hoofd

Nederlands

Uitspraak

Geluid: hoofd (hulp, bestand)
IPA: / hoft / (1 lettergreep); /ɦoːft/

Woordafbreking

hoofd

Woordherkomst en -opbouw

In de betekenis van ‘kop’ voor het eerst aangetroffen in 901 ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: hovet

Oudnederlands: hōvit

Germaans: *haubudan

Indo-Europees: *káput

Verwant in Germaans:

West: Engels: head (Angelsaksisch: hēafod), Duits: Haupt, (Oudhoogduits: houbit), Fries: haed, haude (Oudfries: hāved, hāfd)

Noord: Zweeds: huvud, Deens: hoved, Noors: hode, (Oudnoords: haufuð), IJslands: höfuð, Faeröers: høvd

Oost: Gotisch: haubiþ

Zelfstandig naamwoord

het hoofd o

(anatomie) bovenste deel van het lichaam boven de hals, waarin zich de hersenen en oren, ogen en neus bevinden
- Vroeger werden misdadigers van het hoofd ontdaan.
▸ Na een gigantische knal vlak boven ons hoofd stonden de stoere jonge gasten binnen tien seconden ook binnen. Zelfs zij waren zich rot geschrokken van de klap, en beseften dat het nu menens was. De meeste gezichten had ik nog nooit gezien.^[2]
(figuurlijk) hoogste of voorste deel van een geheel
- Aan het hoofd van de tafel stond een beeldje.
(figuurlijk) belangrijker, hoogste (als eerste deel van een samenstelling)
- Je moet hoofd- en bijzaken uit elkaar te houden.
(bedrijfskunde) (figuurlijk), iemand die leiding geeft aan een onderdeel van een organisatie
- Hij is het hoofd van de afdeling.
(waterbeheer) haaks op een rivieroever of kust aangelegde krib, dam, golfbreker of (wandel-) pier
- Op de hoofden zijn altijd wel hengelaars aan het vissen.
(scheepvaart) uitgebouwde aanlegsteiger of losplaats
(taalkunde) kernwoord van een constituent [2] (meestal een zelfstandig naamwoord of werkwoord)

1= hoofd, 2= gezicht, 3= hals, 4= schouder, 5= borst, 6= buik, 7= heup, 8= onderbuik, 9= penis, 10= dijbeen, 11= knie, 12= been, 13= enkel, 14= voet, 15= bovenarm, 16= elleboog, 17= onderarm, 18= pols, 19= hand

Synoniemen

[1]: bol, harses, kanis, kersenpit, knar, kop
[5]: krib, havendam, pier, steiger, wandelpier

Verwante begrippen

[5]: brug, dam, dijk, golfbreker

Hyponiemen

Afgeleide begrippen

Uitdrukkingen en gezegden

Boter op het hoofd hebben

Zelf ook schuldig zijn (verkorte vorm van Wie boter op zijn hoofd heeft, moet niet in de zon gaan lopen)

De hoofden bij elkaar steken

Onderling overleg voeren

Een hoofd als een boei krijgen

Een erg rode kleur krijgen in het gezicht, erg blozen

Geen haar op mijn hoofd die daaraan denkt

Ergens helemaal niets voor voelen

Gloeiende/Vurige kolen op iemands hoofd stapelen

Iemand die iets verkeerds gedaan heeft of die zich vijandig opstelt, in plaats van te straffen juist vriendelijk tegemoettreden, waardoor diegene beschaamd gemaakt wordt. (Bron: Bijbel en Cultuur)

Het hoofd (net) boven water kunnen houden

Net genoeg inkomen hebben om van te kunnen leven

Het hoofd in de schoot leggen

Opgeven en erin berusten

Het hoofd koel houden

Onder moeilijke omstandigheden rationeel blijven denken

Het hoofd loopt me om

Niet meer weten wat te doen (bijv. bij drukte)

Het hoofd stoten

Ergens onprettig tegenaan lopen

Iemand de hand boven het hoofd houden

Hem/haar in bescherming nemen, diegene (ten onrechte) buiten schot houden

Iemand de oren van het hoofd eten.

Verschrikkelijk veel eten (bij iemand).

Iemand het hoofd bieden

iemand weerstaan

Iemand iets naar het hoofd slingeren

Een verwensing of ander soort belediging richting iemand uiten

Iemand voor het hoofd stoten

Iemand beledigen

Iets over het hoofd zien

Iets vergeten of ontbreken

Met het hoofd tegen de muur lopen

Mislopen

Niet goed bij zijn hoofd zijn

Niet goed bij zinnen zijn

Wie boter op zijn hoofd heeft, moet niet in de zon gaan lopen

Wie zelf iets gedaan heeft wat verkeerd is, is niet de aangewezen persoon om een ander die iets soortgelijks heeft te beschuldigen

Uit hoofde van

op grond van iets, krachtens, wegens, vanwege

Zich de haren uit het hoofd trekken

Zwaar emotioneel geroerd zijn door angst, spijt of wanhoop

• Ze had gebruld, zich de haren uit het hoofd getrokken, maar dat was allemaal al vlug weer over. ^[3]

Ergens een hard hoofd in hebben

ergens pessimistisch over zijn

Vertalingen

1. een belangrijk lichaamsdeel, helemaal bovenaan het lichaam, waarin zich de hersenen...

2. het hoogste of het voorste deel

Duits: Kopfende ^(de) o

3. iemand die gezag heeft over anderen

Duits: Leitung ^(de) v, Leiter ^(de) m, Leiterin ^(de) v
Egyptisch: tp
Engels: head ^(en)
Japans: 長 ^(ja) (osa)

5. golfbreker bij haveningang

Duits: Mole ^(de) v
Engels: jetty ^(en)

Frans: môle ^(fr) m

iets over het hoofd zien

Duits: etwas übersehen ^(de)

Gangbaarheid

Het woord hoofd staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "hoofd" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[4]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ "hoofd" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers
↑
Lemaitre, Pierre
"Tot ziens daarboven" 2014 ISBN 9789401601931 pagina 17
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[p{{{1}}}-1] "hoofd" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[Alleen,_De_Pacific_Crest_Trail_te_voet_van_Mexico_naar_Canada-2] 
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers

[3] 
Lemaitre, Pierre
"Tot ziens daarboven" 2014 ISBN 9789401601931 pagina 17

[4] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

[3]

[4]

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	hoofd	hoofden
verkleinwoord	hoofdje	hoofdjes