Siergiej Prokofjew

Siergiej Prokofjew

Серге́й Сергеевич Проко́фьев

Imię i nazwisko	Siergiej Siergiejewicz Prokofjew
Data i miejsce urodzenia	23 kwietnia 1891 Soncowka k. Kurachowa
Pochodzenie	rosyjskie
Data i miejsce śmierci	5 marca 1953 Moskwa
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna, muzyka neoromantyczna
Zawód	kompozytor, pianista, dyrygent
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Siergiej Siergiejewicz Prokofjew (ros. Серге́й Сергеевич Проко́фьев, w formie spolszczonej Sergiusz Prokofiew, Siergiej Prokofiew; ur. 11 kwietnia^?/23 kwietnia 1891 w Soncowce k. Kurachowa, w Imperium Rosyjskim, zm. 5 marca 1953 w Moskwie, ZSRR) – rosyjski (radziecki) kompozytor, pianista-wirtuoz oraz dyrygent, jeden z najważniejszych twórców awangardy pierwszej połowy XX w. Współtworzył różne nurty modernizmu, w tym futuryzm, ekspresjonizm, prymitywizm i neoklasycyzm (uważany za inicjatora ostatniego z tych kierunków w I Symfonii D-dur „Klasycznej”, op. 25, 1917), zachowując przy tym oryginalność i idiomatyczność stylu.

Prokofjew jest autorem szerokiego i różnorodnego repertuaru, obejmującego większość klasycznych form i gatunków: muzyki operowej, baletowej, kantat, oratoriów, muzyki symfonicznej (symfonii, koncertów na fortepian, skrzypce, wiolonczelę, suit, sinfoniett, uwertur i in.), kameralnej (m.in. kwartetów smyczkowych, pieśni, sonat), utworów na fortepian solo (m.in. 9 sonat, Visions fugitives, op. 22), muzyki scenicznej i filmowej, a także transkrypcji.

Popularność zawdzięcza przede wszystkim Symfonii klasycznej, bajce symfonicznej Piotruś i wilk, III koncertowi fortepianowemu C-dur, baletom Romeo i Julia oraz Kopciuszek, suicie Porucznik Kiże oraz muzyce do filmów Siergieja Eisensteina.

Z muzyką Prokofjew zapoznał się w domu rodzinnym dzięki matce, która udzielała mu pierwszych lekcji gry na fortepianie gdy miał 5 lat. Pierwsze próby kompozytorskie – walce, marsze, dwie opery: Olbrzym i Na bezludnych wyspach, zwróciły uwagę Siergieja Taniejewa. Za jego namową Prokofjew rozpoczął w 1902 roku naukę muzyki (harmonia i kompozycja) u Reinholda Glière’a. Po dwóch latach wstąpił do konserwatorium petersburskiego (harmonia i kontrapunkt – Anatolij Ladow, orkiestracja – Nikołaj Rimski-Korsakow, dyrygentura – N. Czeriepnin, fortepian – Anna Jesipowa). W 1908 wziął po raz pierwszy udział w „Wieczorach muzyki współczesnej” S. Diagilewa. W 1914 roku Prokofjew ukończył konserwatorium jako świetny pianista i kompozytor, odznaczony pierwszą nagrodą za I Koncert fortepianowy. W 1918 roku opuścił kraj, udając się najpierw do Ameryki, później do Francji^[1]. Szybko zdobył sławę znakomitego pianisty-wirtuoza i niezwykle oryginalnego kompozytora. W Paryżu nawiązał współpracę z Siergiejem Diagilewem. Pisał dla niego balety: Syn marnotrawny, Nad Dnieprem, Stalowy krok. Tutaj związany był z bardzo kosmopolityczną grupą Triton (obok Milhauda, Honeggera, Poulenca i Martinů). W 1936 roku powrócił na stałe do Rosji, gdzie prócz pracy kompozytorskiej zajmował się pedagogiką, prowadząc klasę kompozycji w Konserwatorium w Moskwie.

W całej twórczości Prokofjewa zaobserwować można charakterystyczne dla jego stylu cechy: ogólna antyromantyczność, nieustępliwość rytmiki (często ostinatowej), gwałtowna dynamiczność, liryzm, humorystyczne w intencjach cytowanie znanych zwrotów melodyczno-harmonicznych, uchwytność melodyki, pikanteria harmoniczna i kolorystyczna, ogólna przejrzystość założeń i mistrzowska precyzja ich realizacji.

On sam tak charakteryzował przemiany w swojej muzyce:

Zmarł 5 marca 1953. Tego samego dnia zmarł również przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin. Zgon Stalina skupił na sobie uwagę całego narodu, w związku z czym śmierć kompozytora była nieomalże niezauważona, a państwowe uroczystości żałobne uniemożliwiały przeprowadzenie pogrzebu Prokofjewa. Zbieg tych dwóch wydarzeń stał się także tematem anegdoty, związanej z osobą dyrygenta Grzegorza Fitelberga, dyrektora Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia – dzień po śmierci Stalina i Prokofjewa Fitelberg po przyjściu na próbę orkiestry miał wygłosić mowę ku pamięci wielkiego kompozytora i poprosił o minutę ciszy. Następnie zwrócił się do koncertmistrza Władysława Wochniaka: Władziu, czy to prawda, że umarł Stalin?^[3].

Był dwukrotnie żonaty: z Liną Luberą (od 1923), z którą miał dwóch synów, Światosława i Olega, oraz Mirą Mendelson (od 1948), która była jego partnerką od wielu lat w czasie trwania związku małżeńskiego z Liną Luberą.

Jego pierwsza żona, Lina, założyła w 1983 Fundację im. S. Prokofjewa (The Serge Prokofiev Foundation), która w 1994 otrzymała siedzibę w Goldsmiths’ College przy Uniwersytecie Londyńskim. Jej celem jest zbieranie środków finansowych na badania twórczości Prokofjewa, a także gromadzenie rękopisów i pamiątek oraz popularyzacja dzieł kompozytora. W latach 2001–2004 funkcjonowało Stowarzyszenie im. Siergieja Prokofjewa (The Serge Prokofiev Association), założone przez Fundację, które wydawało czasopismo Three Oranges oraz kierowało inicjatywą Prokofiev 2003 na 50-lecie śmierci kompozytora. Po rozwiązaniu Stowarzyszenia zadanie wydawania czasopisma przejęła Fundacja^[4].

• Gracz, op. 24 (1915–1916)
• Miłość do trzech pomarańczy, op. 33 (1919)
• Ognisty anioł, op. 37 (1919–1927)
• Siemion Kotko, op. 81 (1939)
• Zaręczyny w klasztorze, op. 86 (1940)
• Wojna i pokój, op. 91 (1941–1942)
• Opowieść o prawdziwym człowieku (1948, Kijów 1961)

• Błazen (Bajka o błaźnie, co siedmiu błaznów przechytrzył), op. 21 (1915–1920)
• Stalowy krok, op. 41 (1925)
• Syn marnotrawny, op. 46 (1928)
• Nad Dnieprem, op. 51 (1930)
• Romeo i Julia, op. 64 (1935–1936)
• Kopciuszek, op. 87 (1940–1944)
• Baśń o kamiennym kwiecie, op. 118 (1948–1950)

• I symfonia D-dur „Klasyczna”, op. 25 (1916–1917)
• II symfonia d-moll, op. 40 (1924)
• III symfonia c-moll, op. 44 (1928)
• IV symfonia C-dur, op. 47 (1930), ponownie zredagowana w 1947 r. jako op. 112
• V symfonia B-dur, op. 100 (1944)
• VI symfonia es-moll, op. 111 (1945–1947)
• VII symfonia cis-moll, op. 131 (1951–1952)

• fortepianowe
  • I koncert fortepianowy Des-dur, op. 10 (1911–1912)
  • II koncert fortepianowy g-moll, op. 16 (1913), ponownie zredagowany w 1923 r. jeden z najtrudniejszych koncertów fortepianowych
  • III koncert fortepianowy C-dur, op. 26 (1917–1921)
  • IV koncert fortepianowy B-dur (na lewą rękę), op. 53 (1931)
  • V koncert fortepianowy G-dur, op. 55 (1932)
• skrzypcowe
  • I koncert skrzypcowy D-dur, op. 19 (1916–1917)
  • II koncert skrzypcowy g-moll, op. 63 (1935)
• wiolonczelowe
  • Symfonia-koncert e-moll na wiolonczelę i orkiestrę, op. 125 (1950–1952); w pierwszej redakcji jako I Koncert wiolonczelowy e-moll op. 58
  • Concertino g-moll na wiolonczelę i orkiestrę, op. 132 (1952)

• Jesienny szkic, op. 8 (1910–1914–1934)
• Suita scytyjska na wielką orkiestrę symfoniczną, op. 20, mniej znana jako Ała i Łołłij (1915)
• Suita symfoniczna z baletu „Błazen”, op. 21bis (1922)
• Suita symfoniczna z opery „Miłość do trzech pomarańczy”, op. 33bis (1924)
• Suita symfoniczna z baletu „Nad Dnieprem”, op. 51bis (1933)
• Suita symfoniczna z filmu „Porucznik Kiże”, op. 60 (1933–1934)
• I suita symfoniczna z baletu „Romeo i Julia”, op. 64bis (1936)
• II suita symfoniczna z baletu „Romeo i Julia”, op. 64ter (1936)
• Piotruś i wilk, op. 67 (1936), bajka symfoniczna dla dzieci na głos recytujący i wielką orkiestrę symfoniczną
• III suita symfoniczna z baletu „Romeo i Julia”, op. 101 (1946)
• I suita symfoniczna z baletu „Kopciuszek”, op. 107 (1946)
• II suita symfoniczna z baletu „Kopciuszek”, op. 108 (1946)
• III suita symfoniczna z baletu „Kopciuszek”, op. 109 (1946)

• Uwertura żydowska na klarnet, fortepian i kwartet smyczkowy, op. 34 (1919)
• Kwintet g-moll na obój, klarnet, skrzypce, altówkę i kontrabas, op. 39 (1924)
• Sonata C-dur na dwoje skrzypiec, op. 56 (1932)
• I sonata f-moll na skrzypce i fortepian, op. 80 (1938–1946)
• Sonata D-dur na flet i fortepian, op. 94 (1943)
• II sonata D-dur na skrzypce i fortepian, op. 94bis (1944), transkrypcja Sonaty fletowej
• Sonata C-dur na wiolonczelę i fortepian, op. 119 (1949)

• sonaty:
  • I sonata f-moll, op. 1 (1909)
  • II sonata d-moll, op. 14 (1912)
  • III sonata a-moll „Ze starych zeszytów”, op. 28 (1917)
  • IV sonata c-moll „Ze starych zeszytów”, op. 29 (1917)
  • V sonata C-dur, op. 38 (1923)
  • VI sonata A-dur „Wojenna”, op. 82 (1939–1940)
  • VII sonata B-dur „Wojenna”, op. 83 (1939–1942)
  • VIII sonata B-dur „Wojenna”, op. 84 (1939–1944)
  • IX sonata C-dur, op. 103 (1947)
• inne:
  • Podszepty diabelskie, op. 4/4 (1910–1912)
  • Toccata d-moll, op. 11 (1912)
  • Sarkazmy, op. 17 (1912–1914), 5 utworów
  • Wizje ulotne (Visions fugitives), op. 22 (1915–1917), 20 utworów
  • Bajki starej babuni, op. 31 (1918), 4 utwory
  • Sonatina pastoralna, op. 59/3 (1934)
  • Muzyka dziecięca op. 65
  • liczne transkrypcje fragmentów baletów i oper, m.in.: Miłość do trzech pomarańczy, Romeo i Julia, Kopciuszek, Wojna i pokój

• Ich siedmiu, op. 30 (1917), kantata na tenor dramatyczny, chór i orkiestrę (sł. K. Balmont)
• Kantata na XX-lecie Października, op. 74 (1936–1937) na 2 chóry, orkiestrę symfoniczną, orkiestrę wojskową, orkiestrę akordeonów i perkusję, do tekstów K. Marksa, W. Lenina i J. Stalina
• Aleksander Newski, op. 78 (1938–1939), kantata na mezzosopran, chór i orkiestrę, słowa W. Łukowski i S. Prokofjew
• Zdrawica, op. 85 (1939), kantata na chór i orkiestrę

• Porucznik Kiże (niezrealizowany)
• Dama Pikowa (niezrealizowany)
• Aleksander Newski (reż. Siergiej Eisenstein)
• Iwan Groźny (reż. Siergiej Eisenstein)

• Noce egipskie
• Hamlet

Został odznaczony m.in.^[5]:

• Nagrodą Stalinowską
• tytułem Zasłużonego Działacza Sztuk RFSRR (1944)
• tytułem Ludowego Artysty RFSRR (1947)
• Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy (1943)
• Medalem „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medalem „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
• Medalem „Za obronę Kaukazu”

• S. S. Prokofjew: sobranie soczinienij (ros. С.С. Прокофьев: собрание сочинений; pol. S.S. Prokofiew: dzieła zebrane), red. N.P. Anosow i in., 20 tomów, Gosudarstwiennoje muzykalnoje izdatielstwo, Muzyka (Государственное музыкальное издательство, Музыка), 1955–67.

• Siergiej Prokofjew: Matieriały, dokumienty, wospominanija, Moskwa 1956
• Izraił Niestiew: S. Prokofjew, Moskwa 1957 (wyd. ang. tłum. Florence Jonas, Stanford 1960)
• O twórczości Sergiusza Prokofiewa, red. Zofia Lissa, Kraków 1962
• Michel Hofmann: Serge Prokofiev, Paryż 1963
• M.G. Aranowski: Miełodika S. Prokofjewa, Leningrad 1969
• S. Prokofjew: Autobiografia, Kraków, PWM 1970
• S. Prokofjew: Merci za miły list, Kraków 1970
• S. Prokofjew: Refleksje, notatki i wypowiedzi, Kraków 1971
• Jerzy Jaroszewicz: Prokofjew, Kraków, PWM 1983

• Oficjalna strona Fundacji im. Siergieja Prokofjewa (ang.)
• Siergiej Prokofjew – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project