Nubia

La Nubia es ara una region del nòrd del Sodan e del sud d'Egipte, lo long del Nil.

Dins l'Antiquitat, la Nubia èra un reialme independent que los abitants parlavan de dialèctes parents a las lengas coshiticas. Lo birgid, un dialècte particular, èra parlat fins al començament dels ans 1970 al nòrd del Niala al Sodan, dons lo Darfor. L'ancian nubian èra utilizat dins gaireben totes los tèxtes religioses entre los sègles VIII e IX.

Los ancians Egipcians nomenavan la region Ta-Seti (« lo país de l’arc ») en rason de l’arma caracteristica dels abitants. Los Egipcians distiriavan doas regions Oaoat (la Bassa Nubia egipciana situada entre las doas primièras cataractas), e Kosh (la Basse-Nubia sodanesa s’espandissiá de la segonda cataracta fina al tèrmes de Khartom)^[1].

Dins unes tèxtes ieroglifics afirman que dins aquela region l’aur (en egipcian nwb : nub) èra « tan abondós que la posca dels camins »: benlèu es aquela l’etimologia del nom Nubia que la primièra mencion se trapa dins la Geografia de Estrabon, vèrs l'an 29 AbC^[2].

Los abitants mai ancians coneguts de la Nubia son los Badarians, seguit dels Amracians puèi dels Gerzèus, noments civilizacions del « grop A ». Dempuèi l'installacion dels Gerzèus, la Nubia comencèt vertadièrament a se formar - periòde que correspond a l'aveniment en Egipte de la primièra dinastia, vers l'an -3100. Los Gerzèus èran a l'origina un pòble nomad que s'installa en Nubia per venir elevors, s'ocupant de fedas, de cabras e una vacas. Se destriavan per los teralhas e lors rites funeraris fòrça diferents d'aqueles dels Egipcians.

La cultura gerzèa declinèt vèrs lo sègle XXVIII AbC, seguit per las civilizacions dichas del « grop B ». A vegadas foguèt considerat que los pòbles del grop B avián envasit la Nubia - ara se pensa que lo grop B es eissit del grop A. Aqueles pòbles èran pla mai paures que los precedents, e fòrça mens nombroses. Se supausa donc una ataca o de pilhatges, benlèu dels egipcians, qu'aurián provocat una crisi en Nubia.

Mercé al comèrci amb l'Egipte, la Nubia capitèt a prene un cèrt nivèl de vida e d'estabilitat. Vèrs la dinastia VI egipciana, la Nubia foguèt divisada en pichons reialmes - i a un debat al subjècte de l'aartenença o non dels reailmes a un ipotetic « grop C ». Se remarca l'estonanta similitud entre las teralhas dels ancians del grop A e aquelas del grop C, semblant mostrar o una nostalgia d'aqueles darrièrs, o un retorn dels primièrs. Lo desèrt del Sahara èra a l'epòca pro invivable per provocar l'exòde subte dels pòples nomads qu'i demoravan normalament, se refugiant alara en partida en Nubia.

De civilizacions del grop C, la primièra a unificar las regions a l'entorn d'ela foguèt aquela del reialme de Kerma - reialme que ten son nom de la ciutat de Kerma, que se supausa aver èsser sa capitala. Al delà la primièra cataracta, la Nubia, país de l'aur, provocava las cobesiás dels faraons, qu'i multipliquèron las expedicions militaraas e comercialas. Après lo desrevelh de l'Egipte jos l'Empèri Novèl, las tropas egipcianas s'espandiguèron al sud. Jol règne de Totmòsis I vers -1520, tota la Nubia del nòrd èra anexiada. Se revengèt amb l'episòdi dels faraons negres.

Pendent lo Tresen periòde intermediari egipcian (-1085 / -750), la Nubia tornèt independenta. Se constituèt alara dins lo bacin del Nil mejanun « empèri kushita » que contunhèt pendnet mila ans. Aquel periòde es tradicionalament divisada en doas epòcas: aquela de Napata, que a durèt de -750 a -300, e aquela de Meroe, que durèt de -300 a 340.

Lo reialme de Kush utilizava fòrça practicas tradicionalas egipcianas, per exemple lor religion, e las piramidas. Lo reialme subrevisquèt mai de temps qu'aquel d'Egipte, envasissent quitament aquel darrièr pendent la XXVena dinastia al sègle VIII AbC. Vèrs -660, los faraons kushitas son rebutats cap a lor region d'origina, la Nubia, e forman a Napata un reialma original, sintèsi de las influéncias nubianas e egipcianas.

Vèrs -591, a la seguida de l'expedicion de Psammetic II contra Kush, la capitala daissa Napata per Meroe. E tanben s'apondèt lo pejorament de las condicions climaticas; que butèt lo nòrd a las foncions secondàrias.

A partir dels ans -315 / -295, aumenta la rompadura (jamai acabada) amb lo modèl egipcian.

En efièch, jos Nastasen (-335 a -315), Meroe prnguèt a Napata las darrièras grandas foncions que li demoravan. Èran aquelas del luòc de coronament e d'inumacion dels sobeirans.

Es dins aquel contèxte que se debana l'aveniment de las Candaças, de reinas exercisset efectivament lo poder politic suprèma. L'efectivitat de lors estatut e foncions imperials es traducha per la titulatura reiala que portavan e que venon de protocòl faraonic. Son Sa-Rê, Neb-tawy e n-swt-bity. Es traducha pel gèst august de chaplar los enemics que, dempuèi Narmer, exprimís lo trionf del sobeiran regnant. A tanben son rebat dins la Bíblia.

Pendent l'epòque roman, los kushitas comerçavan amb los Romans, e tanben èran de mercenaris crenchs.

A aquela epòca, las diferentas regions se divisèrpn grops pichons armats, dirigits per un general. Combatavan per sièire lor autoritat sus la Nubia, daissant la region flaca e vulnerabla a tota ataca. Los Noba ne profitèron per conquerir la Nubia - quitament es possible que lo nom de la region lor siá degut, al mens que « Nubia » venga del mot egipcian nub, l'aur. Dempuèi aquel temps, los Romans los nomenèron Nobatèus.

A l'epòca d'August, la Bassa Nubia (nomenada lo Dodecascoenus), foguèt envasit per las legions romanas d'August, dirigidas per Gai Petròni en 23 AbC.

Vèrs l'an 350, la Nubia foguèt envasida pel reialme etiopian d'Axom. L'ancian govèrn nubian fuguèt espotit. Tres reialmes novèls se formèron alara:

• La Nobatia, al nòrd, entre la primièra e la segonda cataracta del Nil, que la capitala èra Pachoras (uèi Faras);
• La Makuria, al mièg, avent per capitala Dongola;
• L'Alodia, mai al sud, avent sa capitala a Soba, près de Khartom;

Lo roi Silko de Nobatia escriviá en grèc e gravava sas victòrias sul temple de Talmis (uèi Kalabsha) vèrs l'an 500.

Quand Atanas d'Alexàndria consacra Marcus evesque de Philæ abans sa mòrt en 373, mostrant per l'escasença la dominacion crestiana sus la region al sègle V, Joan d'Efès nòta qu'un prèire monofisisme nomenat Julian convertís lo rei e nòbles vèrs 545. Nòta taben que lo reialme d'Alodia foguèt convertit vèrs 569. Sos escrichs son a vegadas contradictòris, pasmens, amb aqueles dels contemporanèus. La Glèisa de Nubia fa aleugénciaa a la Glèisa ortodòxa (Melkita) puèi, en 719, a la Glèisa ortodòxa orientala (Glèisa còpta ortodòxa)^[3]

Al sègle VII, Makuria s'espandiguèt, annexiant lo reialme de Nobatia que ven pas qu'una província. Makuria es tanben la principala poténcia de la region - pro poderosa per far fàcia a l'invasion pels pòbles arabs. Aquel, se se'n crei al-Maqrîzî, aurián menat una expedicion contra la Nubia jol cap d'Abdallah ibn Saad (vèrs 652). Pasmens se parvenguèron pas a envasir lo reialme, li aurián impausat un tractat (lo baqt), establissent per exemple la libertat de circulacion per las mèrças dels dos païses. Aquel tracta levava la Nubia al jihad mas implicava d'obligacions asimetricas en favor de l’Egipte, que receviá un tribut e que las mèrças podavan s'establir en Nubia. Coneissèm aquel tractat mejans los dichs que ne fan unes autors arabs, çò qu'incita unes istorians a considerar que lo tractat a podava conéisser d'amendaments e de retòcas importants dins los sègles^[4].

Amb lo comèrci, la pensada araba s'espandiguèt en Nubia, remplaçant lèu la crestientat. La glèisa « reiale » de Dongola foguèt remplaçada per une mosqueta vèrs 1350.

Lo reialme de Kokka comença donc vèrs 1350 e s'acaba a l'arribada dels Angleses. S'espandís alara d'Assoan fns Dongola, es un reialme musulman conquerit pel rei Nassèr.

Après de centenats ans de règne e tretze reis successius, lo reialme es aboli pels Angleses. Los darrirèrs reis foguèron Al Dyab, Al Malik, Zubayr, e Abdelaziz qu'aviá eritat dempuèi lo rei Nassèr de tot aquel reialme. I aviá agut una division en set districtes que Dongola èra venguda la capitala economica. Los eritièrs e lo darrièr rei Abdelaziz mòrt vèrs 1950 concervavan titulatura onorificas, coma lo suffixe « oro » significant Rei. La courona e l'espasa del darrièr rei e tanben de tèrras foguèron donadas a la descendéncia.

Pendent lo sègle xiv, lo govèrn Dongolan s'aclapèt, divisant la region que venguèt alara jos l'influéncia de l'Egipte. En Nubia desfilèron los envasissors, e s'installèron fòrça reialmes successius. L'Egipte prenguèt lo tèrme nòrd de la region, daissant lo Sud de Dongola al reialme de Sennar vèrs le sègle xvi.

L'Egipte obten lo contraròtle total de la region jol règne de Mehemed Ali al sègle xix, puèi ven un condominium angloegipcian.

Amb la fin de la colonizacion anglesa, la Nubia foguèt separada en dos, una partida apartenent a l'Egipte, l'autre al Sodan.

L'istòria recenta dels Nubians es marcada per una darrièra catastròfa ecologica e sociologica fòrça granda. En 1963, près de 100 000 abitants de Bassa Nubia, entre la cataracta de Dal al Sodan e Assoan en Egipte, son caçats de lors ostals e de lors tèrras per la construccion de la nauta restanca d'Assoan. Dempuèi, lo lac Nasser engoliguèt doas cataractas maàger de l'Egipte antica. En aval de la restanca, los darrièrs pescadors nubians tustan encara sus l'aiga amb de longs pals per atraire los silurs e pèrcas del Nil cap a lors nassas. Lors eritièrs preferisson rendar lor servici als toristas del lac Nasser.

• Robin Thelwall :
  • (de) Lexicostatistical relations between Nubian, Daju and Dinka, 1978 ;
  • Études nubiennes : colloque de Chantilly, 2-6 juillet 1975, 265-286 ;
  • (en) Linguistic Aspects of Greater Nubian History, in Ehret, C. & Posnansky, M. (eds.) ;
• (en) The Archeological and Linguistic Reconstruction of African History, Berkeley/Los Angeles, 39-56. (en) Version en ligne ;
•  {{{títol}}}.  ;
•  {{{títol}}}.  ;
•  {{{títol}}}. .

• Etiopia
• Lengas nubianas
  • Nubian ancian
  • Nobiin

• Le royaume de Kouch, par Brigitte Gratien, Directeur de recherche au CNRS, Institut de papyrologie et d'égyptologie à l'université de Lille III ;
• Histoire de la Nubie chrétienne, par Christian Cannuyer, Professeur à la faculté de théologie de l’université catholique de Lille ;
• Voyage au pays des pharaons noirs : Récit de voyage et notices sur l'histoire de la Nubie
• "Voyage en Éthiopie, au Soudan oriental, et au Nigritia" a été écrit par Pierre Trémaux en 1862-63. Il dispose d'une description détaillée et les dessins de la Nubie.
• (en) Le racisme et la redécouverte de l'Ancienne Nubie ;
• (en) TheNubian.net : un site très complet sur l'étude de la Nubie et de la civilisation nubienne.