Анталогія

Анталогія (новалац. ontologia ад стар.-грэч.: ὄν) — вучэнне аб існым^[1] вучэнне аб быцці як такім; раздзел філасофіі, які вывучае фундаментальныя прынцыпы быцця, яго найбольш агульныя сутнасці і катэгорыі^[2], яго прынцыпы, структуры і заканамернасці^[3].

Тэрмін «анталогія» быў прапанаваны Рудольфам Гакленіусам у 1613 годзе ў яго «Філасофскім слоўніку» (Lexicon philosophicum, quo tanquam clave philisophiae fores aperiunter. Francofurti), і крыху пазней Ёганам Клаўбергам^[en] у 1656 годзе ў рабоце Metaphysika de ente, quae rectus Ontosophia, прапанаваўшы яго (у варыянце «антасофія») у якасці эквівалента паняццю «метафізіка». У практычным ужыванні тэрмін быў замацаваны Хрысціянам фон Вольфам, які відавочна падзяліў семантыку тэрмінаў «анталогія» і «метафізіка».

Асноўнае пытанне анталогіі: што існуе?

Асноўныя паняцці анталогіі: быццё, структура, уласцівасці, формы быцця (матэрыяльнае, ідэальнае, экзістэнцыяльнае), прастора, час, рух.

Анталогія, такім чынам, уяўляе сабой спробу найбольш агульнага апісання ўніверсуму існуючага, які не абмяжоўваўся б дадзенымі асобных навук і, магчыма, не зводзіўся б да іх.

Іншае разуменне анталогіі дае амерыканскі філосаф Уілард Квайн^[en]: у яго тэрмінах анталогія — гэта змест некаторай тэорыі, г. зн. аб’екты, якія пастулююцца дадзенай тэорыяй у якасці існых.

Пытанні анталогіі — гэта найбольш старая тэма еўрапейскай філасофіі, узыходзячая да дасакратыкаў і асабліва Парменіда. Важнейшы ўклад у распрацоўку анталагічнай праблематыкі ўнеслі Платон і Арыстоцель. У сярэднявечнай філасофіі цэнтральнае месца займала анталагічная праблема існавання абстрактных аб’ектаў (універсалы).

У філасофіі XX стагоддзя спецыяльнай анталагічнай праблематыкай займаліся такія філосафы, як Мікалай Гартман^[ru] («новая анталогія»), Марцін Хайдэгер («фундаментальная анталогія») і іншыя. Асаблівую цікавасць у сучаснай філасофіі выклікаюць дэанталагічнага характару праблемы свядомасці.

Карл Попер сфармуляваў канцэпцыю трох светаў: (1) свету фізічных аб’ектаў і станаў, (2) свету псіхічных і ментальных станаў свядомасці і (3) свету аб’ектыўнага зместу мыслення (сюды ўваходзяць утрыманне навуковых гіпотэз, літаратурныя творы і іншыя аб’екты, якія не залежаць ад суб’ектыўнага ўспрымання)^[4].

• Асноўным прадметам анталогіі з’яўляецца існае; быццё, якое вызначаецца як паўната і адзінства ўсіх відаў рэальнасці: аб’ектыўнай, фізічнай, суб’ектыўнай, сацыяльнай і віртуальнай.
• Рэальнасць з пазіцыі ідэалізму традыцыйна дзеліцца на матэрыю (матэрыяльны свет) і дух (духоўны свет, у тым ліку паняцці душы і Бога). З пазіцыі матэрыялізму падзяляецца на косную, жывую і сацыяльную матэрыю.
• Быццё, як тое, што можна думаць, супрацьпастаўляецца неймаверныя нішто (а таксама яшчэ-не-быцця магчымасці ў філасофіі арыстацелізму). У XX стагоддзі ў экзістэнцыялізм быццё інтэрпрэтуецца праз быццё чалавека, паколькі ён валодае здольнасцю думаць і пытацца пра быццё. Аднак у класічнай метафізіцы пад быццём разумеецца Бог. Чалавек, як быццё, валодае свабодай і воляй.

У інфармацыйных тэхналогіях і камп’ютарных навуках пад філасофіяй быцця маецца на ўвазе экспліцытна, г. зн. спецыфікацыя канцэптуалізацыі, дзе ў якасці канцэптуалізацыі выступае апісанне мноства аб’ектаў і сувязей паміж імі: англ.: Ontology is the theory of objects and their ties^[5]. Фармальна анталогія складаецца з паняццяў тэрмінаў, арганізаваных у таксаноміі, іх апісанняў і правіл вываду.

• Мета-анталогіі — апісваюць найбольш агульныя паняцці, якія не залежаць ад прадметных абласцей.
• Анталогія прадметнай вобласці — фармальнае апісанне прадметнай вобласці, звычайна ўжываецца для таго, каб удакладніць паняцці, вызначаныя ў мета-анталогіі (калі выкарыстоўваецца), і/або вызначыць агульную тэрміналагічную базу прадметнай вобласці.
• Анталогія канкрэтнай задачы — анталогія, якая вызначае агульную тэрміналагічную базу задачы, праблемы.
• Сеткавыя анталогіі часта выкарыстоўваюць для апісання канчатковых вынікаў дзеянняў, якія выконваюцца аб’ектамі прадметнай вобласці або задачы.

• Метафізіка
• Эпістэмалогія
• Навуковая карціна свету

• Ажимов Ф. Е. Онтолого-метафизические проекты современной западноевропейской философии // Вопросы философии. — 2007. № 9.— С. 145—153.
• Доброхотов А. Л. Категория бытия в классической западноевропейской философии. — М., 1986.
• Миронов В. В., Иванов А. В. Онтология и теория познания: Учебник. — М.: Гардарики, 2005. — 447 с. ISBN 5-8297-0248-7
• Гартман Н. К основоположению онтологии / Пер. с нем. Ю. В. Медведева под ред. Д. В. Скляднева. — СПб.: Наука, 2003. — 639 с. — (Слово о сущем). ISBN 5-02-026827-5
• Гайденко П. П. Понимание бытия в античной и средневековой философии // Античность как тип культуры. — М., 1988. — С. 284—307.
• Губин В. Д. Онтология: Проблема бытия в современной европейской философии. — М., РГГУ, 1998. — 191 с.
• Зунде А. Я. Метафилософский аспект античной «онтологии» // Античная философия: специфические черты и современное значение. — Рига, 1988. — С. 24—27.
• Молчанова А. А. «Онтология»: Как мы её понимаем? // Историко-философский ежегодник Хайдеггера '199. — М., 2010. — С. 117—126.
• Проблемы онтологии в современной буржуазной философии. Рига, 1988. — 334 с.
• Романенко Ю. М. Бытие и естество: Онтология и метафизика как типы философского знания. — СПб., 2003. — 779 с.
• Рубашкин В. Ш., Лахути Д. Г. Онтология: от натурфилософии к научному мировоззрению и инженерии знаний // Вопросы философии. — 2005. — № 1. — С. 64—81.
• Севальников А. Ю. Онтология Аристотеля и квантовая реальность // Полигнозис. — М., 1998. — № 4. — С. 27—43.
• Сокулер Е. А. Семантика и онтология: к интерпретации некоторых моментов концепций Р. Карнапа и Л. Витгенштейна // Труды научно-исследовательского семинара Логического центра Института философии РАН. — М., 1999. — С. 49—59.
• Черняков А. Г. Онтология времени. Бытие и время в философии Аристотеля, Гуссерля и Хайдеггера. — СПб., 2001. — 460 с. ISBN 5-900291-21-9
• Шохин В. К. «Онтология»: рождение философской дисциплины // Историко-философский ежегодник '99. — М., 2001. — С. 117—126.

• Карнап Р. Эмпиризм, семантика и онтология Архівавана 14 кастрычніка 2008.
• Куайн У. В. О. Онтологическая относительность Архівавана 10 сакавіка 2012.
• Онтология // Новая философская энциклопедия на сайте Института Философии Российской Академии Наук
• Технологии применения онтологий Архівавана 4 сакавіка 2016.
• Учение о бытии (онтология)
• Шухов А. Преонтологическая эпистемологическая ревизия Архівавана 16 сакавіка 2012.