Kolorado (stan)

Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: Kolorado.

Kolorado

State of Colorado

stan
38. stan od 1 sierpnia 1876
Kapitol stanu Kolorado
Pieczęć Flaga
Hymn: Where the Columbines Grow
Dewiza: Nil sine numine
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Denver
Kod ISO 3166-2	US-CO
Gubernator	Jared Polis (D)
Powierzchnia	269 837 km²
Populacja (2020) • liczba ludności	5 773 714
• gęstość	21,4 os./km²
Strefa czasowa	UTC-07:00 UTC-06:00
Języki urzędowe	angielski
Położenie na mapie USA
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Kolorado (ang. Colorado, wym. /kɒləˈrɑːdoʊ/^ⓘ/kɒləˈrɑːdoʊ/) – stan w środkowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych.

Na północy graniczy z Wyoming i Nebraską, na wschodzie z Kansas, na południu z Oklahomą i Nowym Meksykiem, a na zachodzie z Utah. Kolorado jest jednym z trzech stanów USA niemających naturalnych granic. Wyznaczają je: długość i szerokość geograficzna, a tym samym Kolorado ma kształt czworoboku. Nazwa stanu pochodzi od nazwy rzeki Kolorado; słowo colorado oznacza w języku hiszpańskim „zabarwiony”^[1][2].

Kolorado jest najwyżej położonym stanem USA ze średnią wysokością 2091 m n.p.m.^[3] Największy obszar metropolitalny Denver–Aurora–Lakewood liczy blisko 3 mln mieszkańców i jest dziewiętnastym co do wielkości w Stanach Zjednoczonych^[4].

• Dewiza: Nil sine numine (Nic bez opatrzności Boskiej)
• Przydomek: The Centennial State (Stan Stulecia)

Kolorado zostało nazwane Stanem Stulecia, ponieważ w 1876 roku stało się 38. stanem, 100 lat po podpisaniu przez ojców założycieli Deklaracji Niepodległości^[5].

Pierwotnie ziemie tego regionu były zamieszkiwane przez Indian, którzy przybyli do Kolorado wraz z końcem epoki lodowcowej. Najstarsze artefakty należące do pierwszych Indian datowane są na 11 200 lat p.n.e. Na początku XVIII wieku tereny dzisiejszego stanu Kolorado zostały opanowane przez Hiszpanów. W 1803 roku północno-wschodnia część dzisiejszego stanu została zakupiona od Francji, jako część francuskiej Luizjany. W 1848 roku południowa i zachodnia część stała się terytorium Stanów Zjednoczonych po wojnie amerykańsko-meksykańskiej. W roku 1858 odkryto złoża złota. W latach 1864–1870 trwały wojny z Indianami.

W 2012 roku Kolorado, razem ze stanem Waszyngton stały się pierwszymi stanami, które zalegalizowały marihuanę do użytku rekreacyjnego^[5].

Kolorado jest wyżynno-górzystym stanem, którego średnia wysokość nad poziomem morza przekracza 2000 m. Jest też jedynym stanem, którego cała powierzchnia leży powyżej 1000 m n.p.m. Trzy czwarte powierzchni stanu to tereny wyżynne i wybitnie górzyste, obszary te leżą powyżej 1500–2000 m n.p.m. Jedynie wschodnia część jest płaska. Najwyższy szczyt Kolorado, Mount Elbert, wznosi się na 4399 m n.p.m. Zachodnią część stanu zajmują Góry Skaliste i Wyżyna Kolorado, wschodnią – obszar Wielkich Równin.

Kolorado znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego kontynentalnego suchego z dużymi różnicami temperatur dnia i nocy. W górach występuje wielopiętrowość klimatyczna. Opady są niskie i wynoszą średnio od 380 do 630 mm rocznie. Wyższe opady występują w górach. Warto tu jednak zwrócić uwagę na lokalne różnice związane z ukształtowaniem terenu, gdzie górskie doliny są miejscami relatywnie suchymi. Zimy w Kolorado są śnieżne i mroźne. Lata zaś, z pominięciem obszarów górskich, są gorące i suche. W zachodniej części stanu temperatury wynoszą od 16 do 21 °C latem, choć mogą być wyższe (zależy to od wysokości nad poziomem morza oraz miejsca). W wysokich partiach gór panuje alpejski lub wręcz arktyczny klimat, co jest związane ze znacznymi wysokościami (powyżej 3000 m n.p.m.). Wschodnia część Kolorado cechuje się ekstremami termicznymi, gdzie zimą średnie wartości termiczne wynoszą kilka stopni poniżej zera, ale mogą obniżyć się do wartości od –18 °C do –23 °C. Lata są upalne, powyżej 30 °C, temperatury rzędu 35–38 °C nie należą do rzadkości. Taki rozkład temperatur związany jest z rzeźbą terenu Ameryki Północnej, co wiąże się z napływem mas powietrza – mroźnych, arktycznych zimą i gorących zwrotnikowych latem. Najwyższą temperaturę w Kolorado zanotowano 11 lipca 1888 roku i wynosiła ona 48 °C. Najniższa zanotowana temperatura z dnia 1 lutego 1985 roku wynosiła –61 °C^[6][7][8].

Ze stanu Kolorado, a dokładnie z wysokiego pasma Gór Skalistych, wypływają większe rzeki Stanów Zjednoczonych. Są to Rio Colorado, czyli rzeka Kolorado, i Rio Grande, a także liczne dopływy Missisipi, jak rzeka Arkansas. Tym samym stan Kolorado należy do dwóch zlewisk: Oceanu Spokojnego i Zatoki Meksykańskiej (Ocean Atlantycki). W górach liczne są polodowcowe jeziora.

Roślinność zróżnicowana ze względu na rzeźbę terenu. W górach rosną lasy iglaste i wysokogórskie łąki, zaś na wschodzie suche prerie, w większości zastąpione przez pola uprawne i łąki. W południowo-zachodniej części stanu występują obszary półpustynne.

• Liczba hrabstw: 64
• Największe hrabstwo: Las Animas
• Parki narodowe:
  • Park Narodowy Black Canyon of the Gunnison
  • Park Narodowy Mesa Verde
  • Park Narodowy Gór Skalistych
  • Park Narodowy Great Sand Dunes
• Parki stanowe: 58
• Narodowe pomniki Stanów Zjednoczonych: 7
  • Hovenweep National Monument
  • Dinosaur National Monument
• National Recreation Area: 2
• National Wildlife Refuge: 8
• Szlaki historyczne
  • Santa Fe Trail
  • Continental Divide National Scenic Trail

Denver

Colorado Springs

Aurora

Fort Collins

Lakewood

Thornton

Arvada

Największe miasta w stanie Kolorado, powyżej 120 000 mieszkańców (2021)^[9]

Na terenie stanu Kolorado znajdują się 272 miasta (city lub town), w tym 13 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 51 powyżej 10 000 mieszkańców, a 150 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)^[9].

Lista miast zamieszkanych przez 5000 lub więcej osób (2021 r.)^[9]:

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Kolorado liczy 5 773 714 mieszkańców, co oznacza wzrost o 744 518 (14,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010^[10]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 21,9% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 14,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,6% ludności stanu stanowią kobiety^[11].

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były^[12]:

• język angielski – 83,24%,
• język hiszpański – 11,92%,
• język niemiecki – 0,62%.

Według danych z 2019 roku, 83,7% mieszkańców stanowiła ludność biała (67,5% nie licząc Latynosów), 4,2% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 4,0% miało rasę mieszaną, 3,3% to Azjaci, 1,0% to rdzenna ludność Ameryki, 0,13% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 21,8% ludności stanu^[13].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (16,7%), meksykańskiego (16,0%), irlandzkiego (10,3%), angielskiego (9,6%) i włoskiego (4,6%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia „amerykańskiego” (230,3 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (200,8 tys.), europejskiego (195,9 tys.), francuskiego (159,6 tys.), polskiego (136,4 tys.), szwedzkiego (122,2 tys.), norweskiego (118,9 tys.) i hiszpańskiego (108,9 tys.)^[13].

Dane z 2014 r.^[14]:

• chrześcijaństwo – 64%:
  • protestanci ewangelikalni – 26% (gł.: bezdenominacyjni, baptyści i zielonoświątkowcy)^[15],
  • katolicy – 16%,
  • protestanci głównego nurtu – 15% (gł.: metodyści, kalwini i luteranie)^[16],
  • mormoni – 3%,
  • historyczni czarni protestanci – 2%,
  • pozostali – 2% (w tym: świadkowie Jehowy, prawosławni i irwingianie)
• brak religii – 29% (w tym: 5% agnostycy i 4% ateiści),
• pozostałe religie – 7% (w tym: buddyści, żydzi, muzułmanie, unitarianie uniwersaliści, scjentyści, wyznawcy New Age, hinduiści, bahaiści, sikhowie i taoiści^[17]).

Produkt krajowy brutto Kolorado w 2015 roku osiągnął wartość 288,8 mld USD^[18], co uplasowało stan na 19. miejscu w Stanach Zjednoczonych^[18]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 2,0%, co było wartością ponadprzeciętną w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)^[19]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 52 975 USD, co uplasowało stan na 16. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD)^[20].

Wiele firm i przedsiębiorstw ma w stanie Kolorado swe siedziby, a najbardziej znane z nich są podane w poniższej tabeli. Główne uprawy rolne to: kukurydza, pszenica, buraki cukrowe, jęczmień, ziemniaki, jabłka, brzoskwinie. Można tu też znaleźć wielkie hodowle bydła, owiec i drobiu. Wydobywa się uran i molibden.

• Colorado State University
• University of Colorado at Denver(inne języki)
• University of Colorado at Boulder
  • Joint Institute for Laboratory Astrophysics
• University of Northern Colorado(inne języki)
• Colorado College(inne języki)
• University of Denver
• United States Air Force Academy
• Colorado School of Mines

• Encyklopedia geograficzna świata: Ameryka Północna, Wydawnictwo OPRES, Kraków 1997, ISBN 83-85909-20-6.

• Oficjalna strona stanu