Lalka (film)

Ten artykuł dotyczy filmu. Zobacz też: inne znaczenia.

Lalka

Beata Tyszkiewicz w roli Izabeli Łęckiej – kadr z filmu
Gatunek	obyczajowy, kostiumowy
Data premiery	7 listopada 1968
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	151 min
Reżyseria	Wojciech Jerzy Has
Scenariusz	Wojciech Jerzy Has Bolesław Prus (pierwowzór) Kazimierz Brandys (dialogi)
Główne role	Beata Tyszkiewicz Mariusz Dmochowski Tadeusz Fijewski
Muzyka	Wojciech Kilar
Zdjęcia	Stefan Matyjaszkiewicz
Scenografia	Jerzy Skarżyński Adam Nowakowski
Kostiumy	Lidia Skarżyńska Jerzy Skarżyński
Montaż	Zofia Dwornik
Wytwórnia	Zespół Realizatorów Filmowych „Kamera”
Nagrody
MFF w Panamie 1969: Wojciech Jerzy Has – Wielka Nagroda Stefan Matyjaszkiewicz – zdjęcia Mariusz Dmochowski – nagroda aktorska Tadeusz Fijewski – nagroda aktorska
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Lalka – polski film fabularny z roku 1968 w reżyserii Wojciecha Hasa na podstawie jego własnego scenariusza, adaptacja powieści Bolesława Prusa pod tym samym tytułem. Osią fabuły filmu jest uczucie żywione przez kupca Stanisława Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej. Na realizację dzieła przeznaczono 35 milionów złotych. Utwór Hasa krytycy filmowi przyjęli z mieszanymi uczuciami, gdyż scenarzysta nie był wierny pierwowzorowi literackiemu. Podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Panamie Lalka odniosła sukces, zdobywając cztery nagrody festiwalowe, w tym Grand Prix.

W czasach powstania realizacja Lalki była kosztownym przedsięwzięciem, Has przewidział w filmie 87 ról głównych i 500 w epizodach. Na potrzeby filmu kostiumolodzy Lidia i Jerzy Skarżyńscy wykonali 500 kostiumów, ponad 2 tysiące dekoracji i rekwizytów. Część rekwizytów (np. meble oraz kotary) sprowadzono z muzeów w Warszawie oraz Krośnie, a dwadzieścia pięć pojazdów, w tym karet, zostało wypożyczonych z Muzeum w Łańcucie^[2]. Zdjęcia części plenerów zrealizowano w specjalnie zbudowanych do tego celu drewnianych dekoracjach imitujących Warszawę w pobliżu ulicy Skarbowców we Wrocławiu, a niektóre wnętrza – w secesyjnych wnętrzach wrocławskiego Hotelu Monopol. Część zdjęć nakręcono w Radziejowicach^[3] oraz na stacji Jedlina Zdrój^[4]. Ogółem budżet Lalki wyniósł 35 milionów złotych^[2].

Lalka zebrała szereg różnych opinii. Aleksander Jackiewicz stwierdzał pejoratywnie, że „Has odrealniał powieść Prusa […], a z Wokulskiego […] zrobił bohatera byronowskiego, zagubionego wśród narodowego śmietnika”^[5]. Jan Słodowski nazywał film Hasa „romansem w rupieciarni”^[6]. Eugeniusz Grzybowski zarzucał filmowi Hasa, że w adaptacji Prusa „zniknęły problemy społeczne, które tak absorbowały wielkiego pisarza, że dał świadectwo prawdzie o czasach, w których żył”^[7]. Zdaniem Edwarda Pieścikowskiego „wrażenie niedosytu i zdezorientowania pogłębił jeszcze język filmowy. Mówiąc ściślej, rezygnacja z przełożenia na język filmowy jakże licznych w Lalce Prusa »medytacji«: monologów wypowiadanych i myślanych, głosów wewnętrznych, »widzeń« i halucynacji”^[7].

Konrad Eberhardt, który był zwolennikiem filmu, chwalił stronę estetyczną filmu: „kiedy Wokulski jest jeszcze pełen dynamizmu i ma złudzenia, kiedy zdąża do celu – film ma tonację ciemną, surową, kadry uderzają nas konkretnością, realizmem obyczajowym: sklep, zaułki Powiśla, Krakowskie Przedmieście, wszystko to zarysowane ostro i zdecydowanie. […] kiedy konflikty wchodzą w fazę tragiczną [paradoksalnie] na ekranie coraz więcej bukolicznych zieleni podwarszawskich łąk i Zasławka, kolory stają się pastelowe, kadry coraz ładniejsze, […] pojawia się coraz więcej […] elementów poetyckich i surrealistycznych”^[8]. Alicja Helman jednak z kolei twierdziła, iż Has „w niewielkim stopniu wykorzystał dramaturgiczną funkcję koloru”^[9]; Helman za to doceniała rolę Tyszkiewicz, której Izabela jest „pełna wspaniałej kobiecości, ciepła, uczucia”^[7]. Ogólnie często Hasowi zarzucano zdeformowanie obrazu Warszawy, co Tadeusz Sobolewski kwitował następująco: „Hasowi nigdy nie darowano lalek-manekinów i wystawy okropności zamiast warszawskiego Powiśla”^[10].

Gdy premierę w telewizji w 1978 miała serialowa adaptacja Lalki zrealizowana przez Ryszarda Bera, Janusz Plisiecki uzasadnił znacznie większą popularność wersji Bera od filmu Hasa następująco: „formuła filmu Hasa okazała się zbyt trudna intelektualnie. Odbiorcy oczekiwali od adaptacji realistycznych obrazów warszawskiej rodzajowości i nieudanego romansu kupca z hrabianką”^[11].

• 1969 – Beata Tyszkiewicz Polne Kwiaty (nagroda w plebiscycie widzów Wielkopolski)
• 1969 – Wojciech Jerzy Has Panama (MFF) – Wielka Nagroda
• 1969 – Stefan Matyjaszkiewicz Panama (MFF) – nagroda za zdjęcia
• 1969 – Mariusz Dmochowski Panama (MFF) – nagroda aktorska
• 1969 – Tadeusz Fijewski Panama (MFF) – nagroda aktorska

• Lalka – serial telewizyjny z 1978 roku w reżyserii Ryszarda Bera. Kilkoro aktorów wystąpiło w obu ekranizacjach Lalki, filmu pełnometrażowego z 1968 oraz serialu TV z 1977 roku:
  • Zofia Czerwińska: kobieta w piwiarni Hopfera (1968) oraz Małgorzata Minclowa, żona Jana, później żona Wokulskiego (1977),
  • Aleksander Fogiel: ajent Szprot (1968) oraz sędzia pokoju w procesach Krzeszowskiej (1977),
  • Janusz Kłosiński: mecenas księcia (1968) oraz Wirski, rządca w kamienicy Łęckiego (1977),
  • Krzysztof Litwin: Klein, subiekt w sklepie Wokulskiego (1968) oraz Zięba, subiekt w sklepie Wokulskiego (1977),
  • Zdzisław Maklakiewicz: Maruszewicz (1968) oraz Konstanty, kamerdyner barona Krzeszowskiego (1977).
  • Władysław Dewoyno: Jan Machalski (1968) i licytant Tomasza Łęckiego (1977)

• IwonaI. Gródź IwonaI., Zaszyfrowane w obrazie. O filmach fabularnych Wojciecha Jerzego Hasa, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008 .

• Lalka w bazie IMDb (ang.)
• Lalka w bazie Filmweb
• Lalka w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia dekoracji do filmu
• Zdjęcia z filmu Lalka w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Zwiastun filmu Lalka w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej