37 Łęczycki Pułk Piechoty

 

Historia 37 pułku piechoty sięga czasów napoleońskich i Księstwa Warszawskiego, gdyż 37 pp przejął tradycje bojowe 4 pułku piechoty Księstwa Warszawskiego z lat 1806-1813.

4 pp brał udział w walkach na Pomorzu, północnym Mazowszu oraz w rejonie Narwi i Bugu. Walczył też w bojach o Grudziądz i nad Narwią. Od grudnia 1808 pułk walczył w Hiszpanii pod dowództwem płk Feliksa Potockiego. Pułk bił się w Starej i Nowej Kastylii, Asturii i Królestwie León. 4 pp brał udział w bitwach pod: Almaraz, Consuegrą, Talaverą, Fuengirolą, Almonacid, Ocaną (w prowincji Toledo), Coien Monbellą i Ximenes de la Frontare.

4 pp brał też udział w wyprawie na Moskwę. Toczył walki o Czaśniki, Krasnoje, pod Smoleńskiem i nad Berezyną w trakcie odwrotu Napoleona. Poniósłszy ciężkie straty trafił pod Poznań celem dokonania uzupełnień. Następnie w ramach Korpusu gen. Jana Henryka Dąbrowskiego walczył pod Szpandawą, Belzig, Jüterbog, Wittenbergą, Düben i Lipskiem. Po zakończeniu działań żołnierze zdziesiątkowanego 4 pp powrócili do kraju w ramach innych jednostek.

 

Po rozpadzie Austro-Węgier 28 października 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, która organizowała w Galicji polskie struktury administracyjne i wojskowe. W Przemyślu powstała 1 listopada 1918 Rada Rządząca i Komenda Placu, które zaczęły organizować wojsko polskie i administrację. W koszarach po c. i k. 45 pułku piechoty zaczęto zbierać luźne oddziały wojskowe i na ich bazie powstał zalążek 37 pułku piechoty. Pierwszym dowódcą oddziału został porucznik saperów Leon Kazubski, 3 listopada 1918 odbity uwolniony z miejscowego więzienia, który następnie został komendantem placu (wart i koszar) oddziałów polskich na Zasaniu w Przemyślu^[2], od 5 listopada dowódca wszystkich sił zbrojnych i komendant Przemyśla^[3].

Około 7 listopada 1918 wykształcił się pułk piechoty w Przemyślu, któremu dowódca por. Kazubski 9 listopada nadał nazwę 18 pułk strzelców^[4][5]. Dowódcami batalionów byli wówczas: I – ppor. Zając, II – ppor. Dudziński, III – Marian Doskowski^[6]. Żołnierze przeszli chrzest bojowy w walkach z Ukraińcami w dniach 9–11 listopada 1918 na przemyskim Zasaniu. 13 listopada 1918 pułk zmienił nazwę na 10 pułk piechoty^[7].

Przybyłym w listopadzie 1918 do Przemyśla batalionem zapasowym b. austriackiego 10 pułku piechoty dowodził wówczas kpt. Wilhelm Zwonarz, który pod koniec tego miesiąca był tymczasowym komendantem tzw. 10 pułku piechoty „Dzieci Przemyskich”^[8][9]. W dniu 30 listopada cieszący się szacunkiem podkomendnych por. Kazubski został odwołany ze stanowiska dowódcy pułku, a nowym dowódcą został tego dnia ppłk Adam Jaroszewski^[10].

Część pułku walczyła o otwarcie drogi do broniącego się Lwowa w Grupie ppłk Tokarzewskiego-Karaszewicza, zaś pozostali toczyli walki w rejonie Niżankowic, Siedlisk i Medyki, a także Chyrowa. Pułk zdobył Stodółki, Uherce Niezabitowskie, Czerlany i Lubień Wielki. Utrzymał też Gródek Jagielloński oraz obronił przed wojskiem ukraińskim połączenie kolejowe Lwów–Przemyśl.

25 lutego 1919 roku dokonano zmiany nazwy pułku – odtąd nosił nazwę 37 pułku piechoty. Wiosną 1919 roku pułk zdobył Sambor i Drohobycz. Brał też udział w zdobyciu miasta Stanisławów. Od 13 do 16 czerwca 1919 pułk bronił przepraw nad rzeką Dniestr.

Od 28 czerwca brał udział w walkach nad rzeką Zbrucz, a w lipcu 1919 przerzucony został na front wołyński, gdzie toczył walki z oddziałami ukraińskimi. Od 5 sierpnia pełnił rolę zabezpieczającą. 3 kwietnia 1920 dowódcą 37 pułku piechoty został mjr Józef Kuś.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Łęczycy^[11].

Pułk znalazł się w składzie 4 Dywizji Piechoty, która miała za zadanie zająć w czasie ofensywy polskiej miasto Korosteń. 37 pp zajął węzeł kolejowy i inne wyznaczone tereny, a następnie umocnił się pozostając w odwodzie swej dywizji do czasu zajęcia Kijowa.

W związku z kontrofensywą sowiecką I i III batalion 21 maja 1920 wyruszyły nad Berezynę, gdzie powstrzymywały ataki Sowietów w kierunku na Mińsk. W bitwach pod Borowiną i Żukowcem (26 maja 1920) pułk zadał napastnikom poważne straty. Nad Berezyną pułk walczył do 7 czerwca 1920 tocząc bitwy pod Murawą, Czerniewiczami i pod Wielkim Stachowem (3 czerwca 1920). Spod Wielkiego Stachowa przez Zamosze, Zawidne i Mińsk pułk pomaszerował do stacji Grodzianki. Tydzień później przetransportowany został na stację Ratmirowicze i podporządkowany dowódcy 14 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej, w składzie której miał wziąć udział w natarciu na przedpolu Bobrujska. Do zaplanowanego działania nie doszło na skutek przerwania frontu przez bolszewików. Odwrót rozpoczął się 7 lipca 1920.

Część oddziałów wycofywało się do miejscowości Miratycze przez Mińsk i Niemen. I i III batalion po próbie zdobycia Słonimia wycofały się na zachód w ramach 4 DP. III batalion pod dowództwem kpt. Mieczysława Jusa zdobył Kamieniec Litewski^[13], a następnie po ciężkich walkach pod wsią Wierzchy przedarł się do wsi Stawy w pobliżu Bugu, gdzie połączył się z I batalionem. Bataliony te wkrótce ponownie rozdzieliły się: I batalion trafił do VIII Brygady Piechoty, a III do odwodu II Brygady Jazdy. 4 sierpnia 1920 pułk odniósł sukcesy w czasie próby – podjętej przez 4 Armię – wyrzucenia bolszewików za Bug. Pułk wycofano w rejon miasta Siedlce.

II batalion por. Beniamina Kotarby z kompanią techniczną pozostawał poza pułkiem od 21 maja 1920. Na początku obsadził Korosteń, a po otrzymaniu rozkazu wycofał się do Koziatyna. Następnie po przegrupowaniu brał udział w nieudanym ostatecznie, choć z początku obiecującym, ataku na Korzec.

Pod naciskiem Sowietów, a w szczególności konnicy Budionnego 3 i 6 DP rozpoczęły odwrót na zachód. II batalion, stanowiąc straż tylną, został okrążony i zniszczony przez kawalerię sowiecką. Poległo i dostało się do niewoli 10 oficerów i 374 szeregowych. 22 lipca 1920 resztki II batalionu dotarły do Siedlec, gdzie dowództwo objął ppłk Michał Remizowski, a następnie do Łęczycy i Kutna^[14]. Tam został odtworzony. 13 sierpnia 1920 batalion stawił się w Górze Kalwarii, gdzie stacjonowały już bataliony I i III.

W Pilawie pułk otrzymał wzmocnienie w postaci jednej kompanii marszowej- Harcerskiej Kompanii Szturmowej 37 pułku piechoty Ziemi Łęczyckiej- złożonej głównie z ochotników (uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Gen. J.H. Dąbrowskiego i harcerzy z I Kutnowskiej Drużyny Wędrowniczej im. T. Rejtana) z Kutna, Mieczysławowa i Łęczycy. W tym czasie pułk skutecznie bronił dostępu do przeprawy mostowej w Górze Kalwarii. W walkach tych wzięli udział też młodzi żołnierze z ochotniczej kompanii. 19 sierpnia 1920 żołnierze 37 pułku piechoty przerzuceni zostali koleją w rejon Płońska, gdzie wzięli udział w zwycięskiej bitwie pod Baboszowem. Szczególnym męstwem odznaczyła się tam kompania ochotnicza.

W czasie, kiedy Bitwa Warszawska zakończyła się pełnym zwycięstwem i armie polskie przeszły do pościgu za wrogiem, na froncie południowym pod Lwowem toczyły się nadal ciężkie walki. W celu powstrzymania ewentualnej ofensywy wojsk sowieckich przerzucono w ten rejon 4 Dywizję Piechoty, a w jej składzie pułk, który został skierowany do Chodorowa. 7 września 1920 pułk stacza ciężkie walki z oddziałami sowieckimi zagrażającymi linii kolejowej Lwów – Chodorów. Zdobył kolejno: Knihynicze, Nowosielce, Okrześnice. Nazajutrz przystępuje do forsowania rzeki Stryj, z zamiarem zajęcia miejscowości Rohatyn, co nastąpiło 9 września 1920.

Pamięć tych walk, w których po raz pierwszy w czasie wojny polsko-bolszewickiej wzięły udział wszystkie bataliony razem, pułk uwiecznił obierając datę 9 września za dzień święta pułkowego. Jeszcze przez kolejne dni broni Rohatyna przed kontratakami oddziałów sowieckich. Pułk, uzupełniony trzema kompaniami marszowymi w dniu 13 września, w składzie 4 Dywizji Piechoty, w pościgu za nieprzyjacielem doszedł do Wiśniowca, by 25 września, transportem kolejowym, przebazować się do Grodna jako odwód naczelnego dowództwa. Skierowany przez 2 Dywizję Piechoty Legionów, w dniu 12 listopada pułk przez Grodno i Łomżę odszedł do Ostrołęki, gdzie do 28 kwietnia 1921 pełnił służbę graniczną, po czym wrócił do Kutna i Łęczycy.

 

 

 

 

 

Dowództwo i sztab pułku, oraz bataliony I i II zostały rozlokowane na terenie Okręgu Korpusu Nr IV^[22] w Kutnie, w koszarach po byłym rosyjskim 4 pułku strzelców, III batalion został zakwaterowany w Łęczycy w budynku poklasztornym. Koszary były ciasne, brakowało wielu podstawowych sprzętów, koszary nie były skanalizowane, nie było placu ćwiczeń, stosownych magazynów a strzelnica miała długość zaledwie 100 m. Pod koniec 1921 zmienił się dotychczasowy przydział pułku. Został on włączony do 26 Dywizji Piechoty (wraz z 10 pułkiem piechoty, 18 pułkiem piechoty i 26 pułkiem artylerii lekkiej). Ten przydział pozostał aktualny do wybuchu drugiej wojny światowej. Wśród przychodzących corocznie rekrutów znajdował się spory odsetek analfabetów, dla których zorganizowano szkołę prowadzoną przez oficerów i podoficerów zawodowych. Święto pułku początkowo obchodzono 9 września, na pamiątkę zwycięstwa pod Rohatyniem, zaś od 1934 – 26 maja, w rocznicę innej zwycięskiej bitwy stoczonej w 1920 pod Żukowcem.

W związku z napiętą sytuacją społeczną, w okresie od października do grudnia 1923, pułk przebywał w Warszawie (stacjonując na Powązkach w dawnych magazynach rosyjskich), pełniąc służbę wartowniczą.

Bardzo istotnym wydarzeniem w dziejach pułku był udział w przewrocie majowym Marszałka Józefa Piłsudskiego. Większość pułku dowodzonego przez płk SG Władysława Bortnowskiego opowiedziała się zdecydowanie po stronie Marszałka. 13 maja 1926 w godzinach popołudniowych bataliony I i II, transportem kolejowym, przybyły do Warszawy i wzięły udział w walkach z wojskami rządowymi, w rejonie Mokotowa i w centrum miasta. W czasie transportu do stolicy oraz w rejonie wyładowania pododdziały były bombardowane przez lotnictwo. W czasie walk zginęło 9 żołnierzy: sierż. Michał Łuc, kpr. Jan Iwan, st. szer. Jan Moskaluk, st. szer. Wacław Złotowski, szeregowi Józef Cholewa, Lajzer Gutenberg, Leon Siermiński, Wilhelm Tom i Szurek Kalman. Rannych zostało 32 żołnierzy.

Kolejne znaczące wydarzenie, w dziejach pokojowej służby pułku, to akcja pacyfikacyjna na terenie Małopolski Wschodniej w okresie od 16 września do 30 listopada 1930. Pododdziały skierowane do tych działań były w znacznej części dowodzone przez oficerów i podoficerów pochodzenia ukraińskiego a ok. 30% szeregowych było również tej narodowości. Akcja miała miejsce w rejonie: Bolechów, Kołomyja, Dolina, Stryj, Bolesław.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 37 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[23]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu (Batalionu „Wołożyn”) Korpusu Ochrony Pogranicza^[24].

Minister Spraw Wojskowych rozkazem z 12 kwietnia 1937 nadał pułkowi, na wniosek jego dowództwa, „szefostwo honorowe” księcia Józefa Poniatowskiego i zezwolił na noszenie przez żołnierzy, na patkach, herbu Ziemi Łęczyckiej, a na naramiennikach inicjałów „JP”. Dotychczasowa nazwa -37 pułk piechoty Ziemi Łęczyckiej, zastąpiona została nową – 37 Łęczycki Pułk Piechoty im. księcia Józefa Poniatowskiego. Na odznace pułkowej umieszczono koronę książęcą (mitrę).

Od października do końca listopada 1938 pułk przebywał w Karpatach, w rejonie miejscowości Nadwórna i Delatyń, w związku z rozbiorem Czechosłowacji na mocy układu monachijskiego.

Społeczeństwo kutnowskie i łęczyckie dawało liczne dowody uznania i szacunku dla tradycji i dokonań pułku – fundując sztandary, tablice pamiątkowe^[b][c] i inne.

 

 

23 marca 1939 pułk zmobilizowany został w alarmie i cztery dni później przewieziony do miejscowości Damasławek w Wielkopolsce. Z Damasławka dwa bataliony udały się do Wągrowca, a jeden do Żnina. Żołnierze przechodzili intensywne szkolenie. Z początkiem lipca bataliony otrzymały rozkaz przystąpienia do budowy umocnień polowych na odcinku około 30 km, na południe i północ od Wągrowca oraz od miejscowości Łęgowo przez Cekanowo, Przysiekę do miejscowości Skoki.

W pierwszej połowie sierpnia dowódca pułku otrzymał rozkaz wycofania się na linię Jezioro Żnińskie Duże – Jezioro Żnińskie Małe, gdzie miała przebiegać główna linia obrony, budowane wcześniej umocnienia potraktowano jako czołowe pozycje wstrzymujące. 31 sierpnia^[f] pułk zajął pozycje obronne wzdłuż granicy i nie atakowany pozostał na nich do 3 września. Tego dnia wieczorem, wykonując rozkazy dowództwa 26 Dywizji Piechoty, działającej już w strukturach Armii „Pomorze”, rozpoczął odwrót. Bataliony pułku skierowały się w kierunku Inowrocławia i dalej Lubienia, okolic Kutna, Żychlina i 13 września dotarły nad Bzurę, kilka kilometrów na wschód od Łowicza. Do tego czasu jednostka nie brała czynnego udziału w walce. I batalion stanął w rejonie Gągolina Północnego, pozostałe pod Emilianowem.

Rankiem 14 września jednostka wzięła udział w natarciu w składzie Grupy Operacyjnej „Wschód” gen. Mikołaja Bołtucia. Pułk nacierał, przy wsparciu 26 pułku artylerii lekkiej, na lewym skrzydle zgrupowania uderzeniowego Armii Pomorze. Po przekroczeniu drogi Warszawa–Poznań oddziały sforsowały Bzurę i atakowały na kierunku Karolew – Jasionna – Sierzchów. Nad polem walki dominował niszczący ogień artylerii niemieckiej. Pododdziały podeszły pod miejscowość Bolimów, jednak wykonując rozkaz dowódcy dywizji atak przerwano i rozpoczęto wycofywanie jednostek pod Gągolin. W ataku tym pułk stracił niemal 50% swojego stanu osobowego – poległych, rannych i wziętych do niewoli.

15 września stanowiska obronne pułku biegły wzdłuż Bzury, broniąc dostępu do miejscowości Kompina – Patoki, a za tą linią do Kozłowa Szlacheckiego i Gągolina Południowego. Pułk toczył walki, ze zmiennym szczęściem przez cały dzień. Na 16 września zaplanowano ponowne natarcie na Bzurę. Oddziały uderzyły w kierunku na Kozłów Szlachecki, całodzienny bój nie zmienił sytuacji na tym odcinku. Była to ostatnia walka w rejonie Gągolina. Po dwudniowych walkach, w których Niemcy nie byli w stanie przełamać oporu, pułk praktycznie „zredukowany” do siły batalionu, na rozkaz dowództwa, odszedł w kierunku północnym w rejon: Osiek – Iłów – Budy Stare – Młodzieszyn – Justynów. Wieczorem tego samego dnia, na skraju lasu Budy Stare w rejonie Leontynowa, odpierał natarcie niemieckiej piechoty wspartej czołgami i samochodami pancernymi.

W wyniku ciągłych walk i poniesionych strat 18 września jednostka uległa praktycznie rozsypce. Pojedyncze grupy żołnierzy usiłowały jeszcze podejmować walkę. W nocy z 18 na 19 września resztki pułku sforsowały Bzurę na południe od Kamiona Małego^[g], kierując się do Puszczy Kampinoskiej, by podążyć na odsiecz Warszawie. Dotarły do stolicy 21 września. Po kampanii wrześniowej pułk nie został odtworzony.

 

 

 

Staraniem mieszkańców ziemi łęczyckiej powstał „komitet chorągwiany”, który uzyskał zezwolenie na nazwanie pułku 37 pułkiem piechoty Ziemi Łęczyckiej i ufundował chorągiew. Uroczystość wręczenia odbyła się 23 maja 1920. Ponieważ w tym czasie pułk przebywał „w polu” chorągiew, z rąk ministra spraw wojskowych, gen. Józefa Leśniewskiego odebrała delegacja oficerów, podoficerów i szeregowych. Do czasu powrotu pułku z wojny była ona przechowywana w dowództwie batalionu zapasowego. W 1921 roku, w dniu święta pułkowego, chorągiew została udekorowana odznaką ufundowaną przez obywateli Kutna i kutnowski Oddział Czerwonego Krzyża w postaci srebrnego pierścienia z herbem Kutna i odpowiednim napisem^[32]. W lipcu 1933 została przekazana do Muzeum Wojska Polskiego^[33].

26 czerwca 1933 roku na boisku sportowym „Piaski” w Kutnie Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi nową chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo ziemi łęczyckiej. Rodzicami chrzestnymi chorągwi byli: wojewoda łódzki Aleksander Hauke-Nowak i p. Maria Pajdakowa, żona starosty łęczyckiego dr Zygmunta Pajdaka^[34]. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[35]. W czasie Bitwy nad Bzurą, koło Iłowa sztandar został oddany na przechowanie miejscowemu rolnikowi i od tamtej pory ślad po nim zaginął.

22 grudnia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 37 pułku piechoty^[36]. Odznaka o wymiarach 43x43 mm ma kształt krzyża Orderu Virtuti Militari, którego ramiona emaliowane są w kolorze granatowym. Na krzyż nałożona jest tarcza herbowa Ziemi Łęczyckiej, na której wpisano inicjały „ZŁ”. Tarcza zwieńczona jest koroną. Na ramionach krzyża wpisano numer pułku i inicjały pułku „37 PP” oraz datę jego powstania „3 XI 1918”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym, emaliowana. Wykonawcami odznak byli: Paweł Bobkowicz i Bronisław Grabski, obaj z Łodzi^[37]. Podczas święta pułkowego 9 września 1931 odznaką pułkową wyróżniono oficerów oraz jednostki braterskie: 10 pułk piechoty, 18 pułk piechoty, 4 pułk artylerii polowej, 26 pułk artylerii polowej^[38].

Dowódcy pułku^[39][i]

 

• por. Leon Kazubski (ok. 7 – 30 XI 1918)
• płk Adam Jaroszewski (30 XI 1918 – 1 VII 1919)
• mjr Józef II Kuś (5 VII – 18 VIII 1919)
• płk Adam Jaroszewski (19 VIII – 9 IX 1919)
• mjr Józef II Kuś (10 IX 1919 – 2 I 1920)
• płk Adam Jaroszewski (3 I – 19 III 1920)
• kpt. Karol Koziarowski (20 III – 3 IV 1920)
• mjr Józef II Kuś (4 IV – 16 V 1920)
• kpt. Michał Remizowski (17 V – 6 VI 1920)
• mjr Józef II Kuś (7 – 13 VI 1920)
• ppłk Michał Remizowski (14 VIII 1920 – 16 III 1925)
• ppłk piech. Albin Skroczyński (p.o. 16 III – 3 V 1925)
• ppłk Julian Żaba (p.o. 4 V – 25 VII 1925)
• ppłk piech. Albin Skroczyński 26 VII – 9 X 1925)
• płk Edward Nowak (10 – 30 X 1925)
• ppłk piech. Albin Skroczyński (p.o. 16 III – 3 V 1925)
• mjr Stefan Lewicki (p.o. 31 X – 1 XII 1925)
• ppłk piech. Albin Skroczyński (p.o. 2 – 30 XII 1925)
• płk SG Władysław Bortnowski (31 XII 1925 – 19 VI 1926)
• ppłk piech. Albin Skroczyński (p.o. 20 VI – 7 IX 1926)
• płk piech. dr Jerzy Roman Trojanowski (8 IX 1926 – 31 XII 1930)
• mjr piech. Jan Palewicz (p.o. 1 – 15 I 1931)
• płk dypl. Józef Sas-Hoszowski (16 I 1931 – 2 IX 1937)
• ppłk dypl. Roman Umiastowski (3 IX 1937 – III 1939)
• ppłk piech. Stanisław Ignacy Kurcz (III – 19 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[j]

• ppłk piech. Wiktor Łapicki (10 VII 1922^[43] – 1923)
• ppłk piech. Julian Żaba (1924)
• ppłk piech. Albin Skroczyński (I 1925 – 24 VII 1928 → dowódca 64 pp)
• ppłk piech. Stanisław Trzebunia (24 VII 1928 – 12 III 1929 → komendant PKU Kutno^[k])
• ppłk piech. Józef II Kuś (12 III 1929 – 31 III 1930 → komendant PKU Równe^[44])
• mjr piech. Jan Palewicz (p.o. 31 III 1930^[44] – 23 III 1932 → praktyka poborowa w PKU Jarosław^[45][46])
• ppłk piech. Julian Dadlez (23 III 1932^[47] – 1937 → komendant PKU Rawa Ruska)
• ppłk piech. Stanisław Ignacy Kurcz (do III 1939 → dowódca 37 pp)

II zastępca(kwatermistrz)

• mjr Jan Władysław Smoter

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[48] oraz Muzeum Katyńskie^[49][l][m].

•  
  Tablica na budynku byłych koszar w Kutnie

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Mieczysław Adamowski: Początki 37 P. P. – listopad 1918 r. / Fragmenty wrażeń i epizody listopadowe. W: Jednodniówka 37 P. P.. Przemyśl: Zakład Graficzny D. O. K. Nr. X, 1929.
• Kazimierz Miński: Życiorysy nafciarzy. Kraków: Przemysł Naftowy, 1961, s. 446-447.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Adolf Kozubal: Zarys historji wojennej 37-go pułku piechoty Ziemi Łęczyckiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Piotr Aleksander Kukuła: Piechurzy kutnowskiego pułku. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1977.
• Tadeusz Kutrzeba, „Bitwa nad Bzurą” – Przyczynek do kampanii polsko-niemieckiej w obszarze Poznań – Warszawa we wrześniu 1939 r.; Czytelnik; Warszawa 1957;
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Eugeniusz Walczak: 37 pułk piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 7. Warszawa: Wydawnictwo Egross, 1991. ISBN 83-85253-21-1..
• Piotr, Jakub Paradowski, Wojewoda: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 26 Dywizja Piechoty Górskiej. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-618-5.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Hugo Zieliński: Oswobodzenie Przemyśla w listopadzie 1918 roku (Zarys). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.

• Historia i zdjęcia 37 Łęczyckiego Pułku Piechoty