Àustria

La region d'Àustria es poblada dempuei au mens 8000 avC. Lo premier estat conegut, lo reiaume de Norica, foguèt fondat au sègle II avC per de populacions cèltas de la cultura de Hallstatt que s'installèron pauc a pauc entre 800 e 400 avC. Gràcias a la produccion e au comèrci de sau e de fèrre, èra un reiaume liat au comèrci europèu e probablament un territòri prospèr. Aqueu comèrci permetèt d'establir de relacions ambé la Republica Romana e lo reiaume de Norica èra un aliat de Roma. Pasmens, en 16 avC, sostenguèt la revòuta de Panònia còntra lei Romans. Desfach, foguèt integrat a l'Empèri Roman en 40.

 

Après la conquista de Norica, lei Romans contraròtlavan la màger part dau territòri de l'Àustria modèrna que foguèt devesit entre lei províncias de Rètia, de Norica e de Panònia. A partir dau sègle II, l'endrech foguèt menaçat per d'invasions de pòbles germanics e l'Empèri Roman i organizèt lo limes de Danubi e i mandèron mai e mai de legions (2 legions en 80, 4 en 125, 7 au sègle III).

Pasmens, quand l'Empèri Roman d'Occident s'afondrèt au sègle V, la region foguèt ocupada per lei Lombards fins a 568 puei per leis Avars. A partir dau començament dau sègle IX, leis Avars deguèron faciar leis atacas de l'Empèri Carolingian de Carlesmanhe (768-814). Foguèron vencuts en 811 e la region foguèt annexat au territòri carolingian. Ne'n formèt una marcha militara dicha Marcha de l'Èst (Ostmark) fins ais invasions ongresas. De 900 a 955, la marcha foguèt ocupada per leis Ongrés avans una reconquista en 955 per lei tropas dau Sant Empèri Roman Germanic de l'emperaire Oton I^èr. En 976, Oton II nomèt lo comte Leopold de Babenberg coma margrava dau país que foguèt dich Àustria (Oesterreich) per lo premier còp en 996.

Lo rèine de l'Ostau de Babenberg sus Àustria durèt tres sègles de 976 a 1246. La dinastia capitèt de venir un ostau influent dins leis afaires intèrns dau Sant Empèri e d'aumentar son territòri. Au sègle XII, èra venguda un advèrsari de l'Ostau dei Welf e assaièt de prendre lo contraròtle de Bavièra. Pasmens, l'emperaire Frederic I^èr (1152-1190) èra desirós de destendre sei relacions ambé lei Welfs. En cambi de l'abandon deis ambicions dei Babenberg, l'emperaire donèt l'estatut de duc a Enric II d'Àustria e creèt lo Ducat d'Àustria en 1156. A partir d'aquela data, lei Babenberg van donc se concentrar sus Àustria que foguèt aumentada de Stiria en 1192 e de Carniola en 1232. Pasmens, en 1246, lo duc Frederic II d'Àustria (1230-1246) moriguèt sensa eiretier durant una batalha còntra leis Ongrés entraïnant la fin de la dinastia.

En 1251, Ottokar II de Boèmia venguèt duc d'Àustria après un periòde de tensions entre divèrsei pretendents. Capitèt de conquistar o de crompar la region d'Egerland en 1266, de Caríntia en 1269 e Friol en 1272. Pasmens, intrèt en conflicte ambé l'emperaire Rodòlf de Habsborg (1273-1291) a prepaus de la succession imperiala de 1272 e foguèt tuat en 1278 a la batalha de Marchfeld. Sei fèus foguèron ocupats per Rodòlf que lei donèt a son fiu en 1282.

L'Ostau de Habsborg apareguèt au sègle XI en Soïssa e capitèt rapidament d'aumentar sei domenis en Alsàcia (comtat de Sundgau, landgraviat d'Auta Alsàcia) e Soïssa (comtat de Lenzborg). Gràcias a una politica abila, capitèt d'aumentar son territòri e de pausar lei fondacions de l'estat austrian modèrn. D'efèct, tre 1264, Rodòlf de Habsborg, que foguèt elegit emperaire en 1273, obtenguèt per eiretatge de possessions dins la region de Brisgau, en Soïssa Occidentala, lo comtat de Kyborg e lo landgraviat de Turgòvia avans de prendre possession dei fèus d'Ottokar II de Boèmia après la batalha de Marchfeld.

La politica de l'Ostau de Habsborg foguèt similara a aquela dei Babenberg e lei novèus ducs d'Àustria se concentrèron sus l'aumentacion dau nuclèu territòriau format per la dinastia precedenta. Pasmens, la fin dau sègle XIII foguèt marcada per la pèrda de Caríntia mau compensada per lo gasanh dau margraviat de Burgau en 1301. L'etapa decisiva de l'ascension dei ducs d'Àustria se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XIV quand, en 1355, lei Habsborg reprenguèron lo contraròtle de Caríntia e aquistèron la region de Tiròl. D'ara endavant, la dinastia ocupava una posicion estrategica dins leis Aups e, franc de la pèrda definitiva de Soïssa en 1499 après una tièra de guèrras, lei possessions Habsborg s'aumentèron ai sègles XIV e XV de divèrsei territòris coma lo comtat de Feldkirch en 1365, lo comtat de Bludenz en 1376, lo comtat de Hohenberg en 1381, la vila de Trieste en 1382, lo comtat de Saeckingen en 1401 e lo comtat de Bludenz en 1451.

En 1453, per marcar la poissança de la dinastia, lei Habsborg obtenguèron lo drech de transformar lo Ducat d'Àustria en Archiducat. Puei, en 1477, la mòrt dau duc de Borgonha e lo maridatge entre sa filha unica e l'eiretier austrian Maximilian de Habsborg permetèt ais Austrians de prendre lo contraròtle de la màger part dei territòris dau duc (País Bas e Franca Comtat). Enfin, en 1500, obtenguèt lei comtats de Goritz, de Pustherpal e de Mitterborg.

Après lo renfòrçament dei possessions Habsborg au sen dau Sant Empèri Roman Germanic e en Euròpa Occidentala, l'annada 1526 e lo desastre ongrés de Mohács donèron un vam decisiu a l'expansion territòriala d'Àustria que va annexar Ongria e Boèmia. Àustria venguèt la poténcia principala d'Euròpa Centrala. Pasmens, leis ambicions dei Habsborg se turtèron ais interés deis autrei poissanças europèas e ai divisions religiosas entraïnadas per la Reforma. En 1648, França e Suècia capitèron de vencre lei Habsborg de Viena a l'eissida de la guèrra de Trenta Ans e poguèron empachar la dinastia austriana de contraròtlar lo Sant Empèri. Aquela desfacha obliguèt leis Austrains de se concentrar sus l'extension d'Àustria. Per aquò, aprofichèron lo declin d'Espanha e participèron ai guèrras còntra l'Empèri Otoman e Polonha per realizar divèrsei conquistas. En revènge, a partir dau sègle XVIII, la posicion d'Àustria en Alemanha foguèt pauc a pauc menaçada per l'emergéncia de Prússia.

La batalha de Mohács se debanèt lo 29 d'aost de 1526 e s'acabèt per la destruccion de l'armada ongresa e la mòrt de son rèi Loís Jagellon (1516-1526). Aquela desfacha entraïnèt l'afondrament dau reiaume d'Ongria e l'intrada en guèrra de l'archiduc Ferdinand I^èr (1520-1546) que capitèt après una guèrra malaisada de blocar l'avançada otomana e d'ocupar una partida deis estats de Loís II (Boèmia e Ongria occidentala). Après la division dei possessions Habsborg entre una dinastia espanhòula e una autra austriana en 1519 per Carles Quint (1506-1558), aquò permetiá de faire d'Àustria una poissança majora gràcias a un territòri important e a son influéncia au sen deis institucions dau Sant Empèri Roman Germanic.

Pasmens, lo rèsta d'Euròpa èra opausat a l'idèa de veire l'Ostau de Habsborg prendre lo contraròtle d'un Sant Empèri que son govèrn centrau serià vengut pron poderós per unificar l'empèri a l'entorn deis interés Habsborg. L'enemic principau èra França que formèt una aliança ambé leis estats protestants d'Euròpa en lucha còntra leis ambicions de Viena. De 1618 a 1648, aqueleis oposicions entraïnèron la Guèrra de Trenta Ans que s'acabèt per la victòria de França e de seis aliats. Lo Sant Empèri Roman Germanic veguèt seis institucions modificadas per assegurar l'autonòmia de sei membres e empachar una presa de contraròtle per l'Ostau de Habsborg. De mai, Àustria perdèt sei territòris d'Alsàcia.

L'ostilitat entre Viena e l'axe París-Istambol contunièt après aquela guèrra e au començament dau sègle XVIII. Leis Austrians s'opausèron ais ambicions territòrialas de Loís XIV (1643-1715) e aprofichèron la perseguida dau declin espanhòu per conquistar una partida dei País Bas e dau nòrd d'Itàlia. Pasmens, lei succès austrians pus importants se debanèron en Euròpa Orientala còntra lei Turcs e lei Polonés. Dins lo premier cas, Viena conquistèt la segonda mitat d'Ongria, Transilvània e una partida de Serbia e una partida de Valaquia de 1699 a 1719. Pasmens, Sèrbia e Valaquia foguèron perduts en 1739. Dins lo segond cas, Àustria participèt ai partiments dau país de 1772 a 1795.

Durant aqueu periòde, l'advèrsari principau d'Àustria venguèt Prússia que son emergéncia e seis ambicions, sostenguts per lo Reiaume Unit, menacèron l'equilibri europèu. Aquò entraïnèt la signatura d'una aliança ambé França mai lei diferentei guèrras entre Viena e Berlin s'acabèron a l'avantatge prussian e per la pèrda de Silèsia au profiech de Frederic II (1740-1786) e dau Ducat de Parma au profiech d'Espanha.

Lo periòde dei guèrras revolucionàrias e napoleonencas foguèt un periòde malaisat per leis Austrians qu'enregistrèron una tièra de desfachas còntra França e foguèron obligats de s'aliar ambé Napoleon I^èr après la Guèrra de la Cinquena Coalicion (1809). Pasmens, la revirada de la Campanha de Russia (1812) permetèt ais Austrians de reprendra la lucha e d'acabar lo conflicte dins lo camp dei venceires.

Àustria intrèt dins lo conflicte tre lo mes d'abriu de 1792 après una declaracion de guèrra per França revolucionària. Pasmens, leis armadas austrianas foguèron batudas e lei Francés agantèron Alemanha e Itàlia. En 1797, lo tractat de Campo Formio acabèt aquela premiera fasa de la guèrra per una desfacha austriana relativa. Àustria deguèt abandonar lei País Bas Austrians e permetre la creacion de republicas sòrres en Itàlia en cambi de l'annexion de Venècia. Lo conflicte acomencèt tornarmai en 1799 e s'acabèt per una victòria francesa novèla après lei batalhas de Marengo e de Hohenlinden. La patz foguèt signada en 1801 e Àustria perdèt divèrsei territòri dins la region de Ren e dins lo nòrd d'Itàlia. De mai, l'archiduc Francés II d'Àustria (1792-1835) acceptèt de fach la dissolucion de l'Empèri Roman Germanic que serà oficialament prononciada en 1806.

Per compensar la demenicion de prestigi causada per la disparicion dau Sant Empèri, Francés II transformèt l'Archiducat d'Àustria en Empèri d'Àustria en 1804. Contunièt tanben la guèrra e son armada foguèt tornarmai esquichada a Austerlitz a la fin de 1805 entraïnant la pèrda de 65 000 km² e de tres milions magerament au profiech deis aliats italians e alemands de Napoleon I^èr (1799-1814, 1815). En 1809, Àustria assaièt d'aprofichar lei dificultats francesas en Espanha mai Napoleon I^èr foguèt venceire a Wagram entraïnant de pèrdas importantas (regions de l'Adriatica, Tarnopol...) e l'obligacion per Viena de venir un aliat de França. Un maridatge entre Napoleon e Maria Loïsa d'Àustria deviá assegurar aquela aliança.

Pasmens, après la desfacha de la campanha de Russia, Àustria, Prússia e Russia formèron una aliança secrèta lo 27 de junh de 1813 e l'armada austriana ataquèt tornarmai França lo 12 d'aost. Participèt ambé leis autrei poissanças europèas a la desfacha finala de la França napoleonenca après la batalha de Leipzig (16-19 d'octòbre de 1813) e la campanha de França (octòbre de 1813 - març de 1814).

 

Gràcias a sa participacion majora còntra lei fòrças napoleoncas, l'Empèri d'Àustria foguèt l'endrech chausit per organizar lo congrès cargat d'organizar lei frontieras novèlas d'Euròpa. Aqueu congrès, dich Congrès de Viena, permetèt a Àustria d'agantar son apogèu après la reconquista de sa posicion dominanta en Itàlia, l'annexion de divèrsei territòris d'Alemanha e la formacion dau protectorat de la Republica de Cracòvia (finalament annexada en 1846).

Pasmens, la poténcia austriana poguèt pas resòuvre la question dei nacionalitats de l'Empèri que comencèron de s'agitar. Lo problema esclatèt en 1848 dins lo corrent dei movements revolucionàrias europèas, especialament en Àustria, en Ongria, en Boèmia e dins la region de Venècia. Lo govèrn de Metternich foguèt rebutat en març, Ferdinand I^èr (1835-1848) deguèt abdicar au profiech de son nebòt e l'armada imperiala aguèt de dificultats per vencre lei diferentei revolucions en 1849 ambé l'ajuda de Russia. Dins aquò, maugrat la victòria, la question dei minoritats, sostengudas per França desirosa de rompre l'equilibri dau Congrès de Viena, venguèt una fònt de tensions importantas en Itàlia e en Alemanha.

Ansin, de 1859 a 1866, Àustria deguèt faciar doas guèrras perdudas en Itàlia e en Alemanha. La premiera foguèt entraïnada per l'unificacion d'Itàlia a l'entorn dau Reiaume de Sardenha qu'èra aliat ai Francés de Napoleon III. S'acabèt per la pèrda de la region de Milan per leis Austrians. Puei, en 1860, una tièra de revòutas en favor de l'unitat italiana se debanèron dins lei principats sota protectorat de Viena. Fòrça rapid, lo movement empachèt una reaccion austriana e lo reiaume d'Itàlia foguèt proclamat en 1861. Lo segond conflicte foguèt causat per la question de l'unificacion alemanda a l'entorn de Berlin o de Viena. Sota l'influéncia d'Otto von Bismarck, Prússia capitèt de prendre l'avantatge e una guèrra en 1866 entre Àustria e una coalicion formada de Prússia e d'Itàlia entraïnèt l'eliminacion de Viena dins leis afaires intèrns d'Alemanha e la pèrda de Venècia au profiech de Florença^[3].

Aquelei desfachas mostrèron la demenicion de la poissança austriana e entraïnèron de trebols dins lo país. De mai, eliminat deis afaires alemands, Viena èra d'ara endavant obligat de dirigir leis axes principaus de sa politica estrangiera vèrs lei Balcans. Ansin, lo 18 de junh de 1867, un acòrd foguèt trobat ambé la minoritat ongresa per crear un reiaume d'Ongria autonòm e un estat novèu, dich Àustria-Ongria, qu'èra format de l'union personala d'Àustria e d'Ongria sota la direccion de l'emperaire austrian e de tres ministres comuns ai doas nacions.

 

La politica austriana dirigida vèrs lei Balcans venguèt rapidament una fònt de tensions importantas ambé Russia e un element major de la diplomàcia europèa de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. Per sostenir seis ambicions, Viena signèt una aliança ambé l'Empèri alemand, format en 1871, entraïnant la formacion d'una aliança francorussa en 1892-1893. D'autra part, la question des nacionalitats contunièt d'agitar l'empèri. Après leis Ongres, foguèt lo torn deis autrei pòbles de revendicar una autonòmia o meme l'independéncia.

En 1914, après l'assassinat de l'archiduc Francés Ferdinand, aquelei dos factors entraïnèron la Premiera Guèrra Mondiala entre leis Empèris Centraus (Alemanha, Àustria-Ongria e l'Empèri Otoman) e la Tripla Entenduda (França, Reialme Unit, Russia jónhats per Itàlia en 1915 e leis Estats Units en 1917). Aqueu periòde veguèt la deliquescéncia d'Àustria-Ongria que son armada subiguèt de pèrdas grèvas tre lo començament dau conflicte e que govèrn foguèt plaçat sota una forma de protectorat alemand. En octòbre de 1918, divèrsei revòutas acomencèron entraïnant l'afondrament e lo partiment de l'Empèri.

Après la desfacha de 1918 e la dissolucion de l'Empèri, una partida deis Austrians èran desirós d'integrar Alemanha. Pasmens, lei venceires èran opausats a l'idèa de renfòrçar Alemanha. Impausèron donc la formacion d'una Republica d'Àustria que sa reünion a Alemanha foguèt defenduda per lo Tractat de Versalhas. Per aquò, l'estat novèu obtenguèt divèrsei territòris a l'entorn de Viena per assegurar sa basa territòriala e leis Aliats li donèron un sostèn financiar per redreiçar son economia.

Pasmens, en 1929, lo país subiguèt lei consequéncias de la crisi economica acomençada ais Estats Units d'America. Aquò donèt un sostèn ais idèas d'Adolf Hitler (1933-1945) de revision dau sistèma de Versalhas e d'annexion d'Àustria. Ansin, l'oposicion a l'annexion dau govèrn e de la màger part dei partits politics entraïnèt una tièra de crisis intèrnas de 1934 a 1938 que va afeblir l'estat. De mai, permetèt tanben ais Nazis de se renfòrçar e de trobar lei limits dau tractat de 1919. Ansin, en març de 1938, Hitler capitèt d'ocupar Àustria sensa trobar d'oposicion armada vertadiera sus lo camin de Viena e de part deis autreis estats europèus. Aquò marquèt la disparicion de la Premiera Republica d'Àustria que venguèt una region dau Tresen Reich fins a 1945. Après la guèrra, Àustria foguèt tractada coma Alemanha e devesida entre quatre zònas sota contraròtle sovietic, estatsunidenc, britanic e francés.

Ocupada fins a 1955 per lei quatre venceires de la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945), lo govèrn austrian novèu se considerèt coma victima dau nazisme per obtenir l'annexion de Tiròl e lo retirament dei tropas d'ocupacion. Per lo premier ponch, leis Aliats refusèron mai Viena obtenguèt un drech de regard sus leis afaires intèrns de Tiròl que demorèt politicament italian. Per lo segond, Àustria foguèt finalament restaurada dins sei frontieras de 1921 e deguèt venir neutre en cambi de son evacuacion. Conoguèt un desvolopament economic important durant la Guèrra Freja e venguèt membre de l'Union Europèa en 1995.

 

 

Àustria es un país montanhós de 83 858 km² situat dins leis Aups que representan lei dos tèrç dau territòri. A de frontieras amb uèch estats que son Soïssa e Liechtenstein a l'oèst, Itàlia e Eslovènia au sud, Ongria e Eslovaquia a l'èst e Alemanha e Republica Chèca au nòrd. La cima pus auta es Grossglockner (3 798 m). Danubi, fluvi pus important d'Euròpa, passa tanben sus lo territòri austrian.

Àustria a una economia desvolopada de tipe capitalista. En 2010, lo país fasiá partida dei dotze país pus rics dau mond segon lo rapòrt Produch Interior Brut per abitant^[4]. Alemanha es son partenari economic principau e es un objectiu important de Viena de desvolopar sei cambis ambé d'autrei membres de l'Union Europèa.

L'agricultura es basada sus un ret de tenements de talha limitada en causa de la geografia montanhósa. En 2011, representava 1,5% dau Produch Interior Brut, 5,5% de la populacion activa e permetiá de produrre 80% dei besonhs nacionaus. L'indústria representava 29,3% dau PIB, 27,5% deis emplechs e èra especializada dins la sostractança e, coma l'agricultura, es basada sus un ensems de companhiás mejanas e quauquei pus importantas dins lei domenis de la quimia, dau textil d'auta qualitat, dau papièr, de l'electronica, de l'agroalimentar e de la metallurgia. Enfin, lo sector dei servicis represetava 69,2% dau PIB, 67% deis emplechs e, coma la màger part dei país occidentaus, èra lo centre de l'economia austriana.

A la fin de setembre de 2006, Àustria aviá una populacion estimada a 8 292 322 abitants en aumentacion de 53 200 personas en 2005. La vila principala es la capitala Viena qu'a una populacion de 1,7 milions d'abitants e quatre autrei vilasan una populacion superiora a 100 000 abitants (Graz, Linz, Salzborg e Innsbruck). Pasmens, coma la màger part dei país d'Euròpa Centrala, Àustria a un taus de feconditat feble egau a 1,41 en 2005 e l'aumentacion de la populacion es donc sostenguda solament l'immigracion e la naturalizacion d'estrangiers. Ansin, entre 2003 e 2004, lo taus de naturizacion austrian èra entre lei pus importants dau continent.

Àustria es un país neutre dempuei 1955 e l'evacuacion dei tropas d'ocupacion. Aqueu principi es donc vengut l'axe principau de la diplomàcia austriana maugrat quauquei modificacions dempuei la fin de la Guèrra Freja en 1991. Ansin, en 1995, Àustria venguèt membre de l'Union Europèa e dau Partenariat de l'OTAN per la patz. Aperavans, Àustria èra venguda un membre actiu deis organizacions de cooperacion internacionala coma l'Organizacion dei Nacions Unidas. Es tanben lo sèti de divèrseis organizacions dei Nacions Unidas coma l'Agencia Internacionala de l'Energia Atomica (AEIA) e certaneis organizacions internacionalas coma l'OPEP.

En 2006, Àustria teniá una armada de conscripcion que sa mission principala es la proteccion de la neutralitat dau país. La durada dau servici militar èra de sièis mes e d'una annada de resèrva. Un servici volontari mai lòng existía e ansin, la mitat deis efectius èran professionaus. Lo budget de la defensa representava 0,9% dau PIB e leis efectius de l'armada èran egaus a 45 000 òmes devesits entre una fòrça terrèstra, una fòrça aeriana, una fòrça destinada a la realizacion de missions internacionalas e dei fòrças especialas. Lo materiau militar principau èra modèrn e compausat de 114 carris de combat, de 48 caçaires de carris, 530 veïculs de combat, 80 pèças d'artilhariá, 15 aeronaus de combat e 35 elicoptèrs de combat.

 

La musica es lo domeni pus famós de la cultura austriana e Viena foguèt un centre major d'innovacion musicala ai sègles XVIII e XIX gràcias a la proteccion de l'Ostau de Habsborg. Ansin, Viena foguèt lo luòc de naissença de Joseph Haydn (1732-1809), de Johann Michael Haydn (1737-1806), de Franz Liszt (1811-1886), de Franz Schubert (1797-1828), d'Anton Bruckner (1824-1896), de Johann Strauss (1804-1829), de Johann Strauss II (1825-1899), de Arnold Schoenberg (1874-1951), d'Anton Webern (1883-1945) e d'Alban Berg (1885-1935). Dins lo nòrd-oèst d'Àustria, Salzborg foguèt lo luòc de naissença de Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791).

En fòra de la musica, Àustria a tanben una literatura famosa amb un nombre important d'escrivans e de poètas coma Arthur Schnitzler, Stefan Zweig, Thomas Bernhard, Franz Kafka, Robert Musil, Georg Trakl, Franz Werfel, Franz Grillparzer, Rainer Maria Rilke, Adalbert Stifter, Karl Kraus, Elfriede Jelinek, Peter Handke e Daniel Kehlmann.

La pintura e l'arquitectura austrianas an un nombre important d'artistas majors coma lei pintors Ferdinand Georg Waldmüller, Rudolf von Alt, Hans Makart, Gustav Klimt, Oskar Kokoschka, Egon Schiele, Carl Moll e Friedensreich Hundertwasser, lei fotografs coma Inge Morath e Ernst Haas e leis arquitects Johann Bernhard Fischer von Erlach, Otto Wagner, Adolf Loos e Hans Hollein.

• Sant Empèri Roman Germanic.
• Ostau de Babenberg.
• Ostau de Habsborg.
• Guèrra de Trenta Ans.
• Àustria-Ongria.
• Anschluss.

• sus YouTube... mai de 35 800 documents subre Àustria en picar coma clau Austria

1. ↑ La dinastia Absborg aviá per devisa l’acronim AEIOU qu'es mai soven t interpretat en latin per : « Austria Est Imperare Orbi Universo » (« a l’Àustria es de regnar sul mond entièr »); e seriá alemand : « Alles Erdreich ist Österreich untertan ».
2. ↑  Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana. clo-occitan.com, p. 26, 121. «Los signes diacritics son obligatòris amb las majusculas, aquò fa la lectura mai aisida: FÒRÇA, ANGLÉS, SOÏSSA, AÜRÓS, ÇÒ, IN·HÈRN, DES·HAR, Àustria, Índia, Èva, Òlt, Sant Çubran.» 
3. ↑ Florença foguèt la capitala dau Reiaume d'Itàlia fins a l'annexion de Roma.
4. ↑ Fons Monetari Internacional. «World Economic Outlook Database» (en anglés).