Sofja Kowalewska

Sofja Wasiljewna Kowalewska

Data i miejsce urodzenia	3 stycznia?/15 stycznia 1850 Moskwa
Data i miejsce śmierci	29 stycznia?/10 lutego 1891 Sztokholm
Zawód, zajęcie	matematyczka, pisarka
Narodowość	rosyjska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet w Getyndze (doktorat 1874) Uniwersytet w Heidelbergu
Rodzice	Wasilij Wasiljewicz Krukowski Jelizawieta Fiodorowna Schubert
Małżeństwo	Włodzimierz Kowalewski
Krewni i powinowaci	Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski (wuj)
Multimedia w Wikimedia Commons

Sofja Wasiljewna Kowalewska, ros. Софья Васильевна Ковалевская (ur. 3 stycznia^?/15 stycznia 1850 w Moskwie, zm. 29 stycznia^?/10 lutego 1891 w Sztokholmie^[1]) – rosyjska matematyczka i pisarka. Żona paleontologa Władimira Kowalewskiego.

Ojciec Kowalewskiej, Wasilij Wasiljewicz Krukowski, był oficerem pochodzenia polskiego (potomkiem Korwin-Krukowskich), matka Jelizawieta Fiodorowna Schubert pochodziła z rodziny niemieckich imigrantów, jej dziadkiem był astronom Theodor von Schubert(inne języki), a ojcem generał i kartograf Friedrich von Schubert. Jej starszą siostrą była Anna Jaclard(inne języki), zwana Aniutą, uwieczniona jako Anna w Idiocie Fiodora Dostojewskiego.

Zamiłowanie do matematyki zaszczepili jej nauczyciel Józef Malewicz oraz stryj Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski. Uczyła się podstaw rachunku różniczkowego w Petersburgu. W 1868 poślubiła paleontologa Włodzimierza Kowalewskiego – jej mąż należał do radykalnego ugrupowania politycznego walczącego o równouprawnienie kobiet i zapewnienie im dostępu do edukacji^[2]. Było to fikcyjne małżeństwo, które umożliwiło jej studiowanie, gdyż jako kobieta na naukę za granicą potrzebowała zgody ojca lub męża.

Po ślubie wyjechała z mężem do Niemiec (towarzyszyła im Julia Lermontowa, z którą Sofja się zaprzyjaźniła)^[3] i studiowała matematykę w Heidelbergu, a potem w Berlinie pod kierunkiem Karla Weierstrassa. Z jej studiami wiązały się trudności, ponieważ uniwersytety nie przyjmowały kobiet, musiała więc specjalnie starać się o prawo uczęszczania na wykłady bez formalnego przyjęcia w poczet studentów.

W 1874 r. została jedną z pierwszych Europejek z doktoratem w dziedzinie matematyki^[4]. W 1884 jako jedna z pierwszych kobiet na świecie uzyskała tytuł profesora na Uniwersytecie w Sztokholmie, w 1885 r. objęła funkcję dziekana Wydziału Matematyki^[2]. W 1888 roku wygrała konkurs paryskiej Akademii Nauk dotyczący ścisłego rozwiązania równań ruchu bryły sztywnej (bąka). Wcześniej rozwiązania tego problemu podali Leonhard Euler i Joseph Louis Lagrange. Trzecie i ostatnie to bąk Kowalewskiej(inne języki)^[5][6][7]. Była członkiem Petersburskiej Akademii Nauk. Jej prace dotyczą głównie równań różniczkowych, a także mechaniki i optyki. Pochowano ją na cmentarzu Norra begravningsplatsen^[8].

Po jej śmierci córka Fufa została przysposobiona przez Julię Lermontową. Fufa traktowała Julię jak matkę (mówiła o niej mama Julia^[9]). Po śmierci Julii w 1919 Fufa przejęła jej majątek^[3].

Kowalewska była również utalentowaną pisarką. Opublikowała kilka powieści i dramatów, pisywała do gazet. Wydano następujące jej utwory:

• Uniwersytet chłopski w Szwecji (szkice), 1903;
• Wspomnienia z dzieciństwa, 1948 (wyd. pol. 1978);
• Nihilistka (powieść), 1928^[10].

Na jej cześć nazwano planetoidę (1859) Kovalevskaya^[11] oraz krater księżycowy Kovalevskaya(inne języki)^[12]. Jest bohaterką opowiadania Alice Munro Zbyt wiele szczęścia^[13].

• Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Sofja Kowalewska w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Kowalewska Zofia – biografia. matematycy.interklasa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-11)].
• Dzieła Sofji Kowalewskiej w bibliotece Polona