Czytanie
Czytanie – jedna z umiejętności nabywanych przez człowieka w procesie edukacji, która umożliwia odbiór informacji przekazywanych za pomoca języka pisanego. Współcześnie wciąż jedną z podstawowych form komunikowania się jest mowa pisana, dlatego najważniejszą umiejętnością każdego człowieka powinno być czytanie.
W psychologii i pedagogice, które zajmują się czytaniem, spotyka się wiele definicji próbujących uściślić to pojęcie. Wyróżnia się jednak dwa zasadnicze podejścia do tematu: lingwistyczne i psychologiczne.
Czytanie a lingwistyka
Z punktu widzenia lingwistyki czytanie jest tworzeniem "dźwiękowej formy słowa"[1]. Podejście takie reprezentuje m.in. Daniił Borysowicz Elkonin, który zdefiniował to pojęcie następująco[2]: Czytanie to tworzenie dźwiękowej formy słowa na podstawie jego obrazu graficznego rozumiejąc jednocześnie dźwiękową formę słowa jako organizację dźwięków w określonym następstwie czasowym.
Zatem w takim ujęciu osobą, która dobrze czyta będzie ten, kto utworzy prawidłową formę dźwiękową każdego słowa na podstawie jego symbolu graficznego, a wskaźnikiem opanowanej umiejętności czytania będzie tu właściwe transponowanie grafemów na fonemy oraz słów zapisanych na słowa mówione. Pomija się przy tym kwestię zrozumienie tekstu, czego konsekwencją będzie dobieranie tekstów do nauki czytania, które cechuje odpowiednie własności fonetyczne zawartych w nich słów.
Wśród pedagogów opowiadających się za podejście lingwistycznym przeważa pogląd, że podczas nauki czytania należy przede wszystkim eksponować technikę, nie wnikając w treść, która wręcz rozprasza uwagę dziecka. Można spotkać się tu ze stwierdzeniem, iż "czytanie wymaga umiejętności rozpoznawania, różnicowania drobnych elementów pod względem kształtu, kierunku, eliminowania cech nieistotnych oraz przestrzegania poziomego kierunku czytania od lewej do prawej strony."[3] W polskiej literaturze przedmiotu podejście lingwistyczne prezentują m.in. T. Poznańska (1973)[4] i H. Meterowa (1978)[3]. Według Meterowej występują dwa podstawowe okresy podczas nabywania umiejętności czytania:
- okres wstępny – jest poświęcony wprowadzaniu kształconego dziecka w problematykę dźwiękowej budowy wyrazów,
- okres właściwy – rozpoczyna się od nauki liter, a kończący wdrażaniem do płynnego czytania ze zrozumieniem.
Opisane powyżej definicje czytania, współcześnie traktuje się jako ujęcie tradycyjne i upraszczające[5].
Czytanie a psychologia
Podejście psychologiczne kładzie z większy nacisk na rozumienie odczytywanego tekstu. Takie stanowisko zajmują m.in. M. A. Tinker i McCullough, według których czytanie polega na rozpoznawaniu symboli (drukowanych lub pisanych), stanowiących bodziec do aktualizowania znaczeń wbudowanych w doświadczenie jednostki oraz do powstawania nowych znaczeń znanych już słów poprzez manipulowanie pojęciami już posiadanymi.[6]
Przedstawiciele tego podejścia przeciwstawiają się oddzielaniu techniki czytania od jego istoty oraz traktowaniu go, w okresie początkowej nauki czytania w sposób mechaniczny. Uważają podejście lingwistyczne za niewystarczające, z racji tego, że czytanie (podobnie jak pisanie) jest nie tylko czynnością, ale należy do podstawowych środków komunikacji społecznej – "ułatwia proces porozumiewania się ludzi ze sobą nie tylko w życiu bieżącym, ale także przekaz doświadczeń między pokoleniami dawnymi, obecnymi i przyszłymi"[7]. Ujmując pojęcie czytania szerzej, specjaliści wyróżniają tu trzy etapy uczenia się[8]:
- etap techniczny – opanowanie techniki czytania na poziomie kojarzenie i różnicowanie grafemów i fonemów, ich odtwarzanie w odpowiednim czasie (czyli tak jak definiuje to lingwistyka),
- etap semantyczny – funkcjonalne wykorzystanie tej umiejętności, polegające na kojarzeniu rozpoznawanych znaków z posiadanym doświadczeniem (dekodowanie znaków graficznych i fonicznych), zrozumienie dosłowne treści słów i zdań, przy czym istotą tego aspektu jest zrozumienie znaczeń zawartych bezpośrednio w tekście, rozumienie znaczeń poszczególnych fragmentów tekstu w kontekście całego tekstu (czytanie ze zrozumieniem),
- etap krytyczno-twórczy – który oznacza umiejętność ustosunkowanie się do tekstu, oceny czytanych treści w kontekście własnego doświadczenia, interpretację tekstu zakładającą rozumienie nie tylko dosłowne, ale także przenośne; istotą jest tu refleksyjny, krytyczny stosunek do odczytanych treści.
Źródła
- Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, zbiorowe pod red. Anny Brzezińskiej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, ISBN 83-02-02986-6
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, op. cit., s. 30
- ↑ Daniił Borysowicz Elkonin Psichologiczne issledowanije znanij w naczalnej szkole, "Sowietskaja Piedagogika", 1961, s. 22-23
- ↑ a b Halina Meterowa Uwarunkowania nauki czytania, [w:] "Oświata i wychowanie", nr 5/1978
- ↑ T. Poznańska Przeciętny wybitnych nie wychowa [w:] "Wychowanie i dialog", nr 4/1973
- ↑ Anna Jałocha Elementarne umiejętności czytania w ujęciu psycholingwistycznym, serwis szkolnictwo.pl, dostęp 2010-10-05
- ↑ Miles Albert Tinkner Podstawy efektywnego czytania (Bases for effective reading), PWN, Warszawa 1980, ISBN 83-01-01778-3, s. 15
- ↑ Maria Cackowska Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984, ISBN 83-02-02012-5, s. 9
- ↑ Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, op. cit., s. 36