Brunei

Lo territòri de Brunei si situa dins lo nòrd de l'illa de Bornèo. A una superficia totala de 5 765 km², çò que correspònd a un departament occitan, mai es devesit en doas entitats separadas per Malàisia. Mai de la mitat dau país es compausada d'un plan litorau palunós. Lei regions orientalas an un aspècte montanhós marcat e la cima pus auta dau territòri, Bukit Pagon (1 850 m), se tròba dins aquel endrech. Lei regions occidentalas son valonadas. En causa de la latitud, lo clima es de tipe tropicau, caud e umide, amb un periòde de monson important. La màger part dau territòri (85 %) es cubèrt per una seuva umida.

La capitala, Bandar Seri Begawan, es la vila pus importanta dau Sultanat amb una populacion de 202 000 abitants en 2011. Leis autreis aglomeracions son ben mens grandas amb solament 30 000 estatjants per Kuala Belait, la segonda vila dau país. La lenga principala de la populacion es lo malai de Brunei, un dialècte dau malai. Pasmens, presenta de diferéncias importantas amb lo malai estandard qu'es la lenga oficiala. L'anglés es fòrça utilizat per leis afaires oficiaus, compres juridics. Lo mandarin es tanben present dins lo sector comerciau. Enfin, l'arabi es utilizat coma lenga de cultura.

Au nivèu religiós, Brunei es un Estat musulman que se caracteriza per un islam fòrça conservator. Ansin, e mai la libertat religiosa es oficialament reconoissuda per lo poder, li a fòrça obligacions e restriccions impausadas a la populacion. Per lei musulmans (78,8 % de la populacion en 2019), la participacion a la preguiera dau divendres es obligatòria. Per leis autrei religions (8,7 % de crestians, 7,8 % de bodistas e 4,7 % d'autrei crèires), de limits existisson per complicar la practica religiosa. Per exemple, l'importacion de bíblias e la construccion de glèisas novèlas son enebidas. Lei non musulmans an tanben pas lo drech de parlar de sa religion en public^[1].

Lo territòri de Brunei assosta de resèrvas importantas de petròli e de gas naturau. La produccion es volontàriament limitada dempuei 1979 per permetre una esplecha pus lònga e pus complèta dei jaciments. De recèrcas son en cors per trobar de resèrvas novèlas car, en 2023, lei quantitats actualament identificadas permèton pas una esplecha en delà de 2035.

Avans l'arribada de l'expedicion Magellan dins la region, l'Istòria de Brunei es fòrça mau coneguda. Es basada sus l'interpretacion de documents chinés tractant dau Sud-Èst Asiatic e de legendas localas. Se supausa generalament l'existéncia au sègle VII d'un estat precursor dau sultanat actuau au nòrd de l'illa de Bornèo. Fasiá probablament partida de la zòna d'influéncia de la talassocracia de Srivijaya. Èra dich Vijayapura ò Po-Ni.

Dins lo corrent dau sègle X, aquel estat intrèt en relacion amb l'Empèri Song e ne'n venguèt probablament tributari. Au sègle XIV, èra passat sota l'influéncia dau reiaume javanés de Majapahit puei de l'Empèri Ming. La dinastia actuala es atestada dempuei 1368 per de documents chinés. Auriá inicialament adoptat lo modèl politic chinés e estendut son territòri lòng dau litorau septentrionau de Bornèo. L'influéncia chinesa demeniguèt dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XV, benlèu en causa dei dificultats continentalas de la dinastia Ming, e foguèt remplaçada per aquela dau Sultanat de Malacca. Dins lo corrent deis annadas 1520, aquò entraïnèt l'islamizacion deis elèits e Brunei venguèt un sultanat.

 

Durant lei sègles XV-XVI, lo Sultanat de Brunei conoguèt un periòde de prosperitat e venguèt un actor important dau comèrci dins lo Sud-Èst Asiatic gràcias a sa posicion estrategica entre China e l'Estrech de Malacca. Aquò foguèt favorizat per la conquista de Malacca per lei Portugués en 1511 car mai d'un marchand musulman venguèt s'i installar. Lo sultanat èra alora una talassocracia dirigida per lo sultan que son poder èra limitat per un conseu de princes eissits de la dinastia reinanta. En particular, la chausida dau successor dau sultan èra una competéncia dau conseu.

Lo rèine de Bolkiah (1485-1521) es sovent considerat coma l'apogèu dau sultanat que son influéncia s'estendiguèt sus lo nòrd de Bornèo, l'archipèu de Sulu e dins certanei regions dei Filipinas. En 1521, Antonio Pigafetta, que fasiá partida de l'expedicion de Ferrand Magellan, depintèt Brunei coma una vila portuària rica e poblada per 25 000 familhas. Lo palais dau sultan èra protegit per d'importantei fortificacions e una artilhariá equipada de canons de fèrre. Lo declin de Brunei acomencèt après la mòrt dau sultan Muhammad Hassan (1582-1598) qu'es l'autor d'una tiera de reformas administrativas e judiciàrias que son a l'origina deis institucions actualas dau sultanat.

A partir dau sègle XVII, lo Sultanat de Brunei declinèt lentament en causa de l'expansionisme europèu dins la region e de crisis intèrnas. Tre lo sègle XVI, de tensions existián ja amb Portugau qu'aviá atacat divèrsei sultanats indonesians. Pasmens, aquela ostilitat se limitèt au domeni diplomatic.

En revènge, a la fin dau sègle, l'installacion d'Espanha en Filipinas menacèt dirèctament leis interès de Brunei e de combats aguèron entre lei fòrças dau sultanat e leis Espanhòus. En 1571, Manila foguèt ocupada per Espanha e Brunei reüniguèt de fòrças importantas per reconquistar l'endrech. Pasmens, per de rasons desconegudas, la còntra-ofensiva aguèt jamai luòc e, en 1578, una flòta espanhòla poguèt atacar e conquistar Brunei. Cremèron sa mosqueta mai poguèron pas s'i mantenir car foguèron decimats per lei malautias tropicalas. Aquela guèrra s'acabèt en 1599 e Brunei deguèt renonciar a son influéncia dins lei Filipinas.

Après la mòrt de Muhammad Hassan, lei dificultats aumentèron amb una multiplicacion dei crisis de succession e dei revòutas lòng dau litorau de Bornèo. La creacion de comptadors comerciaus per lei poissanças colonialas modifiquèt lei rets marchands e afebliguèt pauc a pauc l'economia dau sultanat. De mai, en 1658 ò en 1703, Brunei donèt au Sultanat de Sulu l'extrèm nòrd de Bornèo en remerciament de son ajuda militara per reprimir una rebellion.

 

Lo declin de Brunei agravèt dins lo corrent dau sègle XIX quand un aventurier britanic dich James Brooke foguèt nomat en 1841 governador dau pòrt de Kuching après sa victòria còntra una insureccion locala. D'efèct, i fondèt la dinastia dei Rajàs Blancs e lo Reiaume de Sarawak. En 1846, obtenguèt la plena sobeiranetat de part de Brunei e acomencèt d'estendre son territòri, principalament au detriment de son ancian senhor. Son fiu Charles Brooke contunièt son òbra e, en 1890, Brunei èra reduch au relarg de sa capitala e au nòrd extrèm de l'illa onte lo Sultanat de Sulu aviá jamai establit son autoritat d'un biais permanent.

Dins lo corrent deis annadas 1870, aquela darriera region acomencèt d'interessar Espanha e divèrseis aventuriers. D'efèct, en 1878, lo sultanat de Sulu foguèt desfach per leis Espanhòus qu'annexèron son territòri, compres sei possessions dau nòrd-èst de Bornèo. Dins aquò, un an aperavans, dos aventuriers, lo baron austrian Gustav Overbeck e lo Britanic Alfred Dent, avián obtengut una concession sus la region de part dau sultan de Brunei. Aquò suscitèt un conflicte e Alfred Dent obtenguèt lo sostèn de Londres^[2]. En 1885, un tractat entre lo Reiaume Unit e Espanha permetèt de fixar lo limit dei possessions respectivas. Dent fondèt alora la British North Borneo Company (BNBC) per esplechar la region. Puei, per defugir un problema similar amb lei País Bas, lei Britanics placèron tanben Sarawak e Brunei sota sa proteccion entre 1886 e 1888.

En 1903, de jaciments de petròli foguèron descubèrts sus lo territòri dau sultanat. Son esplecha acomencèt en 1929 e venguèt rapidament una ressorsa fòrça importanta per l'economia locala. Dins lo corrent deis annadas 1970, foguèt completada per l'esplecha de jaciments de gas naturau.

Dins lo corrent dau sègle XX, se desvolopèt pauc a pauc un movement nacionalista e democratic au sen de la societat de Brunei. En 1959, obtenguèt una autonòmia vertadiera de Brunei au sen de l'Empèri Britanic e l'intrada en vigor d'una constitucion. Pasmens, tres ans pus tard, una insureccion independentista aguèt luòc e foguèt reprimida per lei Britanics. La constitucion foguèt abolida.

Dempuei la revirada de l'insureccion de 1962, Brunei es dirigit per lo sultan qu'es dotat de la totalitat dei poders. Retrobèt son independéncia totala mai gardèt sa monarquia absoluda en 1984 mai la constitucion foguèt pas restablida. Pasmens, l'autoritarisme dau regime es temperat per lei liberalitats d'un estat-providéncia dispausant dei revenguts importants de la renda petroliera.

Brunei es una monarquia petroliera relativament classica qu'es dirigida per un sobeiran absolut de drech divin. L'estat d'urgéncia es en vigor dempuei leis eleccions de 1962 e la constitucion es abolida. Lo sultan ocupa ansin lei foncions de cap de l'Estat, de cap dau govèrn, de ministre de la Defensa, de ministre dei Finanças, de rector de l'Universitat, de cap de la polícia, de comandant suprème dei fòrças armadas e de comandaire dei cresents. D'institucions legislativas e judiciàrias existisson, mai son totalament somesas a la volontat dau sultan. Criticar lo govèrn pòu menar a una condamnacion penala. Lo drech es relativament complèxe car li a de lèis civilas e religiosas. D'efiech, la lèi islamica es la basa oficiala dau drech dau Sultanat, mai s'aplica unicament per lei musulmans. Per leis autrei comunautats religiosas, s'aplica una partida de la charia e de règlas especificas.

Lo drapèu actuau de Brunei foguèt adoptat lo 29 de setembre de 1959. Es inspirat dei drapèus precedents dau Sultanat e dau protectorat. La color jauna representa la monarquia e lo blason roge lo « pacte politic » entre lo rèi e la populacion : lo para-soleu representa lo poder reiau, leis alas la justícia, la tranquillitat, la prosperitat e la patz, lo creissent lo ròtle de l'islam e lei mans la promessa dau govèrn d'assegurar la serenitat, la patz e la prosperitat. La devisa nacionala « Totjorn au servici amb l'ajuda de Dieu » li es tanben escricha amb una mencion que significa « Brunei, asili de la patz ».

•  
  Drapèu de 1368 a 1906
•  
  Drapèu a 1906 a 1959
•  
  Drapèu actuau (dempuei 1959)
•  
  Blason de Brunei (dempuei 1959)

L'economia de Brunei es fòrça dependenta deis exportacions d'idrocarburs vèrs Asia e lo país assaia sensa succès de diversificar son economia dempuei leis ans 2000. Pasmens, son sector privat es pauc dinamic e lo projècte de crear un paradís fiscau per atraire de revenguts novèus fonciona pas ben. Aquò s'explica per lei salaris ben superiors de l'administracion publica qu'interèssa mai leis abitants dau Sultanat. La man d'òbra privada es donc principalament constituïda d'estrangiers que demòran pas dins lo país en causa de sei lèis. Pasmens, a l'ora d'ara, Brunei es un Estat relativament ben desvolopament amb un PIB de 12,74 miliards de dolars en 2017 e un IDH de 0,829 en 2021.

Brunei fa partida de l'espaci culturau malai, mas sa cultura presenta quauquei diferéncias en causa de l'importància de l'islam au sen dau Sultanat. Pasmens, consequéncia de sa lònga istòria, Brunei a un patrimòni culturau pròpri, principalament compausat dei construccions associadas au poder coma lo palais d'Istana Nurul Iman, la mosqueta Omar Ali Saifuddien e la mosqueta Jame' Asr Hassanil Bolkiah. Existisse tanben encara un quartier tradicionau, Kampong Ayer.

• Petròli.
• Sarawak.

• L. W. W. Gudgeon, British North Borneo, Adam and Charles Black, 1913.
• Graham E. Saunders, A history of Brunei, Routledge, 2002.

1. ↑ Tamra Orr, Brunei, Marshall Cavendish, 2009, p. 80.
2. ↑ Enterin, Overbeck aviá abandonat e vendut sei parts a Dent.