Revolucion

Una revolucion es un capvirament subte d’un regim politic per la fòrça.

Dins sa forma contemporanèa, la practica revolucionària apareis sonque a la fin del sègle XVIII, al moment ont se generaliza en Occident la pensada reflexiva, quand l'Umanitat se pensa coma tal e formula los principis dels sieu govèrn. Es l'epòca ont Adam Smith en Anglatèrra lança las basas del liberalisme e ont en França Jean-Jacques Rousseau, amb son Contracte social, basts losí fondaments de la democracia modèrna. Dos eveniments politics son atal considerats coma las primièras grandas revolucions de l'istòria: en 1776, la revolucion americana (que correspond a la naissença dels Estats Units d'America) puèi en 1789 la Revolucion francesa (que marca l'aveniment de la Republica en França).

Al sègle XIX, lo Francés Tocqueville es lo primièr intellectual a portar un agach critica sul movement revolucionari que se dissocia pas d'una tendéncia de las nacions a s'instituir en Estats (centralizats o federats, mas als poders de contunh espandits), alara que, fàcia a las inegalitats creissentas qu'engendra lo capitalisme, l'Alemand Karl Marx desvelopa los primièrs apròches teotics de la revolucion, per tòca d'acabar amb las inegalitats socialas provocadas pel capitalisme dins los païses industrializats.

Al sègle XX, se reclamant de Marx, lo marxisme-leninisme (en URSS), lo maoïsme (en China) e las revolucions del tèrç mond (subretot en Africa e en America latina) son los ensags màger per capvirar lo capitalisme e li opausar d'autres modèls. Mas aquestas experiéncias fan pas que contunhar de conflictes de classa^[1] e subretot de graves mancas a las libertats individualas, que los « intellectuals d'esquèrra », en Occident, veiran sonque mai tard^[2]. En 1989, la casuda del Mur de Berlin precipita, en Euròpa de l'Ést puèi en URSS, lo capvirament de las dictaturas comunistas alara qu'a l'Oèst, las politicas de desregulacion menadas per Ronald Reagan als EUA e Margaret Thatcher en Grand Bretanha marcan lo declin del socialisme coma modèl alternatiu al capitalisme e l'egemonia d'aqueste darrièr dins lo mond entièr: las « leis del mercat » s'impausan sempre mai coma « naturalas » a las populacions. Aquestas, malgrat la pujada en poténcia de la pauretat, del caumatge, de la precaritat e de las inegalitats socialas,son vencudas pels gost del confòrt material e de la consomacion de massa. L'esperit individualista pren de fach lo pas sus l'esperit revolucionari e los ideals de justícia.

Lo mot « revolucion » es eissit del bas latin e latin crestian revolutio « revolucion, retorn (del temps); cicle, retorn (de las almas per la metempsicòsi) »; latin medieval « revolucion (astronomica) », derivada del latin revolvere « ròtlar (quicòm) en rèire; donar un movement circular, far tornar (quicòm) a un punt de son cucle ». Es en 1660, quand la restauracion de la monarquia anglesa, que foguèt utilizat pel primièr còp dins son sens actual, aquel d'un movement politic menant, o ensejant de menar un cambiament brusc e en prigondor dis l'estructura politica e sociala d'un Estat.

La dificultat a definir lo tèrme ven d'un usatge espandit de lo fa confondre amb aquel de "revòlta", que designa la contestacion per de grops socials de mesuras presas per las autoritats en plaça, sens qu'aquesta contestacion s'acompanhe necessàriament d'una volontat de prene lo poder e de se substituir a aquestas autoritats. Se pòt dire alara revolucion a posteriori, un còp que la susmauta arribèt a una presa de poder, que se realiza enseguida per d'importants cambiaments institucionals^[3]. A la diferéncia de la revòlta, qu'es un movement de rebellion espontanèu se manifestant d'ora dins l'istòria (ex. la revòlta d'Espartac), la revolucion es mai sovent conciderada coma un fenomèn modèrne e, senon premeditat, al mens precedits de signes anonciadors. Lo mot designa alara una succession d'eveniments rrsultant d'un programa (o projècte), veire d'una ideologia. Çò que destria donc la revolucion de la simple revòlta, es qu'es possible de la teorizar^[4].

Segon l'istorian american Martin Malia^[5], es quand la sociologia emergís coma sciéncia umana, distincta de l'istòria, que se pòt analisar lo fenomèn revolucionari. Crane Brinton es lo primièr a s'engatjar dins aquesta dralha en 1938 amb The Anatomy of Revolution. Vòl valorar diferents motius qu'an en comun, amb per exemple la fèbre que pren un pòble quand lo poder respond pas mai a las esperanças. Mas Malia nota quitament s'a retocat son obratge en 1965, Brinton (d'en primièr especialista de la Revolucion francesa) aplica a las revolucions anglesa, americana e russa de factors caracteristics del cas francés^[6], fasent mencion de las òbras d'autres pensaires americans avent ensejat de formular una tipologia (Barrington Moore, Charles Tilly...), estima que pas cap de conceptualizacion es convencanta e tampauc envisajabla.

En Euròpa tanben, d'esfòrces son desplegats per definir exactament lo mot "revolucion". Analisant los ensags d'Henri Janne^[7], Jules Monnerot^[8], Jean Baechler^[9] e Pierre Lepape^[10], Jacques Ellul^[11] lèva el tanben de mancas e d'incoeréncias e estima que los contèxtes istorics son plan tròp diferents per que se pòsca se riscar a fixar un concèpte universal. Pel melhor se pòt far d'analisis comparats. Mas, Ellul destria plan la "revòlta" de la "revolucion", considerant quese pòt pas parlar de revolucion sens tractar dels rapòrts que los individús establiscan amb l'Estat. Tèsi qu'utiliza mai tard la sociològa americana Theda Skocpol^[12], s'apiejant sus sa formula « bringing the state back in » (« far tornar l'Estat al centre »)^[13].

La "revolucion", coma lo "reformisme" a per tòca una transformacion de l'organizacion de la societat, mas se'n destria del fach que se presenta coma una crisi, un rapòrt de fòrça se manifestant mai sovent per la violença. Dintra obertament en conflicte amb l'Estat e l'ataca de l'exterior quand lo reformisme vòl modificar aqueste en doçor, estapa par estapa e en general de l'interior. Pasmens, la revolucion pòt pas s'assimilar estrictament a una postura anarquista. En 1902, Paul Eltzbacher considèra que se, de segur, los fondateurs de l'anarquisme^[14] an en comun de regetar l'autoritat de l’Estat, cal destriar aquestes que, coma Godwin e Proudhon, preveson la transicion de la societat actuala a la societat preconizada sens violacion del drech d'aqueles que lo volon sonque per còp de fòrça. Eltzbacher qualifica aquestes darriès de revolucionaris^[15]. Un sègle mai tard, Xavier Bekaert adòpta el tanben aquesta tipologia^[16]. Segon aqueste vejaire, çò que se nomena uèi desobesissença civila se pòt donc comprene coma un acte "prerevolucionari". Mas per lo qualificar plenament de "revolucionari", un acte deu visar a capvirar completament un govèrn e lo cambiar per un autre. Ellul soslinha qu'i a dins la revolucion un projècte vertadièr, una volontat de bastir de novèlas institucions, dimension que manca a la simpla revòlta, qu'aquela ten de l'acte desesperat quitament se pòt damatjar l'Estat^[17].

Se la majoritat dels teoricians s'acòrdan a dire que la revolution vòl cambiar un govèrn per un autre, una autra dificultat a pausar le concèpte de "revolucion" ven del fach que la nocion de govèrn "evoluar" sensiblament amb lo temps dempuèi lo sègle XVIII. Abans los grands eveniments revolucionnaris, en efièch, la foncion d'un govèrn èra simplament d'instituir de leis garantissent lo manten d'un cert òrdre dins la vida videnta e d'aparar las populacions de las atacas dels pòbles estrangièrs. Mas, la revolucion americana puèi la Revolucion francesa espandiguèron fòrça lo camp de sas competéncias: comprenon dempuèi l'ora tanben l'educacion, la santat, la seguretat sociala, etc. A tal punt que la nocion d'Estat es venguda fòrça plan concrèta. Se, a partir del sègle XIX, los intellectuals s'efòrçan en mai de la teorizar de ne far l'apologia (Hegel subretot), es que lo individús an totjorn mai tendéncia se tornar cap a el, coma se tornavan autrecòps a l'autoritat divina, per que prenga sonh de lor condicion (al sègle XX, quitament se parlava d'Estat del benestar)^[18]. Dins la dralha de la pensada de Tocqueville, Ellul pensa que las revolucions ne fan fin finala qu'enforçar le poder estatic al prejudici de la responsabilitat dels individús^[19],[20].

Karl Marx afirma que la borgesiá mprenguèt lo contraròtle de l'Estat dins la sola tòca de legitimar los sieus interesses. Après aver pres, al sègle XIV, lo poder economic, al sègle XVIII, enforcèt sa dominacion creant en tot una classa sociala qui n'existissiá pas: la classa obrièra (que Marx nomena "proletariat"). De fach, la revolucion industriala es un movement iniciada per la borgesiá, pendent que una granda partida de la populacion rurala migra cap a las vilas (urbanizacion) per se metre a son servici. Sens lo regim salarial, pas cap d'industrializacion auriá estat possibla; e sol l'Estat es apte a legitimar lo salariat, a far normal e acceptable lo fach que lo borgés es proprietari de la fòrça de trabalh de l'obrièr. Per çò far, caliá qu'aqueste prenga d'esperel lo contraròtle politic, que prenga los retnas de l'Estat. Çò que fa a partir de la Revolucion francesa.

Ellul utiliza l'analisi de Marx: l'Estat es un aparelh que, amagat pel republicanisme, justifica politicament la dominacion economica borgesa. La democracia parlamentària es donc pas qu'un dispositiu espectacular tendent a far creire a qui que siá que pòt dirigir l'Estat alara qu'en realitat, aquò demora lo privilègi exclusiu de la borgesia possedenta^[21]. Ellul considèra l'anarquisme coma "la forma mai abotida del socialisme"^[22] al sens que, avent mostrat que tot Estat (quitament se reclamant del marxisme) aclapa l'initiaciativa individuala, la revolucion deu aver per objectiu de le desmistificar, lo fach apareis al subjècte de: "una maquina" (burocracia, tecnocracia...) - que mai es "una maquina de legitimar la dominacion" - puèi li substituir d'estructuras desconcentradas (federalisme), de talha mai umana, donc respectuosas dels individús. Ellul se destria pasmens de l'anarquisme, considerant qu'es utopic de creire que se pòt suprimir l'Estat qu'es ara fòrça tròp ancorat dins las consciéncias. Mas, estima que la revolucion exigís son desmantèlament progressiu, çò que demanda tan de patiéncia e de circonspeccion que de determinacion. La revolucion deu aver per mira non pas las ancianas infrastructuras de la societat (lo Capital) mas las novèlas : la Technica e l'Estat. Que que siá demora impossibla sens la presa de consciéncia de la plaça que prenguèron al sègle XX al respècte del Capital. Pas cap de revolucion es possibla sens lor dessacralizacion^[23].

Aquí se recampa las revolucions que la causa es sociala, procediment que comença al sègle XVIII^[24].

Contèxte: Las seissentans primièras annadas del sègle XVIII son marcadas per de guèrras colonialas entre Franceses Angleses. En 1763, lo Tractat de París (1763) acaba aquestes conflictes e consacre la victòria dels Angleses qu'annexan l'ensemble dels territòris anant del Canadà cap al Mississipi. Los rapòrts entre los Angleses e lors tretze colonias se'n tròban considerablament modificats: los colons patisson pas mai de menaças exterioras an en efièch mai besonh dels Angleses pels aparar. Los Angleses, mai, vòlon réduire de lor budget la defensa de lors colonias e vòlon modificar los tèrmes de lors escambis militars e comercials amb elas, exigissent d'elas qu'assrguran la lor defensa. 1764 marca lo començament d'un periòde de reaccion de la part dels colons, que culmina en 1770 amb lo Chaple de Boston.

Resumit dels eveniments : De velleïtats d'independéncia se manifestan en 1774 (Congrés de Filadèlfia) que provòcan l'an segent lo cemençament d'un conflicte armat. Plan banhat dins l'esperit de las Luses, Thomas Paine emigra d'Angletèrra cap a Filadèlfia e ven l'un dels pilars del movement d'independéncia. Lo 17 de junh de 1775, los Americans prenon l'ascendent suls Angleses (Batalha de Bunker Hill) e, lo meteis jorn, tenon un segond congrès que confia a George Washington lo cap d'una armada, amb per mission de levar als Angleses l'administracion de las colonias. Lo 4 de julhet de 1776, lo congrès oficializa la trencadura e publica una Declaracion d'Independéncia redigida per Thomas Jefferson. Los concflites contunhan fins en octobre de 1781 (Batalha de Yorktown). En 1783, de negociacions se debanèron en França, la patz es signada a París lo 3 de setembre. Redigida en 1787, la Constitucion pren efièch en 1789. Son primièr objectiu es d'establir l'equilibre entre l'executiu (lo president), lo legislatiu (le Congrès) e lo judiciari (la Cort suprèma).

Impacte: La revolucion americana crèt un Estat novèl (en l'escasença una republica federala) dotada d'institucions marcadas per una separacion neta dels poders. Plan rapidament, aguèt un resson en Euròpa, per exemple en França, provocant d'importants cambiaments intellectuals guidats pels ideals republican e democratic. Los jornals europèus seguissèron amb atencion çò que se debanèt outratlantica alara que lo tèxte de la Declaracion d'independéncia americana foguèt traduch dins tot lo vièlh continent, servissent de font de reflexion a fòrça juristas e intellectuals.

Analisis: Los avises critics sont partejats. Arendt^[25] considèra los eveniments coma lo paradigme de la revolucion modèrna, Ellul^[26] i vei pas qu'una simpla guèrra d'independéncia. Malia, comparant aquestes eveniments amb la revolucion anglesa del sègle precedent, descriu « un curiós paradòxe » e s'interròga: « alara qu'après 1640, los Angleses vivon a l'evidéncia un movement institucional major qu'esitan encara uèi a qualificar de revolucion, los Americans, que coneisson après 1765 pas qu'un modèst capvirament estructural, l'an sul còp considerat coma un eveniment d'una radicalitat extrèma, dempuèi, se'n caran d'aquestes resultats. Amb la França, l'America del Nòrd britanic a donc portat suls fons baptismals lo concèpte de revolucion dins son sens modèrne. Mas dins que sens aquesta rebellion coloniala foguèt una révolucion?^[27] » Malia precisa: « Los Americans prenguèron pas cap de bastilha e an descapitat pas rei. Los principals eveniments emblematics son una « partida de té » (la celèbra Boston Tea Party) e unes còps de mosquets tirats sur Lexington Green. [...] La revolucion americana es singulara per d'autres aspèctes. Per començar, lo sobeiran contra qui las coloniás se reblèron èran pas present suls luòcs mas separats d'elas per mai de 5 000 quilomètres d'ocean, çò que, dins una larga mesura, fa de la revolucion una guèrra d'independéncia territoriala. Enseguida, i aviá pas guaire a l'interior de las quitas coloniás d'institucions solidas de capvirar. (...) Fin finala, la rebellion americana se produguèt dins de províncias o lo revengut per capita èra superior a aqueste de totes lps païses de l'Ancian mond, çò que limitava seriosament la pression en favor del cambiament social^[28]. » Malia se demanda : « Qu'aviá donc de « revolucionari » la susmauta de 1776? Abans tot, marca la creacion d'una républica democratica a l'escala d'un continent, fach inausit, expleitat e presentat coma l'aveniment d'un mond novèl e d'un òme novèl, eveniment far pel rèste de l'umanitat. Mai, aquesta republica es nascuda dins lo contèxte d'una « fèbre » milenarista creissenta, absomudament comparable a aquesta qu'aviá provocat los precedents episòdis revolucionaris en Euròpa. [...] Es aqueste republicanisme escatologic qu'avián al cap los fondators quand inscrissián sul sàgel nacional los mots novus ordo seclorum (« novèl òrdre mondial ») e substituiguèron al sens conservator qu'aviá lo mot « revolucion » dins l'Anglatèrra de 1688 sa significacion modèrne de trebolum, aqueste que fa data uèi^[29]. »

La revolucion atenh donc l'estadi del mite, ven lo « lo trach comun a totas las revolucions modèrnas » (Ellul, Autopsia de la revolucion).

Resumit dels eveniments: a la seguida d'una gestion desastrosa de las finanças, Loís XVI e sos ministres placèron la França en bancarrota. Lo 5 de mai de 1789, per reparar la crisi, lo rei a convocat los Estats generals. Una fòrta majoritat de « patriòtas » se far jorn, reclamant la fin de l'absolutisme reial e dels privilègis de la noblesa. Amassat encara lo 20 de junh dins la sala del jòc de Pauma, vòta transformacion dels Estats generals en Assemblada constituenta. Lo rei fa venir de regiments de mercenaris estrangièrs per far un còp de fòrça. Aprenent la novèla, lo pòble parisenc s'insurgís e pren la Bastilha lo 14 de julhet. Lo movement ganha las regions. Lo 4 d'agost, l'Assemblada vòta l'abolicion dels privilègis. Dins un climat mai seren, adòpta la Declaracion dels Drechs de l'Òma e del Ciutadan e establís las basas d'una constitucion parlementària ont la democracia demora pasmens reservada als ciutadans aisits. Malgrat aquesta moderacion, la cort vòl empachar la promulgacion de decrets novèls mas, en octobre, de novèlas jornadas popularas l'obligan a los acceptar. La tension puja quand l'Assemblada decidís de nacionalizar los bens del clergat. Vesent l'espandida del movement, lo rei espèra una intervencion estrangièra. Lo 20 de junh de 1721, ensag fugir de França mas es trapat a la frontièra, çò que fa pas qu'aumentar son discredit près de la populacion. L'Assemblada legislativa succedís a la constituenta lo 20 de setembre. En 1792, lo movement se radicaliza amb, al cap, lo movement dels Jacobins. Lo 10 d'agost, la monarquia es capvirada e la Republica proclamada lo 21 de setembre. Lo 21 de genièr de 1793, lo rei es datcapité. Mas de discòrdas intèrnes naisson al sen dels Jacobins. L'an es marcat a l'encòp per la naissença d'una guèrra civila e per l'ataca de las tropas anglesas, prussianas, austriacas, espanhòlas e pemontesas que volon contribuir al retorn de la monarquia. En 1794, los sens culòta (eissuts del pòble) son escartairada del poder per la borgesiá, que, pendent cinc ans, van bescairant per se manténer, per las guèrras que contunhavan e las compromissions intèrnas... fins a que, lo 9 de novembre de 1799, un general, Napoleon Bonaparte prenga lo poder amb lo títol de Primièr cónsol.

Impacte: La Revolucion a legat la Declaracion dels drechs de l'Òme e del Ciutadan, que proclama l'egalitat dels ciutadans al respècte de la lei, las libertats fondamentalas e la sobeiranetat de la Nacion, apte a se governar mejans de representants elegits. Demorèt un objècte de debats e tanben una referéncia a l'encòp positiva e negativa, en França coma dins lo mond, creant de divisions durablas per exemple entre los partisans de l'intervencion estatica en economia e los defendaires del liberalisme o alara entre los anticlericals e la Glèisa catolica. Pasmens, lo caractèr universal dels ideals de la Revolucion francesa (« libertat, egalitat, fraternitat ») s'impausèt fins a que venguèt d'usatge de far coïncidir l'eveniment amb lo concèpte de modernitat.

Analisis : L'ensemble dels istorians e sociològs admetent que la Revolucion francesa serviguèt de trempolin a las exigéncia de la borgesiá, que l'activitat produsiá tota la riquesa industriala e comerciala del país mas que l'aviada butava contra l'absolutisme reial e tanben als privilègis exorbitants del clergat e de la noblesa. Pasmens, un debat opausa dos camps al subjècte l'identitat dels principals actors: aqueles considèran que la susmauta de 1789 es nascut subretot de la volontat populara: es l'opinion mai largament espandida, menada per l'ideologia marxista que longtemps banhèt los mitans intellectuals franceses; e aqueles per que aqueste vam popular foguèt minim e serviguèt de paravent, lo pòble avent estat, dempuèi lo començament, instrumentalizat per la borgesiá dins la tòca de prene lo poder politic. En França, Jacques Ellul es lo representant màger d'aqueste segond corrent: "lo pòble fa jamai las revolucion, çò escriu en 1969, i participa".

Lo,sègle XIX es pas marcat per d'eveniments amb de consequéncias fasent resson mondialament, coma aquò foguèt lo cas al sègle XVIII (revolucions americana e francesa) e coma aquò serà encara lo cas al sègle XX (revolucions russa e chinesa). Pasmens, dos movements se produson en França, que ne prendrent en compte mai tard los primièrs teoricians de la revolucion, subretot Karl Marx: la revolucion de París (1848-1852) e la Comuna de París (1871).

Contèxte politic: L'an 1848 es marcada per fòrça accions de susmautas en Euròpa (França, Àustria, Itàlia, Alemanha). Totas an en comun la misèria populara e la terribla condicion del proletariat dins las vilas (subretot en França) e totas fan lèu fracàs. En França, lo rei Loís-Felip es contrench d'abdicar e la republica es proclamada a l'improvista mas durarà pas que tres ans. En Àustria-Ongria, Metternich deu fugir mas la contestacion es fin finala reprimida per l'armada. Dins diferentras regions d'Itàlia (Roma, Pemont, Venèt, Sicília...) e d'Alemanha (sobretot en Saxe, Bade e Palatinat) las revendicacions pòrtan ss de cabiaments institucionals mas, tanben encara, en van.

Contèxte social: Dempuèi la revolucion francesa de 1789, la societat es considerablament transformada, aquò mens per de rasons d'òrdre politic que per de rason de l'evolucion acceleradas dels mejans de produccion. En cinquanta ans, lo maquinisme provoquèt una mutacion prigonda dins los biais de trabalhar, de viure e de pensar, que l'ensemble de la populacion pren consciéncia. Es pas un asard s'aqueste periòde vei puntar aquesta novèla sciéncia qu'es la sociologia^[30] e se, en 1838, l'economista Adolphe Blanqui^[31], dins una de sas leissons, utiliza pel primièr còp l'expression « revolucion industriala » per designar aquesta mutacion. En 1845, Karl Marx, que viu a París dempuèi dos ans, desvelopa doas tèsis que seràn al centre de son òbra, a saber, d'un costat, qu'es la quita natura dels mejans de produccion que determina l'istòria, plan mai que lo contengut dels ideals politics; d'un autre costat que « los filosòfs faguèron pas qu’interpretar lo mond de baises diferents; çò qu'impòrta, es de lo transformar »^[32]. A la prima de 1847 a Brussèlas, puèi encara un còp en novembre a Londres, rejonh un grop politic clandestin, la Liga dels comunistas, en companhiá d'Engels. redigisson alara lo manifèst, que serà conegut jol nom de Manifèt del Partit comunista. Pareis en febrièr de 1848 alara que surgís la revolucion a París.

Resumit dels eveniments en França: Lo règne de Loís-Felip es marcar pel desvelopament e l'enriquiment rapid de la borgesiá manufacturièra e financièra, l'extrèma misèria de las classas obrièras e la pauperizacion dels païsans venguts obrièrs. Subretot a partir de 1840, quand Guizot pren lo cap del govèrn e subretot a partir de 1846, quand se mòstra incapable de restancar una grava crisi economica. En 1848, près de dos tèrces dels obrièrs del mòble e del bastiment sona al caumatge. Las inegalitats coma tanben revoltantas al nivèl politic: lo país compta pas que 240 000 electors per près de 35,5 milions d'abitants. La situacion es plan dificila a París, poblada d'un milion d'abitants vivent gaireben tota dins de condicions vetustas. Una susmauta se fa lo 22 de febrièr, una setmana après que lo prefècte de polícia aja fach interdire las reünions politicas. Après tres jrns, lo rei es constrench d'abdicar e la Segonda Republica es proclamada. Una partida dels actors d'aqueste capvirament son de catolics socials moderats que, après Lamartine e Arago, seràn portaires de reformas politicas (per exemple lo restabliment del sufragi universal masculin e la fin de l'esclavatge dins las colonias francesas). D'autres, coma Louis Blanc, son partisans de reformas socialas. Per eles, l'Estat deu se dotar de mejans de luchar contra lo caumatge. Quitament se foguèt pas creat un ministèria del trabalh, obtenon la creacion dels talhièrs nacionals. Mas totes aquestes republicans autentics veson lors ancians adversaris politics venir de « republicans de l'endeman ». Astrucs de l'eviccion de Loís-Felip, fòrces notables legitimistas en efièch se liguèon a la Republica. Que quitament se s'opausavan vigorosament a la laïcizacion de l'ensenhament e a bon nombre de reformas socialas, lo sufragi universal lor pareis un mejan de reconquerir lo poder: comptan sul contraròtle economic qu'an per tot lo país per far pression suls electors. Lo 23 d'abril se fan d'eleccions en vista de formar l'Assemblada constituenta e pausar las basas del regim novèl. Aquesta es dominada pels moderats (unes 500). Los monarquistas, que forman lo Partit de l'Òrdre, son 200 alara que los radicals totalizan sonque 100 deputats e que los socialistas son gaireben totes sortits^[33]. Lo nombre de caumaires aumenta: lo 18 de mai, près de 115000 personas son inscrichas dins los talhièrs nacionals parisians. Al vejaire de las classas dominantas, que s'exaspèran de dever entretenir un nombre creissent de caunaires, constituisson una infamia morala. Alara que simbolizan la politica sociala realizadas après las jornadas de febrièr, la majoritat conservatritz de l'Assemblada vòta lor dissolucion en junh, çò provòca, lèu, una novèla susmauta: las Jornadas de Junh. L'armada reprimís fòrça los insurgents. Un còp venceire, republicans moderats e monarquistas escampilhan los obrièrs dels Talhièrs nacionals (lo 3 de julhet), aumentan d'una ora la jornada de trabalh, e fan desportar en Argeria, sens jutjament, près de 4 350 insurgents. La libertat d'expression es plan limitada, es la fin del sòmi d'una republica sociala. Las eleccions municipalas (3 de julhet), cantonalas (27 d'agost - 3 de setembre) e legislativas (17-18 de setembre) revèlan una evolucion de l'electorat: malcontents de la bassa dels preces, nafrats dels mejans militars utilizazts per percebre l'impòst dels 45 centims, los rurals desavoan la republica. Las eleccions presidencialas (10 de decembre) confirman aqueste reget: sostengut pel Partit de l'Òrdre, Loís Napoleon Bonaparte es elegit per quatre ans amb mai de 75 % dels vòtes exprimits. Lo 2 de decembre de 1851, realiza un còp d'Estat qu'acaba amb la Republica e, un an mai tard (2 de decembre de 1852), se fa proclamar emperaire.

Impacte: Presents à París al mitan dels ans 1840, Karl Marx e Friedrich Engels frequentan los mitans activistas. Mas en 1845, a la demanda del govèrn prussian, ne son caçats e s'installan a Brussèlas, ont escrivon lo Manifèst del Partit comunista. Aqueste pareis en febrièr de 1848, quand se debanan los eveniments. Marx torna alara a París e i demora per intermiténcias abans de n'èsser encara caçat en junh de 1849 (s'exiliant aqueste còp a Londres, ont demora fins a sa mòrt). Aqueste movement, que mèna de l'abolicion de la monarquia a aquesta de la republica, exercirà una influéncia tant mai notòri sus sa pensada que l'interval entre los dos moments aurà estat brèu.

Analisi: En 1852, Marx escriu una seriá de set articles que seràn amassats mai tard jol títol Lo 18 de Brumaire de Loís Bonaparte^[34]. Analisi lo periòde 1848-1851 jos l'angle de l’antagonisme de classa. L'obratge s’inscrich dins la prolongacion de las Luchas de classas en França (1850)^[35] ont utliza gaireben totes los arguments, coma l'idèa que la Republica es l'aisina de dominacion de la borgesiá: "a la monarquia borgesa de Loís-Felip succedís la republica borgesa. Autrament dich: se, al nom del rei, regnèt una partida de la borgesia, es ara al nom del pòble que regnarà l’ensemble de la borgesia." Considerant los eveniments sus la longa durada, establís un parallèl entre lo còp d'Estat del general Bonaparte (que, dins le calendièr revolucionari, capvirèt lo Directòri lo 18 de brumaire de l'an VIII) e aquel de son nebòt, en 1851, que presenta coma de la « segonda edicion del 18 de Brumaire ». Mas tant considèra Napoleon Ièr coma un actor en plan dins la Revolucion francesa, e lo Primièr Empèri coma lo compliment d'aquesta, tant los eveniments de 1848 son per el pas "que lo retorn de l'espectacle de la vièlha revolucion". Lo Segond Empèri es pas de res lo perlongament de la revolucion mas sa negacion.

Contèxte: En julhet de 1870, Napoleon III comècèt una guèrra contra la Prussa. Lo 4 de setembre, après una jornada de susmauta parisenca, es capvirat. Un govèrn de defensa nacionala s'installa a l'Ostal de Vila de París, oficielament per contunhar la guèrra contra los Estats alemands, en realitat dins la tòca segreda de signar la capitulacion. Lo 18 de genièr de 1871, alara que París es assetjat e coneis una greva famina, l'Empèri alemand es proclamat a Versalhas. Lo 28, un armistici es signat, lo temps daissat als Franceses de convocar l'assemblada nacionala per que decida de la seguida o de l'acabament de la guèrra. L'8 de febrièr, una fòrta proporcion de monarquistas son favorables a la patz mas la mai granda partida dels elegits parisencs i son opausats. Lo 10 de març, l'Assemblada transferís son sèti de París a Versalhas. Un grand nombre de parisencs (subretot los abitants dels quartièrs borgeses) quitan tanben la vila. Pasmens, dins los quartièrs èst, las classas popularas (subretot los obrièrs que constituisson un quart de la populacion) comencèt a s'organizar en vista d'un conflicte^[36]. Lo 17, lo govèrn Thiers manda la tropa a París per prene de canons de la Garda nacionala. Es aqueste projècte que constituís l'element desencadenador de la Comuna.

Resumit dels eveniments: Lo 18 de junh, instruchs de çò que se passèt en junh de 1848, los Parisencs s'opausan a la tropa venguda cercar los canons. Mas lèu, aquesta fraterniza amb eles. Capturan dos generals encargats de la manòbras e los fusilhan. Pendent mai de dos meses, combatan l'Estat. Lo 26 de març, d'eleccions se debanan per designar los membres del Conselh de la Comuna^[37]. Una granda partida de lor accion es absorbada per la lucha contra las tropas de Thiers, aquestas benefician de la pièja del cancelièr alemand Bismarck. Alara que la convencion d'armistici n'autoriza pas que 40 000 soldats franceses en region parisencas, aqueste libèra près de 60 000 prisonièrs de guèrra que s'adjonhon a las tropas de Thiers. Fàcia a una armada nombrosas e experimentada, la Comuna (que dispausa pas mai que d'òmes de la Garda nacionala) es vencuda lo 28 de mai.

Impacte: La majoritat dels istorians classifican pas l'eveniment de la Comuna al registre de las revolucions per tres rasons: sa durada foguèt brèva; la susmauta foguèt pas dirigidas per d'organizacions ciutadanas mas per una federacion de batalhons de la garda nacionala; e faguèt un fracàs grand. Mai, l'espotiment dels Comunards (qu'èran afogadament ligats a una Republica ideala) farà mai aisida l'installacion durabla d'una republica intrinsècament borgesa e conformista: la Tresena Republica. Se pòt dire que los eveniments de la Comuna constituisson en França e en Euròpa, lo darrièr ensag popular per se liberar de la dominacion economica de la borgesia. Mas, pels primièrs teoricians de la revolucion, la Comuna de París a valor d'exemplaritat, subretot Marx, que la considèra coma la premièra susmauta proletariana autonòma. Foguèt revendicada enseguida coma modèl — amb de punts de vista diferents — per l'esquèrra, l'esquèrra extrèma e los anarquistas, inspirant fòrça movements, d'en primièr en Russia, amb l'experiéncia dels Soviets e pendent la revolucion de 1917.

Analsis: Marx seguèt los eveniments de près que los commenta alara que se debanan, a partir de la fin d’abril e redigís lo tèxte final de La Guèrra civila en França^[38], lo 30 de mai, es a dire dos jorns après l’espotiment per l’armada versalhesa. Escriu per exemple: « La Comuna se descarga totalament de la ierarquia politica e remplaça los mèstres ufans del pòble per de servicials sempre revocables, remplaça una responsabilitat illusòria per una responsabilitat vertadièra, qu'aquestes mandataris agisson de contunh jol contraròtle del pòble. Son pagats coma d'obièrrs qualificats »^[39].

Lo sègle XX es d'en primièr aqueste de las revolucions russa e chinesa, dirèctament e explicitament inspiradas de las teorias de Karl Marx. Auràn sul mond entièr de consequéncias prigondas e durablas que, pendent quatre deceniás, lo divisiràn en dos camps ideologics opausats: lo capitalisme e lo socialisme. Aqueste afrontament culminerà dins los ans 1950 e 1960 (al punt que se designa jol nom de Guèrra freja e que s'exprimiràn las crenhenças d'una tresena guèrra mondiala) e s'atudarà en 1991 amb la dissolucion de l'URSS e la consecracion del capitalisme sus l'ensemble de la planèta.

Dins la pòstguèrra, donc, l'esperit revolucionari es viu per nombre d'intellectuals occidentals, que se reclaman del marxisme (en França, lo mai conegut d'entre eles es Sartre). Es tanben fòrça potent dins los païse del Tèrç Mond (que constituisson de fach lo teatre màger de l'afrontament èst oèst). Es fin finala visible per una partida del jovent occidental que s'exprimís dins lo movement de la contracultura, qu'associa l'idèa de revolucion a la question de las relacions interpersonalas, per exemple los rapòrts òmes femnas. Mas gaireben totes lo líders libertaris, coma aqueles de Mai de 1968, se plaçaran enseguida al liberalisme^[40] e lors eritièrs a la cultura borgesa.

Dins los ans 1980 e 1990, l'obertura de la China puèi de la Russia a l'economia de mercat contribuisson a l'atudament de l'ideal revolucionari pel mond. En França, lo Partit Comunista Francés se vei regularament reprochat d'èsser mai reformista que revolucionari^[41]. Lo quita socialisme, dins la democracia sociala, s'atuda al començament de la presidéncia de François Mitterrand: alara qu'en 1981, lo govèrn Mauroy menava una politica de nacionalizacions e associava de ministres comunistas, en 1984, lo govèrn Fabius s'alinha sus la politica liberala menada als EUA per Ronald Reagan e en Anglatèrra per Margaret Thatcher. En 2002, Lionel Jospin, candidat a l'eleccion pesidenciala, declara: "Soi socialista d'inspiracion, mas lo projècte que propausi al país es pas un projècte socialista"^[42]. La quita esquèrra extrèma abandona tot projècte de revolucion per se limitar a la contestacion du capitalisme: en 2009, la LCR (Liga comunista revolucionària) es dissolguda e ven lo NPA (Novèl Partit Anticapitalista), que l'audiéncia acaba pas de descréisser: 2 500 membres en 2013^[43]

Avertiment: Objècte de simpatiás e d'esperança per unes^[44] o al contrari, per d'autres, de criticas sevèras, veire de crentas e de regets, la revolution russa constituís un dels fachs mai afogadament discutits de l’istòria contemporanèa. Uèi encara, son debanament e sas consequéncias pausan fòrça questions als istorians. D'en primièr, la revolucion de Febrièr implicava necessàriament aquela d'Octobre ? En d'autres tèrmes, los eveniments d’octobre son de revolucion e non pas, puslèu, del simple còp d'Estat? Quitament pel periòde treble de 1918-1921: es pas sonque uan guèrra civila? fin finala, dins la mesura que los eveniments menan sus la dictatura estaliniana, ne cal conclure que la revolucion a estat desviada, traïda, o es al contrari, en se, inevitablament, un procediment mortifèr?... Los comentaris que seguisson volon sipmlament destriar e presentar lo vejaires dins una tòca didactica: en que la revolucion dels Soviets nos permet de questionar, près d'un siègle après son debanament, la quita revolucion?

Contèxte: Abans de 1917, l'Empèri rus èra un regim tsarista, autocratic e repressiu. Pasmens, en 1861, l'abolicion del servatge a anoncièt la fin del regim feudal. Al començament del sègle XX, la Russia coneis un cert van industrial. Pujat cap a las vilas, lus ancians sèrvs venguèron pauc a pauc obrièrs. La novèla prosperitat fa pas de benefici per la populacion que lo país es dominat pels capitals estrangièrs alara que l’economia, dins son ensemble, demora arcaíc. En 1913, la produccion industriala es dos còp e mièg inferior a aquela de França, sièis còp mens qu'aquesta d’Alemanha e quatorze còps mens qu'aquela desl Estats Units d'America. Mai, alara que la Russia demora un país subretot rural (85 % de la populacion), lo rendiment agricòl demora mediòcre alara que la carestiá de transpòrt paraliza tot ensag de modernizacion. Lo poder tsarista mostrant pas que d’imobilisme, diferents movements organizats ensajan de lo capvirar, mas los atemptats son fòrça reprimits per l'Okhrana, la poderosa polícia politica tsarista. Ni las revòltas païsanas, ni los atempats politics, ni l’activitat parlamentària de la Doma capitan pas a impausar lo cambiament, aqueste serà fin final provocat pel proletariat. En 1905, una primièra revolucion peta, a la seguida de la desfacha de la Russia fàcia al Japon. Aqueste primièr ensag del pòble de se liberar de son tsar es severament reprimit mas permet pasmens als obrièrs e païsans de se constituir en organs de podes independents de la tutèla de l’Estat: los Soviets. A partir de 1914, la Russia participa a la Primièra Guèrra mondiala: dinra en conflicte amb l’Alemanha e l’Empèri d'Àustria-Ongria per venir en ajuda a la Serbia. Una ofensive en Polonha es severament batuda: las tropas russas se devon retirar. En febrièr de 1917, lo pes de la guèrra sus l’economia e las nombrosas pèrdas umanas sus un front reduch a una estrategia defensive menan lo pòble a la revolucion.

Resumit dels eveniments: Las tropas refusant de reprimir las manifestacions, lo tsar Nicolau II a pas pus de mejans de govenar: dissòlv la Doma, nomena un comitat provisòri, lo 2 de març, es constrench d'abdicar: es la fin del tsarisme. La casuda del regim provòca dins lo país tan mai d'entosiasme que foguèt brèva e que faguèt sonque un centenat de victimas. Mas pas mens de quatre govèrns provisòris van se succedirr pendent uèit meses, mentretant que la massa dels obrièrs e païsans se politiza. En unas setmanas, en efièch, los soviets se multiplican per tot lo país. Organs de democracia dirècta, aquestas assembladas elegidas volon exercir un poder autonòm fàcia als govèrns provisòris. Elegits per la Doma, aquestes son dirigits per d'ancians monarquistas o de membres de la borgesiá liberala (socialistas moderats o menchevics). D'en primièr, abolisson la pèna de mòrt, libèran los prisonièrs d'opinion e proclaman la libertat de la premsa. Mas las dificultats començan alara que los soviets se multiplican e que reclaman de grandas decisions politicas e economicas. Atal, quand lo soviet de Petrograd, dirigit per Trotski, reclama la patz, la tèrra als païsan, la jornada de uèit oras e una republica democratica, la borgesiá liberala vòl pas entendre res. Mai, totòm s'accòda a reconeisser que sola una Constituenta elegida al sufragi universal a le drech de legiferar sus las questions de fons. E, l’abséncia de milions d’electors mobilizats al front retarda encara mai la convocacion d'eleccions que los diferents govèrns provisòris entendon contunhar la guèrra. Lo blocatge es tal que la republica es pas encara proclamada oficialament. Los govèrns provisòris podent pas agir sens l’ajuda dels soviets, qu'an lo sosten e la fisança de la granda massa dels trabalhadors, refusan de prene las mesuras decisivas, çò que fa pas qu'aumentat la tension populara. Menats per Lenin, lo pichon partit bolchevic pren benefici de la situacion: réclamant la patz, recupèra lo malcontentament general creissent. Alara que los soviets èran fins alara dominats per de partits socialistas, menchevics e socialistas revolucionriss, los bolchevics se reclaman pauc a pauc los depositaris de la revolucion. Preparan còp d'Estat e, dins la nuèch del 24 al 25 d'octobre (calendièr julian), prenon lo poder. L'endeman, Trotski anóncia oficialament la dissolucion del govèrn provisòri. La novèla provòca la desolidarizacion dels socialistas revolucionariss e mencheviks e la desaprobacion d'una partida de la populacion^[45] mas lo regim novèl se manten. Lenin prepausa als païses belligerants de coneçar de parlatòris « en vista d'una patz equitabla e democratica, immediata, sens annexions e sens indemnitats ». Baptizats « conselh dels comissaris del pòble », lo govèrn novèl projecta en 33 oras las basas del regim novèl: nacionalizacion de las bancas, contraròtle obrièr sus la produccion, creacion d’una milícia obrièra, sobeiranetat e egalitat de totes los pòbles de Russia. Lo decret sus la tèrra es promulgat, disent que « la granda proprietat fonsièra es abolida sens pas cap d'indemnitat ». Libertat es daissada als soviets de païsans de ne far çò que volon^[46]. Prenguent lo poder, Lenin e Trotski espèran impulsar la revolucion dins l'Euròpa tota^[47]. Mas que siá en Alemanha, en França, al Reialme Unit o als Estats Unis d'America, las caumas e manifestacions menan a pas res. En Russia, los bolchevics demoran tan isolats qu’als primièrs jorns: lor presa del poder fa pas l’unanimitat. A la guèrra contra l'Alemanha s'apond, a partir de la davalda de 1917, la guèrra civila. Pels bolchevilcs, lo sol mejan d'assegurar lo succès de la revolucion es la somission de tota oposicion per la fòrça. De mejans de repression son meses en plaça, d'en primièr la Tcheka (polícia politica)^[48] que farà des milièrs de victimas. La guèrra s'acaba en març de 1918, mas lo tractat de Brest-Litovsk amputa la Russia de 26 % de sa populacion, 27 % de sa superfícia cultivada, 75 % de sa produccion d'acièr e de fèrre. Al subjècte de la guèrra civila, se conclutz pzr reconstruccion, pels bolchevics, d'un Estat plaçat jos l'autoritat d'un partit unic e dotat d'un poder absolut.

Es dins aqueste contèxte de reconstruccion que, lo 21 de novembre de 1920, Lenin pronóncia una pichona frasa que va cambiar radicalament lo destin du país: "Lo comunisme, es los Soviets mai l'electricitat"^[49] Marx aviá observat que las tecnicas son lo motor de l’economia que condicionan l'ensems de l'esfèra de la produccion. Pasmens s'enonciat jos la forma de galejada, la pichona frasa de Lenin indica que, ara, es l’ensemble de la vida sociala (e pas sonque l'economia) qu'es condicionat per las tecnicas.

Impacte: Los bolchevics s’impausan al cap del país mas lo fan evoluar economicament sonque al prètz d'una dictatura exercida sul pòble^[50], subretot sul proletariat, amb una industrializacion forçada. A l'interior del país, lo regim de Stalin acabèt per aclapar los ideals revolucionaris e entreten lo mite del comunisme sonque amb de propaganda. Aqueste s'impausèt fins a 1991, data quand l'URSS serà desmembrada. Dins los païses occidentals, contunharà fins a aquesta data de servir de modèl a de millièrs de militants anticapitalistas que ne faran la propaganda.

Analisi: Per fòrça marxistas nonbolchevics, Lenin desencadenèt una revolucion obrièra dins un país massissament païsan e surestimat las potencialitats revolucionàrias dins los païses occidentals. Atal, escarniguèt los principis establis per Marx e realizèt un capitalisme d'Estat. Comentant los eveniments al moment quand se passavan, Karl Kautsky e Rosa Luxemburg denoncièron lo partit bolchevic e son mesprés de la democracia, que s'exprimava mejans los soviets. Son caractèr centralizat e militarizat lo amenèt a concentrar totes los poders dins las mans d’un grop restrenh (le Politburo, fondat en 1919) puèi fin finala dins aquelas d'un sol òme. Comentant la famosa citacion de Lenin, "Lo comunisme, es los Soviets mai l'electricitat", Jacques Ellul considèra que lo comunisme es pas diferent fondamentalament del capitalisme dins sa corsa al progrès mas que las doas ideologias son ara reünidas dins una sola e meteissa ideologia que los passa l'un e l'autre, mas qu'es percebut atal enlòc, ni a l'èst ni a l'oèst: lo productivisme. Per Ellul, lo fach de considerar l'oposicion entre capitalisme e comunisme coma un fach màger constituís una "tragèdia de l'istòria", "lo mai greu de totes los contrasens", dins la mesura ont lo comunisme constituís un capitalisme d'Estat. Lo problèma essencial es pas lo capitalisme stricto sensu mas "l'acte de capitalizar". Qu'emena d'entrepresas privadas (coma es lo cas en occident) o de l'Estat (coma es lo cas en URSS) es un problèma "segondari"; per lo dire dons los tèrmes de Marx : "que ten pas sonque de las superstructuras sens tornar sus l'infrastructura". E per Ellul, l'infrastructura, al sègle XX, es pas mai lo capital mas la tecnica, quitament se la tecnica pòt pas existir sens capitalizacion. Çò fasent, Ellul s'opausa radicalament als marxistas: l'important es pas mai de saber qui es proprietari dels mejans de produccion mas çò que ne fa.

Per « revolucion chinesa », aquí se compren los eveniments que marquèron los començaments de la Républica populara de China, dempuèi sa proclamacion, en 1949, fins a la mòrt de son dirigent màger, Mao Zedong, en 1976. Los ideals revolucionris s'acaban subretot dos ans mai tard mb l'arribada al podeir de Deng Xiaoping, introdusent de reformas de tipe capitalista tot conservant la retorica comunista (encara en cors al començament de sègle XXI).

Eveniments anonciators

• De l'Empèri cap a la Republica nacionalista: Al sègle XIX, l'autoritat imperiala, que caracterizava la civilizacion chinesa demuèi 5 000 ans, se trapa fòrça aflaquida per las poténcias americanas e europèas, que, dins lo mond entièr, impausan lor poténcia industriala e comerciala. En 1911, una revolucion acaba amb lo regim imperial. Menada per Sun Yat-sen, lo Kuomintang (partit nacionalista) instaura una republica. En 1921, los comunistas se constituisson en partit. Sun Yat-sen mòrt en 1925, Chiang Kaï-shek li succedís. Mas son regim s'nfonsa dins l'instabilitat.
• La guèrra civila (1927-1949): En 1927, las revòltas popularas de Canton e de Shanghaï son durament reprimidas, bradissant lo valat entre comunistas e nacionalistas e menant a la guèrra ciivila. En 1931, los comunistas se reviscolan. Guidats per Mao Zedong, fondan la Republica sovietica chinesa pels monts del Jiangxi. Al tèrme dels 12 000 km que constituisson la Longa Marcha (1934-1935), ganhan lo Shanxi, region situada al nòrd-oèst del país. Pasmens, pendnet las detz primièras annadas de crisi (1927-1937), los nacionalistas gardan lo contraròtle del país. En 1937 seguís la guèrra chinojaponesa. Nacionalistas e comunistas s'aprochan fins a 1942, data quand lo primièrs s'asseguran lo sosten dels Estats Units d'America. Lor rivalitat atenh son paroxisme en 1945 après la capitulacion del Japon fàcia als EUA e s'acaba en 1949 per la victòria dels comunistas, Mao s'essent assegurat l'ajuda dels païsans, son primièr projècte es de restaurar una economia roïnada per la guèrra.

Las grandas estapas

• Los començaments (1949-1953): Mao adòpta una politica progressista, caracterizada per una participacion conjoncha dels dirents jaces socials, çò que li permet de luchar contra l'inflacion. En 1950, la reforma agrària destituís los proprietaris terrencs e torna distribuir los camps als païsans. Aqueles se cargan de l'epuracion^[51] sens realizar que son instrumentalizats per la propaganda de Mao. Lèu, en efièch, l'Estat pren lo contraròtle de la produccion agricòla en demai. L'estructura sociala païsana, qu'èra fondada sul clan pairal, se'n trapa capvirada, çò que facilita tant mai la mesa en plaça d'institucions comunistas.
• Lo « passatge al socialisme » (primièr plan quinquennal, 1953-1957): lo comèrci e l'industria son nacionalizats, l'agricultura tanben collectivizada, sul modèl soviétic dels kolkhozes. La China se liga mai a l'URSS, que l'ajuda es vitala per l'industrializacion. Pasmens, alunhats de las auças de produccion previstas e malgrat la mobilizacion menada pel Partit près dels quadres e dels païsans, los resultats son mediòcres. Las calamitats naturalas que cason en 1956 sus unas regions (inondacions, secadas…) agreuja la situacion fins a que la credibilitat del regim es tocada.
• Las Cent flors (febrièr-junh de 1957): aquesta campanha "de rectificacion" visa a melhorar las relacions amb la populacion. Lo principi anoncia es de li tornar de la libertat d'expression et de permetre als intellectuals de criticar lo Partit. « Que cent flors s'espeliscan e que cent escòlas de pensada rivalizan », declara Mao. Aquesta campanha es fin finala l'istòria d'« una comèdia que ven se cambiar en tragèdia »^[52]. Los adversaris de Mao èran sempre mai nombroses de se desvelar, son eliminats per centenas de milièrs. Los ensenhaires, estudiants e mestièrs de la justícia son los mai tocats.
• Lo Grand Bond cap en davant (1958 - començament de 1960) : lo govèrn espèra aumentar la produccion per la desapareisson de las cooperativas agricòlas al benefici de las comunas popularas e per una industrializacion artersanala. Mobilizant la man d'òbra rurala disponibla en pichonas unitatts, se vòl amentar la produccion amb un minim d'investiments. Aquesta politica sensibiliza la populacion à l'industrializacion. La concepcion sovietica adoptada fins alara es abandonada fins a que la querèla ideologica ambedos païses aumenta. Fin finala, lo « bond cap davant » fa fracàs, a causa, a l'encòp de las dissesions entre los dirigents chinese, als tempèris e a la sosestimacion dels problèmas economics.

• La rivaliat entre Liu Shaoqi, president de la republica, e Mao, secretari del Partit (1960-1966): A la seguida de las consequéncias de la politica economica de Mao, aqueste daissa a Liu son pòste de president de la Republica. Los dos òmes partejan dos objectius, lo desvolopament economic e la revolucion. Mas Liu vòl auçar la nacion al reng de poténcia mondiala e donc de la dotar d'una infrastructura « modèrna », per exemple sul plan militar (la primièra bomba atomica chinesa pèta en 1964). De fach, capita a reviscolar economicament lo país. Mao, el, ten a çò que le progrès tecnic mena pas los Chineses a voler ne beneficiar individualament e tanbe s'emborgesir. Liu e la majoritats dels quadres del Partit refusan de sosténer Mao dins son ensag de relançar lo procediment revolucionari amb lo "movement d'educacion socialista", de 1962 a 1965. Mas son Pichon Libre roge (editat en 1964 e ara l'obratge mai publicat al mond après la Bíblia) valoriza l'idèa de Mao que los individús devon se consacrar au trabalh sens jamai cercar a ne tirar un benefici personal.
• La revolucion culturala (1966-1969): l'empresa exercida suls jovent constituís la fasa mai decisiva de la revolucion chinesa mas un dels eveniments mai marcants de l'istòria contemporanèa. En 1966 Mao pren l'ascendent sus Liu e afortís son pder. Al non de las idèas presicadas dins lo Libre Roge, los joves « gardas roges » umilian publicament los intellectuals e los quadres del Partit, denonciant coma « reaccionaris » los usatges tradicionals e las valors occidentalas. Donab l'impression d'èsser los actors d'aqueste movement sens s'apercebre que son instrumentalizats, Mao se servissent d'eles per purgar lo Partit de sos elements « revisionistas ». Aquesta fasa li permet en mai de tornar prene lo contraròtle de l'Estat e del Partit (Liu morís en 1969 dins un camp d'internament) d'acquerir una vertadièra reputacion internacionala: una partida del jovent estudianta occidentala es espantada pel maoïsme, convencuda que la « via chinesa » constituís una sortida de l'estalinisme. Ne demora a l'espectacle dels eveniments sens suspectar la mendre manipulacion. En França, ls situacionistas fan partit dels rares intellectuals a demistificar lo procediment: "Los mai estupids an cregut qu'i aviá quicòm de cultural dins aqueste afar fins a que la quita premsa maoïsta lor jòga una malfacha d'avoar qu'èra dempuèi lo començament d'una lucha politica pel poder^[53]".
• L'enfortiment de l'autoritat de Mao (1969-1976): en 1969, lo IXn Congrès del partit consacra l'autoritat de Mao. Aquesta ven "incontestabla" fins a que, dos ans mai tard, engatge un front antisovietic, que teoriza jos la formula teoria dels tres monds alra que los dirigents del mond entier, los uns après los autres (coma lo president american Richard Nixon) son sos invitats a Pequin.

Bilanç

• Positiu: la revolction a portat l'igièna; las condicions materialas de vida melhorèron; las faminas s'acabèron; l'analfabetisme reculèt; l'egalitat sociala entre los individús s'enforcèt... Demuèi lo començament (1950), lo mariadatge forçat dels enfants, la prostitucion e l'infanticid foguèron interdits, lo divòrci foguèt legalizat e las femnas obtenguron lo drech de vòte. Mas subretot, "Mao aguèt la compreneson de çò sus que la revolucion russa aviá fracassat, a perfièchament vist que se s'engatjava dins la dralha de l'industrializacion massissa, se passariá del meteis qu'en URSS: l'apareisson d'un proletariat a cause de la necessitat de la capitalizacion"^[54]. Los principis directors de la pensada de Mao son "lo rebrot de l'economisme e (en contrapartida) la preponderéncia de la pensada e de la volontat (dels individús), la fusion de las classas socialas, la progression concordanta e integrada de l'estructura politicosociale e de l'activitat economica, lo refús de l'abís financièr necessari per la "modernizacion", la lucha contra la creacion potenciala d'una novèla borgesiá, lo refús de la proliferacion dels expèrts e dels des gestionaris, la lucha contre la desequilibri entre las vilas e los camps"^[55].
• Negatiu: coma en URSS, la revolucion faguèt un nombre incalculable de victimas: jos l'argument de la « reeducacion », de desenas de milions de personas foguèron enfermadas dins de camps de trabalh o executas^[56] alara que, a fòrça propaganda, lo cult de la personnalitat del líder atenguèt lo paroxisme. Uèi encara, los drechs de l'Òme son negats, tot coma l'eseprit critica. Lo mai grèu es que la revolucion acabèt per se denegar d'esperela e s'avalir. Alara qu'a l'origina los comunistas s'opausavan al nacionalisme, venguèron ultranacionalistas. Tot en conservant del comunisme los metòdes estatics autoritaris e una partit de son vocabulari, lo Partit partatja ara amb los païses capitalistas lo meteis ideal de creissença, menant la China a un sacatge de la natura sens comuna mesura amb aqueste realizats pertot endacòm mai.

Al sègle XVI, los païses europèus menèron lor egemonia en expleitant de biais dessenat los pòbles dels autres continents, subretot en Africa e en America, ont l'esclavatge èra estat instituit fins al sègle XIX.  Dempuèi aquesta epòca, mas subetot al sègle XX, après la Segonda Guèrra mondiala, se multiplican de guèrras d'independéncia: los pòbles someses se revòltan e balhan a lors movements lo nom de revolucion. Aqueste movement de descolonizacion mena mai sovent al desvolopament dels nacionalismes, al mens a la volontat de ne dependre de caps cap autre país. Mas mentretant se realiza un fenomèn gaireben invèrs, que se dona tanben lo nom de revolucion: alara que los Estats Units d'America e l'URSS s'afirmisson coma las doas poténcias mondialas màger, instituissent çò que se nomena la Guèrra freja, de païses s'alinhan sus l'una d'aquestas. Es emblematic lo cas de Cuba, pendent los ans 1960, que se plaça jos la tutèla sovietica.

Per un cert nombre d'intellectuals d'esquèrra, que lo mai conegut es Jean-Paul Sartre, las nacions que foguèron expleitadas per la colonizacion constituisson l'equivalent del proletariat per Marx. De fach, per fòrça politicians e d'activistas africans (coma Gamal Abdèl Nassèr en Egipte, Sékou Touré en Guinèa e lo martiniqués Frantz Fanon en Argeria), la descolonzaciion e l'acquisicion de l'estatut d'independéncia an valor de revolucion. Existís quitament una cèrta comunautat d'esperit entre los païses s'engatjant dins lo procediment d'independéncia. Mas aqueste ven lèu un fracàs. « Se'n instituís pas lo socialisme a còp de decrets e la fraseologia revolucionària es non pas inutil mas empoisonada que residís a l'espròva dels fachs » escriu Ellul^[57]. « Lo socialisme african es una teoria rasseguranta: significa que pas res a cambiat. Ofrís una consolacion patriotica a la plaça de las dificultats concrètas del desvelopament », precisa Yves Benoît^[58]. « Las dificultats venon pas de las estructuras de capvirar (...) mas d'aqueste fach fa que lo retard tecnic pòt èsser colomat sonque per un progrès tecnic, que se realizarà pas per una via politica ». "Los pòbles africans se trapan dins una fasa precapitalista. Per venir « modèrnes », devont d'en primièr viure una mutacion sociologica. "L'enòrma diferéncia entre la borgesiá europèa e la borgesiá africana, es que la primièra s'èra constituida (a l'Edat Mejana) abans de prene possession de l'Estat (al sègle XVIII) alara que la segonda pren possession de l'Estat sens pas cap basa".

Coma en Africa, e quitament se los païses ajan ja acqurits l'independéncia politica, las condicions de vida miserablas d'una granda partida de las populacions resultan dirèctament de la dependéncia economica al vejaire dels païses industrializats, subretot los Estats Units d'America, que provesisson fòrça en matèrias primièras e de preces mai qu'avantatjoses^[59]. "L'intervencion dels intellectuals provòca dins los jaces mai necessitoses una presa de consciéncia que d'unes qualifican de prerevolucionari. (...) Se realiza un movement social important que buta contra d'oligarquias de tipes diferents. Aquò es la novèla edicion de çò que se passèt en Euròpa al sègle XIX, mas amb l'apòrt especific d'America latina: violéncias, susmautas e còps d'Estat"^[60].

Preludi: En 1952, Fulgencio Batista (que participèt a la junta militar qui dirigissiá Cuba de 1933 a 1940 puè foguèt president de la republica de 1940 a 1944 amb lo sosten dels EUA) pren lo poder a la seguida d'un còp d'Estat. En julhet de 1953, 120 rebèls atacan una casèrna. La mitat son tuats mas unes, coma Fidel Castro, avocat, e son fraire Raúl, son fachs prisonièrs. S'exprimissent plan longament per assegurar sa defensa, lp primièr fa de son procès una tribuna politica. Los dos fraires son condamnats à 15 e 13 ans de prison. En 1954, Batista es elegit a la presidéncia sens oposicion. En 1955, en rason de la pression de personalitats civilas e dels jesuistas qu'avián participat al procès dels prisonièrs politics, Batista fa liberar los fraires Castro que s'en va en exili al Mexic, ont rejonh d'autres cubans exiliats, coma Ernesto « Che » Guevara, un mètge argentin acquerits a la tèsis marxistas e que considèra que les inegalitats socioeconomicas se pòdon abolirs sonque per la revolucion. Tornan en 1956 e, amb lo sosten d'una granda partida de la populacion, entreprenon de destituir Batista. En 1958 comença una guèrra civila. La classa dirigenta abandona Batista que fa responsable de la deterioracion de la situacion economica e sociala. Del 28 al 31 de decembre, la susmauta es decisiva e mena al capvirament del poder.

Los eveniments: Lo 1èr de genièr de 1959, Batista avent fugit, Cuba es dins las mans des rebèls. Lo 16 de febrièr, un president novèl es nomenat (Manuel Urrutia) e Fidel Castro ven comandant en cap de l'armada puèi Primièr ministre. Lo meses seguents, Guevara es designat procuraire d'un tribunal que fa executar de centenats de militars pròches del regim precedent. Lo poder de Castro de contunh aumenta alara que lo « Che » crèa de « camps de trabalh e de reeducacion ». Ocupant enseguida diferents pòstes ministerials, escarta los democratas, instaura una economia pròcha d'aquesta de l'URSS e s'aprocha du Blòc de l'Èst. Mas fa fracàs dins l'industrializacion del país. Castro anóncia qu'identifica son regim amb lo comunisme (etiquèta qu'aviá pas revendicat pendent la presa de poder).

La revolucion instrumentalizada dins la Guèrra freja: Las relations amb las doas primièras poténcias mondialas, los EUA e l'URSS, contribuisson a influénciar lo destin de la revolucion cubana. A causa de proximitat amb lo EUA, Cuba jòga en efièch un ròtle determinant dins l'afrontament ideologic èst oèst. En genièr de 1961, los EUA trencan lors relacions diplomaticas amb Cuba. Lo 15 d'abril, 1 400 exiliats cubans recrutats e entraïnats als EUA per la CIA desbarcan dins la baia dels Pòrcs alara que d'avions americans penchs als colors cubanas bombardan los aeropòrts e aerodròms del país, destrusent una granda partida dels avions al sòl. Mas, dos jorns mai tard, aqueste ensag de còp d'Estat fa fracàs. En 1962, fàcia à l'embargo dels EUA contra Cuba, Castro se liga a l'URSS, çò que mèna, en octobre, a la crisi dels missils de Cuba: de missils nuclears sovietics son puntats cap als EUA dempuèi Cuba. Los ans que seguisson son marcats pel relargament de l'afrontament ideologic èst oèst. Quand, en 1967, morís Che Guevarra, lo sol vertadièr ideològ de la revolucion cubana, la referéncia castrista al marxisme ven sonque un pretèxte.

La recepcion a l'estrangièr: En França, un grand nombre d'intellectuals tèrçmondistas defendent lo regim castrista, subretot lo filosòf Jean-Paul Sartre. Mas en 1970, K. S. Karol e René Dumont publican respectivament Los Guerrièrs al poder e Es Cuba socialista?, dos obratges criticant vivament lo regim castrista. L'an seguent, lo quita Sartre contesta los metòdes utilizats. Encara a present, la question de Cuba opausa los simpatisants del regim, qu'insistisson sus las reformas socialas (sistèma de santat, educacion, etc.) a totes aquestes qu'invòcan lo non respècte dels drechs de l'Òme.

Critica: En 1972, Ellul escriu: "Quand Castro afirma que los EUA van de desastre en desastre, que l'imperialisme serà vencut brèu delai, qu'i a pas qu'a establir amb eles un rapòrt de fòrça, que serà atal que se contrenherà las EUA renonciar a lor pretencion a la dimension mondiala, avèm l'impression que s'agís plan mai d'un òdi viscerala contra los Americans que l'expression de çò qu'es vertadièrament l'imperialisme american. E es aquesta abséncia de doctrina que fa nàisser de dangierosas illusions"^[61]. "(Quand Castro declara) a la Conferéncia de L'Avana (1966) : "La violéncia revolucionària es la possibilitat manifestament la mai concrèta d'abatre l'imperialisme", revèla son ignorança al subjècte de la realitat del capitalisme modèrne e la soliditat de sas organizacions. Aquesta abséncia de doctrina es un des punts de viva critica de la part dels comunistas, e tanben dels Chineses^[62]". Ellul cita alors un communicat de l'agéncia China novèla: "S'esfòrça (a Cuba) de popularizar de tèsis que negligisson la preparacion del pòble a la revolucion e segon que une benda de rebèls pòt capvirar la maquina d'Estat existent, prene lo poder e entraïnar enseguida lo pòble. Aquesta teoria es fondamentalament fondada sul romantisme borgesòt e es caracterizat per la negation de la necessitat de la direccion del Partit. Aquò a pas res de veire amb teoria del camarade Mao Zedong qu'es fondada su la pièja totala de las massas"^[63].

Al sègle XIX, dos fenomèns, l'espelida dels Estats-nacions e lo vam del maquinisme, contribuiguèt a s'impausar dins las mentalitats coma de "fachs establits". Que tornèron pas en question sonque de biais marginal (l'anarquisme, la critica dels progreses tecnics e aquesta del productivisme demorant fòrça minoritaris dins lo camp de la critica politica e sociala), contribuiguèron a faiçonar, dins l'ensemble de las societats industrialas, un mòde de vida axat sul confòrt, posant subretot sa font als EUA (American Way of Life) e que, subretot, la cultura de massa e la publicitat tenon luòc d'instruments de propaganda. De biais actiu, diferents movements politics e/o socials se manifestèron al sègle XX per remandar aqueste modèl, anant dels mai violents (coma lo faissisme, dins l'Itàlia dels ans 1920, e lo nazisme, dins l'Alemanha dels ans 1930) als mai pacifics (coma lo movement de la contracultura, subretot als EUA dins los ans 1960).

Dins l'imaginari collectiu, "la drecha seriá per essencia contrerevolucionària. Pasmens, a la fin del sègle XIX, apareisson de movements de drecha extrèma d'un genre novèl. Nascut de l'èra de las massas^[64], volon la creacion d'un òrdre novèl puslèu que la restauracion de l'ancian. Lo faissisme e lo nazisme, qu'an revendicat lo mot "revolucion", ne son los descendents^[65]". "Lo faissisme e lo nazisme ne son pas de revolucions socialas e politicas al sens d'inversions dels rapòrts de dominacion socials e politics. Pasmens, constituiguèron de projèctes de trencadura radicala dins l'organizacion de las societats, la vision de l'Òme, al rspècte se, a l'autre e al grop, la morala, lo rapòrt al passat. Dins aqueste vejaire constituiguèron de revolucions culturalas, realizadas dins un temps relativament cort mercé d'extraordinaris aparelh de propaganda, d'enquadrament e d'endoctrinament de las massas^[66]".

En 1972, dins De la revolucion a la revòltas, Jacques Ellul indica en que le nazisme constituís una revolucion culturala.

"L'explicacion marxizanta (del nazisme) acabèt per s'impausar: 1°) depression economica, crisi monetària, set milions de caumaires; 2°) espaventats per la paur de la proletarizacion, las classas mejanas son prèstas a se vodar a que que siá per evitar aqueste abís; 3°) vesent créisser la menaça d'aqueste comunista, lo grand capital fiula sos cans de garda. (...) Aquesta explicacion es caumanta mas complètament insatisfasenta. (...) En realitat, la crisi economica foguèt una condicion de l'aveniment d'Hitler, pas res pus (...) e lo nazisme foguèt una revolucion culturala que s'encolrava fòrça contra la societat de consommation, contre l'umanisme e la toleréncia liberala. Èran un reaccion violenta d'una afirmacion de valor contra l'anomia del mond occidental.(...) Se l'accion a estat tanben eficaç, es que respondava exactament a las aspiracion, a l'espera del pòble alemand. (...) Lo nazisme foguèt la primièra revòlta globala contra la societat modèrna, non pas sonque contra una estructura economicosociala mas contra l'industrialisme, la burocracia, la tecnicizacion de la vida, l'americanizacion, l'esperit borgés" (...) La crisi de la societat aviá aboutit a un trionf de l'irracional e de l'amoralisme. (Fin finala), (tot aquò) abotí a la granda triada modèrna: Estat, Nacion, Tecnica. Tota revolucion (modèrna) aboutís al contrari de òç qu'aviá proclamat a sas originas

Pendent los ans 1960 se produchs als EUA un movement social que s'enrasiga dins una partida del jovent s'articula l'entorn de dos axes: d'un costat la critica de la societat de consomacion, que resulta del fòrt espandiment economic que marca las tres primièras deceniás de la Pòstguèrra (periò de la Trenta Gloriosas), d'un autre costat, dins lo contèxte de la Guèrra contra le Vietnam, la contestacion de totas las formas de dominacion: en mai de la dominacion militara d'un pòble sus un autre tanben lo racisme, l'omofobiá, la pretenduda superiora de l'òme sus la femna, la dominacion de l'òme sus la natura, las pressions exercidas dins lo mond del trabalh, etc. Aquesta critica visa donc l'ensemble de la vida videnta modèrna e los principis morals e/o religioses que la fondan, dictats per la borgesiá. Fa la promocion de l'egalitarisme e de totas las formas de libertat. Atenhent son apogèu en 1968 (en Mai en França) e popularizada pels hippies e los intellectuals de la Beat Generation, aqueste movement de contracultura defend una nocion de la libertat axada sus l'edonisme e l'abséncia d'interdits, coma en matèria de sexualitat (es perque se li dona sovent lo nom de revolucion sexuala). Se destria de tota referéncia a la transcendéncia (consacrant de fach l'ateïsme al reng de "religion oficiala") mas tanben de tota referéncia al marxista, pesica al contrari lo liure arbitri. La cançon Revolution dels Beatles (compausada e interpretada en 1968 per John Lennon) es a aquest vejaire plan revelatritz:

"Dises que vòls la revolucion, sas plan que volèm totes cambiar lo mond (...). Me demandas una contribucion, sas plan qu'avèm jamai refusat mas se vòls d'argent per aquestes qu'an l'òdi al cap, daissa me dire, mon vièlh, que pòs esperar. (...) Dises que cambiaràs la constitucion mas nosaltres, volèm te cambiar lo cap. Dises ques son las institucions (que cambian lo mond), faràs melhor de liberar d'en primièr ton esperit. Mas se contunhas a portar sus te de fodos de Mao, pas degun te seguirà, crei-me"

La contracultura se demarca tanben de totas referéncias a la transcendéncia, consacrant atal mameteis l'ateïsme gaireben al reng de religion oficiala. "Liberar d'en primièr son esperit" significa evacuar tota espiritualitat, devenir individualista dins un univèrs concebut coma estrechament material. Es tan revelator que, dos ans après aver cantat Revolution, Lennon compausa una autra cançon, titulada God (Dieu), ont dich:

"Cresi pas en Dieu, cresi pas en Jèsus, cresi pas en Boda, cresi pas al mantrà, sesi pas al iogà ... (seguís una litania de noms)... cresi just en ièu, Yoko e ièu.

Los principis egalitaris defenduts pel movement de la contracultura son revolucionària que superficiellement a partir de 1964 es votat lo Civil Rights Act: s'inscrivon mai exactament dins çò que Guy Debord nomena en 1967 "la societat de l'espectacle"^[67]: la politica es venguda un espectacle que las manifestacions sus l'empont an per tòca d'amagar (o far obliar) çò que se jòga en colissas^[68]. Mia, lo "bonaur" promogut par la contracultura diferís sus l'American Way of Life borgés sonque sul plan de la mòda. Coma el, es axat sus la nocion de confòrt material que vendrà enseguida lo modèl gaireben exclusiu dels occidentals, amb l'apareisson de las "novèlas tecnologias (internet, malhum sociald, telefonet...). Aquestas donaràn als individús una fòrta impression de libertat, pasmens se unes intellectuals (Ellul, Charbonneau, Anders, Illich...) ajan de per abans mostrat dins lo progrès tecnic la font d'una alienacion d'un tipe radicalament novèl, basat sul contraròtle social, l'interiorizacion de las constrenchas e lo conformisme. Lo movement de la contracultura ten de l'actitud liberala libertària, que d'esperela fa lo lièch de l'individualisme, del liberalisme e del dògma de la creissença. Se la societat de consomacion es tan vivaça que mas un autre movement social la contèsta (levat unes corrents d'idèas ultraminoritàrias, coma lo movement de la descreissença), es que lo movement de la contracultura incitèt los individús (subretot lo jovent) a s'i conformar en tota bona consciéncia e quitament entretenent per eles l'idèa que subvertissiá los còdes de la borgesiá^[69].

Se pòt comprene lo declin de l'ideal revolucionari en Occident sonqu'en lo replaçan dins lo contèxte istoric. L'endeman de la Segonda Guèrra mondiala, las nacions europèas començan una fasa de reconstruccion. L'Estat jòga un ròtle decisiu per torna aviar la produccion coma la consomacion.

• D'un costat, investís massissament dins "la modernizacion de l'aparelh productiu". Que siá dins l'agricultura dinsns l'industria, lo trabalh es pas sempre mai mecanizat^[70]; amb l'arribada de l'informatica, es automatizat. Jacques Ellul afirma que "l'Estat es per esséncia tecnician" dins la mesura ont contribuís fòrça a çò que "lo trabalh umain arrèsta d'èsser creator de riquesa, coma als temps de Marx, alara que çò que lo deven puslèu, es la tecnica"^[71].
• D'un autre costat l'Estat establís un ensemble de reformas visant a generar de confòrt e estimular la consomacion. Sus un modèl establit per l'economista britanic William Beveridge, lo concèpte de welfare state (Estat del benestar) se concretiza. A per consequéncia l'auçada del nivèl de vida dels individús (las trois decenniás que seguisson la Guèrra son simbolicament designadas jol nom "Trenta Gloriosa") e, de biais crrelat, lo declin per eles de tot esperit revendicatiu. "Per qu'i aja revolucion, cal un nom que designa l'adversari. La revolucion se pòt far pas que contra qualqu'un. Mas aicí, i a pas degun que representa la tecnica, que siá responsable de la societat tecniciana. (...) Çò que se cal aténher e véncer a pas de cara. Cossí esperar que d'òmes hommes agiscan dins aquesta abstraccion?" Aqueste desinvestiment fa lo lièch de la desregulacion (amb la desregulacion financièra), de la dereglamentacion e - d'un biais mai general - del liberalisme^[72]. Aqueste es denonciat per sos opausants (amasssar dins çò que se nomena appelle "l'esquèrra") coma un desengatjament de l'Estat del fach que daissa tota "libertat" a la entrepresas de guidar l'economia. En realitat, l'Estat demora poderós coma qu'insténcia exclusiva de legitimacion del mercar. Donat las responsabilitat sonque als sieus dirigents, los militants cridan a luchar contra lo liberalisme sonque per l'intervencionisme estatic. Que que siá, afirma Ellul, "se trompan tragicament de combat. (...) Percebent pas la dimension tecniciana de l'Estat, fan pas qu'enforçar eles meteisses la Tecnica coma ideologia". Atal la democracia se vuèja de sens e tens a se resumir a un pur exercici de delegacion de poder, menant los delegants a "pere non pas tant lo sens de las responsabilitats qu'aquel de la realitat". Coma voidada de sa substéncia, la politica es criticada per Ellul coma una illusion^[73] e per Debord coma un pur espectacle^[74].

L'informatizacion e la robotizacion allegant la penibilitat dels pretzfachs, es d'en primièr dins lo mond del trabalh que se realiza l'abséncia d'esperit critic al subjècte de la tecnica e quitament que s'enforça l'ideologia tecniciana. Ellul analisa lo movement autogestionari dels ans 1970 coma una volontat dels obrièrs de s'implicar dins lo foncionament de las entrepresas, çò que lo patronat vòl abans tota causa. Atal lo sindicalisme servís a enforçar lo sistèma productiu, de cap de biais a lo contestar. Lo desvelopament de la tecnica es tal qu'aqueste exercís una fòta impression sus l'imaginari collectiu (d'ont lo dich popular: "se pòt pas arrestar lo progrès"). La sola revolucion que los òmes s'accòrdan a reconeisser alara l'existéncia e la valor, la "revolucion tecnologica" o "numerica", se realiza sens que la contraròtle e mai sovent contra los lors interesses^[75].

Lo "progrès tecnic essent generator de confòrt,  a per consequéncia una certaa mesa en velha de l'esperit critic. Quitament un fenomèn tel que la videovigiléncia es mai sovement pas vecut coma un risc d'aténher a la libertats individualas. Jacques Ellul ne dona la rason seguenta:

"L’òme modèrne es pas cap de biais passionat per la libertat, coma lo pretend. Fòrça mai constant e prigond es son besonh de seguretat, de conformitat, d’adaptacion, de bonaür, d’economia dels esfòrts. Es prèst a sacrificar sa libertat per satisfar aqueste besonhs. De segur, supòta pas una oppression dirècta. Mas sol li es intolerable lo fach d’èsser govrnat de biais autoritari. Aquò, non pas qu'es un èsser liure mas que desira comandar e exercir son autoritat sus altrú. Fin finala, a fòrça mai paur de la libertat autentica que la desira"

Lo consumerisme constituís la causa primièra d'aquesta "anestesia de l'esperit critica". Herbert Marcuse mòstra que la denonciacion de la societat de consomacion es factícia dins la mesura ont, dins lor majoritat, las populacions dels païses industrializats entendon de cap de biais renonciar als avantatges del confòrt modèrne, qu'acaban pas d'optimisar las novèlas tecnicas de produccion. Relèva en particular que la classa obrièra constituís pas mai lo "proletariat" que, segon Marx, èra censat portar la revolucion.

"Lo proletari, dins los estadis precedents del capitalisme, èra vertadièrament la bèstia de bast que donava pel trabalh de son còrs. Las necessitats e los luxes de la vida pendent que vivián dins la crassa e la pauretat. Atal, èra un vivent refús de la societat. Al contrari, l'obrièr d'uèi, organizat dins los sectors avançatés de la societat tecnologica, viu lo refús de biais mens perceptible. Coma d'autres, es a s'integrar dins la societat tecnologica. Dins los sectors ont l'automacion a mai capitat, una mena de comunautat tecnologica sembla associar los atòms umans dins lor trabalh"

S'es encara une revolucion vivaça uèi, ironizan unes analista, es la "revolucion liberala"^[76]. Cal alaras comprene lo tèrme "revolucion" al sens de "revolucion conservatritz". E çò que "consèrva" d'en primièr lo liberalisme, es lo capitalisme. Autor d'una trilogia consacrada al tèma de la revolucion^[77], Jacques Ellul considèra qu'"es van de parlejar contra le capitalisme, es tanpauc plus e qui faiçona lo mond mas la maquina"^[78]. Tota revolucion es "impossibla" dins nòstra societat per la rason qu'aquesta es pas mai "industriala" mas "tecniciana" e que los òmes an pas pres la mesura d'aquesta mutacion. Tant que se la concep sonque en tèrmes marxistas, la revolucion es simplament inconcevabla. Segur, reconeis Ellul, Marx a rason quand explica que lo capitalisme resistís a la critica del fach d'una fetichizacion generalizada de la merça. Mas çò que, al sègle XX estimula sempre mai aqueste fetichisme, es la tecnica. Es d'ela que depend lo renovelament de l'aparelh de produccion de las merças e es ela que se sacraliza mejans deferents vocables (progrès, novelum...), l'exortavion de contunh a s'adaptar al progrès. aqueste, per existir, necessita una accumulacion de capital.

Fin finala, afirma Ellul, es aquesta que deu èsser fondamentalament contestada per la revolucion e non pas lo capitalisme privat, qu'es pas que la varianta mai coneguda mas qu'es pas mai qu'una superstructura al vejaire de la tecnica (que, ela, constituís l'infrastructura de la societat). La revolucion deu combatre lo productivisme, font de proletarizacion e de nosenças environamentalas; non pas "lo" capitalisme mas totes los capitalismes, e tanben lo capitalisme d'Estat, entrepresa a que s'es de contunh fugiguèt lo socialisme^[79].

Jacques Ellul emprunta l'expression "revolucion necessària" al títol d'un libre de Robert Aron e Arnaud Dandieu, que, pendent los ans 1930, oparticipèron, coma el meteis, al movement personalista^[80]. Avent analisat en detalh lo procediment per que las revolucions modèrnas se son totas mostradas "contra-productivas"^[81], Ellul considèra qu'assistam uèi sonqu'a de revòltas, de subresalts esporadics que, in fine, son sempre assimilats per la societat tecniciana^[82]. Una revolucion demora mai jamai "necessària", çò conclutz, mas pòt sonque capitar sus la basa d'una demistificacion totala de la figura de l'Estat ("Creire que se modificarà que que siá per la via institucionala es illusòria"^[83]), d'una desacralizacion de la tecnica - qu'exigís d'esperela de cada individú un sevèr examen de se ("Es pas la tecnica que nos asservit mas lo sacrat transferit a la tecnica"^[84]) - e fin finala l'adopcion d'una forma de vida ascetica ("Lo mai naut punt de trncadura dins la societat tecniciana, l'actitud vertadièrament revolucionària, seriá l'actitud de contemplacion puslèu de l'agitacion frenetica"^[85]). La revolucion necessària se paga pas al prètz de sang versat mas exigís que cadun que renoncie a una partida substanciela de son confòrt materiall: "Se sèm pas dispausat a aquesta ascèsi, sèm prèst per aucuna revolucion".

Lo concèpte ellulien de "revolucion necessàrua" trapa uèi un perlongament dirècte dins lo movement de la descreissença e dins los cèrcles de reflexion sus la quescion de la plaça de la tecnica dins las mentalitats.

Lo començament del sègle es marcat per dos moments de contestacion politica presentant de caracteristicas de çò qu'a estat de per abans descrich coma "revolucionaris": l'altermondialisme, movement sobent qualificat de "ciutadan" que, dins los païses occidentals, rassembla un grand nombre de personas s'opausant al fenomèn de la financiarizacion de l'economia (que sempre se desvelopa a l'escala planetària dempuèi la casuda del comunisme) e la "Prima aràbia" que, dempuèi 2011, designa un ensemble de susmautas popularas contra los regims en plaça dins lo Magrèb. Mas fin finala, quand es question de "revolucion", es subretot de "revolucion numerica" qu'es mai sovent subjècte, es a dire d'un fenomèn non plus menat per de ciutadans al nom d'ideals politics mas per d'engenhaires de multiples especialitats al nom d'un ideal implicit, non formalizat e prescrit dins de manifèsts (coma pendent los precedents movements revolucionaris), mas que fach gaireben consens unanim: lo progrès tecnic.

Lo passatge entre lo sègle XX e lo XXI es marcat per la naissença de l'altermondialisme, que se bastís sus una èrsa de contestacion de l'economisme: la politica a pas mai presa sul real qu'es entièrament faiçonada per l'economia, subretot la finança. Los altermondialistas s'opausan al liberalisme, que jutjan injust e dangierós. Mas lor diversitat es tala que seriá melhor de parlar de movança que de movement, quitament se d'ensags d'estructuracion son fachs mejans l'organizacion de "forums socials", menat tant a l'escala continentala, coma lo (Forum social europèu) que planetari (Forum social mondial).

D'en primièr, l'altermondialista pòt èsser qualificat de revolucionari. Se pièja en efièch sus doas recomandacions de Marx: s'engatjar pas mai segon de reflèxes nacionalistas ni sus la basa de precèptes ideologics, coma aquò s'èra realizat amb totas la revolucions precedentas, mas segon un vejaire pragmatic, ont se considèra los problèmas "globalament", saisits dins lor interdependéncia, e ont se pensa que conven de los resòlvre "localament": "sul terren", en fonccion de las singularitats de cada situacion. L'un dels eslogans altermondialistas dels mai celèbres es: "Pensar globalament, agir localament".

Mas, après de començaments espectaculars^[87], los altermondialistas capitan pas a s'estructurar, subretot del fach qu'al nòrd, se risca a una critica del desvelopament e qu'al sud, las populacions n'aspiran pas qu'a accedir al desvelopament dels païses del nòrd. Alara, pas cap linha directritz clara se fa jorn: la "dictatura dels mercats" es denoncida mas los contre-modèls son cercats mai sovent dins de las recèptas keynesianas, revalorizant la nocion d'Estat sens integrar las rasons que menan los Estats a s'alinhar, totes, sul Mercat e lo productivisme: l'ideologia tecniciana. Lo manca d'òrdre teoric manten los altermondialistas dins una oscillacion entre "esperit de revòlta" (que l'accion Occupy Wall Street e lo movement dels Indignats simbolizan pro) e "esperit reformista" (subretot caracterizat en França per Attac e sas recomandacions keynesianas).

Aquesta revirada de l'altermondialisme explica que lo mot "revolucion" es simplament abandonat del vocabulari militant. En França, en 2009, la Liga comunista revolucionària se dissòlv per venir lo Novèl Partit anticapitalista. aqueste cambiament simboliza a el sol la situacion: los militants son sonque en situacion de contestar l'òrdre del mond sens quitament poder impausar l'idèa que caldriá lo transformar. De fach, aquesta contestacion se manifèsta mai que de biais epars, sus de motius fòrça materials (subretot las revendicacions pel manten del poder de crompar) e sul registre de l'umor (movement dels Indignats, economistas aterrats, etc.). Fàcia al consumerisme que domina la planèta, los celèbres eslogans altermondialistas "Lo mond es pas una mèrça" e "Un autre mond es possible" son reduchs a una foncion sonque incantatòria sens jamai trobar a s'incarnar dins un vertadièr projècte de societat.

Dins unes païses aràbias s'exprimís de segur una volontat fòrta de se liberar dels carcans que representavan las dictaturas autrescòps instituidas amb lo sosten dels païses occidentals. Se qualifica a vegadas los eveniments de 2011 (en Tunisia, en Egipte e en Libia) de « revolucions aràbias ». Pasmens, las populacions capitan pas a s'espandre a l'entorn d'un projècte comun que vivon un dilemma, partejadas entre lo gost per la modernitat, que los païses occidentals demoran lo modèl e qu'an pas las aisinas conceptualas per la criticar, e lo pes de la religion, en l'escasença las prescripcions coranicas extrèmament constrehentas e inegalitàrias.

Se nomena « revolucion numerica » lo revolum de las societats balhadas per las tecnicas ligadas a l'informatica, subretot Internet. Aqueste movement se traduch per la misa en ret dels individús a l'escala planetària via de novèlas formas de comunicacion (corrièls, ret socials...) e donc una decentralizacion radicala dins la circulacion de las idèas^[88]. Alara que gaireben totas las revolucions èran portadas per de líders, l'aveniment del numeric constituís un eveniment dins la mesura ont, precisament, acaba amb aqueste procediment piramidal. Es donc ensejan de veire dins la revolucion numerica una truacada de l'esperit democratic. En realitat, las informacions se multiplicant de biais exponencial e dins totas las direccions (del fach per exemple de las escochas telefonicas e de filtratge d'internet), se realiza una pèrda de l'informacion que tend a banalizar, trebolar e/o desviar lo contengut dels messatges, mai que la paraula es frequentament mesclada a tot un flus d'imatges. Lo dich "tròp d'informacion tua l'informacion" resuma aquesta realitat.

En 2011, pendent Prima aràbia, circula una tèsi que lo capvirament del govèrn de Ben Ali auriá pas podut se realizar sens los telefòns intelligents e los malhum socials dels contestataris. Aquò fa controvèrsia: sufison los malhum socials a capvirar un regim^[89]? D'aqueste debat, sembla sortir que l'utilitat d'aqueste mejans es indenegable per iniciar un movement de contestacion mas mai aquestes son totalament contra productius del moment que s'agís de l'organizar dins la durada. Cossí l'explicar? A partir de 2008, l'ensagista Nicholas Carr publiquèt un article ont enoncia la tèsi seguenta:

"Le Net ven un medium universal (...). Los avantatges d'un accès instantanèu a una font d'informacion tan rica son nombroses e foguèron largament descrichs e coma cal aplaudits. (...) Mas coma lo soslinhava lo teorician dels media Marshall McLuhan dins los années 60, los media son pas un simple luòc passiu de transmission d'informacion. Provesisson la matèria de las pensadas, mas ne determinan tanben lo procediment. E, çò que lo Net sembla far, es escalhar la capacitat de concentracion e de reflexion. L'esperit s'espèra ara a prene l'informacion aquí ont lo net la distribuís: dins un flus rapid e movent de particulas. Èri un cabissaire dins la mar dels mots. Ara limpi a la superfícia coma un òme sus un get esquí.

Es l'usatge de far lo parallèl entre la revolucion numerica a la revolucion de l'imprimeriá^[90] e a la revolucion industriala per designar de mutacions de l'umanitat^[91] que, a la diferéncia de las revolucions classicas, se produson sens qu'un projècte prestablit de biais concertat ne siá l'origina. Alara, es pas tròp restrictiva l'expression "revolucion numerica"? Lo fenomèn constituís pas l'aspècte mai visible de çò que se nomena lo progrès tecnic? Jacques Ellul afirma: "contrarotlam pas mai lo progrès tecnic qu'ara, es el que govèrna nòstre actes". E comentant la citacion de Marx "s'evalua pas una ideologia a çò que revèla mas a çò qu'amaga", Bernard Charbonneau afirma: "mai los òmes s'afanan a creire que la tecnica es neutra, mai neutralizan lor esperit critic a son subjècte".

La revolucion numerica es pas directament, explicitament, politica que las causidas se realizan pas de biais democratic mas son establida per d'expèrts mandatats. Atal per exemple, en 2013, l'Union europèa sosten financièrament le "Projècte Cervèl uman" que l'objectiu es d'esimular lo foncionament del cervèl uman mercé a un superordinator per - atal es declarat - de desvelopar de terapias mai eficaças sus las malautiás neurologicas. Lo cost del projècte es estimat a 1,19 miliard d'euros mas ne resultèt pas cap de consultacion ciutadana^[92]. Çò que fonda la revolucion numrica la "logica" del progrès tecnic, la politica essent d'un biais assignada a se metre a son diapason^[93], çò que resuma lo dich "se pòt pas arrestar lo progrès". A fortiori, a pas pus res a veire amb l'idèa de revòlta, que portava totas las revolucions dempuèi la Revolucion francesa, çò qu'explica en partida lo fenomèn de la depolitizacion e la "crisi de l'engatjament"^[94]. Tot al contrari, se debanèt sonque qu'una majoritat d'individús se conforman a l'esperit del temps, aqueste de l'ideologia tecniciana, que se manifèsta ara dins totes los domènis de l'activitat umana^[95].

L'industria numerica representa lo vector màger de la civilizacion dels lésers dins la mesura ont, afirma Ellul, "l'ideologia del bonaür constituís lo fondament de la modernitat"^[96]. L'economia numerica portant l'essencial de l'economia mondiala e aquesta essent venguda una economia de mercat^[97], se presenta coma la consecracion a l'encòp de fetichisme de la mèrça analisat per Marx e del dògme de la creissença lausat pels liberals. In fine, la revolucion numerica es una revolucion politica al sens ont lo liberalisme es una revolucion conservatritz, anant dins lo sens de l'esperit del temps e de l'ideologia del progrès

Contra que far la revolucion? L'Estat? La borgesiá possedenta? Lo capitalisme?... E subretot per quela far? Un mond mai egalitari? La fin de la lucha de las classas? La desapareisson del proletariat o al contrari sa "dictatura" (coma l'avançavan los marxistas-leninistas russes)?... Aquestas dos questions son inagotablas.

Aqueste sègle es d'en primièr aquel desvelopament del maquinisme, que los istorians donan lo nom de revolucion industriala. Aqueste fenomèn foguèt pas premeditat, se bastiguèt de biais improvizat seguent las descobèrtas scientificas e de las invencions tecnicas, fasent dintrar l'umanitat dins çò que se nomena abitualament "la modernitat": los individús se presentan coma "autonòmas", "emancipats", mèstres de lors destins, lo desvelopament de la sciéncia e de la tecnica los invita a relativizar sempre mai las valors qu'èran las lors dempuèi de sègles e qu'èran menadas per la crestientat. Los incita remandar sempre mai luènh las limitas de la natura, a se crear un mitan sempre mai "tecnicizat" (faiçonat per la tecnica): l'aglomeracion urbana, los camins de fèrre que percorrisson los camps, las usinas. Alara, devon inventar de novèlas valors, a la plaça de las valors crestianas, coma per justificar aqueste cambiament. La primièra d'entre elas es "lo bonaür". Lo tèrme es pas novèl mas, dins lo contèxte, pren un sens inedit, aqueste de "confòrt material". Existí al sègle XVIII pas cap de "teoria revolucionària" mas, sglon Jacques Ellul, "l'ideologia del bonaür constituís lo ferment de totas las revolucions de venir".

Dins la mesura ont se considèra lo liberalisme economic coma una "revolucion conservatritz", unes escrits de son fondator, lo filosòf economista escossés Adam Smith, pòdon retrospectivament prene una valor de manifèst. Dins sa Teoria dels sentiments morals, Smith estima que, del fach que los interesses particulars se concilian "naturalament" amb l'interès collectiu, la libertat daissada a cadun de perseguir son interés particular favoriza lo progrès material de l'ensemble de la societat. Es perque, conclutz, "las leis an per tòca la reerca del bonaür individual al meteis temps qu'aquela del bonaür collectiu"^[98].

La Revolucion francesa avent menat en França a l'instauracion de l'Empèri puis la restauracion de la monarquia; la revolucion industriala generant ela lo proletariat e un desvelopament exponencial de las inegalitats socialas, diferents pensaires se demandan cossí la societat poiriá sortir de çò que consideravan coma una androna^[99]. Sus aqueste registre, Karl Marx apareis coma lo pensaire mai fecond; aqueste, de segur que l'influéncia serà mai importanta e mai durabla.

La primièra analisi critica del fenomèn revolucionari emana de l'istorian francés Alexis de Tocqueville. Dins son ensag L'Ancian Regim e la Revolucion^[100] publicada en 1856, considèra pas la Revolucion francesa coma una trencadura mas coma lo compliment d’un procediment engatjat dempuèi de sègle e que l’acabament es la centralizacion de l’Estat. Quitament se Toqueville tracta pas que de la Revolucion francesa, sas especulacions permeton de rebatre la multiplicitat dels paramètres entrant en jòc dins tot procediment revolucionari. Es que que siá lo sol autor que menciona Bernard Charbonneau dins son voluminós obratge L'Estat, soslinhant tanben lo caractèra l'encòp actual e sintetic de sa critica^[101].

Lo primièr grand teorician de la revolucion es lo filosòf alemand Karl Marx^[102]. Segon el, la revolucion deu s'atacar a dos enemics: las infrastructuras economicas, autrament dich, l'aparelh de produccion, e l'Estat, ambedos que son dins las mans d'una classa sociala (la borgesiá) que se'n serví per assegurar sa dominacion sus una autra (le proletariat).

Dins Lo Capital, esciu:

"L'industria modèrna considèra pas jamai definitiu lo mòde actual d'un procediment. Sa basa es donc revolucionària. Amb lo mejan de maquinas, de procediments quimics e d'autres mejans, tresvira las foncions dels trabalhadors e las combinasons socialas del trabalh, qu'arrèsta pas de revolucioanar la division establida.

Citant aqueste passatge, Ellul fa remarcar que Marx a plenament consciéncia del fach que lo regim capitalista crea las condicions propicis a l'aplicacion de la sciéncia e de la tecnica dins l'esfèra de la produccion^[103].

En 1871, comentant la Comuna de París, Marx escriu:

La Comuna foguèt pas una revolucion contre una quina que siá forma del poder de l’Estat, legitimista, constitucionala, republicana o imperiala. Foguèt una revolucion contra l’Estat tal coma es, contra aqueste avorton monstruós de la societat (…) Foguèt pas una revolucion avent per tòca de transferir lo poder d’Estat d’una fraccion de las classas dominantas a una autra mas una revolucion tendent a detruire aquesta maquina abjècta de la dominacion de classa

Mantuns còps dins son òbra, Ellul regreta qu'es pas aquesta radicalitat que los marxistas retendran mai tard de Marx mas lo concèpte de lucha de las classas qu'èra de segur pertinent a son epòca mas que l'es pas mai al sègle XX del fach qu'es pas mai lo trabalh uman qu'es creator de riquesa mas la tecnica.

En agost-setembre de 1917, Lenin escriu L'Estat e la Revolucion: la doctrina marxista de l'Estat e los pretzfachs del proletariat dins la revolucion, obratge interromput pels eveniments d'octobre de 1917. Declara defendre los analisis de Marx e Engels sus la natura de l'Estat contra çò que considèra èsser una deformacion de lor pensada pels teoricians reformistas de la social-democracia que se reclaman del marxisme, subretot Kautsky. L'Estat i es analisat coma un instrument d'opression visant assegura la dominacion d'una classa sociala sus una autra dins un mòde de produccion donada.

La revolucion permanenta es un mot d'òrdre lançat per Marx puèi desvelopat per Trotsky e Parvus per designar lo procediment per que la revolucion s'arrèsta pas tan qu'a pas atengut totes sos objectius. Per Trotsky, las revolucions de nòstre temps saupriá pas s'arrestar e de realizacions nacionalas e borgesas: lo proletariat deu prene lo movement per començar una revolucion mondiala e comunista.

L'anarquisme es fondat sus la negacion del principi d'autoritat dins l'organizacion sociala e lo refús de tota constrencha institucionala. Los anarquistas volon bastir una societat sens dominacion, ont, economicament, los individús coopèran liurament dins una dinamica d'autogestion e de federalisme. L'idèa que promòvon, es "l'òrdre mens lo poder". Al vejaire dels marxistas, realizèron relativament pauc d'escrichs que se focalizan essencielament sus la practica. Es lo cas subretot de Bakonin. Mas aqueles que tenèm son extrèmament precioses, per exemple las Quinze revendicacions de Kronstadt (febrièr de 1921), que - pasmens se pòrtant subretot sus de questions fòrça practicas - pòdon prene a posteriori valor de manifèst. Defendon la libertat de paraula e de la premsa, la libertat d'associacion, la liberacion dels prisonièrs politics, lo fach d'interdire a un partit d'aver lo privilègi de la propaganda de sas idèas o de recebre la mendre subvencion de l'Estat.

Après la mòrt de Marx, l'ensemble dels teoricians (que d'unes, coma Lenin e Mao, son tanben de líders revolucionaris) se prononcian al respècte de sos analisis, mai sovent per se'n reclamar, las amendar e las tornar actualizar; mai rarament per ne contestar la pertinéncia.

Dinss son Ensag sus la revolucion, en 1963, la filosòfa americana (d'origina alemanda) Hannah Arendt (1906-1975) opausa al modèl de la Revolucion francesa e de las luchas contra la misèria, un ensemble d'eveniments qu'ensajan de fondar la libertat. D'entre aquestes eveniments, reten subretot la Comuna de París (1871), la revolucion ongresa e la revolucion americana. La figura de l'Estat es gaireben pas contestada per Arendt, e tampauc critica lo modèl de vida borgés.

Se nomena uèi los marxians los teoricians que, tot se reclamant de la pensada de Marx se destriant radicalament del marxisme, considerant qu'es pas qu'una ideologia d'entre las autras e ont Marx se seriá pas reconegut. Considèran que la revolucion se deu pas pus pensar en tèrmes de rapòrts de classas e de dominacion e que consistís pas mai a capvirar tal o tal sistèma; se la deu pensar en tèrmes d'alienacion. A la diferéncia dels marxistas, que contunhan de se referir al postulat de Marx que la revolucion consistís a tornar prene las aisinas de produccion, los marxians considèran que cal repensar la quita natura de la produccion, admetre que la valor trabalh es una ideologia que foguèt menada pels socialistas tot coma lo capitalistas e que'n resultèt l'ideologia de la creissença. La critica marxiana passa donc largament aquela del capitalisme e pòrta sul productivisme dins son ensemble.

D'entre los marxians, Ellul es aqueste qu'estudia mai le concèpte de revolucion^[104]. Mas se contenta pas de l'estudiar; d'esprel prepausa un tipe novèl de revolucion. E, a partir de 1935, alara qu'aviá 23 ans e que se plaçava encara dins la movança del corrent personalista:

"Actualament, tota revolucion deu èsser immediata, es a dire que deu començar a l'interior de cada individú per una transformacion del biais de jutjar (...) e d'agir. Es perque la revolucion pòt pas mai èsser un movement de massa e un grand bolegadís (...). Es perque encara es impossible actualament de se dire revolucionari sens èsser revolucionari, es a dire sens cambiar de vida. (...) Veiràm lo vertadièr revolucionari non pas dins lo fach que prononcia un discors (...) mas dins lo fach qu'acaba de percebre los interesses de son argent. »

Ellul analisa los grands moments revolucionaris e las rasons que los menèron als resultats opausats a aquestes espreats. Tres obratges subretot fan d'el lo teorician màger de la revolucion en França: - Autopsia de la revolucion^[105] - De la revolucion a la revòltas^[106] - Cambiar de revolucion. L'ineluctable proletariat^[107].

Considèra que la revolucion "modèrna" (que Revolucion francesa es lo paradigme) es pas una revòlta avent capitat. A la diferéncia de la revòlta, viscerala e impulsiva, se pièja sus una doctrina que cerca a s’aplicar al real. A pas res de desesperat, al contrari, cerca a s’institucionalizar seguent un metòde e visa sempre un cert òrdre. E aqueste òrdre, est la constitucion estatica. Lo « destin recurrent de la revolucion », avança Ellul, es qu'es « la prise en charge d'une aspiration populaire par une classe dominante : une classe qui, au passage, n'oublie pas ses propres intérêts et qui, ce faisant, finit toujours par trahir l'impulsion populaire initiale ». « Le mouvement de l’histoire non seulement ne précipite pas la chute de l'État mais il le renforce. C’est ainsi, hélas, que toutes les révolutions ont contribué à rendre l’État plus totalitaire. »^[108]. Es perque, conclutz, « croire que l'on modifiera quoi que ce soit par la voie institutionnelle est illusoire »^[109].

La critica qu'Ellul fa de l'Estat lo fa semblar ni a l'anarquisme (movement qu'afeciona mas que considèra coma utopista) ni al liberalisme (en que vei pas qu'una ideologia mortifèra), rason que lo politològ Patrick Troude-Chastenet^[110] lo qualifica d'inclassable^[111] e que sa recepcion demora encara pro discrèta. Çò qu'Ellul denoncia abans tot dins l'Estat, es sa massa, sa talha aclapanta al vejaire d'aqiesta de l'individú.

Ellul es pas sonque un teorician de la revolucion, es tanben - fins a sa mòrt, en 1994 - un ardent defendor de la quita idèa de revolucion. Citant Robert Aron e Arnaud Dandieu, "la revolucion es l'emanacion de la personalitat umana"^[112], afirma en efièch: "es mejans d'actes revolucionaris que l'òme se fa, quand torna radicament en question son mitan environant. e a l'ora d'ara, son miten, es la tecnica" ^[113] Mas la demistificacion de la tecnica passa inevitablament per aquela de son instància de legitiacion: l'Estat. Del meteis biais qu'al sègle XIX l'Estat legitimèt lo capitalisme, del meteis biais al sègle XX fa legitima l'ideologia tecniciana^[114] E la tecnica es encara mens reconeguda coma ideologia que lo capitalisme dins la mesura ont las constrenchas son encara mai interiorizadas: sembla indolora e abstacha qu'i a, aqueste còp, pas cap d'enemic clarament designat. Per contrar l'ideologia tecniciana e l'Estatisme, la revolucion demora mai que jamai "necessària". Mas pòt pas se relizar sonque se la set de libertat pren l'ascendent sus la quista de confòrt material (assegurat sempre mai per la Tecnica) e sus l'esperit de poténcia, de racionalitat e d'eficacitat (que l'Estat de contunh valorizar, mejans la polícia, l'armada, lo contraròtle social, etc.). La revolucion es subretot envisajabla sonque s'aquesta quista de libertat prend la forma, pels individús, d'una volontat de cambiar radicalament d'estil de vida.

Per Guy Debord, l’afrontament politic èst/oèst (que naís l'endeman de la Segonda Guèrra e qu'absòrba gaireben totes los intellectuals pendent al mens tres decenniás) es un fals debat. Una ideologia s'evalua pas en efièch al jutjat tal o tal discors mas de tal o tal biais de viure al quotidian. L'ideologia que demanda d'en primièr èsser combatut es comuna al capitalisme e al socialisme, es entièrament axada sul confòrt borgés e suls mejans d'i accedir (Estat, tecnica, economisme...). Nòtre mond se dich modèrne, es en realitat arcaíc que se noirís de çò que Marx nomena lo fetichisme de la mèrça: l'imens majoritat dels umans es alienada per la consomacion, totas las activitats son merchandizadas e lo mai grèu es qu'aquò sembla normal e acceptable. Es en consequéncia "revolucionari" lo fach de capvirar aquesta situacion e, per aquò, de demistificar la quita idèa de modernitat mostrant que, jos d'arguments progressistas, aquela es l'incarnacion del mai plan conformisme, la consequéncia a tèrme essent l'anestesia de tot esperit critica. La revolucion exigís de se desengatjar del mòde de vida borgesa e de las convenéncias que, al fons, justifican la societat de consomacion. Tant qu'es pas fach, lo mond es voat èsser pas qu'un espectacle^[115].

Debord es pas lo sol a portar sul mond de la Pòstguèrra un acach desabusat mas es justament per le un acte revolucionari que d'exprimir aqueste desencantament de biais a lo convertir en elògi de la libertat: la desalienacion passa per l'analisi meninosa de l'alienacion. La revolucion se realiza pas tant pel discors que pel comportament, l'estil de vida, lo biais de veire. Exigís de gaitar la vila (la caricatura del "mond modèrne") de biais destacat, çò que Debord nomena la deriba. S'agís ensegida de crear de situacions de vida novèlas. En 1957, Debord pren una partida activa a la creacion de l'Internacionala situacionista (ebreviacion: IS), una organizacion se situant dins la filiacion de pensada d'Anton Pannekoek e Rosa Luxemburg e s'inspirant del comunisme de conselhs. Lo tèxte fondator de l'IS, le "Rapòrt sus la construccion de situacions e sus las condicions de l'organizacion e de l'accion de la tendéncia situacionista internacionala"^[116], atal comença:

"Pensam d'en primièr que cal cambiar lo mond. Volèm lo cambiament mai liberator de la societat e de la vida ont nos trabam embarrats. Sabèm qu'aqueste cambiament es possible per d'accions apropriadas. Nòstre afar es precisament l'emplec d'unes mejans d'accion, e la descobèrta de novèls, mai aisidament reconeissables dins lo domèni de la cultura e las mòrs, mas aplicats dins la perspectiva d'una interaccion de totes los cambiaments revolucionaris. Çò que se nomena la cultura rebat, mas tanben prefugura, dins una societat donada, las possibilitats d'organizacion de la vida. Nòstra epòca es caracterizada fondamentalament pel retard de l'accion politica revolucinària sul desvelopament de las possibilitats modèrnas de produccion, qu'exigisson una organizacion superiora del mond

Debord es radical e sens concession dins sos prepaus:

"La revolucion se deu tornar inventar, vaquí tot"

mas sos criticas li repròcha de se distanciar pas pro del marxisme e per exemple de se destriar pas del concèpte de lucha de las classas que jutjan despassat^[117]. Mai embarrassant encara es lo fach qu'a la diferéncia d'un Ellul, que preconiza per exemple l'ascèsi e la contemplacion^[118], Debord s'interdís tot apròche normatiu e programatic, prepausa en particular pas cap "valor contraborgesa" sur laquelle construire la révolution. Aqueste manca contribuís en mai de rendre sa pensada inaplicabla mas a l'expausar als contresens. De fach, lo celèbre eslogan de 1968, Viure sens temps mòrt e gausir sens entravas utilza una idèa dels situationistas que la revolucion se deu menar sul plan de la vida videnta mas los liberals libertaris la tornan dins un sens estrechament edonista qu'a per consequéncia de desamorsar durablament tota critica al subjècte de la societat de consomacion^[119].

L'endeman dels eveniments de Mai 68, lo filosòf francés André Gorz escriu Reforma e revolucion^[120]. Afirma per exemple: « L’avènement du socialisme ne résultera ni d’un aménagement progressif du système capitaliste, tendant à rationaliser son fonctionnement et à institutionnaliser les antagonismes de classe ; ni de ses crises et de ses déséquilibres, dont le capitalisme ne peut éliminer ni les causes ni les effets, mais qu’il sait empêcher désormais de revêtir une acuité explosive ; ni d’un soulèvement spontané des mécontents ; ni de l’anéantissement, à coup d’anathèmes et de citations, des social-traîtres et des révisionnistes. Il résultera seulement d’une action consciente et à long terme dont le début peut être la mise en œuvre graduelle d’un échelonnement cohérent de réformes, mais dont le déroulement ne peut être qu’une succession d’épreuves de force, plus ou moins violentes, tantôt gagnées, tantôt perdues ; et dont l’ensemble contribuera à former et à organiser la volonté et la conscience socialistes des classes travailleuses. » En aquò, las posicions de Gorz s'aparentan al marxisme mas, mentretant, se destrian de son ortodoxia pel fach que valorizan lo ròtle de la responsabilitat individuala. Mas la fin de sa vida es marcada per un capvirament. Dins Misèrias del present, riquesa del possible (1997) puèi L'immaterial (2003), Gorz considèra que l'evolucion recenta del capitalisme es marcada per la desapareission de la valor trabalh e per l'emergéncia de l'intelligéncia coma generatritz de riquesa^[121]. A aquesta epòca, s'interessa a la Wertkritik (critica de la valor), corrent intellectual alemand subretot representat per la revista Krisis e la personalitat de Robert Kurz, e tanben pels escrichs del sociològ e istorian american Moishe Postone. Dins los dos cas, se torna interpretar la teoria critica de Marx. Gorz considèra alara coma revolucionari tot cambiament de mòde de vida caracterizada d'una parida per una consomacion mendre d'energia, mai (e de biais corollari) per una reduccion drastica de la durada del temps de trabalh e tanben una novèla definicion complèta de la nocion de trabalh. La susconsomacion d'energia dels uns condamnant inevitablament los autres a la misèria e menaçant a tèrme l'equilibri de la planèta, adoptar un mòde de vida sòbri es ara una necessitat absoluda^[122]. La revolucion, abans de s'inscriure dins de cambiaments institucionals, passa donc per une presa de consciéncia de cada individú e subretot la traduccion d'aquesta presa de consciéncia dins sos actes al quotidian. Uèi al centre del debat de la descreissença, los analisis de Gorz contribuisson a far lo ligam entre las questions de transformacion sociala e d'ecologia amb una reflexion sus l'individualisme. Coma aquesta d'Ellul e de Charbonneau, trapan un perlongament dins lo movement de la descreissença.

Malgrat los esfòrces dels pensaires marxians, existís pas mai al sègle XXI de projècte revolucionari se piejant sus las teorias sociopoliticas de Marx e l'idèa de desapareisson de las classas socialas. Pasmens, la « revolucion numerica » compta un cert nombre de teoricians que se definisson coma transumanistas e los que lors detractors qualifican de « tecnoprofètas » sens los prene al seriós^[123].

• Estat
• Prima dels pòbles
• Prima aràbia
• Revolucion nacionala, doctrina oficiala del regim de Petin (França, 1940-1944)

•  {{{títol}}}. 
• Alexis de Tocqueville, L'Ancien Régime et la Révolution, 1856. Dernière édition, Flammarion, 1993 ISBN: 978-2-0807-0500-6
• Karl Marx, La Guerre civile en France, 1871, Science marxiste éditeur, 2008 ISBN: 978-2-9126-3931-8
• Gustav Landauer, La Révolution, Francfort, 1907. Dernière édition, Pollen-Litteral, 2006 ISBN: 978-2-3512-2000-9
• Arthur Bauer, Essai sur les révolutions, 1908. Dernière édition, Kessinger Publishing, 2009 ISBN: 978-1-1205-6729-1
• Pitirim Sorokin, Sociology of Revolution, Philadelphie, 1925.
• Theodor Geiger, Die Masse und ihre Aktion : ein Beitrag zur Sociologie der Revolutionen, Stuttgart 1926.
• Lyford P. Edwards, The Natural history of Revolution, 1927.
• Clarence Crane Brinton, The Anatomy of Revolution, 1938. Modèl:2e édition remaniée, Vintage, 1965 ISBN: 978-0-3947-0044-1.
• Ernest Labrousse, Comment naissent les révolutions ? Actes du Congrès du Centenaire de la révolution de 1848, Paris, Presses universitaires de France, 1949
• Henri Janne, Un modèle théorique du phénomène révolutionnaire in Annales. Économies, sociétés, civilisations. Modèl:15e année, n^o , 1960, 1138-1154
• Wilhelm Emil Mühlmann, Messianismes révolutionnaires du tiers monde, 1961. Trad. fr. Gallimard, 1968
• Hannah Arendt, Essai sur la révolution, 1963. Trad. fr. Gallimard, 1967. Réed. 1985 ISBN: 978-2-0707-0277-0
• Régis Debray, Révolution dans la révolution. Lutte armée et lutte politique en Amérique latine, Maspero, 1967
• André-Clément Découflé, Sociologie des révolutions, PUF, 1968 ISBN: 978-2-1303-7792-4
• Jules Monnerot Sociologie de la Révolution : Mythologies politiques du sègle XX. Marxistes-léninistes et fascistes. La nouvelle stratégie révolutionnaire, Paris, Fayard, coll. « Les Grandes études contemporaines », 1969.
• Jacques Ellul, Autopsie de la révolution, Calmann-Lévy, 1969. Modèl:2e édition Paris: La Table Ronde, 2008 ISBN: 978-2-7103-3094-3
• André Gorz Réforme et Révolution, Paris, Seuil, 1969 ISBN: 978-2-7071-5697-6.
• Jean Baechler, Les phénomènes révolutionnaires, 1970. Rééd.La table-ronde, 2006. ISBN: 978-2-7103-2843-8
• Pierre Lepape, Les révolutions du sègle XX, Denoël 1970. réed. 1975
• Michael Löwy, La théorie de la révolution chez le jeune Marx, Paris, Maspero, 1970 (thèse de doctorat du 3^e cycle). Traduit en espagnol, italien, portugais, anglais et japonais. Ré-édité aux Éditions sociales en 1997. ISBN: 978-2-9118-3305-2
• Jacques Ellul, De la révolution aux révoltes, Calmann-Lévy, 1972. Modèl:2e édition Paris: La Table Ronde, 2011. ISBN: 978-2-7103-6736-9
• John Dunn, Modern Revolutions : An Introduction to the Analysis of a Political Phenomenon, New York, Cambridge University Press 1972.
• Michael Löwy, Dialectique et révolution : essais de sociologie et d'histoire du marxisme, Paris, Éditions Anthropos, 1974.
• Mark Hagopian, The Phenomenon of Revolution, New York, Dodd, Mead 1974.
• Charles Tilly, From Mobilization to Revolution, Reading, Massachusetts, Addison-Wesley 1978.
• Theda Skocpol, States and Social revolutions : A Comparative analysis of France, Russia and China, 1979. Traduction française : États et révolutions sociales : la révolution en France, en Russie et en Chine, Fayard, 1985. ISBN: 978-2-2130-1401-2
• Jacques Ellul, Changer de révolution. L'inéluctable prolétariat, Seuil 1982 ISBN: 978-2-0200-6119-3
• Jack Goldstone, Revolutions : Theoretical Comparative and Historical Studies, Belmont, Californie, Wadswort/Thomson, 1986. 3^e édition : 2002
• Maurice Tournier, Le grand soir : un mythe de la fin du siècle, in: Mots, juin 1989, n^o . Batailles de mots autour de 1900. p. 79-94.
• Michael S. Kimmel, Revolution : A Sociological Interpretation, Philadelphie, Temple university Press 1990
• Pierre Vayssière, Les révolutions en Amérique Latine, Paris, Le Seuil, coll. « Points », 1991.
• Noel Parker, Revolutions and History, Malden, Massachusetts 1999.
• sous la direction de Michael Löwy, Révolutions, éd. Hazan - 2000, 511 p., 20 cm ISBN: 2-8-5025-732-X : documentation photographique sur les principaux mouvements révolutionnaires depuis la Commune de Paris jusqu'à nos jours.
• Émile Perreau-Saussine, Les libéraux face aux révolutions : 1688, 1789, 1917, 1933, Commentaire, printemps 2005, p. 181-193. ( PDF Les libéraux face aux révolutions)
• Martin Malia, History's Locomotives. Revolutions and Making of the Modern World, Yale University Press, 2006. Traduction française : Histoire des révolutions, Taillandier, 2008 ISBN: 978-2-8473-4495-0.
• Mathilde Larrère (dir.), Révolutions. Quand les peuples font l'histoire, Belin, 2013 ISBN: 978-2-7011-6275-1.