Trakai
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Trakai (sgnaché sì për sente la pronunsia) a l'é na comun-a dla contà ëd Vilnius, ant la munissipalità dël distret ëd Trakai. A son staje garantì ij drit ëd Magdeborgh, o drit ëd sità, ant l'ann 1409.
Trakai (an polonèis Troki) a l'é na sità e leugh ëd vacansa ant sël lach an Lituania, ch'a resta part dël teritòri dël Parch Nassional ëd Trakai e a-j fa da sènter aministrativ a soa region. La sità a la coata 11,52 km², la region aministrà da Trakai a la coata 1202,74 km² e a l'ha 38.200 abitant. Geografìa[modìfica | modifiché la sorgiss]La sità a resta a 28 km a ossident ëd Vilnius. Ant la region a-i é la blëssa ëd 200 lach, dont col pì ancreus (46,7 m) a l'é ël Lach Galvė, con soe 21 ìsole. Ël Galvė a coata na surfassa ëd 3,88 km², ël lach Vilkokšnis - 3,37 km², ël lach Skaistis - 2,96 km². Ant la region a-i son ël Parch Nassional Ëstòrich ëd Trakai e ël Parch Regional d'Aukštadvaris. Ël Parch Nassional Ëstòrich ëd Trakai a l'é stait fondà dël 23 d'avril dël 1991 për preservé Trakai coma sènter stòrich e natural dla Lituania. A l'é l'ùnich parch natural ëstòrich nen mach ëd la Lituania, ma dl'Euròpa antrega. Coma surfassa sùita ël parch a coata 82 km², dont 34 a son a bòsch; a lòn a venta giontene 130 ëd lach. Ël parch regional d'Aukštadvaris a l'é stàit fondà dël 1992 për preservé ij marvajos panorama ëd Verknė e ij brich dë Strėva. Ël parch a ten na surfassa ëd 153,50 km², dont la pì gran part a resta a bòsch. A-i son 72 lach, dont ël pì grand a l'é ël lach Vilkokšnis. Trakai a l'é na sità ant sl'eva: tut d'anviron a-i resto ij lach ëd Lukos (Bernardinų), Totoriškių, Galvės, Akmenos, Gilušio. A l'ha na quantità ëd monument culturaj, stòrich e architetònich. Ël Muséo Stòrich dël Castel a l'é stait dorbù dël 1962. D'istà l'ìsola dël castel a òspita 'cò vàire festival e concert. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss] Ël prim ansediament ambelessì a l'é rivà bele che dël Prim Mileni a.G.C. Tant la sità che sò anviron a l'han tacà a dësvlupesse ant ël sécol ch'a fa XIII coma pont central dël Gran Ducà ëd Lituania. Conforma a lòn ch'a conto le cròniche, dapress a na bon-a cassa ël Gran Duca Gediminas a l'avrìa dëscurvù un gran bel pòst nen tròp foravìa da 'nt la capital Kernavė e a l'avrìa decidù da fe-ie un castel. A sarìa parè che ël castel a sarìa stait tirà sù a Senieji Trakai, che antlora a ciamavo mach Trakai. Coma sità Trakai a l'é nominà la prima vira ant le cròniche alman-e dël 1337, data che për lolì as conta coma data ofissial ëd fondassion. Quand che ël Gran Duca Gediminas a l'ha peui decidù da fërmesse an definitiva a Vilnius, Senieji Trakai a l'é passaje an ardità a sò fieul, ël Duca Kęstutis. Cost a l'é ël leugh andova a l'é na-ie ël pì famos antra ij goernant dla Lituania - Vytautas ël Grand. Durant ël règn ëd Kęstutis la località ëd Naujieji Trakai a l'ha avù na gran mòle ëd costrussion: un castel neuv a l'é stàit tirà sù ant la strèita antra ij lach Galvė e Lukos, castel ch'a l'é conossù coma Castel dla penìsola, e n'àotr - ch'a diso Castel ëd l'Ìsola, ant n'ìsola dël lach Galvė. D'anviron al castel a l'é na-ie un cit borgh. La stra për Trakai a restava vardà da Senieji Trakai (Trakai Vej), Strėva, Bražuolė, Daniliškės e dj'àotri brich.  Tuti e doj sti castej ën bòsch a son stàit pijàit dai Sivalié Teutònich për vàire vire ëd fila. Ant ël conflit antra 'l Gran Duca Jogaila (che pì anans a diran Vladislav II ëd Polònia) e Kęstutis, ij castej a son stàit conquistà dal prim dël 1382. Kestutis a l'é mòrt an combatiment e Jogaila a l'ha daje ij castej a sò frel , Skirgaila, ch'a l'é vnùit goernator dla Lituania (ant l'union con la Polònia). Comsëssìa sò goèrn a l'é nen durà vàire, përchè mach n'ann apress a lolì ij castej a son torna stàit pijàit da le fòrse unìe dël fieul ëd Kęstutis, Vytautas, e dai Sivalié Teutònich. Jogaila a l'ha peui fàila a arpijeje torna, e a la fin dle fin dëj 17 d'aost dël 1392, dapress a la treva antra Jogaila e Vytautas, ël castel a l'é stàit passà a l'ùltim, ch'a l'é vnùit Gran Duca ëd Lituania e goernator an nòm ëd Jogaila. Combin che soa capital a fussa Vilnius, Vytautas pì che d'àotr a lë stava a Trakai. Dël prinsipi dël sécol ch'a fa XV a l'ha arpiassà ël vej fòrt an bòsch con un castel an pera.   Dël 1569, quand ël Grand Ducà ëd Lituania a l'é unisse al Règn ëd Polònia a fé la Comun-a Polonèisa-Lituan-a, ij castej a son restà proprietà real, ma l'amportansa dla sità a l'ha tacà a calé, dëmentrè che l'avzin-a Vilnius e ël sènter polìtich dla Comun-a a Cracòvia a vnisìo motobin pì amportante. Ma contut lolì la sità a l'ha continuà a esse scagn d'un Sejmik local. D'ës temp-sì ant le sorgiss literarie polonèise ël nòm dla sità a l'é tacà a esse scrit Troki. Dël 1477 ant ël castel ant sël lach a son ancontrasse Casimiro IV ëd Polònia e j'ambassador ëd Venessia. Dapress a lolì ël castel a l'é stait dovrà coma galera ëd lusso për përzoné polìtich. Sigismund I ëd Polònia a l'ha sara-ie andrinta la famija Goštautai, dont as chërdìa ch'a fusso amis dël traditor Michał Gliński. Ambelessì a l'é stàita sarà ëdcò Helena, vìdoa ëd Lissànder ëd Polònia, për nen ch'a la scapèissa an Moscòvia. Ël castel a l'é peui stàit riaredà da Rè Sigismond I ëd Polònia, ch'a l'é fassne soa residensa estiva. Belavans dapress a soa mòrt dël 1548 ël castel a l'é viaman stàit bandonà e a l'é drocà.  Dapress a la formassion dla Comun-a a l'é anandiasse un process ëd poloneisassion, ma franch tutun Trakai a l'é restà un sènter amportant për la vita coltural e religiosa dij Karaim. Chèich studios famos a l'é stait ativ an Trakai ant ël sécol ch'a fa XVI e ant ël sécol ch'a fa XVII, pr'esempi Isaac ben Abraham ëd Trakai (1533? - 1594?), Joseph ben Mordecai Malinovski, Zera ben Nathan ëd Trakai, Salomon ben Aharon ëd Trakai, Ezra ben Nissan (mòrt dël 1666) e Josiah ben Judah (mòrt dapress al 1658). Cheidun dij Karaim a l'é vnùit motobin ësgnor e fin-a nòbil. La comun-a local dij Karaim, ch'a l'era ël filon dla schin-a dl'economìa dla sità, a l'ha patì motobin tant durant l'Arvira ëd Khmelnizki, ij massej dël 1648 e le guère antra Russia e Polònia antra 1654 e 1667, quand la sità a l'é stàita butà al sach e brusà. Com arzultà dla guèra contra a la Moscòvia dël 1655, tut e doj ij castej a son ëstait drocà e la prosperità dla sità a l'ha tocà sò moment pì bass. Le ruin-e dij castej a son restà mach coma marca stòrica e dël 1680 mach 30 famije ëd Karaim a restavo an sità. Soe costume, comprèisa cola ëd nen aceté dij neòfita, a l'ha nen lassà che soa comun-a a l'arpijèissa fòrsa. La sita a l'é staita ruinà n'àotra vira ant ël sécol ch'a fa XVIII (1702?) da le guère ëd Carl XII dë Svessia e da la fam e la pest ch'a son avnuje dapress, ën lassand ant ël pòst mach 3 famije ëd Karaim. Dël 1765 a Trakai a-i ero mach pì 300 Karaim.  Dapress a la spartission dla Polònia dël 1795, costa zòna-sì a l'é staita anetùa da l'Imperi Russ. Ant ël 1915, ën durand-ie la Prima Guèra Mondial, a l'é staita ocupà da la Gërmania. Finì-ie la guèra, la sità a l'é vnùita part dla Lituania e peui a l'é stàita ocupà da la Polònia. Ij travaj dël Castel dadzora a j'ero squasi finì dël 1939, quand a l'é anandiasse l'invasion dla Polònia e la zòna a l'é passa-je prima a l'Union Soviética e peui a la Gërmania nasista. Ai temp dla guèra pì che 5000 Ebréo dla region ëd Trakai a son stait massà da ij nasista. Dël 1944, con l'Operassion Tempesta, la sità a l'é stàita liberà da le fòrse unìe dl'Armada Polonèisa e dij partisan soviétich. Dapress a la Sconda Guèra Mondial a l'é torna stàita anetùa da l'Union Soviética. Dël 1905 j'aotorità dl'Imperi Russ a l'avìo decidù dë restauré an part ij drocheri ch'a restavo dal castel. Comsëssìa ij travaj a son andà nen vàire ampressa e a son fërmasse quand a l'é anandiasse la Prima Guèra Mondial. Dël 1929 (ant un moment ëd contròl polonèis dla zòna) Stanisław Lorentz a l'ha ordinà l'arcostrussion dël castel. Ij travaj dla part dadzora dël castel a-i ero bele finì dël 1939, mach che a l'é anandiasse la Sconda Guèra Mondial. Dël 1961 l'arcostrussion dël castel dadzora e d'un-a dle tor àote a l'ero finìe. Peui però ij travaj a son fërmasse dapress a 'n discors ëd Nikita Chruščëv dël 21 dë dzèmber dël 1960, quand ël Prim Segretari Soviétich a l'ha dit che l'arcostrussion dël castel a restava mach na glorìfica dël passà feodal dla Lituania. Ij travaj dël castel dassota a l'han nen tornà a anandiesse fin-a ant j'agn 1980 e a son peui stàit finì da j'aotorità dla Lituania ant ij prim agn 1990. Anliure esterne[modìfica | modifiché la sorgiss] |
|||||||||||||||||||||||||||||
