Turówka wonna

Turówka wonna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	turówka
Gatunek	turówka wonna
	Nazwa systematyczna
	Hierochloë odorata (L.) P. Beauv.; Ess. Agrostogr. 62, 164. 1812
Synonimy
	Anthoxanthum nitens (Weber) Schouten & Veldkamp; H. odorata (L.) Wahlenb.; H. odorata Wahlenb.;
	Anthoxanthum nitens (Weber) Schouten & Veldkamp; H. odorata (L.) Wahlenb.; H. odorata Wahlenb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Turówka wonna, żubrówka (Hierochloë odorata) – gatunek trawy z rodziny wiechlinowatych. Występuje w północnej, środkowej i wschodniej Europie, w umiarkowanej strefie Azji i Ameryki Północnej. W Polsce spotykana na całym niżu, ale bardzo rzadko, w znacznym rozproszeniu. Wyróżnia się charakterystycznym słodkawym aromatem z nutą anyżu dzięki zawartości kumaryny (silnym zwłaszcza po zasuszeniu rośliny).

Morfologia

Pokrój: Za sprawą podziemnych rozłogów rośnie łanowo. Osiąga wysokość 10–60 cm.
Łodyga: Źdźbło gładkie lub słabo szorstkie do 2 mm grubości, podzielone na 2 lub 3 międzywęźla.
Liście: Równowąskie, pochwiaste, na pędach generatywnych skupione u podstawy źdźbła, z wyjątkiem bardzo krótkiego listka w górnej części pędu (zwanego flagowym). Pochwy liściowe długie i nagie. Języczek do 4 mm długości, spiczasty. Blaszka liściowa do 4 cm długości, szorstka na brzegu. Pędy wegetatywne ulistnione liśćmi osiągającymi 30 cm długości i 20 mm szerokości. Liście są słabo bruzdkowane, rzadko, krótko owłosione.
Kwiaty: Zebrane w owalne i połyskujące kłoski, tworzące luźną wiechę o długości 4–9 cm. Gałązki wiechy często rozpostarte, charakterystycznie są falisto pogięte. Kłoski osiągają do 5 mm długości.
Owoce: Drobne ziarniaki do 2 mm długości, jajowate.

Liście
Wiecha
Kwiaty

Biologia i ekologia

Bylina. Pędy nadziemne rozwijają się wczesną wiosną, po kwitnieniu przypadającym na miesiące od kwietnia do czerwca^[3], szybko zasychają. Rozmnaża się wegetatywnie przez podziemne rozłogi. Jest gatunkiem światłolubnym, ale znosi także częściowe ocienienie. Występuje w bardzo zróżnicowanych siedliskach: szuwarach, na wilgotnych łąkach, w zaroślach i na słonecznych zboczach oraz w murawach kserotermicznych, grądach i borach mieszanych^[3].

Liczba chromosomów: 2n = 28, w populacjach poliploidalnych 2n = 42, 56, 70.

Zagrożenia i ochrona

Głównym zagrożeniem dla gatunku jest masowy zbiór roślin do celów przemysłowych i leczniczych, a także osuszanie wilgotnych łąk. Od 1957 roku roślina jest objęta w Polsce ochroną gatunkową. W latach 1957–1983 znajdowała się pod ochroną częściową, następnie w latach 1983–2001 pod ochroną ścisłą, a od 2001 ponownie podlega ochronie częściowej^[4]^[5]^[6]. Status ochronny podtrzymany został przez Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[7]. Umieszczona jest na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016)^[8]^[9] w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia: VU).

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Rzadko stosowana w medycynie jako roślina lecznicza. W medycynie ludowej stosowana zewnętrznie w postaci naparów z ziela i wewnętrznie na dolegliwości układu pokarmowego.

Surowiec zielarski: ziele turówki (Herba Hierochloë). Zawiera kumarynę (ok. 0,6%), kwas kumarynowy, ferulowy i melilotowy.
Zbiór i suszenie: po wykształceniu w pełni 2-3 liści

^{[potrzebny przypis]}.

Roślina użytkowa

Wykorzystywana w przemyśle perfumeryjnym oraz do aromatyzowania napojów (najbardziej znanym przykładem jest wódka zwana Żubrówką).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-01-03] (ang.).
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 361. ISBN 83-7073-444-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

Marian Falkowski (red.): Trawy polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00593-8.
Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. 83-09-01261-6.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 83-7073-444-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-01-03] (ang.).

[mirkowa-3] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 361. ISBN 83-7073-444-8.

[rozp1957-4] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).

[rozp1983-5] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[rozp2001-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).

[rozp2014-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[redlist-8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]