Jan Kreczmar

Jan Kreczmar
	; zdjęcie aktora
Data i miejsce urodzenia	6 maja 1908 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	29 sierpnia 1972 ; Warszawa
Zawód	aktor, pedagog, reżyser teatralny
Współmałżonek	Justyna Kreczmarowa
Lata aktywności	1929–1972
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Janina Romanówna i Jan Kreczmar w sztuce „Penelopa” Ludwika Hieronima Morstina, 1946

Jan Kreczmar (ur. 6 maja 1908 w Warszawie, zm. 29 sierpnia 1972 tamże) – polski aktor filmowy i teatralny, pedagog.

Życiorys

Urodził się 6 maja 1908 roku w Warszawie, w rodzinie Jana (1878–1909), założyciela warszawskiego gimnazjum, będącego pierwszą szkołą z wykładowym językiem polskim w zaborze rosyjskim, i Marii z Kawieckich (1876–1965), urzędniczki^[1]. Był bratem Jerzego (1902–1985) i Tadeusza (1904–1966)^[2]. Miał także dwie siostry Marię (1906–1985), matkę aktora Zbigniewa Zapasiewicza i Wandę (1905–1969)^[3]^[4]^[5].

Na Uniwersytecie Warszawskim ukończył studia na wydziale humanistycznym, a ponadto był absolwentem oddziału dramaturgicznego Konserwatorium Muzycznego w Warszawie. Zadebiutował w 1929 roku w roli Guślarza w Dziadach Adama Mickiewicza w teatrze wileńskim Aleksandra Zelwerowicza. Następnie występował w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie zagrał m.in. Romea w Romeo i Julii Szekspira i Gucia w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry, pracował w lwowskim teatrze Wilama Horzycy, a od 1933 roku do wybuchu II wojny światowej w Teatrze Polskim Arnolda Szyfmana. Przed wojną zagrał ponad 70 ról^[3].

Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu miasta przez Niemców Kreczmar przeprowadził się do Warszawy, gdzie pracował jako barman i brał udział w konspiracji. Był wykładowcą podziemnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej oraz wchodził w skład Tajnej Rady Teatralnej. W 1944 roku zagrał w premierowym spektaklu Teatru Wojska Polskiego w Lublinie. Z teatrem tym, działającym wówczas w Łodzi, był związany do 1946 roku. W 1945 roku zadebiutował jako reżyser wystawiając Dożywocie Aleksandra Fredry. W 1946 roku powrócił do Warszawy i latach 1946–1963 występował w Teatrze Polskim, a od 1964 roku do śmierci w Teatrze Współczesnym, współpracując z innymi warszawskimi tetrami, m.in. Klasycznym i Narodowym. W międzyczasie w latach 1953–1955, razem z Janem Świderskim, był kierownikiem artystycznym Teatru Nowej Warszawy^[3].

W roku 1951 otrzymał I nagrodę na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę profesora Mokrzyckiego w sztuce Próba sił Jerzego Lutowskiego w reżyserii Aleksandra Bardiniego, a w 1966 roku nagrodę Komitetu ds. Radia i Telewizji^[3].

Jako pedagog w latach 1945–1946 prowadził wykłady w łódzkim Państwowym Instytucie Teatralnym, a od 1947 roku pracował w Państwowej Szkole Teatralnej (Państwowa Szkoła Dramatyczna) w Warszawie, gdzie pełnił funkcje^[3]:

1947–1949: zastępcy dyrektora
1947–1948: wykładowcy
1949–1950 i 1956–1967: rektora

Zmarł 29 sierpnia 1972 roku w Warszawie^[3]. Spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 190-5,6-24,25)^[1].

Życie prywatne

Jego żoną była aktorka Justyna Kreczmarowa^[6]. Był ojcem Małgorzaty (1953–2006) i poety Adama (1944–1982)^[2], oraz wujem Zbigniewa Zapasiewicza^[3]. Jego zięciem jest satyryk Krzysztof Daukszewicz, a wnukiem – Grzegorz Daukszewicz.

Filmografia

1938: Strachy – Dwierycz
1962: Rodzina Milcarków – dyktator
1963: Pasażerka – Walter, mąż Lizy
1963: Mansarda – książę
1965: Powrót doktora von Kniprode – Heinrich von Kniprode
1965: Podziemny front – Heinrich von Kniprode, szef Gestapo
1966: Szyfry – Tadeusz
1967: Szach i mat! – Anglik, właściciel automatu do gry w szachy
1968: Lalka – Tomasz Łęcki
1969: Urząd – ksiądz Devos
1970: Życie rodzinne – ojciec
1971: Piłat i inni – Poncjusz Piłat
1971: Jeszcze słychać śpiew. I rżenie koni... – pułkownik Józef Królikiewicz
1971: Rola – ojciec
1971: Za ścianą – profesor

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (1964)^[3]
Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[7]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)^[8]
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 8 maja 1946^[9], 13 listopada 1953^[10])
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[11]
Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1970)^[12]

Przypisy

↑ ^a ^b Cmentarz Stare Powązki: KRECZMAROWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-06-01] .
↑ ^a ^b Jan Kreczmar. Prawdziwie przedwojenny aktor, specjalista od „kiełbasek” – Historia – polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2024-06-23] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MonikaM. Mokrzycka-Pokora MonikaM., Jan Kreczmar 6.05.1908 – 29.08.1972 [online], culture.pl, 2005 [dostęp 2022-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-06] .
↑ Encyklopedia, Trzymają się razem [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2024-06-23] (pol.).
↑ Jan Kreczmar (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2024-06-23] .
↑ Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 89. ISBN 978-83-7839-559-1.
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
↑ M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.
↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 30 kwietnia 1970, s. 10.

Linki zewnętrzne

Jan Kreczmar w bazie IMDb (ang.)
Jan Kreczmar w bazie Filmweb
Jan Kreczmar w bazie filmpolski.pl
Jan Kreczmar, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
Jan Kreczmar, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-11] .
Jan Kreczmar w bazie TerazTeatr.pl
Biografia Jana Kreczmara w portalu Culture.pl
Jan Kreczmar we wspomnieniach Tadeusza Łomnickiego
O Janie Kreczmarze i Szkole Teatralnej rozdział w książce „Spotkania Teatralne” Tadeusza Łomnickiego
Materiały związane z Janem Kreczmarem w bibliotece Polona

[:0-1] Cmentarz Stare Powązki: KRECZMAROWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-06-01] .

[:1-2] Jan Kreczmar. Prawdziwie przedwojenny aktor, specjalista od „kiełbasek” – Historia – polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2024-06-23] (pol.).

[MMP-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MonikaM. Mokrzycka-Pokora MonikaM., Jan Kreczmar 6.05.1908 – 29.08.1972 [online], culture.pl, 2005 [dostęp 2022-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-06] .

[4] Encyklopedia, Trzymają się razem [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2024-06-23] (pol.).

[5] Jan Kreczmar (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2024-06-23] .

[6] Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 89. ISBN 978-83-7839-559-1.

[7] M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.

[8] M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.

[9] M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.

[10] M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.

[11] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[12] Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 30 kwietnia 1970, s. 10.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]