Ontologie

De Ontologie (ut greeksch ὄντος ontos as Partizip Genitiv vun εἶναι einai „ween“ un ut λόγος logos – de „Lehr“, dat „Woort“, also: „De Lehr oder dat Woort vun dat Wesen“) is en vun de Ünnerdelen vun de theoreetsche Philosophie. Meist warrt dor datsülbige mit meent, as mit de „Allgemene Metaphysik“. In de Ontologie geiht dat üm de Fraag na den Grund vun de Würklichkeit (dat, wat is; dat, wat existeern deit). Dat een oder annere Mol warrt de Ontologie so lehrt, dat dat dor nich üm de Saken bi geiht, de „sünd“, also nich üm de verschedenen „Objekten“. Nee, de Fraag warrt stellt, wat „achter“ düsse Objekten (achter den Appel, dat Peerd, den Minschen) steken deit. Up düsse Aart geiht dat üm dat Wesen an sik un üm dat, wat de Welt in'n deepsten Grunne tohopenhöllt (de Entitäten, de achter allens steekt). De Ontologie befaat sik nich mit de Fraag: „Wat hebb ik hier?“ (Antwoort: En Appel), man mit de Fraag: „Wie kann dat angahn, dat düsse Appel dor is? Wat steekt dorachter? Wat is de Grund?“ So fraagt de Ontologie ok na dat Leven an sik: Wie kann dat angahn, dat Leven is?

Ok de Fragen, de sik mit bestimmte Afdelen vun de Philosophie ut'neen setten doot, höört vun de Traditschoon her to de Ontologie, as ünner annern de Fragen: „Wat is de Minsch?“ oder „Gifft dat en Gott?“ oder „Hett de Welt en Anfang harrt?“.

Vun de Methood her hett de klassische Ontologie dat faken mit de Spraak to doon. Se meent, in de Spraak sünd Sporen to finnen vun dat, wat würklich is un vun dat, wat nich würklich is. Wenn een sik gründlich mit Sprake befaten deit, denn so kümmt he neger ran an de Wohrheit.

Al de greeksche Philosoph Aristoteles hett in siene Schrift över de Kategorien up düsse Aart na de Wohrheit söcht. Un na em hefft sik Philosophen mit heel unnerscheedlichen Achtergrund, wat de Kennistheorie angeiht, up düssen Padd maakt: Dat gifft Realisten un Konstruktivisten dormank.

Ok düsse Positschoon kümmt amenne vun Aristoteles her. De Vertreder vun en realistische Ontologie glöövt, dat de Minsch sik dor to verlaten kann, dat dat, wat würklich is, afprinnt is in sien Leven un sien Beleven. Kortweg seggt: De Wohrheit lett sik finnen in de Welt, dat Wesen an sik hett Sporen achterlaten in dat, wat wi faten könnt. (vgl. Augustinus: „vestigia trinitatis“- Sporen vun de Dreeenigkeit). Dor kann een natüürlich nu ok passlich un richtig vun snacken un schrieven: De Wohrheit un dat Wesen lett sik in Wöör setten.

De Gegenpositschoon warrt „Antirealismus“ oder „Konstruktivismus“ nömmt. Hier warrt unner annern lehrt, dat dat, wat in de Welt to finnen is, gor keen Stempel un Afbild vun de Würklichkeit un dat Wesen an sik is. In’t Gegendeel: Dat sünd bloß Biller (Projektschonen) vun us Denken, de wi mit Hölp vun de Sprake in de Welt malen doot. Wie dat mit de Würklichkeit vun de Welt utsehn deit, mol ganz af dorvun, wat wi vun ehr kennt, dor kann een gor nix över seggen. De radikalen Vertreder vun düsse Lehr meent sogor, dat möök keen Sinn, sik mit so’n Fraag överhaupt to befaten. Se seggt slankweg, de Welt is nu mol de, de een sik (süms) konstrueert.

Hen un wenn warrt seggt, düsse Konstruktivismus, de harr wat mit Immanuel Kant siene Gedanken to doon.

Ofschoonst düsse beiden Theorien vun de Kennistheorie unbannig wiet ut’neen staht, kann dat, wat se schrievt, sik ganz övereen anhöörn. Man denn is dat doch so: De Realisten meent, dat, wat se seggt, dat weer würklich dor, ok unafhängig vun den, de sik in de Welt ümkieken deit. Wat een sütt un wo een över snackt, dat weer en Kiek in de „Wohrheit an sik“. De Konstruktivisten meent woll ok, dat een wat sehn kann un dor över schrieven, man all düsse Saken, de weern bloß dor, vunwegen dat de Tokieker un Philosoph ok dor is. Ohn em weern se nich dor.

So, as dat lett, is dat Woort Ontologie to'n eersten Mol vun Rudolf Goclenius den Ölleren (*1547 - †1628) bruukt wurrn. Vun dor af an warrt de Afdeelung vun de Philosophie so nömmt, de sik mit dat Wesen befaten deit, „so, as dat is“. Ofschoonst dat Woort eerst tämlich laat in de Historie vun de Philosophie updükern deit, sünd de Problemen, wo sik de Ontologie mit befaat, al in de Antike bi Plato, Aristoteles un Plotin bekannt. Ok de middelöllerliche Scholastik sett sik dormit ut'neen. Dat gellt ok för de Philosophie vun Thomas vun Aquin, wo de Ontologie al gegen de Lehr vun dat göttliche Wesen över steiht: Bi em is de Metaphysik al unnerdeelt in de allgemeene un de schiere Metaphysik. Mit de Inföhren vun dat Woort Ontologie fallt düsse beiden Gemarken vun de Metaphysik noch mehr ut'neen un scheedt sik later in de Theologie up de ene Siet un de Wetenschop up de annere Siet.

In den klassischen Upbo vun de Philosophie, as de unner annern up Christian Wolff torüch geiht, is de Ontologie en Deel vun de Metaphysik. As baven al seggt is, hannelt sik dat bi de Ontologie üm de „allgemeene Metaphysik“. Se steiht gegen de spezielle Metaphysik (metaphysica specialis) oder ok schiere Metaphysik över, de sik mit Gott, (Natüürliche Theologie), mit de Seel (Natüürliche Psychologie) un mit dat Universum (Natüürliche Kosmologie) befaten deit.

In de spezielle Metaphysik, so is dat seggt wurrn, kann een de Saken, de dat gifft (Entitäten) up'n Grund gahn, alleen mit de Vernunft. Empirische Insichten sünd dor nich för nödig. Wenn Een schiere Metaphysik bedrieven will, denn so mutt he up jeden Fall bannig veel Tovertroen to siene Vernunft hebben. Man, ob de Ratio nu würklich Togang hett to dat, wat achter allens steken deit, dat is de Fraag, de Immanuel Kant later beackert hett in siene Kritik vun de schiere Vernunft.

Anners, as de schiere Metaphysik befaat sik de allgemeene Metaphysik nich mit en bestimmten „Deel oder Afsnitt vun dat Wesen“, man mit dat Wesen ganz allgemeen. In de Ontologie geiht dat dor besunners üm de Fraag bi, wat dat „Wesen“ (also dat, wat „achter“ allens steken deit) to kriegen hett mit dat, wat is (also mit dat, wat wi in’e Welt sehn un beleven könnt).

• Metaphysik