Arbuz kolokwinta

Arbuz kolokwinta
	; Arbuz kolokwinta w swoim naturalnym środowisku (owoc niedojrzały)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	dyniowate
Rodzaj	arbuz
Gatunek	arbuz kolokwinta
	Nazwa systematyczna
	Citrullus colocynthis (L.) Schrad.; Linnaea 12:414. 1838
Synonimy
	Colocynthis vulgaris Schrad.;
	Colocynthis vulgaris Schrad.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Arbuz kolokwinta^[4], kawon kolokwinta, kolokwinta, kolocynta (Citrullus colocynthis (L.) Schrad.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny dyniowatych.

Występowanie

Rośnie dziko w Afryce (Kenia, Mali, Czad, Etiopia, Somalia, Sokotra, Algieria, Egipt, Libia, Maroko, Tunezja), Azji (Kuwejt, Arabia Saudyjska, Jemen, Afganistan, Cypr, Iran, Irak, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja, Indie, Pakistan, Sri Lanka, Birma) i Europie (Grecja, Włochy, Hiszpania) oraz jako gatunek zawleczony w Australii. Jest uprawiany w wielu krajach świata^[5]. W Polsce gatunek ten przejściowo dziczeje (ma status efemerofita)^[6].

Morfologia

Pokrój: Pnącze. Roślina o łodydze leżącej długości do 1 metra.
Liście: 5-7 klapowane, długości 5–10 cm. W kątach wyrastają wąsy czepne.
Kwiaty: Jednopłciowe (rośliny jednopienne)^[7]. Kwiaty wyrastają pojedynczo w kątach liści. Korona kwiatowa lejkowata, w kolorze żółtym.
Owoc: Podobny do arbuza. O średnicy około 4–10 cm^[7], wewnątrz znajduje się gąbczasty i gorzki miąższ zawierający wiele nasion. Z zewnątrz początkowo jest ciemnozielony z jasnymi, marmurkowatymi prążkami, po dojrzeniu staje się żółty^[8]^[9].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub bylina^[7]. Rośnie na piaszczystych glebach i na pustyniach. Jest kserofitem, najlepiej rozwija się na terenach o średniej rocznej temperaturze 23–27 °C, i średniej ilości opadów wynoszącej 25–37 cm^[7]. Rozmnaża się przez nasiona. Kiedy owoce dojrzeją wiatr odrywa je od rośliny i toczy po pustyni. Po uderzeniu o skałę owoc rozbija się i wysypują się z niego nasiona^[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza, owoce są bardzo silnym środkiem przeczyszczającym^[9]. W większej ilości są trujące. Niektórzy uważają, że właśnie owocami kolokwinty Agrypina otruła cesarza Klaudiusza^[8].
W Indiach z nasion uzyskuje się olej, który wykorzystywany jest do oświetlenia^[9]. Zmielone służyły do wypieku chleba^[8].
W Afryce Północnej nasiona są jadane^[9].
Z wysuszonego miąższu powstaje łatwopalny proszek, wykorzystywany przez Arabów jako podpałka^[7].

Udział w kulturze

Jest wymieniony w Biblii pod hebrajską nazwą paqqu'ōţ oznaczającą arbuza kolokwintę: 2 Krl 4,38-40 i 1 Krl 7,24. Roślina ta występuje w Palestynie i zdaniem wszystkich badaczy roślin biblijnych do niej odnoszą się cytaty biblijne. W polskich tłumaczeniach Biblii istnieje zamieszanie i często hebrajski wyraz tłumaczony jest na nazwy innych roślin (dzika winorośl, dzikie pnącza, dziki krzew winny oraz pnącza, dzikie kolokwinty, dzikie ogórki, owoce, ośle ogórki, dynie)^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-30] (ang.).
↑ Citrullus colocynthis. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-09-30]. (ang.).
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 61, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Citrullus colocynthis [online], www.hort.purdue.edu [dostęp 2023-06-26] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
↑ ^a ^b ^c ^d Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-30] (ang.).

[3] Citrullus colocynthis. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-09-30]. (ang.).

[4] Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 61, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[:0-7] Citrullus colocynthis [online], www.hort.purdue.edu [dostęp 2023-06-26] .

[rb-8] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[podbielkowski-9] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]