Nicolau Maquiavèl

Nicolau Maquiavèl^[1], en italian Niccolò Machiavelli, (Florença, lo 3 de mai de 1469 — Florença, lo 21 de junh de 1527) foguèt un istorian, poèta, diplomata e musician italian de la Renaissença. Es reconegut coma fondador del pensament e de la sciéncia politica modèrna, perque escriguèt sus l'Estat e lo govèrn coma son vertadièrament e non pas coma deurián èsser. Los estudis recents de l'autor e de son òbra mòstran que son pensament foguèt mal interpretat istoricament. Dempuèi las primièras criticas postumas per un cardinal anglés, las opinions, mai d'un còp contradictòrias, se multiplican, tan que l'adjectiu maquiavelic, creat amb lo seu nom, significa «engana, astúcia».

Niccolò di Bernardo dei Machiavelli visquèt sa jovença jos l'esplendor politica de Florença pendent lo govèrn de Laurenç de Medici e dintrèt en politica a 29 ans amb la carga de Secretari de Segonda Cancelariá. Dins aquela carga, Maquiavèl observèt lo compòrtament dels grands noms de l'epòca e a partir d'aquela experiéncia retenguèt de postulats per la sieuna òbra. Quand aguèt servit a Florença pendent catòrze ans foguèt escartat e escriguèt sas òbras principalas. Assistiguèt tanben de missions de pichona importància, mas jamai tornèt a son ancian pòste coma o desirava.

Coma òme de la Renaissença, Maquiavèl utilizèt d'autors e de concèptes de l'Antiquitat Classica d'un biais nòu. Un dels autors principals foguèt Titus Livius, e d'autres que legiguèt per de traduccions latinas.

A la Renaissença, las cinc principalas poténcias de la Peninsula Italica èran: lo Ducat de Milan, la Republica de Venècia, la Republica de Florença, lo Reialme de Nàpols e los Estats Pontificals^[2]. La màger part dels Estats de la peninsula foguèron illegitims, pres per de mercenaris nomenats condottieri.

Foguèron incapables de se ligar pendent fòrça temps a causa d'intrigas diplomaticas e de disputas, e, de las sieunas riquesas, foguèron atirats per las autras poténcias europèas de l'epòca, subretot Espanha e França. La politica italiana foguèt, pasmens, fòrça complèxa e los interèsses politics foguèron sempre dividits. Luchant entre eles, demorèron a la mercé de las ambicions estrangièras, mas l'influéncia de Laurenç de Medici empachèt una invasion. Amb la seuna mòrt en 1492, e l'inaptitud politica del seu filh, l'Itàlia foguèt invadida per Carlos VIII, e s'expulsèron los Medicis de Florença.

Aquela foguèt lo teatre del conflicte entre doas tendéncias : l'una foguèt l'exaltacion pagana de l'individú, de la vida e de la glòria istorica, representada per Laurenç de Medici e lo seu fraire Julian de Medici; e l'autra foguèt la contemplacion crestiana del mond, tornat cap al delà, en responsa a la fulguréncia de la primièra, dins d'aspèctes variats de la vida coma a l'art e fins a la Glèisa, representada per de religioses coma Girolamo Savonarola.

En anonciant l'arribada de Carles VIII coma a de un salvador, al contrari dels Medicis, e amb un grand supòrt popular, lo predicator Girolamo Savonarola venguèt la figura pus importanta de la vila, donant al govèrn un biais teocratico-democratic. Amb sa cresenta autoritat e influéncia, Savonarola excitèt a criticar los paires de Roma coma corromputs e lo Papa Alexandre VI per son nepotisme e immoralitat. Lo Papa l'excomunièt, mas invalidèt l'escomenge. Savonarola finiguèt presonièr e exclús pel govèrn provisòri lo 23 de mai de 1498. Amb la demission de sos simpatizants, cinc jorns aprèp la mòrt d'aquel, Maquiavèl, (qu'aviá 29 ans) foguèt nomenat a la carga de secretari de la Segonda Cancelariá de Florença.

Se sap pauc de la biografia de Maquiavèl abans de dintrar dins la vida publica. Èra lo tresen de quatre filhs de Bernardo e Bartolomea de' Nelli. La seuna familha èra toscana, antica e apaurida. Comencèt sos estudis de latin a sèt ans^[3] e, mai tard, estudièt tanben l'abac. Comparat amb la d'autres umanistas, son educacion foguèt febla, subretot a causa de las paucas ressorsas de la familha.

Se sap pas ben coma Maquiavèl capitèt a s'auçar cap a l'escòla de la Cancelariá lo 19 de junh de 1498. Qualques autors afirmèron que trabalhava alara per auxiliar en 1494 o 1495, ipotèsi contestada uèi. D'autres preferiguèron d'atribuir sa dintrada a l'escòla a l'ajuda d'un ancian professor sieu, Marcelo Virgilio Adriani, qu'auriá conegut en aula de l'Universitat Publica de Florença e qu'èra Secretari de la Primièra Cancelariá^[4].

La principala institucion de Florença en aquel periòde foguèt la Senhoriá^[5] amb divèrs organs auxiliars coma las doas cancelariás. La Primièra Cancelariá èra encargada de la politica exteriora, e la Segonda de las guèrras e de politica interiora. Pasmens, aquelas foncions se subrepausèron mai d'un còp e l'autoritat de la primièra cancelariá prevaliá sus aquela de la segonda. Entre las foncions exercidas per Maquiavèl, foguèron tascas burocraticas e d'assistent politic, diplomatic e de cap del Conselh dels Dètz, un autre organ auxiliar de la Senhoriá^[6].

La primièra de las seunas missions^[7] foguèt de convéncer un condottiero de contunhar de recebre sa sòlda. En aquel temps, lo govèrn de Florença desirava de tornar prendre lo contraròtle de Pisa qu'aprofeitèt de la traïson de Carlos VIII per se rebellar, atal que, aprèp aver passèt aquela primièra mission, foguèt enviat en julhet de 1499 per negociar amb Catarina Sforza, duquessa d'Imola e de Forli lo renovèlament de la "condotta" del seu filh Ottaviano e per temptar de conseguir son ajuda amb soldats e artilhariá per la presa de Pisa.

Lo govèrn de Florença contractèt lo filh de la duquessa amb 15 000 ducats sabent qu'èra mal estrategia militar e Maquiavèl aguèt per instruccions de demenir la sòlda e de reünir tropas e municion per tornar prendre Pisa. Capitèt de reduire la sòlda a 12 000 ducats e comprometèt pas sa vila dins la defensa d'Imola e de Forli coma voliá Catarina.^[7] A partir d'aquela primièra mission, escriguèt lo Discorso fatto al Magistrato dei Dieci sopra le cose di Pisa, en 1499, lo seu primièr escrit polític.^[7] />Ont comencèt sa carrièra d'escrivan. />

Pauc aprèp Loís XII, successor de Carlos VIII, persuadiguèt lo Ducat de Milan pe Ludovic Sforza e, en cambi del seu sosten, Florença demandèt l'ajuda d'aquel dins la guèrra contra Pisa. Loís XII envièt una armada mercenària que se mostrèt pas disciplinada e pas interessada per lutar. Alara foguèt necessari d'enviar de representants a la cort de França a Nevers pe relatar la situacion e trobar una solucion sens, mentretant, irritar lo rei. Per aquò, foguèron enviats Francisco della Casa e Maquiavèl. Pauc abans d'anar, lo seu paire moriguèt e demorèt amb lo seu fraire Totto, que se dediquèt a la vida eclesiastica, e las seunas doas sòrres ja maridadas^[8].

Als dos, lo rei respondèt que una partida de la culpa pel fracas venguèt a Florença e insistiguèt per que l'ataca de Pisa continuèsse als despens de la vila per reparar la vergonha del rei. Sens poders per negociar, Maquiavèl se limitèt a aconselhar a la Senhoriá pendent lo periòde ont acompanhèt la cort per França e a demandar lo mandadís d'embaissadors que poguèsson tractar d'aqueles afars amb mai d'autoritat. Ala poguèt conéisser un pauc mai sus una nacion qu'aviá unificat jos un rei, diferentament d'Itàlia. Aprèp los viatges en França, reüniguèt sas observacions sus la politica francesa en dos tèxtes: "Ritrati delle cose di Francia" (1510) e "De natura gallorum".

De retorn a aquò del seu, se maridèt amb Marietta Corsini, que aguèron quatre filhs e doas filhas (Bernardo, Ludovico, Piero, Guido, Bartolomea e una autra mòrta dins la prima enfança), mas deguèt tornar viatjar, tre que los partits politics de Pistoia, autra ciutat somesa a Florença, s'uniguèron e amenacèron de se rebellar.

En 1501, Cesar Borgia, coma condottiero de la Glèisa e filh del papa Alexandre VI, venguèt conquerir de territòris en Toscana, coma Faenza. Aprochèt de Florença amb sas armadas e exigiguèt que la vila se liguèsse a el, li paguèsse un tribut e cambièsse son govèrn per un autre que li siá favorable a si. Quand los florentins, sens oposicion, foguèron a mand de cedir, Loís XII faguèt pression sus Cesar Borgia que foguèt obligat de levar lo camp. Cap a Piombino, la conquistant facilament e tanben Pesaro e Rimini, puèi tornèt a Roma.

Cesar Borgia prenguèt compte que, amb l'aliança francesa, Florença contrariariá lo seu plan de expansion e per aquò demandèt que si li mandèsse de representants per tractar de son interès. Per aquela mission foguèt enviat Francisco Soderini, e Maquiavèl son secretari e ajuda.

Aprèp la retirada de las tropas de Borgia de Toscana, Maquiavèl escriguèt Del modo di trattare i popoli della Valdichiana ribellati (1502) sa primièra òbra sens relacion amb las activitats de la Cancelariá,^[9] e foguèt dins aquel periòde que cambièt la constitucion florentina, la carga de gonfalonièr venguèt a vida. Foguèt ocupada per Piero Soderini, que Maquiavel vengèt prèpa.

En aquel temps, Cesar Borgia Castello e Bolonha. Crenhent lo Duque e que se reüniscan em Mangione per ordor contra el. Cesar Borgia demandèt a Florença un embaissador per negociar una aliança e li mandèron Maquiavèl, sens poders d'embaissador, lo 5 d'octobre de 1502, pas qu'amb la mission de rencontrar los conjurats.

Lo 9 de decembre, Cesar Borgia marchèt subre Cesena amb l'intencion de metre fin a l'acòrdi. Alà, mandèt que faguèsse prisonièr son lòctenent. Se dirigiguèt a Pesaro e dempuèi, a Fano, ordenèt qu'Orsini e Vitellozzo Vitelli, conquistèsse Sinagaglia. Arribant amb sas tropas, lo faguèt prisonièr e, pus tard , faguèt executar los tres. D'aquel eveniment Maquiavèl escriguèt: "Descrizione Del modo tenuto dal duca Valentino nell' ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, il Signor Paolo e il Duca di Gravina Orsini" (1502).

Demandant ajuda florentina, mas sens pesar l'obtenir, anèt conquistar Città di Castello, Perugia, Corinaldo, Sassoferrato e Gualdo, ont Maquiavèl foguèt nomenat embaissador. Arribèt a Florença lo 23 de genièr de 1508. Amb la mòrt de Alexandre VI e la nòva eleccion de Juli II, Cesar Borgia perdèt sa proteccion. Fait prisonièr dos còps, moriguèt lutant contra l'armada de Navarra, mas la figura de Cesar Borgia marquèt Maquiavèl coma aquela d'un perfèit representant de son prince^[10][11].

Amb la mòrt de Cesar Borgia, apareis un novèl problèma: l'expansion de Venècia en Romanha que susprenguèt lo Papa, los florentins e l'emperador Maximilian. Sentent los dangièrs exteriors, coneissent l'ineficacitat de las tropas mercenàrias, Maquiavèl demandèt a Soderini la permission de crear una armada formada de ciutadans de Florença. Lo 15 de febrièr de 1506 las novèlas tropas defilèron sus la Piazza della Signoria. Pauc abans aviá acabat lo Decennale primo, poèma de 550 vèrss en «terça rima» que conta las darrièras dètz annadas e seguèt lo Decennale secondo (en 1509).

En aquel periòde, Maximilian declarèt d'aver l'intencion de conquistar Itàlia per restaurar l'ancian Sant Empèri Roman Germanic en se fasent coronar a Roma. Puèi los florentins decidiguèron d'enviar de representants per saber a que còst podián aparar la vila. Maquiavèl e Francesco Vettori foguèron encargats de la negociacion e arribèron a la cort en genièr de 1508.

Mentretant, demorèron pas fòrça temps, perque Maximilian foguèt desfait per Venècia. Maquiavèl tornèt en junh del meteis an e capitèt d'organizar las operacions contra Pisa, vençuda lo 4 de junh de 1509 aprèp 15 ans de guèrra. Maquiavel escriguèt "Ritratti delle cose dell'Alemagna" (1508 - 1512).

Las ostilitats entre lo papa e Venècia atenguèron lo maximum e fin finala foguèt desfait per la Liga de Cambrai. Mentretant, podent pas daissar Itàlia tombar dins de mans estrangièras, lo papa faguèt una aliança amb Espanha e Venècia contra França.

Los florentins que totjorn comptèron sus l'ajuda del rei de França e que volián pas desagradar lo papa èran dividits. Maquiavèl foguèt enviat a la cort de França per explicar la situacion dels florentins. Sens succès, tornèt en octobre de 1510 amb la certitud que i auriá una guèrra entre França e los Estats de la Glèisa.

Aprèp que Loís XII convoquèt un concili cismatic a Pisa, domeni florentin, lo papa amenacèt Florença d'escomenge e Maquiavèl deguèt negociar l'ajornament de la reünion. Malgrat lo succès de la mission — los paires se dirigiguèron a Milan — lo papa metèt fin al govèrn de Soderini. Se liguèt amb lo rei d'Aragon contra França e coma Florença refusèt son sosten, la Dieta de Manto ataquèt la vila e destituiguèt Soderini, fasent tornar los Medicis al poder.

Lo 7 de novembre de 1512 Maquiavèl foguèt destituit, acusat d'èsser un dels responsables d'una politica contra los Medici e grand collaborator del govèrn precedent. Foguèt condemnat a mila florins d'aur e citat a demorar en Toscana pendent un an.

Per emmalir sa situacion, los ans seguents dos joves, Agostino Capponi e Pietropolo Boscoli, foguèron preses e acusats de conspiracion contra lo govèrn. Un d'eles daissèt caire, sens voler, una tièra de possibles adèptes del movement republican, que Maquiavèl que foguèt pres e torturat^[12]. Per bona fortuna, amb la mòrt de Juli II lo 21 de febrièr de 1513 e l'eleccion de Joan de Medici, un florentin, (Leon X, totes los suspèctes de la conspiracion foguèron amnistiats en senhal de regaudiment, aprèp 22 jorns de prison.

Liberat, anèt a Sant'Andrea in Percussina a sèt quilomètres de San Casciano. Es durant aquel ostracisme e inactivitat, lo qual durèt fins a sa mòrt, qu'escriguèt sas òbras pus conegudas: "Lo Prince" e los "Discors sus lo primièr decenni de Titus Livius" (1512-1517). coneguèt divèrs, e se raprochèt de Francesco Guicciardini. Escriguèt entre autres lo poèma Ase d'aur (1517), a pèça La Mandragora (1518), considerat una òbra de primèra de comedia italiana,^[13] e Novella di Belfagor (roman, 1515), e d'innombrables tractats politicoistorics, poèmas e sa correspondéncia particulara (organizada per los descendents) coma Dialogo intorno alla nostra língua (1514), Andria (1517), Discorso sopra il riformare lo stato di Firenze (1520), Sommario delle cose della citta di Lucca (1520), Discorso delle cose florentine dopo la morte di Lorenzo (1520), Clizia, comedia em proa (1525), Frammenti storici (1525) e autres poèmas coma Sonetti, Canzoni, Ottave, e Canti carnascialeschi.

Amb la mòrt de Laurenç II en 1520, Juli de Medici aguèt tot lo poder a Florença. Vesiá Maquiavel d'un uèlh melhor que sos predecessors e li demandèt d'escriure una Istòria de Florença, òbra qu'ocupèt los sèt darrièrs ans de sa vida. Escriguèt tanben L'Art de la Guèrra (1519-1520). E aprèp un viatge de trabalh a Luca escriguèt "Vita di Castruccio Castracani da Lucca" (1520).

Aprèp la casuda dels Medici en 1527, la Republica se tornèt instaurar dins la vila, mas Maquiavèl vegèt un còp sas esperanças de tornar servir la vila foguèron desfaitas perque aviá trabalhat per los Medicis e foguèt tractat amb malfisança per la nòva Republica. Pauc de jorns apuèi, s'amalautiguèt, moriguèt escurament e foguèt enterrat dins la tomba de familha dins la glèisa de la Santa Crotz a Florença.

Lo Prince es probablament lo libre pus conegut de Maquiavèl; acabat en 1513, se publiquèt postumament en 1532. A per origina l'aliança de Julian de Medici e del Papa Leon X^[14], ont Maquiavèl vegèt la possibilitat qu'un prince finalament unifique Itàlia e la defenda contra los estrangièrs. Una autra version sus l'origina del libre, ditz que l'auriá escrit per temptar d'obténer las favors dels Medicis.

Se dividís en 26 capítols. Al començament, presenta los tipes de principat existent e expausa las caracteristicas de cadun d'aqueles. A partir d'aquò, defend la necessitat del prince de basar sas fòrças amb d'armadas pròprias, non amb de mercenaris e, après tractar del govèrn pròpriament dich e dels motius de la vulnerabilitat dels Estats italians, conclutz son òbra fasent una exortacion per qu'un nòu prince conquiste e libère Itàlia. En una letra a son amic Francesco Vettori, datada del 10 de decembre de 1513, Maquiavèl comentèt:

Coma Dante ditz qu'i a pas de sciéncia sens enregistrar çò que s'apren, notèri totas las conversacions que me semblavan essencialas, e compausèri un pichon libre nomenat De principatibus, ont analisi prigondament de quin biais pòdi pensar aquel subjècte, en debatent çò qu'es un principat, quins tipes de principats existisson, coma son conquistats, estabilizats, e coma se pèrdon.

— Letra de Nicolau Maquiavèl a Francesco Vettori, lo 10 de decembre de 1513.^[15]

Los Discorses s'opausan al Prince" per lo tèma, pasmens las doas òbras an qualques concèptes en comun. Foguèron pensats coma una analisi e comentari de tota l'òbra de Titus Livius^[16], mas demòran incomplèts, van pas al delà del primièr decenni.

Venguèt a partir de la volontat de l'autor de comparar las institucions de l'Antiquitat, especialament de la Roma classica, amb aquelas de la Florença de son epòca^[17]. Atal, seguent l'òbra de Titus Livius, analisa coma apareisson, demòran e desapareisson los Estats. Es dividit per aquò en tres partidas, estudiant dins la primièra la fondacion e l'organizacion, dins la segonda l'enriquiment e l'expansion e dins la darrièra la decadéncia.

Lo metòde utilizat romp amb la tradicion medievala se fondent sus l'empirisme e l'analisi dels faches recorrent e l'experiéncia istorica de la Roma Antica. E mas, foguèt lo primièr a prepausar una estequida per la politica diferenta de la estequida religiosa, ont la finalitat de la politica seriá la mantenença de l'Estat.

Lo primièr a s'exprimir sus son òbra foguèt lo cardinal anglés Reginald Pole, se diguèt orrificat per l'influéncia qu'aquela tenguèt sus lo Lord Cromwell^[18]. Los Jesuistas l'acusèron d'èsser contra la Glèisa e convencèron lo Papa Pau IV de la repertoriar dins l'Index Librorum Prohibitorum en 1559^[18]. En França, un uganaud nomenat Innocent Gentillet escriguèt una òbra que l'acusava d'ateïsme e que sos metòdes provoquèron lo Chaple de Sant Bartomieu. Aquela òbra foguèt fòrça difusada en Anglatèrra. En general las criticas se basèron en Lo Prince, analisant l'òbra sola, negligissent las autras òbras de Maquiavèl e sens prendre en compte lo contèxte ont foguèt producha.

I aguèt tanben los que volguèron conciliar sa pensada amb la Glèisa o la tornar d'un biais nacionalista; sens fòrça succès^[18]. Uèi, las analisis temptan de prendre en compte subretot los Discorses sus lo primièr decenni de Titus Livius e son Arte de la Guèrra, contextualizant sos escrits e declarant que Maquiavèl inventèt pas una teoria politica, solament descriguèt las practicas qu'aviá vistas^[19].

Aquela analisi comencèt de se difusar amb la Reforma Protestanta e la Contrareforma. Fins alara sas òbras èran ignoradas, e apuèi, l'autor e sas òbras foguèron vistes coma pernicioses, foguèt creada l'expression «las fins justifican los mejans», que s'encontra jamai dins son òbra^[20][21].

Aquela interpretacion es ligada tanben a la vision de sos escrits coma basa teorica de l'absolutisme, al costat de Thomas Hobbes e Bossuet, sens, pasmens, se referir als Discorses sus lo primièr decenni de Titus Livius que fa l'elògi de la forma republicana del govèrn.

Foguèt fòrça difusada al sègle XVI e se tròban prèp de 400 òbras^[22] que citan Maquiavèl, totas ligant son nom a la crudeltat, a l'engana e a la manca d'escrupuls. William Shakespeare dins sa pèça Enric VI^[23].

Una segonda interpretacion ditz que en escrivent Lo Prince, Maquiavèl temptava d'alertar lo pòble dels dangièrs de la tirania, d'aquel avís èran, Baruch de Espinoza e Jean-Jacques Rousseau. Lo darrièr escriguèt "(…) es çò que Maquiavèl faguèt veire amb evidéncia. Fenhent de donar de leiçons als reis, las donèt, e grandas, als pòbles."^[24]. Aquela tèsi foguèt defenduda recentament per d'estudis de l'òbra coma o faguèt Garret Mattingly.

I a los qu'afirman que "Lo Prince" es una satira de las costumas dels governants o que l'autor acreditava pas çò qu'escriguèt, fondant aquela afirmacion dins la referéncia que Maquiavel auriá agut per la Republica coma forma de govèrn. Pasmens faguèt de criticas a la Republica^[25][26].

Dins lo scenari de l'Euròpa del sègle XIX, pendent las Guèrras Napoleonencas, amb Alemanha e Itàlia fragmentadas e amb los nacionalismes intèrnes naissents, la vision de Maquiavèl passèt per un nacionalisme exaltat, prèst a tot per l'union e la defensa d'Itàlia.

Hegel, Herder, Macaulay e Burd foguèron de sos defensors^[27], segurament basant lor interpretacion sul capítol final del Prince ont Maquiavèl fa una defensa apassionada d'una Itàlia unificada, afirmant qu'un pòble pòt èsser urós e prospèr solament s'es unit.

Maquiavèl foguèt pas un pensador sistematic^[28][29]. Utilizava l'empirisme per escriure mentre un metòde inductiu e pensava sos escrits coma de conselhs practics, contra utopics e realistas^[28]. Per Maquiavèl la teoria se separava pas de la practica^[29]. Los concèptes descriches per el rompon amb la tradicion teologica medievala e tanben amb la practica, comuna pendent la Renaissença, de prepausar d'Estats imaginaris perfièches, que los princes aurián degut aver totjorn a l'esperit. A partir de l'observacion de la politica de son temps e de la comparason amb aquela de l'Antiquitat formalizèt lo seu pensament per acreditar la permanéncia de la natura umana.

Los concèptes de virtù e fortuna son emplegats mai d'un còp per Maquiavèl dins sas òbras. Per el, la virtù seriá la capacitat d'adaptacion als eveniments politics qu'aportariá la permanéncia del poder. La virtù seriá coma un barratge que retendriá los projèctes del destin. Mas segon l'autor, en general, los essèrs umans devon mantenir la meteissa conduita quand es fruchosa e atal acabarián de pèrdre lo poder quand la situacion càmbia^[30].

L'idèa de fortuna de Maquiavèl ven de la divessa romana del sòrt e representa las causas indefugiblas qu'arriban als essèrs umans. Se pòt pas saber a qui va far bens o mals e pòt menar qualqu'un al poder coma ne privar, pasmens se manifèsta gaireben pas en politica. Coma sa volontat es desconeguda, se pòt pas afirmar qu'ela jamai li serà favorable^[31].

Maquiavèl escriguèt l'Istòria mai coma pensador politic que coma istorian^[32]. Atal se preocupèt pas que las referéncias foguèron precisas, mentretant anèt als archius de Florença - practica pauc comuna a l'epòca - e daissèt transparéisser dins sas òbras istoricas la defensa de sas idèas tras de la narracion dels faches istorics^[33]. Tanben afirmèt que l'Istòria se repetís, de l'escotar seriá util coma exemple per que los òmes tempten d'agir totjorn del meteis biais, eviten de cometre las meteissas errors^[34][35].

Atal, entretant de sos biografes li atribuisson los fondaments de l'istoriografia modèrna^[32], d'autres afirman qu'aguèt pas una vision critica sufisenta per poder separar los faches istorics dels mites acceptats coma vertadièrs, per exemple, la fondacion mitologica de Roma^[35]. D'autres, encara, li atribuisson una «concepcion dogmatica e ingnüa de l'Istòria»^[35].

L'estequida de Maquiavèl va contra l'estequida crestiana qu'eretèt de l'Edat Mejana. Las actituds dels governants e dels Estats coma s'èran subordenats a una lei superiora e la vida umana foguèt destinada a salvagarda de l'arma. Amb Maquiavèl la finalitat de las accions dels governants capita per èsser la permanéncia de la patria e lo ben general de la comunitat, pas al pròpri, atal qu'una actitud pòt pas èsser dicha bona o marrida solament jos una perspectiva istorica^[36].

I a un punt de critica de la pensada maquiavelica, per que amb aquela se pòt justificar, per un Estat la practica e tot tipe de violéncia, siá contra los seus ciutadans, siá a aqueles autres Estats. Al meteis temps, lo jutjament posterior d'una actitud que semblava bona, se pòt mostrar marrida^[37].

«Tanben las leis melhor ordenadas son impotentas abans de las costumas" (…)»

Per el, la natura umana seriá subretot marrida e los essèrs umans vòlon obtenir los pus grands ganhs a partir del mendre esfòrç, fasent lo ben solament quand i son forçats^[38]. La natura umana tanben ven pas de l'experiéncia de l'Istòria^[38] atal sos contemporanèus aguèron coma los antics romans sens que l'istòria d'aquelas civilizacion servisca d'exemple^[26].

Amb per consequéncia qu'es inutil d'imaginar d'Estats utopics^[26].

1. ↑ http://toscanoreinat.chez-alice.fr/diconi.pdf
2. ↑ (pt) ESCOREL, Lauro. Introdução ao pensamento político de Maquiavel. Brasília: Editora Universidade de Brasília, 1979. p. 19.
3. ↑ RIDOLFI, Roberto. Biografia de Nicolau Maquiavèl. São Paulo: Musa Editora, 2003. p.19. ISBN 85-85653-67-1
4. ↑ RIDOLFI, Roberto., op. cit., pp. 31-37
5. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 25.
6. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 26.
7. ↑ ^{7,0 7,1} et ^7,2 ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 27.
8. ↑ RIDOLFI, Roberto., op. cit., p.51
9. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 34.
10. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 33.
11. ↑ BIGNOTTO, Newton. Maquiavel. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed., 2003. p. 20. ISBN 85-7110-743-2
12. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 46.
13. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 51.
14. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 66.
15. ↑ Nicolau Machiavelli. Lettere.
16. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 48.
17. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 71-72.
18. ↑ ^{18,0 18,1} et ^18,2 ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 62.
19. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 64.
20. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 97
21. ↑ BIGNOTTO, Newton., op. cit., p. 25
22. ↑ BARROS, Vinícios Soares de Campos. Introdução a Maquiavel – Uma teoria do Estado ou uma Teoria do Poder?. São Paulo: Edicamp, 2004. p. 15. ISBN 85-88513-45-5
23. ↑ BARROS, Vinícios Soares de Campos., op. cit., p. 94.
24. ↑ BARROS, Vinícios Soares de Campos., op. cit., p. 18
25. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 48-49.
26. ↑ ^{26,0 26,1} et ^26,2 ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 74.
27. ↑ BARROS, Vinícios Soares de Campos., op. cit., pp. 19-20.
28. ↑ ^28,0 et ^28,1 ESCOREL, Lauro., op. cit., pp. 11-14.
29. ↑ ^29,0 et ^29,1 PINZANI, Alessandro. Maquiavel & O Príncipe. Rio de Janeiro: Jorge Zahar, 2004. pp. 16-19. ISBN 85-7110-801-3
30. ↑ BIGNOTTO, Newton., op. cit., pp. 23-26
31. ↑ BIGNOTTO, Newton., op. cit., pp. 26-28
32. ↑ ^32,0 et ^32,1 RIDOLFI, Roberto., op. cit., p. 226
33. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 53.
34. ↑ BIGNOTTO, Newton., op. cit., pp. 18-19
35. ↑ ^{35,0 35,1} et ^35,2 ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 73.
36. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., pp. 93-101.
37. ↑ ESCOREL, Lauro., op. cit., p. 107.
38. ↑ ^38,0 et ^38,1 BIGNOTTO, Newton., op. cit., p. 19-20

• (pt), Sérgio BATH, Maquiavelismo: a prática política segundo Nicolau Maquiavel, ed Editora Ática, São Paulo, 1992
• (pt) DE GRAZIA, Sebastian. Maquiavel no inferno. São Paulo: Companhia das Letras, 1993
• (pt) José NIVALDO, Maquiavel, o Poder ed Martin Claret São Paulo, 2004
• (pt) Maurizio VIROLI, O sorriso de Nicolaued Estação Liberdade, São Paulo 2002

v · m Los filosòfs principals

Presocratics • Socrates • Platon • Aristòtel • Scepticisme • Epicur • Ciceron • Senèca • Plotin • Tomàs d'Aquin • Averroès • Al Farabi • Avicena • Guillaume d'Occam • Maquiavèl • Bacon • Giordano Bruno • Hobbes • Descartes • Spinoza • Malebranche • Leibniz • Locke • Berkeley • Hume • Rousseau • Kant • Hegel • Schopenhauer • Marx • Kierkegaard • Nietzsche • Husserl • Bergson • Whitehead • Russell • Cassirer • Heidegger • Quine • Wittgenstein • Popper • Sartre • Merleau-Ponty • Rawls • Searle