Ostrożeń (roślina)

Ostrożeń
	; Ostrożeń łąkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	ostrożeń
	Nazwa systematyczna
	Cirsium Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Cirsium heterophyllum (L.) Hill
Synonimy
	Ancanthia Steud.; Ascalea Hill; Breea Less.; Cephalanophlos Neck.; Cephalonoplos Fourr.; Echenais Cass.; Epitrachys (DC. ex Duby) K.Koch; Eriolepis Cass.; Erythrolaena Sweet; Ixine Hill; Lophiolepis Cass.; Onopix Raf.; Onotrophe Cass.; Spanioptilon Less.; Tetralix Hill; Xylanthema Neck.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ostrożeń (Cirsium Mill.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 250^[5]^[6] do 450^[4] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą półkulę północną^[4]. W Polsce rośnie 13 gatunków^[7]. W polskiej taksonomii ludowej rośliny te często określane są mianem ostu. W tekstach poprawnościowych słowo ostrożeń jest odmieniane z e ruchomym (dopełniacz: ostrożnia), natomiast w literaturze botanicznej zwykle e jest zachowywane w odmianie (dopełniacz: ostrożenia)^[8].

Szereg gatunków to uciążliwe chwasty w uprawach i gatunki inwazyjne zawleczone poza swój pierwotny zasięg. Nieliczne wykorzystywane są jako rośliny ozdobne i jadalne. Rdzeń pędów różnych gatunków północnoamerykańskich był spożywany przez Indian. Młode pędy ostrożenia błotnego jadane były w sałatkach. Jadalne są także bulwiaste korzenie ostrożenia bulwiastego Cirsium tuberosum (przechowywane i spożywane zimą)^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (na Islandii występują tylko rośliny introdukowane), Azję (bez południowych krańców kontynentu), Amerykę Północną (na Antylach tylko rośliny introdukowane), północno-zachodnią Amerykę Południową (Kolumbię) oraz północną i wschodnią Afrykę^[4]. Ponad 60 gatunków rośnie w Europie^[5] oraz w Ameryce Północnej na północ od Meksyku^[9]. Przedstawiciele rodzaju jako rośliny introdukowane rosną w południowej i zachodniej części Ameryki Południowej, w południowej Afryce oraz w Australii i Nowej Zelandii^[4].

Gatunki flory Polski^[7]

ostrożeń błotny Cirsium palustre (L.) Scop.
ostrożeń dwubarwny, o. różnolistny Cirsium helenoides (L.) Hill
ostrożeń głowacz Cirsium eriophorum (L.) Scop.
ostrożeń krótkołodygowy Cirsium acaule (L.) Scop.
ostrożeń lancetowaty Cirsium vulgare (Savi) Ten. (zadomowiony antropofit)
ostrożeń lepki Cirsium erisithales Scop.
ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare (Jacq.) All.
ostrożeń pannoński Cirsium pannonicum (L.f.) Link
ostrożeń polny Cirsium arvense (L.) Scop.
ostrożeń siedmiogrodzki Cirsium decussatum Janka
ostrożeń siwy Cirsium canum (L.) All.
ostrożeń wschodniokarpacki, o. Waldsteina Cirsium waldsteinii Rouy
ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum (L.) Scop.

Morfologia

Kwiaty zebrane w koszyczek, przeważnie o walcowatej budowie i zwykle zwężony górą. W koszyczku wszystkie kwiaty rurkowate, o takiej samej, lub bardzo zbliżonej budowie. Przynajmniej część kwiatów jest obupłciowa. Poszczególne kwiaty w koszyczku nie posiadają własnej okrywy, u niektórych gatunków tylko szczeciniaste plewinki. Puch kielichowy składający się z pierzastych włosków. Okrywa koszyczka bez cierni, o łuskach kłująco zaostrzonych. W kwiatach pręciki o wolnych nitkach, ale zrośnięte pylnikami w rurkę. Rośliny o dużych liściach, u wielu gatunków kłujących.

Biologia i ekologia

Rośliny roczne, dwuletnie i byliny^[6]^[9]. Nie wytwarzają soku mlecznego.

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Carduinae, plemienia Cardueae z podrodziny Carduoideae z rodziny astrowatych Asteraceae^[10].

Wykaz gatunków^[4]

Cirsium acantholepis Petr.
Cirsium acaule (L.) Scop. – ostrożeń krótkołodygowy
Cirsium acrolepis (Petr.) G.B.Ownbey
Cirsium adjaricum Sommier & Levier
Cirsium aduncum Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
Cirsium × affine Tausch
Cirsium aggregatum Ledeb.
Cirsium aidzuense Nakai ex Kitam.
Cirsium aitchisonii Boiss.
Cirsium akimontanum Kadota
Cirsium akimotoi Kadota & Mas.Saito
Cirsium alatum (S.Gmel.) Bobrov
Cirsium alberti Regel & Schmalh.
Cirsium albidum Velen.
Cirsium albowianum Sommier & Levier
Cirsium × alpestre Nägeli
Cirsium alpicola Nakai
Cirsium alpis-lunae Brilli-Catt. & L.Gubellini
Cirsium alsophilum (Pollini) Soldano
Cirsium altissimum (L.) Spreng.
Cirsium amani Post
Cirsium × ambiguum All.
Cirsium amplexifolium (Nakai) Kitam.
Cirsium anartiolepis Petr.
Cirsium andersonii Petr.
Cirsium andrewsii Jeps.
Cirsium aomorense Nakai
Cirsium apoense Nakai
Cirsium appendiculatum Griseb.
Cirsium arachnoideum M.Bieb.
Cirsium argillosum Petrov ex Kharadze
Cirsium argyracanthum DC.
Cirsium arisanense Kitam.
Cirsium aristatum DC.
Cirsium arizonicum (A.Gray) Petr.
Cirsium arvense (L.) Scop. – ostrożeń polny
Cirsium × aschersonii Celak.
Cirsium ashinokuraense Kadota
Cirsium ashiuense Shun.Yokoy. & T.Shimizu
Cirsium × ausserdorferi Hausm. ex Treuinf.
Cirsium austrohidakaense Kadota
Cirsium aytachii H.Duman & R.R.Mill
Cirsium babanum Koidz.
Cirsium badakhschanicum Kharadze
Cirsium balikesirense Yildiz, Arabaci & Dirmenci
Cirsium balkharicum Kharadze
Cirsium barnebyi S.L.Welsh & Neese
Cirsium baytopae P.H.Davis & Parris
Cirsium bertolonii Spreng.
Cirsium bicentenariale Rzed.
Cirsium × bifrons Arv.-Touv.
Cirsium × bipontinum F.W.Schultz
Cirsium bitchuense Nakai
Cirsium boluense P.H.Davis & Parris
Cirsium boninense Koidz.
Cirsium borealinipponense Kitam.
Cirsium bornmuelleri Sint. ex Bornm.
Cirsium botryodes Petr.
Cirsium boujartii Sch.Bip.
Cirsium × boulayi E.G.Camus
Cirsium × bourgaeanum Willk.
Cirsium bozkirense H.Duman, Dirmenci & Tugay
Cirsium brachycephalum Juratzka
Cirsium bracteiferum C.Shih
Cirsium bracteosum DC.
Cirsium × braun-blanquetianum Lawalrée
Cirsium × breunium Goller & Huter
Cirsium brevicaule A.Gray
Cirsium brevifolium Nutt.
Cirsium brevipapposum Tschern.
Cirsium × breviscapum Eichenf.
Cirsium brevistylum Cronquist
Cirsium buchwaldii O.Hoffm.
Cirsium buergeri Miq.
Cirsium bulgaricum DC.
Cirsium buschianum Kharadze
Cirsium byzantinum Steud.
Cirsium calcareum (M.E.Jones) Wooton & Standl.
Cirsium candelabrum Griseb.
Cirsium × candolleanum Nägeli
Cirsium canescens Nutt.
Cirsium canum (L.) All. – ostrożeń siwy
Cirsium caput-medusae Sommier & Levier
Cirsium carniolicum Scop.
Cirsium carolinianum (Walter) Fernald & B.G.Schub.
Cirsium cassium P.H.Davis & Parris
Cirsium caucasicum (Adams) Petr.
Cirsium × celakovskyanum K.Knaf
Cirsium centaureae (Rydb.) K.Schum.
Cirsium cephalotes Boiss.
Cirsium cernuum Lag.
Cirsium charkeviczii Barkalov
Cirsium × chatenieri Legrand ex H.J.Coste
Cirsium chellyense R.J.Moore & Frankton
Cirsium chikabumiense Kadota
Cirsium chikushiense Koidz.
Cirsium chinense Gardner & Champ.
Cirsium chlorocomos Sommier & Levier
Cirsium chokaiense Kitam.
Cirsium chrysacanthum (Ball) Jahand.
Cirsium chrysolepis C.Shih
Cirsium × ciliatiforme Petr.
Cirsium ciliatum (Murray) Moench
Cirsium cilicicum P.H.Davis & Parris
Cirsium ciliolatum (L.F.Hend.) J.T.Howell
Cirsium clavatum (M.E.Jones) Petr.
Cirsium coahuilense Ownbey & Pinkava
Cirsium coloradense (Rydb.) Cockerell ex Daniels
Cirsium confertissimum Nakai
Cirsium congdonii R.J.Moore & Frankton
Cirsium congestissimum Kitam.
Cirsium × connexum Kitam.
Cirsium consociatum S.F.Blake
Cirsium conspicuum Sch.Bip.
Cirsium crassicaule Jeps.
Cirsium creticum (Lam.) d'Urv.
Cirsium × csepeliense Borbás
Cirsium cymosum (Greene) J.T.Howell
Cirsium czerkessicum Kharadze
Cirsium daghestanicum Kharadze
Cirsium davisianum Kit Tan & Sorger
Cirsium dealbatum M.Bieb.
Cirsium decussatum Janka – ostrożeń siedmiogrodzki
Cirsium dender Friis
Cirsium dipsacolepis Matsum.
Cirsium dirmilense R.M.Burton
Cirsium discolor (Muhl. ex Willd.) Spreng.
Cirsium dissectum (L.) Hill
Cirsium × dominii M.Schulze
Cirsium domonii Kadota
Cirsium douglasii DC.
Cirsium drummondii Torr. & A.Gray
Cirsium ducellieri Maire
Cirsium durangense (Greenm.) G.B.Ownbey
Cirsium dyris Jahand. & Maire
Cirsium eatonii B.L.Rob.
Cirsium echinatum (Desf.) DC.
Cirsium echinus (M.Bieb.) Hand.-Mazz.
Cirsium edule Nutt.
Cirsium ehrenbergii Sch.Bip.
Cirsium ekimianum Yildiz & Dirmenci
Cirsium elbrusense Sommier & Levier
Cirsium eliasianum Kit Tan & Sorger
Cirsium ellenbergii Bornm.
Cirsium elodes M.Bieb.
Cirsium engelmannii Rydb.
Cirsium englerianum O.Hoffm.
Cirsium epiroticum Petr.
Cirsium eriophoroides (Hook.f.) Petr.
Cirsium eriophorum (L.) Scop. – ostrożeń głowacz
Cirsium erisithales Scop. – ostrożeń lepki
Cirsium × erisithaliforme Preissm.
Cirsium × erucagineum (Lam.) DC.
Cirsium erythrolepis K.Koch
Cirsium × erzincanicum Yildiz, Dirmenci & Arabaci
Cirsium esculentum (Siev.) C.A.Mey.
Cirsium euxinum Kharadze
Cirsium excelsius Petr.
Cirsium × fabium Porta ex Kern.
Cirsium falconeri (Hook.f.) Petr.
Cirsium fangii Petr.
Cirsium fanjingshanense C.Shih
Cirsium fargesii (Franch.) Diels
Cirsium faucium Petr.
Cirsium fauriei Nakai
Cirsium ferox (L.) DC.
Cirsium ferum Kitam.
Cirsium filipendulum Lange
Cirsium flavisquamatum Kitam.
Cirsium × fleischeri Podp.
Cirsium flodmanii Arthur
Cirsium foliosum DC.
Cirsium fominii Petr.
Cirsium fontinale Jeps.
Cirsium forrestii (Diels) H.Lév.
Cirsium × freyerianum W.D.J.Koch
Cirsium funagataense Kadota
Cirsium furiens Griseb. & Schenk
Cirsium furusei Kitam.
Cirsium fuscotrichum C.C.Chang
Cirsium gaditanum Talavera & Valdés
Cirsium gadukense Petr.
Cirsium gagnidzei Kharadze
Cirsium ganjuense Kitam.
Cirsium × gerhardtii Sch.Bip.
Cirsium giraudiasii Sennen & Pau
Cirsium glaberrimum (Petr.) Petr.
Cirsium × glabrifolium (C.Winkl.) Petr.
Cirsium glabrum DC.
Cirsium grahamii A.Gray
Cirsium × grandiflorum Kitt.
Cirsium grandirosuliferum Kadota
Cirsium gratiosum Kitam.
Cirsium grayanum Nakai
Cirsium grecescui Rouy
Cirsium greimleri Bure
Cirsium griffithii Boiss.
Cirsium griseum (Rydb.) K.Schum.
Cirsium × grossheimii Petr.
Cirsium gyojanum Kitam.
Cirsium hachijoense Nakai
Cirsium hachimantaiense Kadota
Cirsium hagurosanense Kadota
Cirsium hakkaricum P.H.Davis & Parris
Cirsium handaniae Yildiz, Dirmenci & Arabaci
Cirsium handelii Petr.
Cirsium happoense Kadota
Cirsium hasunumae Kadota
Cirsium haussknechtii Boiss.
Cirsium × heerianum Nägeli
Cirsium heiianum Koidz.
Cirsium heldreichii Halácsy
Cirsium helenioides (L.) Hill – ostrożeń dwubarwny
Cirsium henryi (Franch.) Diels
Cirsium hesperium (Eastw.) Rydb.
Cirsium heterophyllum (L.) Hill
Cirsium heterotrichum Pancic
Cirsium × heuseri Uechtr.
Cirsium hida-paludosum Kadota & Nagase
Cirsium hidakamontanum Kadota
Cirsium homolepis Nakai
Cirsium hookerianum Nutt.
Cirsium horiianum Kadota
Cirsium horridulum Michx.
Cirsium × hybridum W.D.J.Koch ex DC.
Cirsium hydrophilum Jeps.
Cirsium hygrophilum Boiss.
Cirsium hypoleucum DC.
Cirsium hypopsilum Boiss. & Heldr.
Cirsium × iburiense Kitam.
Cirsium imbricatum Petr.
Cirsium imereticum Boiss.
Cirsium inamoenum (Greene) D.J.Keil
Cirsium inundatum Makino
Cirsium iranicum Petr.
Cirsium ishizuchiense (Kitam.) Kadota
Cirsium isophyllum (Petr.) Grossh.
Cirsium × ispolatovii Iljin ex Tzvelev
Cirsium italicum DC.
Cirsium ito-kojianum Kadota
Cirsium japonicum DC. – ostrożeń japoński
Cirsium joannae S.L.Welsh, N.D.Atwood & L.C.Higgins
Cirsium jorullense Spreng.
Cirsium kagamontanum Nakai
Cirsium kamtschaticum Ledeb. ex DC.
Cirsium karduchorum Petr.
Cirsium kasaianum Kadota
Cirsium katoanum Kadota
Cirsium × kelkitensis Yildiz, Arabaci & Dirmenci
Cirsium kenji-horieanum Kadota
Cirsium kirbense Pomel
Cirsium kirishimense Kadota & Mas.Saito
Cirsium × kirschlegeri Sch.Bip.
Cirsium kisoense (T.Yamaz. & K.Asano) Kadota
Cirsium komarovii Schischk.
Cirsium × kornhuberi Heimerl
Cirsium kosmelii (Adams) Fisch. ex Hohen.
Cirsium × kozlovskyi Petr.
Cirsium kujuense Kadota
Cirsium lacaitae Petr.
Cirsium laniflorum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium lappoides Sch.Bip.
Cirsium latifolium Lowe
Cirsium lecontei Torr. & A.Gray
Cirsium leducii H.Lév.
Cirsium leo Nakai & Kitag.
Cirsium leucocephalum Spreng.
Cirsium leucopsis DC.
Cirsium libanoticum DC.
Cirsium lidjiangense Petr. & Hand.-Mazz.
Cirsium ligulare Boiss.
Cirsium lineare (Thunb.) Sch.Bip.
Cirsium × linkianum M.Loehr
Cirsium lipskyi Petr.
Cirsium lobelii Ten.
Cirsium × lojkae Sommier & Levier
Cirsium lomatolepis Petr.
Cirsium longepedunculatum Kitam.
Cirsium longistylum R.J.Moore & Frankton
Cirsium lucens Kitam.
Cirsium luzoniense Merr.
Cirsium maackii Maxim.
Cirsium macrobotrys Boiss.
Cirsium macrocephalum C.A.Mey.
Cirsium magofukui Kitam.
Cirsium mairei Halácsy
Cirsium maritimum Makino
Cirsium maroccanum Petr.
Cirsium × martini L.C.Lamb.
Cirsium maruyamanum Kitam.
Cirsium masami-saitoanum Kadota
Cirsium matsumurae Nakai
Cirsium × mazanderanicum Petr.
Cirsium × meratii P.Fourn.
Cirsium mexicanum DC.
Cirsium microspicatum Nakai
Cirsium × mirabile Kitam.
Cirsium × misawaense Nakai ex Kitam.
Cirsium mohavense (Greene) Petr.
Cirsium monocephalum H.Lév.
Cirsium monspessulanum (L.) Hill.
Cirsium × moravicum Petr.
Cirsium morinifolium Boiss. & Heldr.
Cirsium morisianum Rchb.f.
Cirsium × muellneri Beck
Cirsium muliense C.Shih
Cirsium × murrianum Khek
Cirsium muticum Michx.
Cirsium myokoense Kadota
Cirsium nagatoense Kadota
Cirsium nagisoense Kadota
Cirsium nambuense Nakai
Cirsium nasuense Kadota
Cirsium neomexicanum A.Gray
Cirsium nerimaniae Yildiz, Dirmenci & Arabaci
Cirsium × nevadense Willk.
Cirsium × nezaketiae Yildiz, Dirmenci & Arabaci
Cirsium nigriceps Standl. & Steyerm.
Cirsium nippoense Kadota
Cirsium nipponicum Makino
Cirsium nishiokae Kitam.
Cirsium nivale (Kunth) F.Dietr.
Cirsium norikurense Nakai
Cirsium × norrisii C.Bicknell
Cirsium nuttallii DC.
Cirsium oblongifolium K.Koch
Cirsium obvallatum M.Bieb.
Cirsium occidentale (Nutt.) Jeps.
Cirsium occidentalinipponense Kadota
Cirsium ochrocentrum A.Gray
Cirsium × ochroleucum All.
Cirsium odontolepis Boiss. ex DC.
Cirsium ohminense Kadota
Cirsium × okamotoi Kitam.
Cirsium oleraceum (L.) Scop. – ostrożeń warzywny
Cirsium oligophyllum Matsum.
Cirsium opacum (Kitam.) Kadota
Cirsium orizabense Klatt
Cirsium osseticum Petr.
Cirsium otayae Kitam.
Cirsium ownbeyi S.L.Welsh
Cirsium palustre (L.) Scop. – ostrożeń błotny
Cirsium pannonicum (L.f.) Link – ostrożeń pannoński
Cirsium parryi Petr.
Cirsium pascuarense (Kunth) Spreng.
Cirsium × patens Kitam.
Cirsium peckii L.F.Hend.
Cirsium pectinellum A.Gray
Cirsium pendulum Fisch. ex DC.
Cirsium periacanthaceum C.Shih
Cirsium perplexans Petr.
Cirsium × perplexissimum Kitam.
Cirsium peshmenianum Yildiz, Arabaci & Dirmenci
Cirsium × petrakii Kozl. & Woronow ex Grossh.
Cirsium phulchokiense Kitam.
Cirsium phyllocephalum Boiss. & C.I.Blanche
Cirsium × pilosum Kitam.
Cirsium pinetorum Greenm.
Cirsium pitcheri Torr. & A.Gray
Cirsium poluninii P.H.Davis & Parris
Cirsium × praealpinum Beck
Cirsium praeteriens J.F.Macbr.
Cirsium × prativagum Petr.
Cirsium pringlei Petr.
Cirsium pseudobracteosum P.H.Davis & Parris
Cirsium pseudocreticum (P.H.Davis & Parris) Yildiz, Dirmenci & Arabaci
Cirsium pseudopersonata Boiss. & Balansa
Cirsium pseudosuffultum Kadota
Cirsium × pskemense Lazkov
Cirsium pubigerum (Desf.) DC.
Cirsium pugnax Sommier & Levier
Cirsium pulchellum Wooton & Standl.
Cirsium pulcherrimum (Rydb.) K.Schum.
Cirsium pumilum Spreng.
Cirsium purpuratum Matsum.
Cirsium × purpureum All.
Cirsium pyramidale Bornm.
Cirsium pyrenaicum (Jacq.) All.
Cirsium quercetorum (A.Gray) Jeps.
Cirsium racemiforme Ling & C.Shih
Cirsium radians Benth.
Cirsium rassulovii B.A.Sharipova
Cirsium reglense Sch.Bip. ex Klatt
Cirsium × reichardtii Jurotzka
Cirsium × reichenbachianum M.Loehr
Cirsium remotifolium DC.
Cirsium repandum Michx.
Cirsium rhabdotolepis Petr.
Cirsium rhaphilepis Petr.
Cirsium rhinoceros Nakai
Cirsium rhizocephalum C.A.Mey.
Cirsium rhothophilum S.F.Blake
Cirsium richterianum Gillot
Cirsium × rigens Wallr.
Cirsium rigidum DC.
Cirsium rivulare (Jacq.) All. – ostrożeń łąkowy
Cirsium roseolum Gorl.
Cirsium rosulatum Talavera & Valdés
Cirsium rydbergii Petr.
Cirsium × sabaudum M.Loehr
Cirsium sairamense O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
Cirsium scabrum (Poir.) Bonnet & Barratte
Cirsium scapanolepis Petr.
Cirsium scariosum Nutt.
Cirsium schantarense Trautv. & C.A.Mey.
Cirsium schelkovnikovii Petr.
Cirsium schimperi (Vatke) C.Jeffrey
Cirsium scopulorum (Greene) Cockerell
Cirsium semenowi Regel
Cirsium semzinanicum Firat
Cirsium senjoense Kitam.
Cirsium × sennenii Rouy
Cirsium serratuloides (L.) Hill
Cirsium serrulatum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium setidens (Dunn) Nakai
Cirsium shansiense Petr.
Cirsium shidokimontanum Kadota
Cirsium shihianum Greuter
Cirsium shimae Kadota
Cirsium shinanense Shimizu
Cirsium sidi-guinii Pau & Font Quer
Cirsium sieboldii Miq.
Cirsium × siegertii Sch.Bip. ex Reichardt
Cirsium sieversii (Fisch. & C.A.Mey.) Petr.
Cirsium × silesiacum Sch.Bip.
Cirsium simplex C.A.Mey.
Cirsium sintenisii Freyn
Cirsium sipyleum O.Schwarz
Cirsium sivasicum Yildiz, Arabaci & Dirmenci
Cirsium skutchii S.F.Blake
Cirsium sommieri Petr.
Cirsium sorocephalum Fisch. & C.A.Mey.
Cirsium × soroksarense Wagner
Cirsium sosnowskyi Kharadze
Cirsium souliei (Franch.) Mattf. ex Rehder & Kobuski
Cirsium spathulatum (Moretti) Gaudin
Cirsium spectabile DC.
Cirsium spicatum Matsum.
Cirsium spinosissimum (L.) Scop.
Cirsium spinosum Kitam.
Cirsium spinuliferum (Kitam.) Kadota
Cirsium steirolepis Petr.
Cirsium stojanovii Kuzmanov
Cirsium straminispinum C.Jeffrey
Cirsium strigosum M.Bieb.
Cirsium × subalpinum Gaudin
Cirsium subcoriaceum (Less.) Sch.Bip.
Cirsium subinerme Fisch. & C.A.Mey.
Cirsium × subspinuligerum Peterm.
Cirsium subulariforme C.Shih
Cirsium subuliforme G.B.Ownbey
Cirsium × succinctum Ledeb.
Cirsium × sudae E.Michálk. & Bure
Cirsium suffultum Matsum.
Cirsium × sugimotoi Kitam.
Cirsium × suspiciosum Beck
Cirsium suzukaense Kitam.
Cirsium suzukii Kitam.
Cirsium svaneticum Sommier & Levier
Cirsium swaticum Petr.
Cirsium sychnosanthum Petr.
Cirsium takahashii Kadota
Cirsium taliense (Jeffrey) H.Lév.
Cirsium tamastoloniferum Kadota
Cirsium tanegashimense Kitam. ex Kadota
Cirsium tashiroi Kitam.
Cirsium tatakaense Y.H.Tseng, Y.H.Tseng, Chih Y.Chang & C.Y.Chang
Cirsium tataricum (L.) DC.
Cirsium tenoreanum Petr.
Cirsium tenue Kitam.
Cirsium tenuipedunculatum Kadota
Cirsium tenuisquamatum Kitam.
Cirsium teshioense Kadota
Cirsium texanum Buckley
Cirsium tianmushanicum C.Shih
Cirsium tioganum (Congdon) Petr.
Cirsium togaense Kadota
Cirsium tolucanum Petr.
Cirsium toyoshimae Koidz.
Cirsium trachylepis Boiss.
Cirsium trachylomum S.F.Blake
Cirsium tracyi Petr.
Cirsium × trifurcum Petr.
Cirsium tuberosum (L.) All. – ostrożeń bulwiasty
Cirsium turkestanicum Petr.
Cirsium turneri Warnock
Cirsium tymphaeum Hausskn.
Cirsium uetsuense Kitam.
Cirsium ugoense Nakai
Cirsium ukranicum Besser ex DC.
Cirsium uliginosum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium umezawanum Kadota
Cirsium undulatum Spreng.
Cirsium unzenense Kadota & Mas.Saito
Cirsium uzenense Kadota
Cirsium valentinum Porta
Cirsium vallis-demonii Lojac.
Cirsium velatum (S.Watson) Petr.
Cirsium vernonioides C.Shih
Cirsium verutum (D.Don) Spreng.
Cirsium vinaceum Wooton & Standl.
Cirsium virginianum Michx.
Cirsium viridifolium (Hand.-Mazz.) C.Shih
Cirsium × vivantii L.Villar, Segarra, J.López, Pérez-Coll. & Catalán
Cirsium vlassovianum Fisch. ex DC.
Cirsium vulgare (Savi) Ten. – ostrożeń lancetowaty
Cirsium wakasugianum Kadota
Cirsium waldsteinii Rouy – ostrożeń wschodniokarpacki
Cirsium wallichii DC.
Cirsium × wankelii Reichardt
Cirsium welwitschii Coss.
Cirsium wettsteinii Petr.
Cirsium wheeleri Petr.
Cirsium × wiedermannii Khek
Cirsium × winklerianum Celak.
Cirsium × woodwardii (H.C.Watson) Nyman
Cirsium × woronowii Petr.
Cirsium wrightii A.Gray
Cirsium × xenogenum Petr.
Cirsium yakusimense Masam.
Cirsium yamauchii Kadota
Cirsium yatsu-alpicola Kadota & Y.Amano
Cirsium yezoalpinum H.Koidz. ex Kadota & S.Umezawa
Cirsium yezoense Makino
Cirsium yildizianum Arabaci & Dirmenci
Cirsium yoshidae Kadota
Cirsium yuki-uenoanum Kadota
Cirsium yuzawae Kadota
Cirsium zamoranense Rzed.
Cirsium zarkosii Kit Tan, Vold & V.Christodoulou
Cirsium zawoense Kadota

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Cirsium Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-09].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 204, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Zhu Shi, Werner Greuter: Cirsium Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-09].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ PiotrP. Panek PiotrP., Przepędzanie czarta z ostu, czyli co właściwie jadał Kłapouchy w Ponurym Zakątku [online], Pulsar, 15 maja 2022 .
↑ ^a ^b David J. Keil: Cirsium Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-09].
↑ Genus Cirsium Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-09].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-24].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Cirsium Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-09].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 204, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-6] Zhu Shi, Werner Greuter: Cirsium Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-09].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[8] PiotrP. Panek PiotrP., Przepędzanie czarta z ostu, czyli co właściwie jadał Kłapouchy w Ponurym Zakątku [online], Pulsar, 15 maja 2022 .

[america-9] David J. Keil: Cirsium Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-09].

[grin-10] Genus Cirsium Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-09].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]