Tadeusz Borowski

Tadeusz Borowski
Data i miejsce urodzenia	12 listopada 1922 ; Żytomierz
Data i miejsce śmierci	3 lipca 1951 ; Warszawa
Przyczyna śmierci	samobójstwo
Miejsce spoczynku	cmentarz Wojskowy na Powązkach
Zawód, zajęcie	pisarz, poeta, publicysta
Edukacja	Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w Warszawie
Partia	PZPR
Rodzice	Stanisław, Teofilia
Małżeństwo	Maria Borowska-Bayer
Dzieci	Małgorzata Borowska
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Grób Tadeusza Borowskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Tablica pamiątkowa przy ul. Kaliskiej 17 w Warszawie

Tablica pamiątkowa przy ul. Skaryszewskiej 4 w Warszawie

Tadeusz Borowski (ur. 12 listopada 1922 w Żytomierzu, zm. 3 lipca 1951 w Warszawie) – polski pisarz, poeta i publicysta. Należał do pokolenia Kolumbów.

Życiorys

Urodził się w Żytomierzu jako drugi syn Stanisława i Teofili Borowskich. W 1926 ojciec został aresztowany i wywieziony do łagru w rosyjskiej Karelii z powodu dawnej przynależności do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Cztery lata później matka podzieliła losy męża, została wywieziona na Syberię nad rzekę Jenisej. Dwaj mali chłopcy pozostali sami. Starszy – Juliusz – trafił do internatu, młodszy Tadeusz dostał się pod opiekę ciotki.

W 1932 Stanisław Borowski został wymieniony za więzionych w Polsce komunistów i znalazł się w Polsce. Dwaj chłopcy: czternastoletni wtedy Juliusz i dziesięcioletni Tadeusz wyruszyli w samodzielną podróż z Żytomierza przez Koziatyn, Kijów do Moskwy, skąd, zaopatrzeni w oficjalne papiery Czerwonego Krzyża, jechali dalej, do Polski. Prawie nieznany ojciec oczekiwał na synów przy granicy, w Baranowiczach. Matka przybyła do Polski dwa lata później, latem 1934.

Rodzina Borowskich osiedliła się w Warszawie. Tadeusz w 1940 ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego na tajnych kompletach, co zostało opisane w opowiadaniu Matura na Targowej. Studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Marię Rundo (wiele scen z tego okresu zostało włączonych do utworów opublikowanych po wojnie: opowiadania Pożegnania z Marią i szkicu Profesorowie i studenci). W czasie okupacji niemieckiej pracował jako magazynier w przedsiębiorstwie budowlanym Pędzich przy ul. Skaryszewskiej 4^[1]. Mieszkał wtedy w należących do przedsiębiorstwa barakach, znajdujących się obok obozu przejściowego przy ul. Skaryszewskiej 8^[1] (ulicę i obóz opisał potem w opowiadaniu Pożegnanie z Marią)^[2].

W okresie okupacji współpracował z miesięcznikiem „Droga”. Zadebiutował tomikiem Gdziekolwiek ziemia, wykonanym własnoręcznie techniką powielaczową w 1942. W wykonaniu tomiku pomagał mu przyjaciel Piotr Słonimski.

W 1943 został aresztowany w „kotle” i uwięziony na Pawiaku. Potem został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Otrzymał numer obozowy 119198. Kontynuował tam twórczość literacką, pisząc m.in. wiersze, piosenki i kolędy, a także listy do narzeczonej Marii, która również znajdowała się w oświęcimskim obozie. Obozowa rzeczywistość została opisana w opowiadaniu U nas, w Auschwitzu…, którego podstawą były wspomniane już listy do Marii Rundo. W sierpniu 1944 przewieziono go wraz z innymi więźniami do obozu w Dautmergen, filii obozu koncentracyjnego Natzweiler-Struthof, a potem do Dachau, w którego filii (KL München-Allach) 30 kwietnia 1945 został wyzwolony przez oddziały 7 Armii USA^[3]. Następnie został przeniesiony do obozu dla dipisów, w którym pozostawał do września 1945.

Po wojnie przebywał w Monachium. W maju 1946 wrócił do kraju. Współpracował z wieloma pismami. Był w awangardzie młodych bezkompromisowych twórców (był zaliczany do grupy „Pryszczatych”), wychwalających nowy ustrój. W tym czasie stał na czele sekcji literackiej Klubu Młodych Artystów i Naukowców^[4]. Brał udział w Kongresie w Obronie Pokoju we Wrocławiu w 1948, jako wicedyrektor biura prasowego i redaktor gazety kongresowej. Cztery lata po powrocie do Polski, jego twórczość zaowocowała Państwową Nagrodą Artystyczną.

W 1948 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)^[5].

W okresie od czerwca 1949 do marca 1950 przebywał w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie. Oficjalnie jako referent kulturalny, nieoficjalnie jako współpracownik wywiadu wojskowego. W 1950 za zbiór nowel i reportaży otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną III stopnia^[6].

26 czerwca 1951 urodziła mu się córka Małgorzata. Jeszcze 1 lipca Borowski odwiedził żonę w szpitalu, a dzień później trafił z objawami zatrucia do szpitala. Był w stanie zamroczenia gazem i środkami nasennymi. Zmarł 3 lipca 1951. Przyczyną śmierci było najprawdopodobniej samobójstwo. W spekulacjach na temat przyczyn tego kroku wymienia się z jednej strony rozczarowanie komunizmem (w tym czasie został zmuszony do złożenia samokrytyki^[7], w której dociekał, jak mogło w ogóle dojść do powstania opowiadań obozowych; zdaniem Agnieszki Szewczyk było to jego pierwsze, symboliczne samobójstwo^[4]) i depresję z powodu własnej roli w jego propagowaniu, a z drugiej strony nieszczęśliwy romans z Dżennet Połtorzycką^[8], w który się uwikłał właśnie, gdy rodziło mu się dziecko. Śmierć Borowskiego była wstrząsem dla współczesnych mu ludzi pióra, porównywanym do samobójstwa Majakowskiego 21 lat wcześniej. Legenda uczyniła z niego pierwszą ofiarę własnej komunistycznej przeszłości. Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 24A-tuje-1)^[9].

Na wniosek Ministra Kultury i Sztuki został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[10].

Twórczość

Tomiki:
- Gdziekolwiek ziemia... (1942)
- Arkusz poetycki nr 2 (1944)
Opowiadania:
- Byliśmy w Oświęcimiu (1946. z K. Olszewskim, J. Nel-Siedleckim)
- Pewien żołnierz. Opowieści szkolne (1947)
- Kamienny świat (1948)
- Pożegnanie z Marią
- Matura na Targowej
- Chłopiec z Biblią
- U nas w Auschwitzu
- Ludzie, którzy szli
- Dzień na Harmenzach
- Proszę państwa do gazu
- Śmierć powstańca
- Bitwa pod Grunwaldem
- Kamienny świat
- Opowiadania z książek i gazet
- Rozmowy

W kulturze popularnej

Został krytycznie i ironicznie sportretowany jako komunista przez Czesława Miłosza w eseju „Beta, czyli nieszczęśliwy kochanek” w tomie Zniewolony umysł^[11]. Antoni Halor i Józef Gębski w oparciu o prozę Borowskiego, z wykorzystaniem oryginalnych taśm filmowych z lat 1939–1945, zrealizowali wielokrotnie nagradzany film dokumentalny „Testament”.

Twórcą biografii Borowskiego Ucieczka z Kamiennego świata jest jego przyjaciel, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego Tadeusz Drewnowski. Był także edytorem Niedyskrecji pocztowych. Korespondencja Tadeusza Borowskiego.

Dwa wiersze Borowskiego, Licytacja i Pieśń, wykonywał do własnej muzyki Roman Kołakowski.

Na płycie „Sierpień” zespołu Fabryka wydanego w 2016 nakładem Narodowego Centrum Kultury znalazł się jeden utwór do tekstu Tadeusza Borowskiego – Pieśń (jako Nad nami noc)^[12].

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. Kaliskiej 17, w której w latach 1947–1951 mieszkał Tadeusz Borowski^[13].
Tablica pamiątkowa przy ul. Skaryszewskiej 4 w Warszawie, odsłonięta w 2019^[14].

Przypisy

↑ ^a ^b Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68. ISBN 978-83-951050-2-9.
↑ Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68−69. ISBN 978-83-951050-2-9.
↑ JoannaJ. Banaś JoannaJ., Ta książka usuwa fałszywą legendę obozu koncentracyjnego [online], wyborcza.pl, 2 września 2022 [dostęp 2024-01-13] .
↑ ^a ^b Paweł Gawlik „Od „wielkiej trwogi” do odbudowy”.
↑ Piotr Sarzyński, Maja Wolny, Kronika śmierci przedwczesnych, Warszawa 2000, s. 122.
↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-08].
↑ TadeuszT. Borowski TadeuszT., Rozmowy. Dla towarzyszy: Jerzego Andrzejewskiego i Wiktora Woroszylskiego, „Odrodzenie”, VII (8), 1950, s. 6, Cytat: Nie umiałem klasowo podzielić obozu, przeżywając, w gruncie rzeczy, nie wiedziałem, co przeżywam. Zabawiłem się w ciasny empiryzm, behavioryzm i jak to się tam nazywa. Miałem ambicję pokazywania prawdy, a skończyłem na obiektywnym przymierzu z ideologią faszystowską .
↑ TimothyT. Snyder TimothyT., The World of Tadeusz Borowski’s Auschwitz [online], The New York Review of Books [dostęp 2021-09-17] (ang.).
↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
↑ M.P. z 1951 r. nr 66, poz. 861 „za wybitną działalność publicystyczną i literacką”.
↑ Małgorzata Olszewska: Tadeusz Borowski – Życie i twórczość. Culture.pl, grudzień 2007. (pol.).
↑ Sierpień. [w:] Narodowe Centrum Kultury [on-line]. nck.pl. [dostęp 2017-01-29].
↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 111. ISBN 83-912463-4-5.
↑ Siekiera, motyka i dwie deski, oj, działo się, działo na Skaryszewskiej!. [w:] Rada Samorządu Mieszkańców Osiedla Kamionek [on-line]. 6 czerwca 2019. [dostęp 2023-02-25].

Bibliografia

Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Lawina i kamienie. Warszawa, 2006.

Linki zewnętrzne

Utwory Tadeusza Borowskiego w bibliotece Wolne Lektury.

[Dunin68-1] Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68. ISBN 978-83-951050-2-9.

[2] Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68−69. ISBN 978-83-951050-2-9.

[3] JoannaJ. Banaś JoannaJ., Ta książka usuwa fałszywą legendę obozu koncentracyjnego [online], wyborcza.pl, 2 września 2022 [dostęp 2024-01-13] .

[:0-4] Paweł Gawlik „Od „wielkiej trwogi” do odbudowy”.

[5] Piotr Sarzyński, Maja Wolny, Kronika śmierci przedwczesnych, Warszawa 2000, s. 122.

[6] Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-08].

[7] TadeuszT. Borowski TadeuszT., Rozmowy. Dla towarzyszy: Jerzego Andrzejewskiego i Wiktora Woroszylskiego, „Odrodzenie”, VII (8), 1950, s. 6, Cytat: Nie umiałem klasowo podzielić obozu, przeżywając, w gruncie rzeczy, nie wiedziałem, co przeżywam. Zabawiłem się w ciasny empiryzm, behavioryzm i jak to się tam nazywa. Miałem ambicję pokazywania prawdy, a skończyłem na obiektywnym przymierzu z ideologią faszystowską .

[8] TimothyT. Snyder TimothyT., The World of Tadeusz Borowski’s Auschwitz [online], The New York Review of Books [dostęp 2021-09-17] (ang.).

[9] Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.

[10] M.P. z 1951 r. nr 66, poz. 861 „za wybitną działalność publicystyczną i literacką”.

[Culture-11] Małgorzata Olszewska: Tadeusz Borowski – Życie i twórczość. Culture.pl, grudzień 2007. (pol.).

[12] Sierpień. [w:] Narodowe Centrum Kultury [on-line]. nck.pl. [dostęp 2017-01-29].

[13] Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 111. ISBN 83-912463-4-5.

[14] Siekiera, motyka i dwie deski, oj, działo się, działo na Skaryszewskiej!. [w:] Rada Samorządu Mieszkańców Osiedla Kamionek [on-line]. 6 czerwca 2019. [dostęp 2023-02-25].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]