[go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Lech Wałęsa

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lech Wałęsa
Ilustracja
Lech Wałęsa (2004)
Data i miejsce urodzenia

29 września 1943
Popowo

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Okres

od 22 grudnia 1990
do 22 grudnia 1995

Pierwsza dama

Danuta Wałęsa

Poprzednik

Wojciech Jaruzelski (w kraju)
Ryszard Kaczorowski (na uchodźstwie)

Następca

Aleksander Kwaśniewski

Przewodniczący NSZZ „Solidarność”
Okres

od 17 września 1980
do 23 lutego 1991

Przynależność polityczna

NSZZ „Solidarność”

Następca

Marian Krzaklewski

Faksymile
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Komandoria Missio Reconciliationis Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Warmińsko-Mazurskiego Kombatancki Krzyż Pamiątkowy „Zwycięzcom” (ZKRPiBWP) Krzyż Wielki Orderu Francisco de Miranda (Wenezuela) Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone) Philadelphia Liberty Medal Złoty Łańcuch Orderu Piusa IX Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Słonia (Dania) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Infanta Henryka (Portugalia) Wielki Łańcuch Orderu Wolności (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Order Państwa Republiki Turcji Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Order Lwa Białego I klasy (Czechy) Krzyż Wielki Orderu Krzysztofa Kolumba (Dominikana) Order Księcia Jarosława Mądrego II klasy Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Gwiazda Tysiąclecia Litwy (Litwa) Order Skrzydła Świętego Michała (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile) Medal Wschodniej Republiki Urugwaju
Medal Senatu RP
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews

ⓘLech Wałęsa (ur. 29 września 1943 w Popowie) – polski robotnik, działacz związkowy i polityk, dysydent, przywódca i bohater opozycji demokratycznej w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1983[1]. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1995.

Podjąwszy w 1967 pracę jako elektryk w Stoczni Gdańskiej, został działaczem związkowym. W czasie wydarzeń grudnia 1970 wchodził w skład komitetu strajkowego stoczni. Za działalność związkową był niejednokrotnie represjonowany przez władze PRL – był poddawany inwigilacji, aresztowany, a w 1976 został zwolniony z pracy.

W sierpniu 1980 odegrał kluczową rolę w negocjacjach, które doprowadziły do zawarcia porozumień sierpniowych – przełomowej ugody między strajkującymi robotnikami i rządem. Był współzałożycielem ruchu związkowego „Solidarność”, a 17 września 1980 został wybrany na jego przewodniczącego. Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 i delegalizacji „Solidarności” został ponownie aresztowany, a następnie internowany. Władze PRL chciały skłonić go do współpracy i wykorzystać propagandowo w roli przewodniczącego kontrolowanej przez siebie, nowej „Solidarności”, jednak ten odmówił pertraktacji. Zwolniony z aresztu w listopadzie 1982, kontynuował działalność jako przywódca podziemnej „Solidarności” aż do końca lat 80.

W 1989 był jednym z kluczowych uczestników obrad Okrągłego Stołu, które doprowadziły do częściowo wolnych wyborów parlamentarnych w czerwcu 1989 i do wyłonienia rządu kierowanego przez „Solidarność”. Odegrał istotną rolę w transformacji ustrojowej Polski i jej przejściu od modelu tzw. bloku wschodniego do państwa liberalnego i wolnorynkowego, a także w zakończeniu zimnej wojny.

W wyborach w 1990 z powodzeniem kandydował na urząd Prezydenta RP, stając się pierwszym w historii prezydentem RP wybranym w wyborach powszechnych. Jego popularność osłabła, a rola w polskiej polityce istotnie zmniejszyła się po tym, jak z niewielką stratą przegrał wybory prezydenckie w 1995. Pozostał aktywny w sferze publicznej, zakładając w kolejnych latach Instytut Lecha Wałęsy, Chrześcijańską Demokrację III Rzeczypospolitej Polskiej i Forum Obywatelskie Chrześcijańska Demokracja.

Znany z dużej żywiołowości wystąpień, na przestrzeni lat wytworzył swój charakterystyczny wizerunek m.in. poprzez noszenie w klapie marynarki wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, a także poprzez używanie specyficznych zwrotów językowych, które przeniknęły trwale do języka polskiego jako tzw. wałęsizmy. W 2013 Andrzej Wajda wyreżyserował poświęcony mu film biograficzny Wałęsa. Człowiek z nadziei. Po wyborach parlamentarnych w 2005 i w 2015 krytykował rządy Prawa i Sprawiedliwości, m.in. w obliczu kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Angażował się w szereg działań opozycji, w tym Komitetu Obrony Demokracji. Manifestował swoją niezgodę na działania będące w jego przekonaniu naruszaniem ładu konstytucyjnego.

Uznany za Człowieka Roku 1981 oraz za jednego ze 100 najważniejszych ludzi stulecia (1999) przez tygodnik „Time”. Za swoją działalność otrzymał szereg odznaczeń państwowych, m.in. Prezydencki Medal Wolności, Krzyż Wielki Orderu Łaźni oraz Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej. Otrzymał tytuły doctora honoris causa szeregu uczelni wyższych. Jego imieniem zostały nazwane ulice i place w różnych miejscach świata oraz port lotniczy w Gdańsku.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się 29 września 1943 w Popowie[2]. Wychował się w ubogiej rodzinie pielęgnującej religijne wartości[3]. Jego rodzicami byli Feliksa z domu Kamieńska (1916–1975)[4] i Bolesław Wałęsa (1908–1945), z zawodu rolnik[5] i cieśla[6]. Był czwartym dzieckiem w rodzinie, wcześniej urodzili się: Izabela (1934–2012[7]), Edward (1937–1994[8]) i Stanisław (1939–1999[9])[6]. Po śmierci Bolesława głową rodziny został Stanisław, starszy brat zmarłego, który poślubił Feliksę w 1946[6]. Urodziło im się trzech synów: Tadeusz (ur. 1946), Zygmunt (ur. 1948) i Wojciech (1951–1988)[10]. W dorosłym życiu Lech Wałęsa nie utrzymuje stałych kontaktów z rodzeństwem[11].

W 1950 rozpoczął naukę w szkole podstawowej w Chalinie, następnie w 1959 podjął naukę w klasie mechanizacji rolnictwa w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Lipnie[11]. Szkołę ukończył w czerwcu 1961[12] z ogólną oceną dostateczną i bardzo dobrą za sprawowanie[13]; na 18 wykładanych przedmiotów, tylko z trzech miał ocenę wyższą niż dostateczną (matematyka – dobry; przysposobienie sportowe – bardzo dobry; gospodarka przedsiębiorstwem – dobry)[14].

Należał do Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej oraz do Ligi Przyjaciół Żołnierza[15]. W latach 1961–1967 pracował jako elektryk (samochodowy i ciągnikowy) oraz konserwator urządzeń elektrycznych w Państwowym Ośrodku Maszynowym w Łochocinie[13]. Od 1963 do 1965 odbywał ponadto zasadniczą służbę wojskową. Elew Szkoły Podoficerów i Młodszych Specjalistów Wojsk Łączności nr 10 w Świeciu, którą ukończył ze stopniem kaprala[16], a później w jednostce wojskowej w Koszalinie[12][4]. 2 czerwca 1967 został zatrudniony jako elektryk okrętowy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina[17].

Lata 70. XX wieku

W grudniu 1970 był jednym z przywódców strajku w Stoczni Gdańskiej oraz członkiem komitetu strajkowego[18]. W lutym 1971 wszedł w skład rady oddziałowej związku zawodowego metalowców oraz został społecznym inspektorem pracy, jednak po roku zrezygnował z tej funkcji[19]. Brał udział w rozmowach pracowników Stoczni Gdańskiej z I sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem[12][19]. W 1976 został zwolniony z pracy za publiczną krytykę koncesjonowanych organizacji związkowych[20]. W maju 1976 został zatrudniony jako elektromechanik w Zakładzie Remontowym Maszyn Budowlanych ZREMB w Gdańsku[20].

W połowie 1977 został członkiem redakcji „Robotnika Wybrzeża”[20], współpracował z Komitetem Samoobrony Społecznej „KOR”. W 1978 zaangażował się w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża[21]. Na początku 1979 został zwolniony z pracy w ZREMB za krytykę organizacji zawodowych i naruszenie obowiązków pracowniczych[21], a w maju 1979 podjął pracę w Zakładzie Robót Elektrycznych Elektromontaż w Gdańsku[22][23].

W latach 70. był przesłuchiwany i zatrzymywany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa[12].

Pierwsza „Solidarność”

Lech Wałęsa w czasie strajku w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej

W sierpniu 1980 brał udział w organizowaniu zaplanowanego przez Bogdana Borusewicza strajku w Stoczni Gdańskiej. 14 sierpnia dołączył do inicjujących w tym zakładzie protest Jerzego Borowczaka, Bogdana Felskiego i Ludwika Prądzyńskiego[24]. Po przemówieniu do dyrektora Stoczni Gdańskiej Klemensa Gniecha, w którym przypomniał o swoim zwolnieniu, wszedł w skład komitetu strajkowego, a następnie stanął na jego czele[25]. Po tym, jak władze zgodziły się na główne postulaty (podwyższenie pensji, a także na tablicę upamiętniającą ofiary wydarzeń grudniowych i przywrócenie zwolnionych pracowników), ogłosił przegłosowaną decyzję komitetu strajkowego o zakończeniu protestu[26]. Jeszcze tego samego dnia, po konsultacji m.in. z przedstawicielami innych zakładów pracy, ogłosił strajk solidarnościowy, a następnego został przewodniczącym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego[27]. 31 sierpnia 1980 z ramienia MKS podpisał z delegacją rządową pod przewodnictwem wicepremiera Mieczysława Jagielskiego gdańskie porozumienia sierpniowe[28]. Podpis złożył charakterystycznym dużym długopisem z wizerunkiem papieża Jana Pawła II[29].

Z początkiem września został przewodniczącym nowo utworzonego Międzynarodowego Komitetu Założycielskiego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych[30]. 17 września 1980 stanął na czele Krajowej Komisji Porozumiewawczej, organu koordynującego założonego na bazie MKS ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”[31]. W 1981 został wybrany najpierw na przewodniczącego zarządu Regionu Gdańskiego, a następnie – na pierwszym Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku – na pierwszego przewodniczącego NSZZ „S”, otrzymując już w pierwszej turze 55,2% głosów[32] i pokonując tym samym Andrzeja Gwiazdę, Mariana Jurczyka i Jana Rulewskiego[33]. Prowadzony w latach 1980–1981 przez Wałęsę związek zawodowy przekształcił się w masowy ruch społeczno-polityczny, liczący w szczytowym okresie około 10 mln członków, wokół którego powstawały organizacje satelickie, m.in. NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” i Niezależne Zrzeszenie Studentów[34].

Internowanie i Nagroda Nobla

Lech Wałęsa (sierpień 1980)

13 grudnia 1981 gen. Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny[35]. W nocy tego dnia decyzję nakazującą wyjazd do Warszawy, przekazaną do Gdańska przez Mieczysława Rakowskiego, ogłosili Wałęsie w jego mieszkaniu wojewoda gdański Jerzy Kołodziejski i I sekretarz komitetu wojewódzkiego PZPR Tadeusz Fiszbach[36]. Pierwszego dnia stanu wojennego, w godzinach wieczornych, za zgodą władz, z Wałęsą spotkali się przedstawiciele Kościoła w osobach arcybiskupa Bronisława Dąbrowskiego i księdza Alojzego Orszulika[37]. Władze chciały wykorzystać Wałęsę jako szyld nowej „Solidarności” pod kontrolą SB, jednak odmówił on z nimi rozmów[38]. Przewodniczącego zdelegalizowanej NSZZ „S” przewieziono najpierw do ośrodka rządowego w Chylicach[39], później osadzono w Otwocku Wielkim[40], a 11 maja 1982 – w Arłamowie[41]. Decyzję o internowaniu datowano na dzień 26 stycznia 1982[40]. 14 listopada 1982 został zwolniony z aresztu domowego[12], o czym ostatecznie przesądziła opinia gen. Czesława Kiszczaka, który z upoważnienia gen. Wojciecha Jaruzelskiego prowadził rozmowy z Wałęsą podczas jego internowania[42].

Od czasu zwolnienia przez kolejne lata objęty był dozorem milicyjnym i inwigilowany przez funkcjonariuszy służb specjalnych[43]. Władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej traktowały go jako „osobę prywatną”[44]. Do końca lat 80. pozostawał przywódcą zdelegalizowanej NSZZ „S”[45]. Utrzymywał liczne kontakty z zakonspirowanymi strukturami związku[12], m.in. już w kwietniu 1983 spotkał się z przedstawicielami Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej[46]. W tym czasie powrócił także do pracy jako elektryk w Stoczni Gdańskiej[45].

Lech Wałęsa rozdający autografy podczas strajku (1980)

5 października 1983 Komitet Noblowski ogłosił decyzję o przyznaniu mu Pokojowej Nagrody Nobla[47]. W uzasadnieniu wskazano m.in.:

(…) wkład Lecha Wałęsy ma kluczowe znaczenie dla pracy w celu utwierdzenia wolności organizowania się we wszystkich krajach (…) jest czymś więcej niż wewnętrzną sprawą polską. Solidarność, którą głosi, bierze się właśnie z myśli, że człowiek jest cząstką ludzkości. (…) Kiedy dzisiaj wręczamy Pokojową Nagrodę Nobla Lechowi Wałęsie, pragniemy, ażeby była ona nie tylko uhonorowaniem, lecz także wyrazem wdzięczności za odwagę wyboru drogi pokojowej[47].

Wałęsa nie zdecydował się na wyjazd na galę wręczenia nagrody do Oslo w obawie przed problemami z powrotem do kraju[48]. Nagrodę w jego imieniu odebrała żona Danuta wraz z 13-letnim wówczas synem Bogdanem, a przemówienie laureata odczytał Bohdan Cywiński[48].

10 października 1986 zaapelował do władz Stanów Zjednoczonych o zniesienie sankcji gospodarczych nałożonych na Polskę po wprowadzeniu stanu wojennego. 18 października Kazimierz Barcikowski i Stanisław Ciosek spotkali się z przedstawicielami środowisk katolickich Andrzejem Święcickim, Jerzym Turowiczem i Andrzejem Wielowieyskim, a tematem ich rozmowy była m.in. propozycja władz, by Wałęsa wszedł do Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa (przewodniczącym RP był Wojciech Jaruzelski). Inicjatywa nie odniosła sukcesu[49]. W listopadzie 1986 współtworzył jawną Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność”[50], a w październiku 1987 stanął na czele nowo utworzonej, półlegalnej Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”[51].

Okrągły Stół

 Osobny artykuł: Rozmowy w Magdalence.
Lech Wałęsa i 41. prezydent Stanów Zjednoczonych, George H.W. Bush w lipcu 1989

W 1988 brał udział w organizowaniu strajku w Stoczni Gdańskiej[4], który doprowadził do rozmów robotników z rządem[52]. Wałęsa był współtwórcą porozumień Okrągłego Stołu, czyli nieformalnym przywódcą tzw. społecznej części uczestników tych rozmów i oficjalnie jej głównym koordynatorem. 31 sierpnia 1988 podczas spotkania z generałem Czesławem Kiszczakiem osiągnął porozumienie w sprawie rozpoczęcia obrad rządu z opozycją w zamian za wygaszenie zorganizowanej przez „Solidarność” fali strajków[53]. Był też współzałożycielem utworzonego w grudniu 1988 Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”[54].

Rozmowy Okrągłego Stołu trwały od 6 lutego do 5 kwietnia 1989[55], w ich wyniku możliwe były zmiana Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów parlamentarnych w Polsce[56]. Wybory odbyły się 4 czerwca 1989, Komitet Obywatelski zdobył 99 ze 100 mandatów w Senacie i wszystkie z 35% pochodzących z wolnego wyboru miejsc (161) w Sejmie[57].

W sierpniu 1989 zorganizował spotkanie z przewodniczącymi Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, zawiązując w Sejmie koalicję, która utworzyła następnie rząd Tadeusza Mazowieckiego, pierwszy niekomunistyczny rząd w powojennej Polsce[58].

Lech Wałęsa i George H.W. Bush podczas prywatnego spotkania, listopad 1989

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

17 września 1990 zgłosił swoją kandydaturę na urząd Prezydenta RP[59]. W przeprowadzonych w dwóch turach w listopadzie i grudniu 1990 wyborach powszechnych wybrany został na ten urząd, zdobywając w drugiej turze 74,25% głosów przy frekwencji wynoszącej 53,39% osób uprawnionych do głosowania[60]. 22 grudnia złożył przed Zgromadzeniem Narodowym przysięgę prezydencką:

„Obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przysięgam uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Przysięgam, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Tak mi dopomóż Bóg.”

Lech Wałęsa (1990)
 Osobny artykuł: Skład Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy.

W dniach 4–6 lutego 1991 odwiedził Watykan i Włochy, gdzie spotkał się z przedstawicielami państw[61]. 15 lutego w Wyszehradzie rozmawiał z prezydentem Czechosłowacji i premierem Węgier. W marcu jako nowo wybrany prezydent III Rzeczypospolitej spotkał się z działaczami oraz przywódcami Kongresu Polonii Amerykańskiej w Waszyngtonie, Chicago i wielu innych centrach licznej ludności polskiej[62]. 22 maja jako pierwszy w historii prezydent Polski złożył wizytę w utworzonym po II wojnie światowej Izraelu[63].

4 lutego 1992 był w Strasburgu z wizytą w Radzie Europy. W marcu, w czasie wizyty w Niemczech, wysunął dla państw Europy Środkowej alternatywną wobec Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej koncepcję NATO-bis i EWG-bis. W maju 1992 miał podpisać w Moskwie układ wycofujący wojska Układu Warszawskiego z Polski, umożliwiający jednak Rosjanom zakładanie w bazach polsko-rosyjskich spółek mieszanych (warunek ten odrzucony został sprzeciwem rządu Jana Olszewskiego)[64]. Ostateczna wersja umowy wspominała o „podejmowaniu działań na rzecz współpracy”. Kilkanaście dni później, w kilka godzin po opublikowaniu tak zwanej listy Macierewicza, aktywnie przyczynił się do przyspieszenia odwołania rządu Jana Olszewskiego[65]. W październiku tego samego roku podpisał Małą Konstytucję.

W 1993 był inicjatorem założenia Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform[66]. W maju tego samego roku rozwiązał Sejm i Senat wskutek uchwalenia wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej[67].

Przegrał obie tury wyborów prezydenckich, przeprowadzonych 5 i 19 listopada 1995, z Aleksandrem Kwaśniewskim[68]. Urząd prezydenta sprawował do 22 grudnia 1995.

Działalność po prezydenturze

Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski podczas obchodów 25-lecia NSZZ „Solidarność”

W grudniu 1995 otworzył fundację – Instytut Lecha Wałęsy[69][70]. W 1997 utworzył partię polityczną Chrześcijańska Demokracja III Rzeczypospolitej Polskiej i został jej przewodniczącym. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku ChDRP startowała z list Akcji Wyborczej Solidarność, która odniosła zwycięstwo (część członków ChDRP uzyskała mandaty, większość z nich wkrótce opuściła partię). W późniejszym okresie krytycznie oceniał pracę AWS[71]. W 1999 były prezydent otworzył swoje biuro w Zielonej Bramie w Gdańsku[72].

W 2000 przegrał wybory prezydenckie, otrzymując śladowe poparcie (1,01% głosów, dało to siódme miejsce spośród 12 kandydatów)[73], po którym ogłosił ostateczne odejście na polityczną emeryturę. Ustąpił wówczas z funkcji szefa ChDRP, zostając honorowym przewodniczącym partii. W 2001 w jej imieniu zawarł porozumienie z liderem partii Forum Obywatelskie Januszem Tomaszewskim, powołując komitet Forum Obywatelskie Chrześcijańska Demokracja, który w wyborach parlamentarnych w tym samym roku wystawił kandydatów do Senatu (do Sejmu członkowie ChDRP startowali głównie z list Platformy Obywatelskiej), a Lech Wałęsa przewodził mu honorowo. W 2003 ChDRP została wykreślona z rejestru, jednak w 2004 z wniosku m.in. Lecha Wałęsy została zarejestrowana ponownie i wystartowała do Parlamentu Europejskiego z list Narodowego Komitetu Wyborczego Wyborców, kierowanego przez Macieja Płażyńskiego (z ramienia tego komitetu startował także syn Lecha Wałęsy, Jarosław).

Lech Wałęsa w 1996

Podczas uroczystego otwarcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2002 w Salt Lake City reprezentował Europę, niosąc flagę olimpijską u boku sławnych przedstawicieli pozostałych kontynentów[74].

W czerwcu 2004 otrzymał Dyplom Specjalny Ministerstwa Spraw Zagranicznych za „wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie”[75], a także – jako pełnomocnik prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego – reprezentował władze polskie na pogrzebie byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych Ronalda Reagana. Pod koniec 2004 poparł publicznie pomarańczową rewolucję na Ukrainie i uczestniczył w mediacjach pomiędzy skłóconymi stronami – obozami Wiktora Juszczenki i Wiktora Janukowycza[76][77].

Od 2004 funkcjonuje Stowarzyszenie im. Lecha Wałęsy[78][79].

W lutym 2005 napisał list otwarty na temat Radia Maryja, w którym oskarżył redakcję rozgłośni o spiskowe teorie na temat III RP, antysemityzm i ksenofobię. Bodźcem do tego działania stało się oskarżenie Wałęsy na antenie rozgłośni o współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Bolek”, z powodu której atakowany był ze strony niektórych środowisk prawicy.

Lech Wałęsa otrzymujący Statuę Wolności od Bogdana Węgrzynka podczas Parady Pułaskiego, Manhattan (2005)

W 2005 początkowo przychylnie odnosił się do planów powstania Partii Demokratycznej, jednak ostatecznie ogłosił poparcie dla Platformy Obywatelskiej i kandydatury Donalda Tuska w wyborach prezydenckich[80]. Popierał PO także w każdych kolejnych wyborach; od 2005 do partii tej należy jego syn Jarosław (w latach 2005–2009 i od 2019 poseł na Sejm, w latach 2009–2019 eurodeputowany).

W kwietniu 2005 na zaproszenie prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego wziął udział w delegacji władz polskich na pogrzebie papieża Jana Pawła II. Wówczas z inicjatywy Tadeusza Mazowieckiego doszło do pierwszej od czasu wyborów z 1995 rozmowy obu prezydentów i gestu pojednania między nimi.

16 listopada 2005 uzyskał decyzją Instytutu Pamięci Narodowej status pokrzywdzonego przez służby bezpieczeństwa PRL i zapowiedział walkę na drodze sądowej z osobami oskarżającymi go o działalność agenturalną.

22 sierpnia 2006 zapowiedział wystąpienie z „Solidarności”, gdyż uznał, że związek pod przewodnictwem Janusza Śniadka za bardzo zaangażował się w poparcie Prawa i Sprawiedliwości i braci Kaczyńskich. Decyzję rozważał już w 2005, kiedy polecił opłacenie składek członkowskich tylko do końca roku (składki opłacał wówczas w jego imieniu Jerzy Borowczak). Formalnie pozostał członkiem związku, będąc jedynie zawieszonym w prawach[81].

11 czerwca 2007 Sąd Okręgowy w Gdańsku orzekł, iż Lech Wałęsa naruszył dobra osobiste Krzysztofa Wyszkowskiego, nazywając go m.in. „małpą z brzytwą”, „wariatem” i „chorym debilem”. 19 czerwca 2007 na swojej stronie internetowej napisał komentarz, w którym nazwał ówczesnego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego „s...synem”, zaś w programie publicystycznym Kropka nad i na antenie telewizji TVN24 podtrzymał to zdanie. 24 września 2008 Sąd Okręgowy w Gdańsku podtrzymał wyrok z 11 czerwca 2007, iż Wałęsa naruszył dobra osobiste Wyszkowskiego. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w marcu 2011 prawomocnie orzekł, że Krzysztof Wyszkowski ma przeprosić byłego prezydenta za wypowiedź w telewizji z 16 listopada 2005, w której nazwał Lecha Wałęsę tajnym współpracownikiem SB o pseudonimie „Bolek”[82]. W kwietniu 2021 Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego (której niezawisłość i bezstronność zanegował Europejski Trybunał Praw Człowieka[83]) uchyliła ten wyrok[84]. ETPC, do którego zwrócił się następnie Lech Wałęsa, orzekł, że wyrok uchylający oraz postępowanie przed upolitycznioną IKNiSP naruszyły jego prawa i nakazał wypłacić mu 30 tys. euro[85].

Lech Wałęsa (pierwszy z prawej) podczas uroczystości zaprzysiężenia Bronisława Komorowskiego przed Zgromadzeniem Narodowym (2010)

W październiku 2008 przy poparciu rządu Donalda Tuska, pomimo sprzeciwu prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, został członkiem nowo utworzonej 12-osobowej grupy refleksyjnej Unii Europejskiej, określanej jako „Rada Mędrców”. Grupa, której powołanie zaproponował prezydent Francji Nicolas Sarkozy, miała się zająć rozpatrywaniem fundamentalnych zagadnień wymagających zmian i decyzji politycznych w niedalekiej przyszłości, w tym globalizacją, zmianami klimatycznymi, imigracją, rynkiem pracy[86].

W wyborach prezydenckich w 2010 poparł Bronisława Komorowskiego (uczynił to także wcześniej w wewnętrznych prawyborach w PO).

16 maja 2012 w wywiadzie dla Radia ZET wyraził opinię, że premier Donald Tusk powinien zastosować siłowe rozwiązania wobec związkowców z NSZZ „Solidarność” protestujących przeciwko reformie systemu emerytalnego, powiedział: Gdybym był Tuskiem, kazałbym pałować Solidarność. Sam bym spałował Dudę[87]. Wyjaśnił potem, że chciał tą wypowiedzią spowodować u działaczy związku refleksję, aby później nie zakłócili przebiegu rozgrywanych w Polsce piłkarskich mistrzostw Euro 2012, nie będąc faktycznie zwolennikiem używania pałek policyjnych wobec związkowców[88]. W 2014 zapowiedział wspieranie inicjatyw „Solidarności”, które będą pozytywnie przez niego oceniane[89].

Lech Wałęsa przemawia podczas VIII Europejskiego Forum Gospodarczego, Łódź, październik 2015

W latach 2014–2015 i od 2024 przyznawana jest Nagroda Solidarności, nosząca imię Lecha Wałęsy[90][91][92].

Od 2015 biuro byłego prezydenta znajduje się w gmachu Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku[93].

10 listopada 2015 pojawił się na konferencji założonej przez siebie partii ChDRP, zapowiadającej reaktywację jej działalności. Powołał też wiceprzewodniczących i rzecznika ugrupowania[94]. Partia nie podjęła jednak ponownie szerszej działalności i w 2023 została wyrejestrowana z ewidencji partii politycznych[95][96]. W 2016 Lech Wałęsa nawiązał bliską współpracę z PO[97] i z Unią Europejskich Demokratów[98]. W styczniu 2023 ogłosił, że wycofuje swoje poparcie dla PO[99]. 4 czerwca tego samego roku wziął udział w marszu organizowanym przez PO, który odbył się w Warszawie[100].

Po wyborach parlamentarnych w 2015 krytykował rządy Prawa i Sprawiedliwości, m.in. w obliczu kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Angażował się w szereg działań ugrupowań opozycyjnych, w tym Komitetu Obrony Demokracji. Manifestował swoją niezgodę na działania będące w jego przekonaniu naruszaniem ładu konstytucyjnego.

W latach 2016–2018 odbywał cykl spotkań otwartych w polskich miastach pod nazwą „Porozmawiajmy o Polsce”, współorganizowanych przez Komitet Obrony Demokracji.

W latach 2017–2019 funkcjonowała Fundacja im. Lecha Wałęsy, jej prezesem był Krzysztof Pusz[101][102].

W 2018 utworzono LW spółka z o. o, która koordynuje komercyjną aktywność Lecha Wałęsy (w tym wyjazdy zagraniczne i misje dyplomatyczne). Jej prezesem jest Adam Domiński[103][104].

23 czerwca 2018 reaktywował Komitet Obywatelski, mający na celu działanie na rzecz rzetelności przeprowadzenia wyborów mających się odbyć w Polsce w latach 2018–2019. W jego skład weszło kilkadziesiąt osób: byli i obecni politycy (głównie byli działacze opozycji w PRL, jak również przedstawiciele PO, Nowoczesnej, UED, SD i stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska oraz byli lewicowi marszałkowie Sejmu), a także osoby związane z nauką i kulturą, prawnicy oraz duchowni[105].

W 2022 publicznie skrytykował Władimira Putina za wywołanie wojny na Ukrainie, zachęcając przy tym inne narody zamieszkałe na terenie Federacji Rosyjskiej do walki o niepodległość i stworzenie niezależnych państw. W odpowiedzi na to w rosyjskim programie propagandowym Olgi Skabiejewej padła oferta nagrody „pięć milionów euro lub dolarów za głowę Wałęsy” oraz sugerowano wystawienie za Lechem Wałęsą międzynarodowego listu gończego[106]. Lech Wałęsa odniósł się do sprawy, zamieszczając na swoim profilu w serwisie Facebook wpis, w którym opowiedział się przeciwko atakowi na Rosję, jednak za zmianą jej systemu politycznego[107].

Lech Wałęsa podczas kongresu Europejskiej Partii Ludowej, Warszawa 2009

Od czasu strajku w Stoczni Gdańskiej z sierpnia 1980 w miejscach publicznych pokazuje się z wpiętym w klapę marynarki znaczkiem przedstawiającym wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej[108]. Przez wiele lat nosił egzemplarz wykonany z plastiku, a w 2009 został wymieniony na znaczek z metalu[109]. W 2018 zaczął regularnie pojawiać się w sytuacjach publicznych w koszulce z napisem „Konstytucja” w akcie niezgody na politykę PiS[110]. W takiej koszulce pojawił się m.in. na uroczystościach pogrzebowych George’a Busha w Waszyngtonie w grudniu 2018, co odnotowały międzynarodowe media[111], zauważając, że w jego [Wałęsy] ojczyźnie jest to symbol walki politycznej z populistycznym rządem, oraz że Wałęsa wraz z innymi opozycjonistami oskarżają rządzącą od 2015, narodowo-konserwatywną partię, o niszczenie (...) demokracji – do której zdobycia przyczynił się sam Wałęsa – głównie przez podważanie niezależności sądownictwa[111]. Wałęsa oświadczył, że koszulkę z napisem „Konstytucja” będzie nosił tak długo, „dopóki w Polsce jest łamane prawo”, a gdyby zmarł, zanim sytuacja się zmieni, chciałby w tej koszulce zostać pochowany[112].

Odznaczenia i wyróżnienia

Herb przydzielony Lechowi Wałęsie przez Urząd Heraldyczny Królestwa Szwecji z okazji nadania Królewskiego Orderu Serafinów. Według intencji projektanta, Adama Heymowskiego, nawiązuje do polskich barw narodowych i do herbu Gdańska. Jeden z krzyży zastąpiony został lilią, symbolizującą Matkę Boską Częstochowską

Ordery i odznaczenia

Lech Wałęsa z tytułu wyboru na urząd Prezydenta RP stał się kawalerem, wielkim mistrzem orderu i przewodniczącym kapituł Orderu Orła Białego oraz Orderu Odrodzenia Polski.

Został także uhonorowany m.in. następującymi orderami i odznaczeniami zagranicznymi:

Wyróżnienia i nagrody

Lech Wałęsa (2011)

Doktoraty honoris causa

(1981) Alliance College, (1981) Uniwersytetu Columbia, (1981) Katolickiego Uniwersytetu w Lowanium, (1981) Providence College (w Providence), (1982) MacMurray College (w Jacksonville), (1982) Uniwersytetu Notre Dame, (1982) Université Paris 8 Vincennes–Saint-Denis, (1982) Uniwersytetu Seton Hall (w South Orange), (1983) Uniwersytetu Paryskiego, (1983) Uniwersytetu Harvarda, (1984) Uniwersytetu Fordham, (1984) Uniwersytetu w Dundee (Szkocja), (1989) Uniwersytetu McMastera, (1989) Uniwersytetu Simona Frasera, (1990) Uniwersytetu Gdańskiego[132], (1990) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, (1996) Uniwersytetu Connecticut, (1996) Universidad Anáhuac México Sur (w Meksyku), (1997) Universidad del Salvador (w Buenos Aires), (1997) Uniwersytetu w Mendozie (Argentyna), (1997) Uniwersytetu Meiji (w Tokio), (1997, prof. hon.) Uniwersytetu Koreańskiego (w Seulu), (1998) Westminster College (w Fulton), (1998) Uniwersytetu Lynnów (w Boca Raton), (1999) Uniwersytetu Gannona (w Erie), (1999) Uniwersytetu Hawajskiego (2000) Lewis and Clark College (w Portlandzie), (2000) Middlebury College (w Middlebury), (2001) Pontificia Universidad Católica Madre y Maestra (w Santiago de los Caballeros), (2001) Uniwersytetu Świętego Ambrożego (w Davenport), (2001) Ramapo College of New Jersey (w Mahwah), (2002) Uniwersytetu Karoliny Północnej w Charlotte, (2005) Uniwersytetu Quebecu w Trois-Rivières, (2011) Uniwersytetu Europejskiego w Madrycie, (2011) Uniwersytetu Opolskiego, (2018) Uniwersytetu Césara Vallejo (w Trujillo), (2022) New England College (w Henniker)[133].

Honorowe obywatelstwa

(1982) Turyn[134], (1990) Białystok[135], (1990) Genua[136], (1990) Radom[137], (1990) Kraków[138], (1990) Lipno[139], (1990) Mielec[140], (1990) Zamość[141], (1990) Tczew[142], (1991) Turek[143], (1995) Sopot[144], (1995) Gdynia[145], (1995) Łuków[146], (1997) Gdańsk[147], (2004) Łęczyca[148], (2005) Brzeg Dolny[149], (2005) Wrocław[150], (2005) Kościerzyna[151], (2007) Warszawa[152], (2008) Szczecin[153], (2008) Zielona Góra[154], (2008) Opole[155], (2008) Zduńska Wola[156], (2009) Mława[157], (2009) Poznań[158], (2009) Puławy[159], (2010) Darłowo[160], (2010) Ustrzyki Dolne[161], (2010) województwo kujawsko-pomorskie[162], (2011) Elbląg[163], (2013) gmina Brudzeń Duży[164], (2014) Palermo[165], (2014) Żukowo[166], (2015) Ślesin[167], (2016) Namysłów[168].

Lech Wałęsa i profesor Adam Skorek (2005)

Pozostałe

Jako pierwszy Polak zdobył w 1981 tytuł Człowieka Roku magazynu „Time”. W 1991 z rąk królowej brytyjskiej Elżbiety II otrzymał godność Honorowego Członka Orderu Łaźni (Honorary Member of the Most Honourable Order of the Bath; obywatele brytyjscy otrzymują przy nadaniu tego orderu osobiste szlachectwo, ale nie odnosi się to do cudzoziemców).

Za „działalność dla dobra publicznego, dobrosąsiedzkich stosunków i pokoju” został odznaczony Komandorią Missio Reconciliationis przyznaną przez Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Społecznego „Misja Pojednania” (powołanego w wyniku historycznego spotkania i pojednania się w 1993 obrońców Westerplatte i marynarzy z pancernika Schleswig-Holstein). W 1993 z okazji udekorowania szwedzkim odznaczeniem – Orderem Królewskim Serafinów nadano mu herb mający zastosowanie wyłącznie do celów orderowych[169].

10 lutego 1995 wyróżniony został Pierścieniem Hallera, nagrodą przyznawaną przez Ligę Morską. Również w 1995 otrzymał tytuł Człowiek Roku tygodnika „Wprost”.

Rzeźba przedstawiająca Lecha Wałęsę, autor Giennadij Jerszow. Portret został stworzony w Gdańsku w 2013 roku

17 lipca 1996 wyróżniony został honorowym tytułem Przyjaciel Ludzi Bezdomnych, nadawanym przez twórcę Monaru – Marka Kotańskiego. Jest także laureatem statuetki Nagrody Humanitarnej VICTORIA, którą odebrał w świdnickiej katedrze, a także Nagrody Kisiela w 2005 oraz nagrody Galileo 2000 (w 2007)[170]. Otrzymał tytuł „Człowieka Roku” 2004 Forum Ekonomicznego[171].

W 2005 otrzymał Nagrodę Specjalną Zarządu Konfederacji Lewiatan, przyznawaną osobom wybitnie zasłużonym na polach kultury, polityki, nauki, życia publicznego i gospodarki[172]. W 2007 został dożywotnim członkiem FOSE – Przyjaciele Skautingu w Europie. Oficjalnego przyjęcia do FOSE dokonał Jørgen Rasmussen, prezes Europejskiej Fundacji Skautowej[173]. Również w 2007 otrzymał Medal Wolności im. Jana Karskiego za „kluczową rolę w ruchu niepodległościowym, który doprowadził do upadku komunizmu w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej”[174].

W 2008 otrzymał Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Warmińsko-Mazurskiego (nr 129)[175]. 8 kwietnia 2008 – jako pierwszemu – Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej[176].

14 kwietnia 2008 podczas spotkania z mieszkańcami Oliwy w sali Gimnazjum nr 23 Lech Wałęsa został uhonorowany Oliwskim Paszportem przez grupę inicjatywną powołania Rady Osiedla w Oliwie Rada Oliwy[177].

9 czerwca 2009 otrzymał Medal im. Ernsta Reutera, będący najwyższym odznaczeniem miasta Berlina dla osobistości, które w szczególny sposób angażowały się na rzecz demokracji i praw człowieka.

Tablica upamiętniająca Lecha Wałęsę przy ulicy Długie Pobrzeże w Gdańsku (nad brzegiem Motławy, obok Zielonej Bramy)

W 2011 został wyróżniony nadanym przez Zarząd Główny Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Kombatanckim Krzyżem Pamiątkowym „Zwycięzcom” w „uznaniu zasług wniesionych na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości”[178]. W tym samym roku otrzymał także za „życiowe poświęcenie sprawom wolności” nagrodę im. Ronalda Reagana (Ronald Reagan Centennial Freedom Award). Gratulacje laureatowi przekazała wdowa po byłym prezydencie USA, Nancy Reagan[179].

11 lutego 2011 został uhonorowany nadaniem imienia tulipanom „Lech Wałęsa”, które zostały wyhodowane przez Marax Tulips VOF z siedzibą Hem w Holandii i wpisane przez Królewskie Stowarzyszenie Hodowców Cebul Kwiatowych do Międzynarodowego Rejestru Hodowców Tulipanów.

10 września 2012 w uznaniu wybitnych zasług zarząd Stowarzyszenia Kucharzy Polskich z Gdańska[180] przyznał Lechowi Wałęsie legitymację nr 1 i honorowe członkostwo tej organizacji[181][182][183][184].

Pierwszy terminal portu lotniczego im. Lecha Wałęsy w Gdańsku (2009)

W sierpniu 2023 fundacja Grand Press przyznała Lechowi Wałęsie Specjalny Medal Wolności Słowa[185].

We wrześniu 2024 wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz, w ramach obchodów 25-lecia Polski w NATO, uhonorował Lecha Wałęsę statuetką okolicznościową za zasługi dla procesu akcesji i członkostwa Polski w NATO[186].

Został laureatem specjalnej Międzynarodowej Nagrody Al-Idrisi.

Lech Wałęsa a Służba Bezpieczeństwa

 Osobny artykuł: Kwestia współpracy Lecha Wałęsy ze Służbą Bezpieczeństwa.

Od czasu przemian ustrojowych pojawiały się zarzuty, że Lech Wałęsa współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa, organem policji politycznej w PRL. W 2017 ekspertyza sporządzona na potrzeby śledztwa prowadzonego przez Instytut Pamięci Narodowej wykazała na podstawie badania pisma ręcznego autentyczność dokumentów, w których Lech Wałęsa miał zgodzić się współpracować z SB (pojawiły się także opinie to kwestionujące). Sam Lech Wałęsa w szeregu wypowiedzi konsekwentnie zaprzeczał współpracy z SB. Kwestia współpracy Lecha Wałęsy ze służbami stała się przedmiotem sporu wśród historyków.

Upamiętnienie

W Gdańsku od 2004 działa port lotniczy im. Lecha Wałęsy. Place i ulice Lecha Wałęsy znajdują się w Stanach Zjednoczonych (w Glen Cove), w Kanadzie (Mississauga) i Francji (Arras, Fréjus, Le Kremlin-Bicêtre, Nicea, oraz Rosny-sous-Bois). Ponadto jest patronem ronda w Gnieźnie, ulicy we wsi Zgorzałe na Kaszubach (od 2009) i szkoły w Toronto. 19 marca 2008 został wyróżniony odwzorowaniem w granicie podpisu w nawierzchni ulicy Długiej w Bydgoszczy (tzw. bydgoskie autografy). 5 czerwca 2009 został uhonorowany pomnikiem w Alei Polskich Noblistów w Parku Natury w Odolanowie.

Poczta Polska trzykrotnie wyemitowała znaczki z wizerunkiem Wałęsy: w 1990 dla upamiętnienia przyznania mu Pokojowej Nagrody Nobla[187], w 2001 w serii znaczków „Polskie Milenium” uwieczniono składanie przysięgi prezydenckiej w Sejmie[188] oraz w 2013, w 70. rocznicę jego urodzin[189].

Odebrane upamiętnienia

Plakat wyborczy Lecha Wałęsy z wyborów prezydenckich w 1990

Wyniki wyborcze

Wybory Komitet wyborczy Organ Okręg Wynik
1990 Ogólnopolski KW Lecha Wałęsy Prezydent RP – 6 569 889 (39,96%)[194]
10 622 696 (74,25%)T[195]
1995 Prezydent RP – 5 917 328 (33,11%)[196]
9 058 176 (48,28%)N[197]
2000 KW Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej Lecha Wałęsy 		Prezydent RP – 178 590 (1,01%)N[198]

Życie prywatne

8 listopada 1969 poślubił Danutę z domu Gołoś[199]. Mają ośmioro dzieci[200]: Bogdana (ur. 1970)[201], Sławomira (ur. 1972)[202], Przemysława (1974–2017[203]), Jarosława (ur. 1976), Magdalenę (ur. 1979), Annę (ur. 1980), Marię Wiktorię (ur. 1982) i Brygidę (ur. 1985)[204].

27 lutego 2008 został poddany zabiegowi operacyjnego wszczepienia dwukomorowego rozrusznika-defibrylatora oraz stentu w Methodist DeBakey Heart and Vascular Center w Houston[205]. W marcu 2021 przeszedł operację wymiany baterii w rozruszniku w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdańsku[206].

Deklaruje się jako praktykujący katolik[207].

Publikacje i media

W 1984 wydał wznawianą i tłumaczoną autobiografię Droga nadziei. W 2007 ukazała się jego książka Lech Wałęsa. Moja III RP. Straciłem cierpliwość, a w 2008 nowa autobiografia Wałęsa. Droga do prawdy. Autobiografia[208]. W 2017 ukazał się wywiad rzeka z Lechem Wałęsą przeprowadzony przez Andrzeja Bobera i Cezarego Łazarewicza pt. Ja. Rozmowa z Lechem Wałęsą[209]. W 2023 ukazał się wywiad rzeka z Lechem Wałęsą przeprowadzony przez Kamila Dziubkę i Janusza Schwertnera pt. Wałęsa ’80[210].

Aktywnie wykorzystuje internet. W 2006 otrzymał specjalny numer GG: 1980[211]. Prowadził blogi, m.in. w serwisach MojaGeneracja.pl[212] i blog.pl. Prowadził również mikroblogi w serwisach Blip[213] i wykop.pl[214][215]. W marcu 2016 przeniósł się z mikroblogiem na portal Facebook[216][217]. Posiada także profile na portalach: X[218][219] i Instagram[220][221] oraz kanał na YouTube[222].

Kultura masowa

Lech Wałęsa i Piotr Najsztub na Przystanku Woodstock (2009)
  • Postać Wałęsy była inspiracją dla piosenki „New Year’s Day” irlandzkiej grupy U2, nawiązując do rozstania internowanego na początku lat 80. Wałęsy z rodziną.
  • Sylwetka Wałęsy znalazła się w kilku światowej sławy teledyskach, m.in. Michaela Jacksona („Man in the Mirror”) lub The Scorpions („Wind of Change”). Na obu widać Wałęsę z końca lat 80.
  • Do osoby Wałęsy odnosi się utwór „100 000 000”, opublikowany na albumie Spalaj się! (1993) Kazika oraz Na żywo, ale w studio (1994) grupy Kazik na Żywo. Tekst opisuje rozmowę robotników, którzy nie szczędzą krytycznych uwag pod adresem prezydenta Wałęsy, skoncentrowanych głównie na niespełnionej obietnicy przedwyborczej (Lech Wałęsa obiecał powszechne uwłaszczenie obywateli poprzez rozdanie każdej dorosłej osobie po 100 mln złotych sprzed denominacji, w formie bonu prywatyzacyjnego[223]). W refrenie wykrzykiwane są słowa: Wałęsa, dawaj moje sto milionów, Wałęsa, dawaj nasze sto milionów. Na albumie Na żywo, ale w studio wydano także kontynuację utworu, zatytułowaną „300 000 000”.
  • Osobie Wałęsy w ironicznym tonie był poświęcony utwór „Z chłopa król” Jacka Kaczmarskiego z płyty Głupi Jasio (1989)[224].
  • Do osoby Wałęsy odnosi się tekst piosenki zespołu Big Cyc „Ostry dyżur” z albumu pt. Wojna plemników (1993), opisujący fatalną sytuację w polskiej służbie zdrowia, która jest porównywana do Wałęsy[225]. Oczywistą aluzją do Wałęsy („elektryka ze Stoczni Gdańskiej”) jest też inna piosenka Big Cyc – tytułowy utwór z albumu Nie wierzcie elektrykom (1991). Wizerunek Wałęsy oraz jego wyuczony zawód zostały umieszczone na okładce, na której umieszczona jest karykatura prezydenta ubranego w koszulkę z wielką literą „S”, przypominającą tę Supermana, i znaczkiem „Playboya” w klapie marynarki[226].
  • W 2013 Andrzej Wajda ukończył film biograficzny o Lechu Wałęsie pt. Wałęsa. Człowiek z nadziei. Premiera tego filmu miała miejsce 21 września 2013 w Teatrze Narodowym w Warszawie.
  • Lech Wałęsa wspomniany został w serii gier komputerowych Cywilizacja. Jego imię i nazwisko wymieniane jest w rankingu wielkich przywódców określającym poziom, który osiągnął gracz w trakcie rozgrywki. Lech Wałęsa odzwierciedla ukończenie gry z wynikiem ponadprzeciętnym, gdzie najlepszy wynik symbolizuje postać cesarza Oktawiana Augusta, a najgorszy Dan Quayle[227].
  • W 2022 miała miejsce premiera musicalu 1989, koprodukcji Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie i Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego. W spektaklu rolę Lecha Wałęsy zagrał Rafał Szumera[228].

Sztuka

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ The Nobel Peace Prize 1983. nobelprize.org. [dostęp 2010-01-02]. (ang.).
  2. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 17.
  3. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 22, 24.
  4. ↑ a b c Rys biograficzny. ilw.org.pl. [dostęp 2013-08-25].
  5. ↑ Andrzej Brzeziecki, Krzysztof Burnetko, Jerzy Skoczylas, Wałęsa. Ludzie. Epoka, Warszawa 2005, s. 18.
  6. ↑ a b c Wałęsa 2008 ↓, s. 20–21.
  7. ↑ Dramat Lecha Wałęsy! Zmarła mu.... fakt.pl, 23 maja 2012. [dostęp 2023-10-31].
  8. ↑ Janusz Kubik: Z cyklu łódzkie historie. Pogrzeb Edwarda Wałęsy. Lech Wałęsa z żoną Danutą na pogrzebie w podłódzkim Lutomiersku. expressilustrowany.pl, 18 lutego 2018. [dostęp 2023-09-30].
  9. ↑ Stanisław Wałęsa. timenote.info. [dostęp 2023-10-29].
  10. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 21, 23–24.
  11. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 24–25.
  12. ↑ a b c d e f Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. encysol.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-20)]. [dostęp 2 stycznia 2010].
  13. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 26–27.
  14. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 29–30.
  15. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 28.
  16. ↑ Przemówienie Prezydenta RP, Zwierzchnika Sił Zbrojnych Lecha Wałęsy wygłoszone podczas wizyty w 12 PRLK z okazji Święta Wojska Polskiego w dn. 15.08.1992 r.. prlk.republika.pl. [dostęp 2013-08-24].
  17. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 65.
  18. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 38, 42.
  19. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 68.
  20. ↑ a b c Wałęsa 2008 ↓, s. 70–71.
  21. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 72–73.
  22. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 74.
  23. ↑ Arkadiusz Bednarek: Lech Wałęsa. wrotapomorza.pl, 19 listopada 2014. [dostęp 2015-11-28].
  24. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 87.
  25. ↑ Marek Wąs, Marek Sterlingow: Strajk – dzień pierwszy: W obronie pani Ani. wyborcza.pl, 6 sierpnia 2005. [dostęp 2020-04-12].
  26. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 92.
  27. ↑ Marek Wąs, Marek Sterlingow: Przełom w strajku: zaczyna się „Solidarność”. wyborcza.pl, 10 sierpnia 2005. [dostęp 2020-04-12].
  28. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 107.
  29. ↑ Paweł Misior: Długopis. [dostęp 2013-08-24].
  30. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 114.
  31. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 129–130.
  32. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 159.
  33. ↑ Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1980–2002, s. 42.
  34. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 145.
  35. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 175.
  36. ↑ Andrzej Paczkowski: Wojna polsko-jaruzelska, s. 52–53.
  37. ↑ Kazimierz Barcikowski: U szczytów władzy, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, ISBN 83-87168-20-3, s. 316.
  38. ↑ Andrzej Friszke: Friszke rozbija 14 mitów Cenckiewicza o Wałęsie: to oszczerstwa, insynuacje i manipulacje. oko.press, 8 lutego 2017. [dostęp 2017-02-08].
  39. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 179.
  40. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 182.
  41. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 188.
  42. ↑ Kazimierz Barcikowski: U szczytów władzy, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, ISBN 83-87168-20-3, s. 363.
  43. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 200.
  44. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 202.
  45. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 203.
  46. ↑ Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1980–2002, s. 65.
  47. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 215.
  48. ↑ a b Wałęsa 2008 ↓, s. 221.
  49. ↑ Krzysztof Wasilewski: Przedwczesna próba kompromisu, „Przegląd”, 2–8 stycznia 2017.
  50. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 238.
  51. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 244.
  52. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 253.
  53. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 254.
  54. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 274.
  55. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 268–269.
  56. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 271.
  57. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 282.
  58. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 297–300.
  59. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 332.
  60. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 343.
  61. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 357.
  62. ↑ Nota biograficzna na portalu money.pl. [dostęp 2013-08-24].
  63. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 484–485.
  64. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 375–377, 390.
  65. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 402.
  66. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 429.
  67. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 273. ISBN 978-83-240-2130-7.
  68. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 447.
  69. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 544.
  70. ↑ Instytut Lecha Wałęsy. gedanopedia.pl. [dostęp 2023-03-07].
  71. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 516.
  72. ↑ Otwarcie i poświecenie biura Lecha Wałęsy w Zielonej Bramie. gdansk.pl, 29 grudnia 1999. [dostęp 2024-09-08].
  73. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 511.
  74. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 557.
  75. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 554.
  76. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 563.
  77. ↑ Janukowycz proponuje za pośrednictwem Wałęsy rozmowy Juszczence. bankier.pl, 25 listopada 2004. [dostęp 2021-07-28].
  78. ↑ Powstało Stowarzyszenie im. Lecha Wałęsy. wp.pl. [dostęp 2020-11-29].
  79. ↑ Stowarzyszenie im. Lecha Wałęsy. rejestr.io. [dostęp 2020-11-29].
  80. ↑ Tusk popiera Wałęsę, Wałęsa popiera Tuska. wp.pl, 16 marca 2005. [dostęp 2013-08-25].
  81. ↑ Maciej Sandecki: Lech Wałęsa: Wracam do „Solidarności”, kapitaliści za dużo sobie pozwalają. gazeta.pl, 18 kwietnia 2014. [dostęp 2014-04-28].
  82. ↑ Wałęsa okazał litość Wyszkowskiemu. wp.pl, 4 września 2012. [dostęp 2013-08-24].
  83. ↑ ETPCz: Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie jest niezależnym sądem. rp.pl, 8 listopada 2021. [dostęp 2022-06-18].
  84. ↑ Sąd Najwyższy: Wyszkowski nie musi przepraszać Wałęsy za słowa o TW „Bolek”. gazetaprawna.pl, 21 kwietnia 2021. [dostęp 2022-06-13].
  85. ↑ ETPC: Neosędziowie są problemem systemowym. Wałęsa wygrywa z Polską w Strasburgu. wyborcza.pl, 23 listopada 2023. [dostęp 2024-07-17].
  86. ↑ Wałęsa chce się wycofać z Rady Mędrców. dziennik.pl, 5 lutego 2009. [dostęp 2019-01-21].
  87. ↑ Wałęsa: gdybym był Tuskiem kazałbym pałować Solidarność. Sam bym spałował Dudę. wprost.pl, 16 maja 2012. [dostęp 2013-08-25].
  88. ↑ Lech Wałęsa: powtórzyłbym słowa o pałowaniu działaczy Solidarności. wp.pl, 25 czerwca 2012. [dostęp 2014-04-28].
  89. ↑ Wałęsa: nie zamierzam wracać do „Solidarności”. polskieradio.pl, 24 kwietnia 2014. [dostęp 2014-04-28].
  90. ↑ Nagroda Solidarności im. Lecha Wałęsy znika. radiozet.pl, 15 czerwca 2016. [dostęp 2023-07-06].
  91. ↑ Minister Radosław Sikorski uczestniczył w posiedzeniu Kapituły Nagrody Solidarności im. Lecha Wałęsy. gov.pl, 2024-06-27. [dostęp 2024-07-29].
  92. ↑ Pawieł Łatuszka laureatem wznowionej Nagrody Solidarności im. Lecha Wałęsy. gov.pl, 2024-07-25. [dostęp 2024-07-29].
  93. ↑ Uroczyste przekazanie Lechowi Wałęsie biura w ECS. gdansk.pl, 29 stycznia 2015. [dostęp 2024-09-08].
  94. ↑ Mikołaj Chrzan: Lech Wałęsa reaktywuje swoją chadecką partię. wyborcza.pl, 12 listopada 2015. [dostęp 2015-11-12].
  95. ↑ Katarzyna Żaczkiewicz-Zborska: SN: Partie polityczne angażują pieniądze z szarej strefy. prawo.pl, 14 listopada 2022. [dostęp 2023-02-13].
  96. ↑ Chrześcijańska Demokracja III Rzeczypospolitej Polskiej. warszawa.so.gov.pl. [dostęp 2023-02-08].
  97. ↑ Lech Wałęsa rozpoczyna współpracę z PO. onet.pl, 25 października 2016. [dostęp 2016-12-10].
  98. ↑ Powstała Unia Europejskich Demokratów. Na kongresie Wałęsa i Kijowski. tvn24.pl, 12 listopada 2016. [dostęp 2016-12-10].
  99. ↑ Lech Wałęsa oburzony decyzją PO. Wycofuje swoje poparcie. onet.pl, 13 stycznia 2023. [dostęp 2023-01-14].
  100. ↑ „Musimy odbudować wspólnotę ludzi wolnych, ludzi odważnych. Obudź się, Polsko!”. tvn24.pl, 4 czerwca 2023. [dostęp 2023-06-07].
  101. ↑ Fundacja im. Lecha Wałęsy. krs-online.com.pl. [dostęp 2018-05-26].
  102. ↑ Fundacja im. Lecha Wałęsy. rejestr.io. [dostęp 2022-07-25].
  103. ↑ LW Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. rejestr.io. [dostęp 2022-07-25].
  104. ↑ Adam Tomasz Domiński. rejestr.io. [dostęp 2023-01-12].
  105. ↑ Lech Wałęsa reaktywował Komitet Obywatelski. koduj24.pl, 23 czerwca 2018. [dostęp 2018-06-24].
  106. ↑ „Pięć milionów za głowę Wałęsy”. Te słowa padły w rosyjskiej TV. interia.pl, 17 lipca 2022. [dostęp 2022-10-02].
  107. ↑ Post na profilu Lecha Wałęsy. facebook.com, 18 lipca 2022. [dostęp 2022-10-02].
  108. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 101.
  109. ↑ Wałęsa zmienił znaczek wpięty w marynarkę. wp.pl, 1 marca 2009. [dostęp 2017-07-27].
  110. ↑ Tomasz Ławnicki: „Mają mnie w niej pochować”. Wałęsa „drażni Konstytucją” w wielu miejscach świata. natemat.pl, 10 grudnia 2018. [dostęp 2020-08-31].
  111. ↑ a b Poland’s Lech Walesa wears protest T-shirt to Bush funeral. Associated Press, 6 grudnia 2018. [dostęp 2020-08-31]. Cytat: The founder of Poland’s anti-communist Solidarity movement attended President George H.W. Bush’s state funeral in Washington wearing a T-shirt bearing the word „Konstytucja” (Constitution), a symbol of a political struggle in his homeland against the populist government. He and other critics accuse the national-conservative ruling party, in power since 2015, of eroding the very democracy Walesa helped achieve, mainly by eroding the independence of the judiciary. (ang.).
  112. ↑ Lech Wałęsa na pogrzebie Busha w podkoszulce „Konstytucja”. radiozet.pl, 5 grudnia 2018. [dostęp 2020-08-31].
  113. ↑ O fundatorze. ilw.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-08)].
  114. ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński: Legia Honorowa. Zarys historii orderu. Ostrołęka 1997, s. 63.
  115. ↑ Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana. quirinale.it (strona prezydenta Włoch), 6 lutego 1991. [dostęp 2013-08-25]. (wł.).
  116. ↑ Ordensdetaljer. borger.dk. [dostęp 2015-05-27]. (duń.).
  117. ↑ Suomen Valkoisen Ruusun ritarikunnan suurristin ketjujen kera haltijat 1919–1994. svr100.fi. s. 26. [dostęp 2024-08-15]. (fiń.).
  118. ↑ a b Cidadãos estrangeiros agraciados com ordens portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2014-12-03]. (port.). Jako „WALESA Lech”.
  119. ↑ Dyplom nadania prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej Lechowi Wałęsie Orderu Lwa Niderlandzkiego z godnością kawalera I klasy (Orderu Wielkiego Krzyża) przez królową Holandii Beatrycze. Biblioteka Uniwersytecka KUL, 28 września 1994. [dostęp 2024-09-30]. (niderl.).
  120. ↑ Página Oficial das Ordens Honoríficas Portuguesas. ordens.presidencia.pt. [dostęp 2013-08-25]. (port.).
  121. ↑ Dostluk İlişkilerine Katkının Altın Sembolü: Devlet ve Cumhuriyet Nişanları. haberler.com. [dostęp 2016-10-09]. (tur.).
  122. ↑ Diário Oficial da União (DOU). 22 marca 1995. [dostęp 2014-06-22]. (port.).
  123. ↑ Resolución N° 208/995. impo.com.uy. [dostęp 2024-09-30].
  124. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 548.
  125. ↑ Seznam vyznamenaných. hrad.cz. [dostęp 2013-08-25]. (cz.).
  126. ↑ Указ Президента України № 1218/2005. president.gov.ua. [dostęp 2011-04-29]. (ukr.).
  127. ↑ Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-12-03]. (est.).
  128. ↑ Vabariigi President andis üle riiklikud teenetemärgid. president.ee, 23 lutego 2006. [dostęp 2016-12-10]. (est.). (dostępne również w języku angielskim).
  129. ↑ Applebaum otrzymała „Gwiazdę Millenium Litwy”. wprost.pl, 23 października 2008. [dostęp 2018-05-26].
  130. ↑ International Polonaise Ball 2010. A Tribute to Fryderyk Chopin. ampolinstitute.org. [dostęp 2016-10-09]. (ang.).
  131. ↑ Ordinului Coroana României. familiaregala.ro. [dostęp 2017-09-13]. (rum.).
  132. ↑ Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego. ug.edu.pl. [dostęp 2016-08-23].
  133. ↑ Post na profilu Lecha Wałęsy na portalu Facebook. 14 maja 2022. [dostęp 2022-05-14].
  134. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem Turynu. money.pl, 22 października 2000. [dostęp 2020-07-06].
  135. ↑ Honorowi Obywatele Miasta. bialystok.pl. [dostęp 2020-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 września 2020)].
  136. ↑ Ales Bialiatski became honorary citizen of Genoa. spring96.or, 20 lipca 2010. [dostęp 2022-10-08]. (ang.).
  137. ↑ Lech Wałęsa. radom.pl. [dostęp 2024-08-15].
  138. ↑ Honorowi Obywatele Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa w I kadencji 1990–1994. bip.krakow.pl. [dostęp 2020-07-06].
  139. ↑ Lech Wałęsa. umlipno.pl. [dostęp 2020-07-06].
  140. ↑ Honorowi obywatele miasta. mielec.pl. [dostęp 2020-07-06].
  141. ↑ Honorowi Obywatele Zamościa. zamosc.pl. [dostęp 2020-07-06].
  142. ↑ Honorowi obywatele miasta Tczewa. wrotatczewa.pl. [dostęp 2020-12-24].
  143. ↑ Honorowi obywatele miasta. miastoturek.pl, 28 kwietnia 2014. [dostęp 2020-07-26].
  144. ↑ Honorowi obywatele Sopotu. miasto.sopot.pl. [dostęp 2024-08-10].
  145. ↑ Wałęsa Lech. gdynia.pl. [dostęp 2020-07-06].
  146. ↑ Honorowi Obywatele. Lech Wałęsa. lukow.pl, 23 sierpnia 2015. [dostęp 2020-12-24].
  147. ↑ Honorowi obywatele Gdańska. bip.gdansk.pl. [dostęp 2020-07-06].
  148. ↑ Honorowi Obywatele. leczyca.info.pl. [dostęp 2020-07-06].
  149. ↑ Honorowi Obywatele. brzegdolny.pl. [dostęp 2024-08-10].
  150. ↑ Civitate Wratislaviensi Donatus. Biuletyn Rady Miejskiej. [dostęp 2023-12-26].
  151. ↑ Prezydent RP Lech Wałęsa. koscierzyna.gda.pl. [dostęp 2020-07-06].
  152. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem Warszawy. wp.pl, 24 maja 2007. [dostęp 2020-07-06].
  153. ↑ Ynona Husaim-Sobecka: Lech Wałęsa w Szczecinie. Honorowy obywatel odbierze zaszczyty w Zamku. gs24.pl, 20 kwietnia 2009. [dostęp 2020-07-06].
  154. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem Zielonej Góry. wp.pl, 10 września 2010. [dostęp 2020-07-06].
  155. ↑ Honorowi obywatele Opola. polska-org.pl, 18 lipca 2007. [dostęp 2020-07-06].
  156. ↑ Honorowi obywatele. zdunskawola.pl. [dostęp 2024-08-15].
  157. ↑ Lech Wałęsa Honorowym Obywatelem Mławy. wyborcza.pl, 16 listopada 2009. [dostęp 2020-07-06].
  158. ↑ Alfabetyczny indeks osób. poznan.pl. [dostęp 2024-08-15].
  159. ↑ Lech Wałęsa. pulawy.eu, 12 lutego 2016. [dostęp 2024-08-15].
  160. ↑ Honorowi Obywatele Miasta Darłowa. nadbaltykiem.pl. [dostęp 2020-07-06].
  161. ↑ Krzysztof Potaczała: Lech Wałęsa został Honorowym Obywatelem Ustrzyk Dolnych. W Ustrzykach trwa piknik z jego udziałem. nowiny24.pl, 10 lipca 2010. [dostęp 2020-07-06].
  162. ↑ Beata Krzemińska: Honorowi obywatele województwa. kujawsko-pomorskie.pl. [dostęp 2020-07-06].
  163. ↑ Lech Wałęsa. elblag.eu. [dostęp 2020-07-06].
  164. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem gminy Brudzeń Duży. wp.pl, 15 grudnia 2013. [dostęp 2020-07-06].
  165. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem Palermo. natemat.pl, 30 marca 2014. [dostęp 2020-07-06].
  166. ↑ Honorowi obywatele Żukowa – Lech Wałęsa, Stanisław Dunajski i ks. Stanisław Gackowski. naszemiasto.pl, 17 maja 2014. [dostęp 2020-07-06].
  167. ↑ Lech Wałęsa został honorowym obywatelem Ślesina. lm.pl, 27 czerwca 2015. [dostęp 2020-07-06].
  168. ↑ Lecha Wałęsa honorowym obywatelem Namysłowa. opowiecie.info, 28 stycznia 2017. [dostęp 2020-07-06].
  169. ↑ Marcin Michał Wiszowaty: Prezydenci RP i ich… herby (w Szwecji i Danii). konstytuty.pl, 22 października 2013. [dostęp 2017-06-02].
  170. ↑ Galileo 2000 dla Wałęsy. wprost.pl, 8 czerwca 2007. [dostęp 2013-08-25].
  171. ↑ Nagrody Forum Ekonomicznego. forum-ekonomiczne.pl. [dostęp 2022-06-18].
  172. ↑ Wałęsa, Hausner i Soyka laureatami nagród PKPP Lewiatan. pb.pl, 19 maja 2005. [dostęp 2017-07-25].
  173. ↑ Wałęsa członkiem FOSE. zhp.pl, 31 sierpnia 2007. [dostęp 2013-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 października 2013)].
  174. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 313.
  175. ↑ Rejestr odznak. bip.warmia.mazury.pl. [dostęp 2012-09-27].
  176. ↑ Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej, Polska Fundacja Katyńska, 2009, s. 253–256, seria: „Zeszyty Katyńskie”. ISBN 83-917780-6-1.
  177. ↑ Lech Wałęsa otrzymał „Oliwski Paszport”. staraoliwa.pl, 16 kwietnia 2008. [dostęp 2023-02-21].
  178. ↑ Kombatancki Krzyż Pamiątkowy dla Lecha Wałęsy. kombatantpolski.pl. [dostęp 2013-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 października 2013)].
  179. ↑ Lech Wałęsa uhonorowany Ronald Reagan Centennial Freedom Award. reaganfoundation.org.pl, 24 maja 2011. [dostęp 2019-01-21].
  180. ↑ Stowarzyszenie Kucharzy Polskich. gdansk.gedanopedia.pl. [dostęp 2022-05-07].
  181. ↑ Lech Wałęsa. kucharze.pl. [dostęp 2020-12-29].
  182. ↑ Podsumowanie pracy Stowarzyszenia Kucharzy Polskich w 2012 roku. kucharze.pl. [dostęp 2023-02-26].
  183. ↑ Wałęsa wycięty w arbuzie przez kucharskich mistrzów. tvn24.pl, 10 września 2012. [dostęp 2021-09-13].
  184. ↑ Honorowy Patronat Lecha Wałęsy. kucharze.pl. [dostęp 2022-06-25].
  185. ↑ Medal Wolności Słowa 2023: Ewa Łętowska, Piotr Świerczek, Owsiakowie i Lech Wałęsa. press.pl, 30 sierpnia 2023. [dostęp 2023-08-31].
  186. ↑ Lech Wałęsa uhonorowany za wkład w proces akcesji Polski do NATO. gov.pl, 5 września 2024. [dostęp 2024-09-07].
  187. ↑ 1990.12.12. Laureat Nagrody Nobla – Lech Wałęsa. kzp.pl. [dostęp 2019-10-19].
  188. ↑ 2001.11.11. Polskie milenium. kzp.pl. [dostęp 2019-10-19].
  189. ↑ 70. rocznica urodzin Lecha Wałęsy. kzp.pl. [dostęp 2019-10-19].
  190. ↑ W San Francisco już nie ma Lech Walesa Street. Nowym patronem został działacz gejowski. wyborcza.pl, 31 lipca 2014. [dostęp 2020-03-15].
  191. ↑ Lech Wałęsa patronem szkoły w Bieszczadach. onet.pl, 29 lutego 2012. [dostęp 2013-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-12)].
  192. ↑ Piotr Wittman: Wałęsa nie jest patronem szkoły w Ustrzykach. rp.pl, 15 lutego 2020. [dostęp 2020-03-15].
  193. ↑ Radny o odebraniu Lechowi Wałęsie honorowego obywatelstwa gminy: – Mieszkańcy bardzo na to naciskali. kolbuszowa.lokalnie24.com, 20 lutego 2020. [dostęp 2020-02-21].
  194. ↑ M.P. z 1990 r. nr 83, poz. 483.
  195. ↑ M.P. z 1990 r. nr 85, poz. 499.
  196. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 126, poz. 604.
  197. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 131, poz. 636.
  198. ↑ Dz.U. z 2000 r. nr 85, poz. 952.
  199. ↑ Danuta Wałęsa, Piotr Adamowicz (oprac.): Danuta Wałęsa. Marzenia i tajemnice. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 40. ISBN 978-83-08-04741-5.
  200. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 30.
  201. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 37.
  202. ↑ Wałęsa 2008 ↓, s. 61.
  203. ↑ Nie żyje Przemysław Wałęsa. Jego ciało znaleziono w Gdańsku. pomorska.pl, 8 stycznia 2017. [dostęp 2017-01-08].
  204. ↑ Ryszarda Socha: Wszystkie dzieci Wałęsy. polityka.pl, 10 października 2005. [dostęp 2010-01-02].
  205. ↑ Lech Wałęsa w serwisie „Ludzie Wprost”. [dostęp 2 stycznia 2010].
  206. ↑ Lech Wałęsa po operacji. Jest komunikat biura byłego prezydenta. rmf24.pl, 15 marca 2021. [dostęp 2021-03-15].
  207. ↑ Lech Wałęsa został zapytany o rozwód. Przy żonie trzyma go wiara w Boga. plejada.pl, 27 listopada 2023. [dostęp 2024-09-09].
  208. ↑ Informacje o książkach na portalu wp.pl. [dostęp 2018-01-18].
  209. ↑ Ja. Z Lechem Wałęsą rozmawiają Andrzej Bober, Cezary Łazarewicz. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal, 2017. ISBN 978-83-280-4723-5.
  210. ↑ Wałęsa ’80 / premiera książki. ecs.gda.pl. [dostęp 2023-09-26].
  211. ↑ Lech Wałęsa 1980. mediafm.net, 21 stycznia 2006. [dostęp 2010-01-02].
  212. ↑ Blog Lecha Wałęsy w serwisie mojageneracja.pl. mojageneracja.pl. [dostęp 2016-09-09].
  213. ↑ Mikroblog Lecha Wałęsy w serwisie blip.pl. lechwalesa.blip.pl. [dostęp 2015-11-28].
  214. ↑ Z Wykopu do Biura Lecha Wałęsy. kfp.pl, 24 lutego 2014. [dostęp 2022-11-14].
  215. ↑ Lech Wałęsa spotkał się z internautami portalu wykop.pl. dziennikbaltycki.pl, 24 lutego 2014. [dostęp 2022-11-14].
  216. ↑ Katarzyna Włodkowska: Lech Wałęsa: Rzucam Wykop.pl i przechodzę na Facebooka. wyborcza.pl, 2 marca 2016. [dostęp 2016-03-03].
  217. ↑ Konto Lecha Wałęsy na portalu Facebook. [dostęp 2016-03-03].
  218. ↑ Lech Wałęsa wraca do mikroblogowania. Były prezydent założył konto na Twitterze. wirtualnemedia.pl, 10 czerwca 2016. [dostęp 2017-12-22].
  219. ↑ Konto Lecha Wałęsy na portalu X. [dostęp 2024-08-15].
  220. ↑ Lech Wałęsa założył konto na Instagramie. Zamieścił zdjęcia m.in. z Janem Pawłem II. polsatnews.pl, 1 maja 2018. [dostęp 2018-05-03].
  221. ↑ Konto Lecha Wałęsy na portalu Instagram. [dostęp 2018-05-03].
  222. ↑ Kanał Lecha Wałęsy w serwisie YouTube. [dostęp 2022-11-13].
  223. ↑ Maciej Wilamowski, Konrad Wnęk, Lidia A. Zyblikiewicz: Leksykon polskich powiedzeń historycznych. Znak, 1998, s. 143. ISBN 83-7006-880-4.
  224. ↑ Tekst piosenki „Z chłopa król” na stronie poświęconej Jackowi Kaczmarskiemu. [dostęp 2019-12-28].
  225. ↑ Tekst piosenki „Ostry dyżur” na portalu teksty.org. [dostęp 2013-08-25].
  226. ↑ Big Cyc – Nie Wierzcie Elektrykom. discogs.com. [dostęp 2015-11-19]. (ang.).
  227. ↑ Victory (Civ5). civilization.fandom.com. [dostęp 2024-08-15]. (ang.).
  228. ↑ 1989 – Gdański Teatr Szekspirowski [online], teatrszekspirowski.pl [dostęp 2024-05-30].
  229. ↑ Portret nieznanego mężczyzny z wąsem. pl.cultural-opposition.eu, 31 maja 2017. [dostęp 2022-11-29].
  230. ↑ Lech Walesa. Mlodozeniec Piotr. Political social poster, year 1990. poster.pl. [dostęp 2022-11-29]. (ang.).
  231. ↑ Rafał Roskowiński. muralegdanskzaspa.pl. [dostęp 2022-11-29].
  232. ↑ Piotr Szwabe. muralegdanskzaspa.pl. [dostęp 2022-11-29].
  233. ↑ „Lech”. Nowy dar dla Muzeum Gdańska. media.muzeumgdansk.pl. [dostęp 2022-11-29].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Prezydenci Polski
II Rzeczpospolita (1918–1939)
Rząd RP na Uchodźstwie (1939–1990)
Polska Ludowa (1944–1989)
Rzeczpospolita
Polska
(1944–1952)
Polska
Rzeczpospolita
Ludowa
(1952–1989)
III Rzeczpospolita (od 1989)
Pełniący obowiązki prezydenta RP
Zobacz też:

Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Przewodniczący „Solidarności”
Laureaci Nagrody Nobla związani z Polską
XX wiek
XXI wiek

Nobel

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla
XX wiek
XXI wiek

Nobel

Ludzie roku tygodnika „Time”
XX wiek
XXI wiek
Człowiek Roku tygodnika „Wprost”
XX wiek
XXI wiek
  1. ↑ wspólnie z zespołem gospodarczym ministrów rządu
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lech_Wałęsa&oldid=75313861”