Torzym

Torzym
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Torzymski rynek
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	sulęciński
Gmina	Torzym
Data założenia	XIV
Prawa miejskie	1375–1945 i od 1994
Burmistrz	Ewelina Niwald - Brzuśnian
Powierzchnia	9,11 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 2541; 278,9 os./km²
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	66-235
Tablice rejestracyjne	FSU
	Położenie na mapie Polski Torzym
	Położenie na mapie województwa lubuskiego Torzym
	Położenie na mapie powiatu sulęcińskiego Torzym
	Położenie na mapie gminy Torzym Torzym
	52°18′46″N 15°04′40″E/52,312778 15,077778
TERC (TERYT)	0807054
SIMC	0915484
	Urząd miejskiul. Wojska Polskiego 32; 66-235 Torzym
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Torzym (tuż po wojnie Toruń Lubuski^[2], niem. Sternberg) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, położone nad rzeką Ilanką i jeziorem Ilno. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Torzym. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.

Pod względem historycznym Torzym leży we wschodniej, prawobrzeżnej części dawnej ziemi lubuskiej^[3]^[4], określanej jako ziemia torzymska^[4]^[5]^[6].

Ośrodek usługowy dla rolnictwa i leśnictwa oraz wypoczynkowy; sanatorium. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Torzym liczył 2541 mieszkańców^[1].

Historia

Około połowy XIII wieku tereny te stały się własnością Konrada Sternberga, arcybiskupa magdeburskiego, który w latach 1266–1276 założył tu zamek. Pierwsza pisemna wzmianka o grodzie Sternberg pochodzi jednak dopiero z 1300 roku. Od 1313 roku jej nazwa odnosiła się także do całego obszaru Brandenburgii na wschód od Odry. Władztwo polskie sięgnęło tu ponownie w trakcie wojny o przynależność ziemi lubuskiej po 1319, w 1321 sięgnęły tu granice księstwa głogowskiego^[7]. Od 1373 do 1415 miasto znajdowało się pod panowaniem Korony Czeskiej. Około 1375 roku osada nad brzegiem jeziora Ilno uzyskała prawa miejskie. Od XV wieku brak informacji o zamku Sternberg. Prawdopodobnie znajdował się on nad Ilanką, około 3 km na północny zachód od miasta. W 1506 roku do Torzymia dotarła wyprawa zbrojna zorganizowana przez księcia głogowskiego i przyszłego króla Polski Zygmunta I Starego i elektora brandenburskiego Joachima, skierowana przeciw rycerzom–rozbójnikom. Zniszczono wówczas doszczętnie zamek, który nigdy potem nie został już odbudowany. W dalszym ciągu rozwijało się jednak miasto, dzieląc wraz z okolicą wzloty i upadki w trakcie kolejnych dziesięcioleci. Związane są one z okresami dobrej koniunktury gospodarczej z jednej strony, z drugiej zaś z licznymi wojnami, najazdami oraz pożarami drewnianej głównie zabudowy.

W miejscowości znajdowało się wiele majątków rycerskich, do których należało pięć folwarków i trzy młyny nad Ilanką. Ze względu na niską żyzność okolicznych gleb, większą rolę odgrywała hodowla bydła. W szczególności chodziło o handel bydłem, który rozsławił miasto. Rocznie w Sternbergu odbywały się trzy targi bydła. Korzystne położenie przy drodze łączącej Frankfurt z Poznaniem pozwoliło na powstanie tu browaru i gorzelni.

Około 1800 roku Sternberg nie posiadał murów miejskich, był tylko ogrodzony. W 1834 roku powstał kościół według projektu Schinkla (obecny kościół parafialny). W 1869 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe (linia z Frankfurtu do Poznania). W latach 1818–1873 miasto Sternberg należało do powiatu o tej samej nazwie, jednak nigdy nie było jego siedzibą. Od momentu podziału powiatu do 1945 roku miejscowość przynależała do powiatu Oststernberg.

Po I wojnie światowej Sternberg stał się miejscowością sanatoryjną. Zniszczenia II wojny światowej (nawet do ok. 85%) spowodowały, że miejscowość wraz z przyłączeniem do Polski w 1945 r. utraciła prawa miejskie. Wysiedlono także jej dotychczasowych, niemieckojęzycznych mieszkańców. Zamiast dotychczasowej nazwy Sternberg administracja polska używała początkowo określenia Toruń Lubuski, jednak ostatecznie jako oficjalną przyjęto formę Torzym. W latach 1951–1953 w Torzymiu stacjonował sztab 19 Dywizji Zmechanizowanej Wojska Polskiego.

Osada została ponownie podniesiona do rangi miasta w 1994 r.

Demografia

Źródło:^[8]

Piramida wieku mieszkańców Torzymia w 2014 roku^[9].

Ludzie związani z Torzymiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Torzymiem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Torzymiu.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[10]:

kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, z początku XIX wieku, 1831 roku
dom, pl. Kościuszki 4, z początku XIX wieku

inne zabytki:

cmentarz żydowski
kamieniczki z końca XIX i początku XX wieku

Wspólnoty wyznaniowe

Sport i rekreacja

Swoją siedzibę ma tu Miejski Klub Sportowy „Toroma” Torzym, założony w roku 1962, grający obecnie w gorzowskiej klasie okręgowej. Charakterystyczne barwy zespołu: żółto-zielono-niebieskie^[11]. Klub domowe mecze rozgrywa na Stadionie Miejskim o pojemności 600 widzów.

W mieście znajdują się zespoły zieleni miejskiej.

Transport

Transport drogowy

Na północ od miasta zlokalizowany jest węzeł Torzym w ciągu autostrady A2 (E30). Przez miasto przebiega droga krajowa nr 92 oraz droga wojewódzka nr 138 Sulęcin – Torzym – Gubin^[12].

Transport kolejowy

W Torzymiu znajduje się przystanek kolejowy Torzym (na linii kolejowej nr 3 Warszawa – Frankfurt nad Odrą).

Przypisy

↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .
↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
↑ Ziemia lubuska. Studia nad tożsamością regionu, red. Andrzej Toczewski, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 2004, ISBN 83-88426-26-5, s. 88.
↑ ^a ^b Torzym, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-12] [zarchiwizowane z adresu] .
↑ Historia Gminy. torzym.pl. [dostęp 2021-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski, Leksykon miast polskich, MUZA SA, Warszawa 1998, ISBN 83-7079-926-4, s. 918.
↑ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 489
↑ Ludność Torzymia w latach 1875–1939. [dostęp 2015-01-20]. (niem.).
↑ Torzym w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 69. [dostęp 2013-02-14].
↑ 90minut.pl: Skarb – Toroma Torzym. [dostęp 2015-04-13]. (pol.).
↑ Pojezierze Lubuskie. Mapa turystyczna 1:120 000. Zakł. Kartogr. Sygnatura, Zielona Góra. 2007. ISBN 978-83-7499-100-1.

Linki zewnętrzne

[populacja2019-1] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .

[2] Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945

[3] Ziemia lubuska. Studia nad tożsamością regionu, red. Andrzej Toczewski, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 2004, ISBN 83-88426-26-5, s. 88.

[r1-4] Torzym, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-12] [zarchiwizowane z adresu] .

[5] Historia Gminy. torzym.pl. [dostęp 2021-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).

[6] Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski, Leksykon miast polskich, MUZA SA, Warszawa 1998, ISBN 83-7079-926-4, s. 918.

[7] Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 489

[8] Ludność Torzymia w latach 1875–1939. [dostęp 2015-01-20]. (niem.).

[populacja2016-9] Torzym w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[10] Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 69. [dostęp 2013-02-14].

[11] 90minut.pl: Skarb – Toroma Torzym. [dostęp 2015-04-13]. (pol.).

[12] Pojezierze Lubuskie. Mapa turystyczna 1:120 000. Zakł. Kartogr. Sygnatura, Zielona Góra. 2007. ISBN 978-83-7499-100-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Miasto	Torzym
Wsie	Bargów Bielice Bobrówko Boczów Debrznica Drzewce Garbicz Gądków Mały Gądków Wielki Grabów Koryta Kownaty Lubin Lubów Mierczany Pniów Prześlice Tarnawa Rzepińska Walewice Wystok
Kolonia	Drzewce
Osady	Jelenie Pole Rożnówka
Osada leśna	Góry
Części miasta	Łaszewo Leśna Osiny Poręby Sulęcińska Kolonia Świebodzińska Kolonia
Osada wsi	Rojek

Miasta	Lubniewice Sulęcin Torzym
Gminy miejsko-wiejskie	Lubniewice Sulęcin Torzym
Gminy wiejskie	Krzeszyce Słońsk

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (1946–50) woj. zielonogórskie (1950–75)
Miasta	Lubniewica (1945) Ośno Lubuskie (← 1955–75) Sulęcin (Cielęcin) (1945–75) Słońsk (1945) Toruń Lubuski (1945)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Kołczyn (1945–54) Krzeszyce (1945–54, 1973–75) Lemierzyce (Lubomierzyce) (1945–46) Lubniewice (Lubniewica) (1945–54, 1973–75) Łagów (1945–54) Ośno (Lubuskie) (1973–75) Słońsk (1945–54, 1973–75) Sulęcin (Cielęcin) (1945–54, 1973–75) Torzym (Toruń Lubuski) (1945–54, 1973–75) Wielowieś (1945–53)
Gromady (1954–72)	Głuchowo (1954–61) Kołczyn (1954–72) Krępiny (1954–61) Krzeszyce (1954–72) Lemierzyce (1954–61) Lubniewice (1954–72) Łagów (1954 →) Miechów (1954–57) Ostrów (1954–57) Ośno Lubuskie (1958–75) Słońsk (1954–72) Smogóry (1954–57) Sulęcin (1958–75) Torzym (1954–72) Trzebów (1954–57) Trzemeszno (Lubuskie) (1954–72)
Legenda	* 1945–46 jako powiat cielęciński

Miasta na prawach powiatu	Gorzów Wielkopolski Zielona Góra
Miasta powiatowe	Krosno Odrzańskie Międzyrzecz Nowa Sól Słubice Strzelce Krajeńskie Sulęcin Świebodzin Wschowa Żagań Żary
Miasta gminne	Babimost Brody Bytom Odrzański Cybinka Czerwieńsk Dobiegniew Drezdenko Gozdnica Gubin Iłowa Jasień Kargowa Kostrzyn nad Odrą Kożuchów Lubniewice Lubsko Łęknica Małomice Nowe Miasteczko Nowogród Bobrzański Ośno Lubuskie Otyń Rzepin Skwierzyna Sława Sulechów Szlichtyngowa Szprotawa Torzym Trzciel Witnica Zbąszynek