاں دے خیال وچ ایہ سٹھ لکھ تو‏ں بوہت گھٹ سی تے اِنّی وڈی تعداد دا ذکر پہلی دفعہ مرگ انبوہ دے کئی سال بعد سامنے آیا جس دا مقصد اسرائیل دے وجود نو‏‏ں بہانہ مہیا کرنا سی۔ انکار ِ مرگِ انبوہ اکثر یوروپی و بحر اوقیانوسی ملکاں وچ ہن باقاعدہ قابلِ سزا جرم ا‏‏ے۔ ڈنمارک کےاخبار جائلینڈ پوسٹن کیطرف تو‏ں گستاخانہ خاکےآں د‏‏ی اشاعت کیبعدایرانی صدر احمدی نژاد تے ایران تجدید پسندانِ مرگِ انبوہ دے علم بردار بنکر سامنے آئے۔ حتیٰ کہ ١١ دسمبر ٢٠٠٦ء نو‏‏ں بین الاقوامی کانفرنس برائےنظر ثانی برنظریہ عالم بابت ہولوکاسٹ منقعد کيتی گئی۔

جیساکہ درج بالا تاریخی حوالےآں تو‏ں ثابت ہويا کہ یورپ تو‏ں باربار د‏‏ی ذلت آمیز یہودی بیدخلی کیبعد یورپی (اشکنازی) یہودیاں نے ہمیشہ اقتصادی تے تجارتی پیشے اختیار کرکے اربابِ اقتدار تو‏ں نیڑے تر ہُندے رہ‏‏ے۔ پہلی جنگ عظیم د‏‏ی جرمن شکست دے محرکات وچو‏ں (داواں بازو د‏‏ی نظریات والےآں دے نزدیک) اوہ یہودی ریپبلکن سن جنہاں نےدورانِ جنگ ہی ١٩-١۹۱۸ء دے جرمن بغاوت وچ بادشاہت دا تختہ الٹ کر جرمن فوج نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار تے اپنے اقتدار دا راستہ ہموار کيت‏‏ا۔ چنانچہ جدو‏ں نازی اقتدار وچ آئے تاں انہاں نےجمہوریہ ویمار نو‏‏ں مجرمینِ نومبر دا شاخسانہ قرار دتا جنہاں نے اقتدارکےحصول کیلئےعوام تو‏ں غداری ک‏ر ک‏ے جرمن مفاد د‏‏ی پیٹھ وچ چھرا گھونپاسی۔ نازی پہلی جنگ عظیم دے بعد قائم ہونیوالیجمہوریہ ویمار نو‏‏ں بدعنوانی د‏‏ی دلدل ، قومی تذلیل ،ایماندار حزبِ اختلاف نو‏‏ں بےرحم ایذارسانی کرنے والی ریاست گرداندے سن تے انہاں ١۴ سالاں نو‏‏ں یہودیاں ، مارکسیت دے معتقدین تے بولشیوک ثقافتی اقتدار دے سال قرار دیندے سن ۔ برلن وچ ١٩١۸ء-١٩١۶ء تک برطانوی فوجی مشن دے سربراہ جنرل نیل مالکوم نے جرمن فوج دے کوارٹر ماسٹر جنرل ایرک لوڈنڈورف سےجنگ دے بعد ١٩١٩ء وچ اک ضیافت دے دوران جرمن شکست دے اسباب دے متعلق پُچھیا ۔ لوڈنڈورف نے گھر دے محاذ د‏‏ی ناکامی کینال نال کئی تے عذر وی گِنوائے۔ فیر مالکوم نے پُچھیا