Rudolf Vrba

Rudolf Vrba, wcześniej Walter Rosenberg (ur. 11 września 1924 w Topolczanach, zm. 27 marca 2006 w Vancouver) – profesor farmakologii na Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej. Z pochodzenia słowacki Żyd^[1].

Jako nastolatek w 1942 został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, w okupowanej^[2] przez Niemców Polsce. Zasłynął z ucieczki z obozu w kwietniu 1944 oraz ze współautorstwa szczegółowego raportu na temat masowych morderstw, które miały tam miejsce^[3]. Wydaniu tego raportu w Szwajcarii zawdzięcza się zatrzymanie masowej deportacji węgierskich Żydów do Auschwitz w lipcu 1944, co ocaliło ponad 200 000 istnień ludzkich^[4][5].

W kwietniu 1944 trzy tygodnie po wkroczeniu wojsk niemieckich na Węgry, Vrba razem z kolegą Alfrédem Wetzlerem(inne języki) uciekli z Auschwitz. Było to krótko przed rozpoczęciem przez SS masowych deportacji ludności żydowskiej z Węgier do obozu.

Po przybyciu na Słowację 24 kwietnia 1944, mężczyźni przekazali urzędnikom żydowskim informacje, które stały się znane jako raport Vrba–Wetzler. Raport mówił między innymi o tym, że przewiezieni do Auschwitz zostali zagazowani, a nie „przesiedleni”, jak utrzymywali Niemcy^[6].

Minęło kilka tygodni, zanim raport został rozpowszechniony wystarczająco szeroko, by zwrócić uwagę rządów. Masowe transporty węgierskich Żydów do Auschwitz rozpoczęły się 15 maja 1944, w tempie 12 000 osób dziennie^[7]. Większość trafiała prosto do komór gazowych^[8][9].

Od końca czerwca do lipca 1944 materiały z raportu Vrba – Wetzler pojawiały się w gazetach i audycjach radiowych w Stanach Zjednoczonych i Europie, szczególnie w Szwajcarii, gdzie zostały wydane przez George’a Mantella, zachęcając światowych liderów do apelowania do węgierskiego regenta Miklósa Horthyego o zatrzymanie deportacji^[10].

2 lipca siły amerykańskie i brytyjskie zbombardowały Budapeszt, a 6 lipca, starając się o suwerenność, Horthy zarządził zakończenie deportacji. Do tego czasu ponad 434 000 węgierskich Żydów zostało „deportowanych” w 147 pociągach – prawie cała ludność żydowska z węgierskiej wsi – ale kolejne 200 000 w Budapeszcie zostało uratowanych^[2].

Kiedy Rada ds. Uchodźców Wojennych w USA opublikowała raport Vrba–Wetzler ze znacznym opóźnieniem w listopadzie 1944, „New York Herald Tribune(inne języki)” określił go jako „najbardziej szokujący dokument wydany kiedykolwiek przez agencję rządową Stanów Zjednoczonych”^[11]. Pomimo iż sprawa ludobójstwa odbywającego się na terenie Auschwitz była już poruszana w raportach uciekinierów narodowości między innymi polskiej, historyk Miroslav Kárný(inne języki) uznał, że jest wyjątkowy ze względu na „bezkompromisową szczegółowość”^[12].

Po wojnie Vrba studiował chemię i biologię na Uniwersytecie Karola w Pradze, gdzie napisał pracę o metabolizmie kwasu masłowego, pracował jako biochemik także w Anglii oraz w Kanadzie^[4][5].

Vrba do końca życia argumentował, że gdyby raport został szeroko rozpowszechniony wcześniej, „deportowani” mogliby odmówić wejścia do wagonów, a przynajmniej, że ich panika zakłóciłaby transport^[8][9].

Vrba zmarł na raka, w wieku 81 lat, 27 marca 2006 w szpitalu w Vancouver^[13]. Przeżyła go jego pierwsza żona – Gerta Vrbová, jego druga żona – Robin Vrba, jego córka – Zuza Vrbová Jackson i jego wnuki, Hannah i Jan^[13][14][15]. Wcześniej od niego, w 1982 r., zmarła jego starsza córka – dr Helena Vrbova, podczas projektu badawczego dotyczącego malarii w Papui-Nowej Gwinei^[16]. Robin Vrba podarowała dokumenty Vrby do Biblioteki Prezydenckiej i Muzeum Franklina D. Roosevelta w Nowym Jorku^[17].

• (1998). „Science and the Holocaust”, Focus, University of Haifa (edytowana wersja przemówienia Vrby po otrzymaniu honorowego doktoratu).
  • (1997). „The Preparations for the Holocaust In Hungary: An Eyewitness Account”, in Randolph L. Braham(inne języki), Attila Pok (eds.). The Holocaust in Hungary. Fifty years later. New York: Columbia University Press, 227–285.
  • (1998). „The Preparations for the Holocaust In Hungary: An Eyewitness Account”, in Randolph L. Braham(inne języki), Attila Pok (eds.). The Holocaust in Hungary. Fifty years later. New York: Columbia University Press, 227–285.
• (1996). „Die mißachtete Warnung. Betrachtungen über den Auschwitz-Bericht von 1944”. Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, 44(1), 1–24.
• (1992). „Personal Memories of Actions of SS-Doctors of Medicine in Auschwitz I and Auschwitz II (Birkenau)”, in Charles G. Roland et al. (eds.). Medical Science without Compassion, Past and Present. Hamburg: Stiftung für Sozialgeschichte des 20. Jahrhunderts.
• (1989). „The Role of Holocaust in German Economy and Military Strategy During 1941–1945”, Appendix VII in I Escaped from Auschwitz, 431–440.
• (1966). „Footnote to the Auschwitz Report”, Jewish Currents, 20(3), 27.
• (1963) with Alan Bestic. I Cannot Forgive. London: Sidgwick and Jackson.
  • (1964) with Alan Bestic. Factory of Death. London: Transworld Publishers.
  • (1989) with Alan Bestic. 44070: The Conspiracy of the Twentieth Century. Bellingham, WA: Star & Cross Publishing House.
  • (2002). I Escaped from Auschwitz. London: Robson Books.

• (1975) with E. Alpert; K.J. Isselbacher. „Carcinoembryonic antigen: evidence for multiple antigenic determinants and isoantigens”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 72(11), November 1975, 4602–4606.
• (1974) with A. Winter; L. N. Epps. „Assimilation of glucose carbon in vivo by salivary gland and tumor”. American Journal of Physiology, 226(6), June 1974, 1424–1427.
• (1972) with A. Winter. „Movement of (U- 14 C)glucose carbon into and subsequent release from lipids and high-molecular-weight constituents of rat brain, liver, and heart in vivo”. Canadian Journal of Biochemistry(inne języki), 50(1), January 1972, 91–105.
• (1970) with Wendy Cannon. „Molecular weights and metabolism of rat brain proteins”. Biochemical Journal, 116(4), February 1970, 745–753.
• (1968) with Wendy Cannon. „Gel filtration of [U-14C]glucose-labelled high-speed supernatants of rat brains”. Journal of Biochemistry, 109(3), September 1968, 30P.
• (1967). „Assimilation of glucose carbon in subcellular rat brain particles in vivo and the problems of axoplasmic flow”. Journal of Biochemistry, 105(3), December 1967, 927–936.
• (1966). „Effects of insulin-induced hypoglycaemia on the fate of glucose carbon atoms in the mouse”. Journal of Biochemistry, 99(2), May 1966, 367–380.
• (1964). „Utilization of glucose carbon in vivo in the mouse”. Nature, 202, 18 April 1964, 247–249.
• (1963) with H. S. Bachelard; J. Krawcynski. „Interrelationship between glucose utilization of brain and heart”. Nature, 197, 2 March 1963, 869–870.
• (1962) with H. S. Bachelard, et al. „Effect of reserpine on the heart”. The Lancet, 2(7269), 22 December 1962, 1330–1331.
• (1962) with M. K. Gaitonde; D. Richter. „The conversion of the glucose carbon into protein in the brain and other organs of the rat”. Journal of Neurochemistry(inne języki), 9(5), September 1962, 465–475.
• (1962). „Glucose metabolism in rat brain in vivo”. Nature, 195 (4842), August 1962, 663–665.
• (1961) with Kunjlata Kothary. „The release of ammonia from rat brain proteins during acid hydrolysis”. Journal of Neurochemistry, 8(1), October 1961, 65–71.
• (1959) with Jaroslava Folbergrova. „Observations on endogenous metabolism in brain in vitro and in vivo”. Journal of Neurochemistry 4(4), October 1959, 338–349.
• (1958) with Jaroslava Folbergrova. „Endogenous Metabolism in Brain Cortex Slices”. Nature, 182, 26 July 1958, 237–238.
• (1957) with Jaroslava Folbergrova; V. Kanturek. „Ammonia Formation in Brain Cortex Slices”. Nature, 179(4557), March 1957, 470–471.
• (1956). „On the participation of ammonia in cerebral metabolism and function”. Review of Czechoslovak Medicine, 3(2), 81–106.
• (1955). „Significance of glutamic acid in metabolic processes in the rat brain during physical exercise”. Nature, 176(4496), 31 December 1955, 1258–1261.
• (1955). „A source of ammonia and changes of protein structure in the rat brain during physical exertion”. Nature, 176(4472), 16 July 1955, 117–118.
• (1955). „Effect of physical stress on metabolic function of the brain. III. Formation of ammonia and structure of proteins in the brain”. Chekhoslovatskaia Fiziologila., 4(4), 397–408 (in German).
• (1954) with Arnošt Kleinzeller; Jiři Málek. Manometrické metody a jejich použití v biologii a biochemii. Prague: Státní Zdravotnické Nakladatelství („State Health Publishing”).

W 1998 Uniwersytet w Hajfie, z inicjatywy Ruth Linn, przyznał Vrbie przy wsparciu Jehudy Bauera^[18] doktorat honoris causa^[19]. Vrba został odznaczony Czechosłowackim Medalem za Waleczność, Orderem Słowackiego Powstania Narodowego (klasa 2) oraz Medalem Honoru Czechosłowackich Partyzantów, za udział w Słowackim Powstaniu Narodowym^[20]. W 2007 otrzymał od rządu słowackiego Order Białego Podwójnego Krzyża, 1. klasy^[21].

W 1992 r. brytyjski historyk Martin Gilbert poparł nieudaną kampanię, aby Vrba otrzymał Order Kanady. Kampania była wspierana przez Irwina Cotlera(inne języki), byłego prokuratora generalnego Kanady, który w tym czasie był profesorem prawa na Uniwersytecie McGill^[a]. Podobnie Bauer bezskutecznie wtedy proponował przyznanie Vrbie doktoratu honoris causa Uniwersytetu Hebrajskiego^[18] (Vrba uzyskał to wyróżnienie w 1998 r.).

• Randolph L.R.L. Braham Randolph L.R.L., The Politics of Genocide: The Holocaust in Hungary, New York: Columbia University Press, 2016, ISBN 978-0880337113 .
• MichaelM. Fleming MichaelM., Auschwitz, the Allies and Censorship of the Holocaust, Cambridge: Cambridge University Press, 2014 .
• RaulR. Hilberg RaulR., The Destruction of the European Jews, t. III, New Haven and London: Yale University Press, 2003 .
• MiroslavM. Kárný MiroslavM., The Vrba and Wetzler Report, [w:] MichaelM. Berenbaum, IsraelI. Gutman (red.), Anatomy of the Auschwitz Death Camp, Bloomington: Indiana University Press, 1998, 553–564 .
• DavidD. Kranzler DavidD., The Man Who Stopped the Trains to Auschwitz: George Mantello, El Salvador, and Switzerland’s Finest Hour, Syracuse: Syracuse University Press, 2000 .
• RuthR. Linn RuthR., Escaping Auschwitz. A Culture of Forgetting, New York: Cornell University Press, 2004 .
• Rudolf Vrba, [w:] SandraS. Martin SandraS., Working the Dead Beat: 50 Lives that Changed Canada, Toronto: House of Anansi Press, 2012, 390–395 .
• HenrykH. Świebocki HenrykH. (red.), London has been informed ... Reports by Auschwitz Escapees, Oświęcim: Auschwitz-Birkenau State Museum, 2002, ISBN 83-88526-20-0 .
• RudolfR. Vrba RudolfR., I Escaped from Auschwitz, Fort Lee, NJ: Barricade Books, 2002, ISBN 9-78-1569-802328 .

• Raport Vrby i Wetzlera (ang.)