Austràlia

 

Austràlia a una superficia de 7 692 060 km². Sa partida principala es l'illa australiana ela meteissa que representa 99% de son territòri. Lei relèus i son pauc importants amb una altitud mejana de 210 m e una cima pus auta, lo Mont Kosciuszko, de solament 2 231 m^[1]. Lei pus importants se situan dins lei regions centralas (Monts Mc Donnell e Musgrave) e lòng dau litorau pacific (Aups Australianas, Montanhas Blavas e Cordilhèra Australiana). Lo rèsta dei regions centralas es ocupat per una importanta depression, centrada sus lo Lac Eyre, qu'es lo ponch pus bas dau país (-14 m).

La màger part de l'illa es cubèrta per de desèrts cauds. L'idrografia australiana es donc marcada per l'endoreïsme e l'areïsme dins lei regions centralas e per la preséncia d'oeds dins lei zònas maritimas. Lei rius permanents se situan principalament dins lo quart sud-èst, onte se tròba lo fluvi Murray qu'es lo pus lòng e pus important dau país, e dins leis endrechs umids de clima tropicau ò temperat.

 

Situada entre lei latituds 10°S e 40°S, Austràlia presenta un clima variat amb l'existéncia de tres zònas climaticas principalas. Au nòrd, se tròba una faissa litorala somesa a un clima tropicau. La sason umida i dura generalament de decembre a març e la sason eissucha de mai a setembre. Lei precipitacions i son relativament importantas amb una pluviometria superiora a 2 000 mm dins certaneis endrechs.

Lòng dau litorau orientau e dins lo quart sud-èst, lo clima es temperat de tipe subtropicau umid, mediterranèu ò oceanic. Lo premier clima s'observa subretot dins lei regins maritimas orientalas. Lei pluejas i son regularas (75-125 mm/mes) e la temperatura cauda (22°C a Sydney). Dins lei regions sud-èst, aqueu clima se transforma en clima oceanic amb d'ivèrns doç e d'estius fregs. Lei pluejas i son egalament regularas. Enfin, la poncha sud-oèst de l'illa e quauquei regions meridionalas an un clima mediterranèu caud ò freg amb de precipitacions ivernencas importantas en junh e en julhet.

Lo clima dei regions interioras es marcat per l'ariditat. Lo territòri australian es ansin cubèrt per plusors desèrts cauds. Sa pluviometria varia entre 150 e 400 mm amb de variacions anualas fòrça importantas. Son ansin pas totalament eissuchs e una vegetacion adaptada i es sovent ben presenta.

La demografia presenta lei caracteristicas d'un país desvolopat e fòrça urbanizat que comença de s'envielhir. L'esperança de vida i es ansin fòrça importanta (82,15 ans en 2016), lo temps mejan deis abitants es relativament aut (38 ans) e lo taus de feconditat es pas sufisenta per permetre lo remplaçament dei generacions (1,77 enfants/frema en 2018). L'imigracion, principalament d'origina asiatica, es donc lo factor principau que permet a la populacion d'aumentar regularament (19,2 milions d'abitants en 2001, 25,2 milions en 2018).

Lei regions pus pobladas se tròban dins lei regions litoralas dau sud-èst e e de l'èst onte lo clima, temperat, es pus favorable a l'agricultura que dins lo rèsta dau territòri australian. Assostan donc lei vilas pus importantas coma Sydney (5,2 milions d'abitants en 2014), Melbourne (4,4 milions), Brisbane (2,3 milions) e Adelaïda (1,1 milions). Un centre demografic segondari existís au sud-oèst dau país a l'entorn de l'aglomeracion de Perth (2,0 milions d'abitants).

Austràlia a ges de lenga oficiala mai dins lei fachs, es un país anglofòn. D'efiech, l'anglés australian èra la lenga mairala de 77% de la populacion en 2011 e èra largament mestrejat per lo rèsta de la populacion. Es un dialècte de l'anglés que se destria per sa prononciacion e per son vocabulari. Aparegut tre lo començament dau sègle XIX a partir dei parlars dei presoniers mandats dins la colonia per leis autoritats britanicas, a una basa d'anglés britanic amb d'influéncias fòrtas eissits deis autrei dialèctes deis Illas Britanicas e de mots eissits dei lengas indigènas.

Lei lengas aborigènas èran fòrça nombrosas avans la colonizacion de l'illa amb d'estimacions variant entre 250 e 750. Minadas per leis atacas còntra leis Aborigèns, an fòrtament declinat e son uei disparegudas ò menaçadas de disparicion. La causa principala d'aqueu fenomèn es la fragmentacion dei comunautats indigènas e la rompedura de la transmission entre generacions. Ansin, au començament dau sègle XXI, solament 8 lengas aborigènas tenián mai de 1 000 locutors. Quauquei pòbles an creat de programas per assaiar de protegir sa lenga mai mancan de mejans.

Leis autrei lengas parladas en Austràlia son eissidas de l'imigracion dei sègles XIX e XX. Lei pus importantas son lo mandarin, lo cantonés, lo vietnamian, l'arab, l'italian e lo grèc que son la lenga mairala d'au mens 1% de la populacion.

Austràlia es un país de tradicion religiosa crestiana en causa de son poblament d'origina coloniau britanic. La constitucion de 1901 i assegura la libertat religiosa e i enebís l'establiment d'una religion d'Estat. Pasmens, lo cristianisme, se demòra la premiera religion dau país (52,2% en 2016^[2]), conoís un declin important liat a l'aparicion d'una importanta minoritat d'abitants sensa religion (30,1%). De mai, es devesit entre catolics (22,6% de la populacion), anglicans (13,3%) e divèrsei glèisas protestantas (16,6%).

Leis autrei religions son fòrça minoritàrias e gropan mens de 10% deis estatjants : 2,6% per l'islam, 2,4% per lo bodisme, 1,9% per l'indoïsme, 0,5% per lo sikhisme e 0,4% per lo judaïsme.

 

Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Austràlia datan de 40 000 ans (Mungo). Aqueleis abitants desvolopèron una cultura marcada per de pinturas rupèstras e per l'usatge d'otís de pèira pauc sofisticats. Lei tecnicas de fabricacion litica se melhorèron au millenari VIII av. JC e entraïnèron finalament l'aparicion d'otís ambé de talhents liscs que son desconeguts dins lo rèsta d'Oceania. Vèrs lo millenari I av. JC, l'agricultura apareguèt dins lei regions drudas permetent l'aparicion de societats semisedentarizadas. En revènge, dins lei regions mens favorablas, lei comunautats de caçaires cuelheires contunièron de dominar.

Leis Europèus descurbiguèron Austràlia en 1605 (Willem Janszoon) dins l'encastre de seis expedicions de reconóissença dei rotas maritimas d'Asia dau Sud-Èst. Pasmens, la region semblava palunosa e leis indigèns fòrça ostils. En 1642, l'explorator olandés Abel Tasman reconoguèt una partida dau litorau sud e donèt son nom a l'illa que pòrta uei son nom. Dos ans pus tard, lo Francés Melchisédech Thévenot cartografièt la còsta occidentala de l'illa. En revènge, la partida orientala de l'illa foguèt pas explorada avans lo viatge de James Cook en 1770. L'insularitat de Tasmania foguèt demostrada en 1798.

 

James Cook prenguèt oficialament possession de l'illa en 1770. Après la pèrda dei Tretze Colonias d'America dau Nòrd, Anglatèrra i veguèt un relèu novèu de son influéncia e una solucion practica per alunchar certanei presoniers deis illas Britanicas. Ansin, en 1788, una colonia penitenciària foguèt fondada per lo capitani Arthur Phillip a Port Jackson (uei Sydney). La penetracion vèrs l'interior foguèt lenta e fins a 1827, Londres crenguèt que França poguèsse desbarcar de colons e revendicar una partida de l'illa.

Au començament dau sègle XIX, lei premiers motons foguèron importats dins l'illa. Venguèron rapidament lo còr d'una activitat importanta que causèt de conflictes ambé lei cultivators e leis indigèns a prepaus dau partiment dei tèrras agricòlas. De mai, a partir de 1851, de jaciments d'aur foguèron descubèrts entraïnant l'arribada de miliers d'aventuriers e de minaires. Ansin, se multipliquèron lei tusts ambé lei populacions aborigènas que foguèron rebutadas per lei colons vèrs lei regions deserticas entraïnant un grand nombre de victimas. En Tasmania, foguèron dirèctament exterminadas. Ansin, la populacion aborigèna passèt d'aperaquí 500 000 individús en 1788 a 60 000 en 1920.

En parallèl dei combats còntra leis aborigèns, l'exploracion de l'illa contunièt. En 1830, l'estudi dau riu Murray per Charles Sturt permetèt de comprendre lo foncionament dau ret idrografic australian. Puei, lei viatges d'Edward John Eyre e de Ludwig Leichhardt permetèron de melhorar la conóissença dei regions maritimas. En 1860-1862, leis expedicions Burke-Wills e Stuart permetèron de traversar l'illa per lo premier còp e de descubrir lei regions interioras. La construccion d'un ret telegrafic permetèt de contuniar aquel estudi e de facilitar lei comunicacions entre lei diferentei vilas.

A partir deis annadas 1820, leis implantacions britanicas se multipliquèron en Austràlia. Formèron de colonias distintas : Austràlia Occidentala organizada a partir de grands domenis en 1829, Austràlia Meridionala en 1837 que decidèt de seguir lei principis de la Societat de colonizacion d'Edward Gibbon Wakefield (familha, morala, liberalisme), Victòria en 1851 e Queensland en 1859. En 1840, s'arrestèron lei desportacions de presoniers mai l'imigracion, encoratjada per la descubèrta d'aur, sostenguèt la creissença de la populacion. En 1880, Austràlia teniá 2,3 milions d'abitants.

En parallèl, cada colonia recebèt d'estatuts autonòms basat sus un regime parlamentari pròche d'aqueu dau Reiaume Unit. A partir de 1880, lei colons comencèron de s'inquietar deis ambicions francoalemandas en Oceania e de l'imigracion asiatica. De 1885 a 1900, una federacion australiana foguèt ansin pauc a pauc mesa en plaça entraïnant la naissença dau Commonwealth d'Austràlia lo 1^èr de genier de 1901. Cada estat i gardèt una autonòmia importanta.

Pasmens, a partir de 1911, lo poder comencèt d'aquistar una importància novèla e instaurèt d'impòsts relativament importants per dotar l'illa de fòrças armadas modèrnas e provesir d'avantatges sociaus a la populacion blanca. En mai d'aquò, una lei sus l'imigracion adoptada en 1901 la limitèt ai populacions europèas en causa de la necessitat d'èsser capable de capitar una dictada de 50 mòts dins una lenga europèa.

En despiech de la formacion dau Commonwealth en 1901, l'afiermacion de l'independéncia australiana foguèt lònga e lo govèrn alinhèt sa politica exteriora sus Londres fins a la Segonda Guèrra Mondiala. Ansin, Austràlia participèt massissament au premier conflicte mondiau en mobilizant 330 000 volontaris (59 000 tuats). A la Conferéncia de Versalhas en 1919, lo país obtenguèt una partida dei colonias alemandas de l'Ocean Pacific.

Leis annadas 1920 foguèron dominadas per lo partit nacionalista. En 1927, installèt la capitala federala a Canberra. Puei, perdiguèt lo poder au profiech dei trabalhistas après la crisi economica de 1929. Pasmens, adoptèron una politica d'austeritat qu'agravèt la situacion. Ansin, Austràlia conoguèt un periòde malaisat fins a l'adopcion d'un plan de rearmament a la fin deis annadas 1930 per faciar l'expansionisme japonés.

Canberra declarèt la guèrra an Alemanha en 1939 e mandèt un còrs expedicionari en Euròpa en 1940 per ajudar lei Britanics. Pasmens, a partir de la fin de 1941, lo país deguèt sustot s'aparar còntra Japon. D'efèct, lei Japonés bombardèron Darwin en febrier de 1942 e desbarquèron en Nòva Guinèa e dins leis illas Salamon. Durant la seguida dau conflicte, Austràlia se raprochèt donc deis Estats Units d'America que participèron activament a la defensa de l'illa durant la batalha de la Mar de Coralh e la campanha deis Illas Salamon.

En causa de la guèrra, lei govèrns trabalhistas de John Curtin (1941-1945) e de Ben Chifley (1945-1949) adoptèron una organizacion economica fòrça dirigista. Pasmens, dins l'encastre de la Guèrra Freja naissenta, aquela politica se turtèt ai criticas deis anticomunistas. Leis eleccions de 1949 foguèron donc ganhadas per lei conservators que gardèron lo poder fins au començament deis annadas 1970. En despiech de recessions en 1952 e en 1959, lo país conoguèt una importanta creissença economica marcada per l'esplecha dei ressorsas naturalas e lo sostèn ais investiments estrangiers (principalament estatsunidencs e japonés) dins l'industria. Ansin, se l'agricultura gardèt un ròtle non negligible dins l'economia australiana, son importància comencèt de demenir. Per sostenir aqueu desvolopament, l'imigracion blanca e europèa foguèt encoratjada ambé mai de 100 000 arribants anuaus entre 1945 e 1972. En revènge, leis imigrants asiatics e leis Aborigèns foguèron mantenguts en despart.

Durant aqueu periòde, Austràlia participèt activament a la Guèrra Freja e sostenguèt la politica de Washington en Asia dau Sud-Èst e dins lo Pacific Sud. De còrs expedicionaris foguèron donc mandats en Corèa (17 000 òmes, 339 tuats) e en Vietnam (61 000 òmes, 521 tuats) per i renfòrçar lei fòrças estatsunidencas. En parallèl, Canberra participèt a la formacion d'alianças anticomunistas coma l'Organizacion de l'Asia dau Sud-Èst.

Dins lo corrent deis annadas 1970, Austràlia conoguèt de crisis economicas e socialas. Premier, leis Aborigèns comencèron de s'organizar d'un biais eficaç per defendre sa cultura e sei proprietats (especialament dins lei regions minieras). En 1967, avián obtengut la creacion d'un ministèri especiau. Puei, après la victòria dei trabalhistas en 1972, obtenguèron contentament sus una partida de sei revendicacions coma l'establiment d'un contraròtle indigèn dei resèrvas. Pasmens, a la prima de 1979, de manifestacions aborigènas novèlas aguèron luòc dins la capitala.

Lei trabalhistas tenguèron lo poder de 1972 a 1975 dins un contèxte de crisi (inflacion, aumentacion dau caumatge, demenicion deis exportacions de lana...). Reconoguèron la China Populara e lo Vietnam dau Nòrd e donèron un estatut d'autonòmia a Nòva Guinèa. Pasmens, se turtèron a l'oposicion dau Senat per menar mai de reformas. En mai d'aquò, mau capitèron de redreiçar la situacion economica. Ansin, perdiguèron lei legislativas d'octòbre de 1975 còntra una coalicion dei liberaus e dei conservators. Pasmens, la situacion contunièt de se desgradar.

En 1983, foguèt elegit lo trabalhista Bob Hawke que gardèt lo poder fins a 1991. Comencèt de liberalizar l'economia ambé plusors privatizacions e de suprimir plusors drechs dei trabalhaires. Adoptèt tanben una politica d'austeritat. Foguèt remplaçat per son adjonch Paul John Keating que deguèt faciar una recession importanta. Renforcèt la relacion ambé leis Estats Units d'America, desvolopèt lei relacions de cooperacion ambé leis estats d'Asia dau Sud-Èst e contentèt certanei revendicacions aborigènas regardant la proprietat de certanei tèrras.

En 1996, una coalicion nacionala liberala prenguèt lo poder ambé John Howard, Premier Ministre durant onze ans. Pròche de George W. Bush, adoptèt una politica liberala e isolacionista mai sostenguèt lei guèrras estatsunidencas dau periòde en Afganistan e en Iraq. Pasmens, de resultats economics mitigats e l'oposicion a de lèis jutjadas tròp desfavorablas ai trabalhaires minèron la popularitat dau govèrn.

Lei trabalhistas de Kevin Rudd ganhèron donc largament leis eleccions de novembre de 2007 amb un programa basat sus de preocupacions environamentalas e socialas. Pasmens, tocada per la crisi economia de 2008 (en despiech dau desvolopament dei cambis ambé China, l'economia australiana conoguèt una crisi novèla e Kevin Rudd quitèt lo poder en 2010. Foguèt remplaçada per Julia Gillard que poguèt solament comptar amb un govèrn minoritari. Pasmens, durant son periòde, la situacion economica comencèt de se melhorar. Après un brèu retorn de Kevin Rudd en 2013, lei conservators tornèron prendre la direccion dau país ambé Tony Abbott que perdiguèt sa majoritat en 2015. Malcolm Turnbull li succediguèt.

La cultura australiana es principalament d'origina anglosaxona en causa de l'origina britanica de la màger part de la populacion. Pasmens, dempuei leis ans 1970, foguèt influenciada per la cultura estatsunidenca e per l'arribada de sèt milions d'imigrants venguts de país variats. De mai, après una lònga repression, la cultura aborigèna es uei l'objècte de mesuras de proteccion que permèton sa promoccion e que melhoran sa visibilitat.

En causa de son origina coloniala, l'arquitectura australiana es eissida de l'arquitectura britanica. Durant lo sègle XIX, adaptèt ansin leis estiles georgian e victorian, especialament a Melbourne. Dins aquò, apareguèron pauc a pauc de variacions localas coma leis ostaus Queenslander. Puei, predominèt deis ans 1890 ais ans 1920 l'arquitectura de la Federacion que s'inspirava probablament deis estiles Queen Anne e Shingle. Enfin, dempuei la Segonda Guèrra Mondiala, Austràlia es somesa ais influéncias de l'arquitectura contemporanèa internacionala que foguèt per exemple utilizada per construrre l'Opèra de Sydney ò lo Parlament Australian inaugurat en 1988.

•  
  Opèra de Sydney (1973)
•  
  Parlament d'Austràlia (1988)

La pintura aborigèna es fòrça anciana coma o mòstra la descubèrta de pinturas rupèstras datant de 40 000 ans. Liada ai crèires religiós indigèns, utilizava de supòrts variats (armas, otís, objèctes decoratius...) e èra sovent mesclada amb d'autrei formas artisticas coma l'escultura. Leis òbras èran generalament collectivas e efemèras car sa valor èra unicament espirituala. Ansin, après l'acabament de la ceremònia a l'origina de sa realizacion, èran sovent destruchas per tornar utilizar lei materiaus.

Aquela tradicion es a l'origina de l'art aborigèn contemporanèu qu'es aparegut dins lo corrent dau sègle XIX amb l'introduccion dei concepcions artisticas pus individualistas portadas per lei colons. Aquò entraïnèt una multiplicacion dei tecnicas amb l'adopcion de tecnicas europèas (aqüarela, pintura acrilica...) e dei supòrts (tela, vèire, escòrça...). Favorizèt tanben l'emergéncia de plusors generacions d'artistas marcadas per l'aparicion d'escòlas coma l'escòla Hermannsburg e per de personalitats coma Albert Namatjira (1902-1959) ò David Malangi (1927-1999).

Au nivèu de la pintura d'origina occidentala, Austràlia conoguèt plusors escòlas reconegudas que son generalament de declinasons localas de corrents internacionaus pus importants. La premiera foguèt probablament l'escòla d'Heidelberg deis ans 1880-1890 que se caracteriza per d'influéncias impressionistas e per l'importància donada ai scenas exterioras ò ai païsatges. Puei, durant lo sègle XX, la pintura australiana foguèt fòrça influénciada per lo modernisme (Grace Cossington Smith, Margaret Preston) e per lo subrerealisme (Sidney Nolan, Arthur Boyd, Russell Drysdale, Brett Whiteley, William Dobell...).

•  
  Pinturas rupèstras de Bradshaws (vèrs 25 000 avC)
•  
  Pinturas rupèstras de Wandjina (vèrs 2 000 avC)
•  
  Pintura de l'escòla d'Heidelberg (1874)
•  
  Pintura de l'escòla d'Heidelberg (1889)

Austràlia tèn una cultura musicala fòrça rica. D'efiech, es un art major de la cultura aborigèna qu'es famosa per l'utilizacion dau didgeridoo, un instrument de fusta originaris dei tribüs dau nòrd dau país que se difusèt largament en fòra de l'illa. Mesclada amb leis estandards occidentaus durant lo sègle XX, aquela musica an permés l'aparicion d'artistas fòrça populars que son internacionalament reconeguts coma Archie Roach, Kev Carmody, Troy Cassar-Daley, Yothu Yindi e Geoffrey Gurrumul Yunupingu.

La musica australiana d'origina europèa es devesida entre doas tendàncias principalas. La pus importanta es la musica populara que s'inspira dei corrents internacionaus dominants. Gràcias a son utilizacion de l'anglés, lo país tèn ansin d'artistas majors dins plusors domenis dempuei la fin deis ans 1950. Entre lei pus famós, se pòdon citar lei Bee Gees ò lo grop AC/DC mai lei generacions son regularament renoveladas coma o mòstra lo succès de Kylie Minogue (nascuda en 1968).

L'autra tendància de la musica occidentala australiana es la musica classica qu'es generalament reservada a l'elèit intellectuau dau país. Apareguda durant lo sègle XIX, venguèt famosa tre leis ans 1880 amb lo succès internacionau de Nellie Melba (1861-1931). Au sègle XX, capitèt d'integrar de trachs « australians » dins son repertòri (recors pus frequent a la poesia, inspiracion posada dins la natura, adopcion de musicalitats aborigènas...). John Antill (1904-1986), Peter Sculthorpe (1929-2014), Richard Meale (1932-2009) e Nigel Butterley (nascuda en 1935) foguèron de personalitats majoras d'aquela evolucion. Aqueu fenomèn se renforcèt amb l'arribada dau jazz e dau blues estatsunindencs que foguèron localament adaptats per d'artistas coma James Morrison (nascut en 1962).

Leis Aborigèns d'Austràlia tenián una literatura rica compausada de racòntes oraus que la màger part foguèt perduda durant la colonizacion. Dins aquò, certanei legendas foguèron transcrichs afin d'assegurar son enregistrar. De mai, tre lo començament dau sègle XIX, d'Aborigèns utilizèron l'anglés per s'exprimir, çò qu'entraïnèt la formacion d'una literatura especifica. S'estructurèt au començament dau sègle XX amb l'òbra de David Unaipon (1872-1967) que foguèt lo premier escrivan aborigèn famós. Se pòu tanben citar lo trabalh de la poetessa Oodgeroo Noonuccal (1920-1995).

La literatura australiana d'origina occidentala es caracterizat per dos trachs majors que son lo sentiment d'exili dins una region isolada e ostila, alunchada d'un mond occidentau considerat coma la fònt de la civilizacion, e un sentiment de fiertat nacionala en fàcia d'aqueu mond nòu onte l'òme es a bastir una societat novèla. Aquela literatura apareguèt tre lo premier sègle de la colonizacion amb lei poètas Charles Harpur (1813-1868) e Henry Kendall (1839-1882). La descubèrta d'aur e l'aumentacion brutala de la populacion entraïnèt l'emergéncia d'una literatura populara amb de romanciers coma Marcus Clarke (1846-1881), Rolf Boldrewood (1826-1915) ò Henry Lawson (1867-1922). Dins aquò, la poesia gardèt una plaça importanta amb d'autors coma Banjo Paterson (1864-1941), Barcroft Boake (1866-1892) e Bernard O'Dowd (1866-1953).

Après 1918, l'entre doas guèrras veguèt l'aparicion de tematicas australianas que venguèron pauc a pauc mens dependentas de la vida culturala europèa. La fantasiá foguèt ansin largament encoratjada en poesia per la revista Vision e lei mites aborigèns comencèron d'interessar leis escrivans e lo public. De son caire, lo roman australian s'interessèt a de racòntes eissits de l'istòria de l'illa amb de presentacions de l'univèrs sociau dei pioniers e son installacion. Entre leis autors pus coneguts d'aqueu periòde, se pòdon citar Miles Franklin (1879-1954), Henry Handel Richardson (1870-1946) e Kylie Tennant (1912-1988)^[3].

L'après guèrra foguèt una epòca rica per la literatura australiana amb l'espandiment d'una poesia diversificada marcada per lei tèxtes satirics d'Alec Derwent Hope (1907-2000) ò la rigor e la vivacitat de Robert David FitzGerald (1902-1987). Lo roman d'aqueu periòde foguèt dominat per Patrick White (1912-1990) que recebèt lo Prèmi Nobel de Literatura en 1973 per son exploracion de problemas espirituaus e moraus amb un estile mesclant lo ritme de la poesia amb la pròsa. Pasmens, se fau egalament citar Martin Boyd (1893-1972) que venguèt famós per sei cronicas a prepaus dei relacions entre Anglatèrra e Austràlia.

Lei generacions seguentas comencèron d'èsser influenciadas per la literatura estrangiera, principalament aquela deis Estats Units d'America, e s'interessèron ai questions socialas e culturalas eissidas dei problemas de la societat industriala ò de la Guèrra Freja (Guèrra de Vietnam...). L'americanizacion d'Austràlia foguèt tanben un tèma fòrça abordat. Leis autors principaus d'aquela generacion son Barry Oakley (nascut en 1931), Frank Moorhouse (nascut en 1938), Michael Wilding (nascut en 1942), Murray Bail (nascut en 1941), Roger McDonald (nascut en 1941) e Peter Carey (nascut en 1943).

Lo teatre australian apareguèt au començament dau sègle XX amb Louis Esson (1879-1943) autor de la pèça Lo temps es pas vengut. Pasmens, demorèt lòngtemps marginau en causa de la manca de salas d'espectacle. Aquò durèt fins ais ans 1950-1960 amb l'emergéncia d'una generacion formada de Ray Lawler (nascut en 1921), d'Alan Seymour (1927-2005) e de Patrick White (1912-1990). Obtenguèron quauquei succès, generalament malaisats de reprodurre, que permetèron d'installar pauc a pauc lo teatre au sen de l'esfèra culturala australiana. Dins lo corrent deis ans 1970-1980, aquò favorizèt l'aparicion de generacions novèlas qu'adoptèron un estile realista e s'interressèron a de problemas sociaus. En particular, foguèt lo cas de Jack Hibberd (nascut en 1940), de David Williamson (nascut en 1942), d'Alexander Buzo (nascut en 1944) ò de John Romeril (nascut en 1945). Se pòdon pereu mencionar Stephen Sewell (nascut en 1953) qu'estudièt la question de la disparicion deis ideologias e Alma de Groen (nascuda en 1941) que presentèt d'univèrs desplaçats inspirats imaginats a partir de la societat australiana contemporanèa.

Lo cinèma australian a una istòria trebolada amb una succession de periòdes prospèrs e d'epòcas de crisi. Se formèt tre la fin dau sègle XIX e conoguèt un desvolopament fòrça important dins leis ans 1910 gràcias a l'union de plusors productors e la construccion de cinèmas. Aquela industria venguèt lo premier productor mondiau de films mai foguèt grèvament tocada per la Premiera Guèrra Mondiala e per l'importacion de produccions estatsunidencas.

La renaissença aguèt luòc dins leis ans 1930 amb l'adopcion dei critèris cinematografics estatsunidencs per lei realizators locaus. Un exemple foguèt la creacion de l'estudiò Cinesound Productions sus lo modèl hollywoodenc^[4]. Se pòu tanben mencionar la fondacion de l'Australian Film Institute que tèn un ròtle similar a l'Academy of Motion Picture Arts and Sciences estatsunidenca. Lei tèmas principaus dau periòde demorèron australians amb d'adaptacions de la literatura nacionala mai son estandardizacion favorizèt l'emergéncia de la premiera vedeta internacionala australiana, Errol Flynn (1909-1959), que foguèt recrutat per Hollywood. Foguèt seguit per Peter Finch (1916-1977) que venguèt lo premier actor australian guierdonat per un oscar en 1977.

Après una crisi novèla dins lo corrent deis ans 1970, lo cinèma australian tornèt aparéisser durant lo decenni 1980 gràcias a de fons governamentaus. Favorizèron l'aparicion d'un corrent dich Ozploitation que veguèt la realizacion de films originaus amb un budget limitat. Totei leis estiles i foguèron abordats coma la sciéncia ficcion (Mad Max), lo film d'aventura (The Man From Snowy River) ò la comèdia (Crocodile Dundee). Pasmens, l'istòria e la literatura australiana contunièron d'èsser de fònts d'inspiracion importanta. Aquela tendància contunia a l'ora d'ara amb de succès importants coma Shine (1996). Dins aquò, permet pas au cinèma australian de gardar seis actors e realizators pus famós que quitan generalament lo país per perseguir sa carriera ais Estats Units d'America.

• Anglés australian.
• Lengas aborigènas d'Austràlia.

• (en) Denoon, Donald, et al. (2000). A History of Australia, New Zealand, and the Pacific. Edicions Oxford Blackwell. ISBN 0-631-17962-3.
• (en) Hughes, Robert (1986). The Fatal Shore: The Epic of Australia's Founding. Edicions Knopf. ISBN 0-394-50668-5.
• (en) Davison, Graeme; Hirst, John; Macintyre, Stuart (1999). The Oxford Companion to Australian History. Edicions Oxford University Press (Melbourne). ISBN 0-19-553597-9.
• (en) Emily Kngwarreye, Paintings (1996). North Ryde NSW: Craftsman House / G + B Arts International. ISBN 90-5703-681-9.
• (en) Germaine, Max (1990). Artists & Galleries of Australia. Edicions Craftsman House (Roseville). ISBN 976-8097-02-7.
• (en) Johnson, Vivien (2007). Papunya Painting: Out of the Desert. Edicions National Museum of Australia (Canberra). ISBN 978-1-876944-58-2. https://web.archive.org/web/20180721014450/http://www.nma.gov.au/exhibitions/papunya_painting/catalogue.
• (en) Jupp, James (2001). The Australian people: an encyclopedia of the nation, its people, and their origins. Edicions Cambridge University Press. ISBN 0-521-80789-1.
• (en) Macintyre, Stuart (2000). A Concise History of Australia. Edicions Cambridge University Press. ISBN 0-521-62359-6.
• (en) McCulloch, Alan; Susan McCulloch, Emily McCulloch Childs (2006). The new McCulloch's encyclopedia of Australian art. Edicions Aus Art Editions in association with The Miegunyah Press. ISBN 0-522-85317-X.
• (en) Powell JM (1988). An Historical Geography of Modern Australia: The Restive Fringe. Edicions Cambridge University Press. ISBN 0-521-25619-4.
• (en) Robinson GM, Loughran RJ, and Tranter PJ (2000) Australia and New Zealand: economy, society and environment. Edicions Arnold; NY: OUP; 0340720336.
• (en) Smith, Bernard; Smith, Terry (1991). Australian painting 1788–1990. Edicions Oxford University Press. ISBN 0-19-554901-5.
• (en) Teo, Hsu-Ming; White, Richard (2003). Cultural history in Australia. Edicions University of New South Wales Press. ISBN 0-86840-589-2.

1. ↑ Lo Mont Kosciuszko es la cima pus auta de l'illa australiana mai es pas la montanha pus auta dau territòri australian. D'efiech, lo Pic Mawson, situada sus l'illa Heard dins lo sud de l'Ocean Indian.
2. ↑ Census of Population and Housing: Reflecting Australia - Stories from the Census, 2016, Religion in Australia, Australian Bureau of Statistics, 28 de junh de 2017. Totei lei donadas dau paragraf vènon dau recensament de 2016.
3. ↑ La màger part deis escrivans australians d'aqueu periòde son en realitat deis escrivanas, sovent obligadas d'adoptar un pseudonim masculin.
4. ↑ Dins aquò, aquel estudiò subrevisquèt pas a la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945).

• (en) About Australia from the Department of Foreign Affairs and Trade.
• (en) Governments of Australia website (govèrns federaus, d'estats e territoriaus).
• (en) Australian Government website (govèrn australian).
• (en) Parliament of Australia: Who's Who (includes head of state) (parlament e govèrn australian).
• (en) Australian Bureau of Statistics (Burèu australian d'estatisticas).
• (en) Community organisations portal
• (en) Tourism Australia

 Païses d'Oceania

Austràlia   Austràlia · Illa Norfolk Melanesia   Timòr Èst · Fiji · Molucas , Nòva Guinèa Occidentala (partidas d'Indonesia) · Nòva Caledònia · Papoa-Nòva Guinèa · Illas Salamon · Vanuatu Micronesia   Guam · Kiribati · Illas Marshall · Illas Mariannas del Nòrd · Micronesia · Nauru · Belau Polinesia   Samoa Americana · Illas Cook · Polinesia Francesa · Hawaii · Nòva Zelanda · Niue · Pitcairn · Samoa · Tokelau · Tònga · Tuvalu · Illas Wallis e Futuna