Plattdüütsch

Dat westgermaansche Plattdüütsche tellt as germaansche Sprake to de indoeuropääsche Spraakfamilie. Dat Plattdüütsche het den tweden germaanschen Luudwannel, de ook hoogdüütsch Luudwannel heet, nich metmaket un tellt so to den nedderdüütschen Spraken. Histoorsch steet dat Plattdüütsche, sunnerlik dat Ooldsassische, de Vörlöper van’n Plattdüütschen, dicht bi den anglo-freeschen Spraken, to de Angelsassisch, de Vörlöper van’n Engelschen un dat Ooldfreesche, dat as Westfreesch, Saterfreesch un Noordfreesch nableven is. Mit de anglo-freeschen Spraken bild dat Ooldsassische de noordseegermaanschen Spraken, de ook ingwäoonsche Spraken heet. Annerster as dat Angelsassische un dat Ooldfreesche stund dat Ooldsassische wal een Stücken dichter bi de germaanschen Spraken in’n Süden so as Ooldhoogdüütsch un Ooldnedderfranksch.

De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vörnehmlich Hoochdüütsch as Schriftspraak hett oder harr, seggt Plattdüütsch to de Spraak (fakener ok afkört to Platt). In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vörnehmliche Schriftspraak is, hett sik de Naam Nedersaksisch dörsett. Vun Wetenschopslüüd warrt faken de Begreep Nedderdüütsch bruukt. Lüüd, de dat Woort düütsch in plattdüütsch ümgahn wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ok wohl föhlt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Varianten vun de Spraak betonen wüllt, bruukt fakener den Utdruck Neddersassisch. Ok de Naam Sassisch, de sik op den olen Egennaam to Hansetieden betütt, warrt welk Tieden bruukt, hüüt aver weniger faken as in annere Tieden.

Dat Woort Plattdüütsch keem toeerst bi Cornelis Lettersnijder in dat 16. Johrhunnert op. Vördem bruken de Minschen den Utdruck sassesch or, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varianten afsetten möten, ok eenfach düdesch.

Bi de normalen Alldagssnackers is blot dat Woort Plattdüütsch in wieden Bruuk. All de annern Utdrück warrt blot in formalen Kontext bruukt. In de Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag mehrsttiets de Naams vun de Dialekten vun jemehr Kuntrei. De Utdruck Nedersaksisch breedt sik aver jümmer mehr ut.

Faken denkt de Lüüd, Plattdüütsch kummt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Utdruck platt kummt aver vun de Nedderlannen weg un bedüüdt eenfache Spraak, de Spraak, de vun de normalen Lüüd spraken warrt. Un so gifft dat ok welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch snackt un doch jemehr Spraak Platt nöömt (vör allen is Westdüütschland). De Utdruck is in dat 16. Johrhunnert opkamen.

Anners as bi Plattdüütsch kummt de Utdruck Nedderdüütsch würklich vun de geograafsche Laag. Nedderdüütsch steiht in Gegensatz to dat Hoochdüütsch vun’n Süden, de veel höger liggt. De Utdruck is in dat 15. Johrhunnert opkamen. He hett sik in de hoochdüütsch präägte Wetenschop dörsett, denn he seggt dör dat düütsch ut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoochdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch blots en Dialekt is un gegenöver Hoochdüütsch minner gellt.

Sassisch as Naam för de Spraak is al temlich oold un is siet de ole Sassentiet un de Hansetiet dör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich mehr as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föhlt. Un so hebbt se jemehr Spraak denn faken ok eenfach düdesch nöömt. To de Tiet stünnen de beiden düütschen Hööftvarianten noch op glieke Ebene un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüt denkt de Lüüd bi düütsch automaatsch an de hoochdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst utsluten deit, to de Tiet kunn düdesch aver noch för beide Spraken jüstso good stahn). Dat geev ok noch in de Tiet vun dat ne’e Plattdüütsch jümmer wedder Lüüd, de den Naam Sassisch wedder hebbt opleven laten (ünner annern Scheller, Wolke, Ruseler, Eimers, Hahn), aver dörsett hett he sik nich.

Neddersassisch is nu en Utdruck, op halven Weg vun’n olen Naam Sassisch to Nedderdüütsch. De Naam Sassen, de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tiet dör dat Grötterwarrn vun dat Hartogdom Sassen na Süden wannert, hen na de Gegend, woneem hüüt dat Bundsland „Sassen“ liggt. Toeerst heet de Süden denn Böversassen un de Noorden Neddersassen. Mit de Tiet hett de Süden aver dat Övergewicht kregen (weer denn ja sogor Königriek) un heet denn blot noch Sassen. Bi Sassen hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden hett sik so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert. Dat Woort Nedersaksisch is nu en Variant vun Neddersassisch. Dat k in dat Woort is vun de Nedderlandschen utlehnt, de dat wedder vun de Hoochdüütschen un Latienschen hebbt. Normalerwies müet dat Nedderlannen-Neddersassisch un Nedderlandsch an de Steed vun dat ks na de Luudgesetten ok en ss hebben. En poor lüttje Rebeden in de Nedderlannen hebbt dat ok würklich so.

Vun welk Lüüd warrt de Begreep Neddersassisch op dat ole Stammrebeed vun de Sassen inschränkt (also op den westen Deel, de Grenz löppt dör Holsteen, an de Elv langs un trennt denn Oostfäälsch vun Brannenbörgsch). Dat gifft aver jüstso Lüüd, de de kumplette Spraak vun Eestland bet Urk as Neddersassisch anspreken doot.

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Spraakhistorie

Dat Plattdüütsche in Noorddüütschland un Oostnedderland het sinds de eersten schreven Borns ene eendusend Jare lange Historie in dat Gebeed. Düsse Historie deelt sik in dree Tieden: Ooldsassisch (750–1150), Middelsassisch (1150–1600) un dat moderne Plattdüütsche van 1600 an. De eerste wichtige Born is dat ooldsassische Epos Heliand uut’n 9. Jaarhunnerd. Besunners groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied. Sunnerlik to’n Hoogpunkt van de Hansetied givt dat vele Texte üm Juristerie, Theologie un Historiografie. Ene wichtige Wenne in de plattdüütsche Spraakhistorie was de Tied van’n 16. nat 17. Jaarhunnerd as dat Hoogdüütsche de plattdüütsche Sprake as Schrivsprake wegdrängt hadde un nu alleen de Sprake för Schriveree un Amtssaken was. Dat Plattdüütsche is man as Spraken mit velen verscheden Dialekten, de tohuus snackt woorn is, bestaan bleven un in’n 19. Jaarhunnerd begünnen Schriverslüde sik wedder up de Sprake to besinnen un füngen an Literatuur up Platt to schriven.^[4]

→ Kiek ook bi: Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

 

As ene germaansche Spraak sind de Vörlöpers för dat Plattdüütsche dat Oorgermaansche un noch wieder torügge dat Oorindoeuropääsche. De Indoeuropääschen bröchten ööt Sprake sachtens uut de oosteuropääsche Steppe na Middeleuropa.^[6] Mit de eerste germaansche Luudwannel, bi de sik de olen oorindoeuropääschen Plosive verännern, wieder van de anner indoeuropääschen wegentwickelt. De komplexe oorindogermaansche Konjugatschoon, so as dat Sanskrit, Ooldgreeksch un Latinsch noch kennt, het dat Oorgermaansche lichter maket. So gav dat man noch twee Tieden: Nutied (Präsens) un verleden Tied (Präteritum). Nie upkomen is de Unnerscheed twischen starken Verben, de öör Formen mit Afluud bild, un den swacken Verben, de Formen mit enen Dentaalsuffix bild.^[7]

Düsse Stremel van de Spraakhistorie is man nich in schreven Borns nableven, man es een Rekonstrukt uut läter schreven Borns, dat met de Methoden uut de histoorsch-vergleken Spraakwetenschop rekonstrueert worrn is. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sind, hadde sik de oorgermaansche Sprake all in verscheden Telgen med verscheden Spraken deelt: Dat Noordgermaansche met den Ooldnoordschen, dat Oostgermaansche, daarmang sunnerlik dat Gootsche, un de westgermaansche Telgen, wo Angelsassisch, Ooldnedderfranksch, Ooldfreesch, Ooldhoogdüütsch un ook dat Ooldsassische, de Vörlöper van’n Plattdüütschen vandage, tohöört. As dat öldste „plattdüütsche“ Spraakdenkmaal uut de Teid könnt de Weserrunen gellen, se stamm wal uutn 4. Jhd. un wiest ene ingwäoonsche Spraakform, de man noch kene typschen Kennteken för dat Ooldsaasiche wiest.

Van’n 4. Jhd. an trocken de Sassen in de Völkerwannertied uut Holsteen un de Elvmünn na West un Süd to un hebbt anner Stämme in den egen Stammsverband upnomen.^[8] Een Deel Sassen is in’n 5. Jhd. tohoop med Angeln un Jüten na Britannien wannnert. Se bröchten öör Spraak, de läter dat Angelsassische worrn is, mit up dat Eiland.^[9]

 

→ Kiek ook bi: Ooldsassisch

Dat Ooldsassische oder Ooldnedderdüütsche is de öldste schreven Spraak in dat Stammland van’n Sassen, een Stamm över den Ptolemäus, een greekschen Geleerten, dat eerste Maal in’n 2. Jhd. bericht. De Sassen breden sik in’n 3. un 4. Jhd. van de Elvmünn un Westholsteen na Süüd to uut un billen mit annern Stämmen den sassischen Grootstamm. In’n 5. Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit Angeln un Jüten na Britannien; ere Spraak bröchten so ook up dat Eiland, dat läter Angelsassische oder Ooldengelsche. Uut de Tied givt dat noch kene schreven Borns. Dat Ooldsassische an un för sik beginnt eerst mit de schreven Borns üm 820/830, also na de Sassenkriege, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n Christendom bekeert, dat Stammland enen Deel van’n frankschen Riek maket un Kloosters gründ hadden. So weren Mönke in Klööster ook de Scrhievers van den ooldsassischen Texten.^[11] De ooldsassische Schrieveree enne üm 1100.

Lütte religiöse Texte so as dat Dööplöövnis oder de Beda-Homilie un weltlike Texte as dat Friäkenster Heevregiste kemen up, man sunnerlik groot Bibeldichtwark so as een Stück uut de Genesis un de Heliand uut de Tied üm 830, een Epos mit meest 6000 germaanschen Langregen un Stavriemen, dat Jesus sien Leven vertellt.^[12] Up de ooldsassiceh Schrieverie nemen angelsassische Misschonare, de uut dat al christlike Britannien kemen de Sassen to bekeren, up de enen Siede un franksche Mönke, de na de Sassenkriege kemen, as dat Sassenland Deel van den frankschen Riek worrn is, up de annern Siede Inflood. Ook dat Latiensche as ene Spraak för de Bildung spele grote Rulle.^[13]

Dat Ooldsassische Spraak Rebeed lee twischen den Rhien un Elve un van de Noordsee bet na Kassel un Merseborg in’n Süden snackt. In Noorden grenze de Spraak lange de Eider an dat Ooldnoordsche, in’n Noordwesten an dat Freesche, in’n Westen an dat Ooldnedderfranksche inn süüd an de frankschen Dialekte van dat ooldhoogdüütsche un na Oost to an slaawsche Spraken, vööraal dat Polaabsche, wo dat enen breid Övergangsrebbet gav.

Dat Ooldsassische stund dicht bi’n Angelsassisch, Ooldfreeschen un Ooldnedderfrankschen, wat läter dat Nedderländsche woorn is un unnerscheed sik van Ooldhoogdüütschen, wiels et de hoogdüütsche Luudwanel nich maket het. Unnerschede to anner westgermaanschen Spraken was de Wannel van *hs to /s/ to’n Bispeel flas ‘Flass’, man angelsassisch fleax oder ooldhoogdüütsch flahs un dat /ƀ/, een bilaliaben stemhaften Frikativ, den dat ooldsassiche twischen Vokalen bewaart het.^[12]

→ Kiek ook bi: Middelsassische Spraak

 

Uut den Ooldsassische is dat Middelsassische, ook Middelnedderdüütsch heten, ranwassen. Twischen den ooldsassischen un den eersten middelsassischen Borns givt dat man een Lock, in dat Texte alleen up Latinsch schreven worrn sind. Eerst ümme 1230 – düüdlik läter as dat Middelhoogdüütsche in’n Süden – beginnt dat so recht mit de middelsassische Schrieveree; de Sassenspegel, een Rechtsbook van 1225, üm 1250 beginnt dat mit middelsassische Stadböker un een betken läter koomt ook sassische Oorkunnen up. Vele froe Texten so as de sassische Weltchronik un eerste religiöse Texte stammt uut den oostföölschen oder elvoostföölschen Ruum. Man eerst in de twede Halve van den 14. Jhd. (üme 1350) het sik dat Middelsassische as Schriftsprake gegen dat Latinsche wiedhen dörsetten können. Annerster as dat Middelhoogdüütsche mit siene hööfsche Literatuur bleev dat Middelsassische to’n groten Deel ene Schriftspraak för Recht, Oorkunnen, den Hannel un de Kooplüde, för de Historienschrieverie un för religiöse Texten.^[14]

Mit de Oostkolonisatschoon het sik Middelsassische över dat ole sassische Stammland hen uutbreid. Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städe un billen eerst sassische Spraakeilannen in dat slaawsche Ümland. Läter het sik dat Sassische allnagraad in dat Ümland uutbreed un de vörmaligen slaawschen Spraken lütt wegdrängt.^[15] As de Hannelsspraak vun de Hanse keem dat Middelsassische ook in Noordeuropa un in’n Baltikum in’n Bruuk. Mit de Hansekooplüüd eer Kontoren rund üm de Noord- un Oostsee het sik dat Middelsassische in heel Noordeuropa uutbreid un weer daar ene wichtige överregionale Spraak. Vele Minschen, de Sassisch snacken wannern ook na däänsche Städe in Sleswig uut, oder hebbt sik in Norwegen, Sweden oder in dat gootländsche Visby daallaten, dat in’n 13. Jhd. ene sassischsprakige Meerheid hadde.^[16] So het dat Middelsassische groten Inflood up de fastlandskandinaavschen Spraken Däänsch, Sweedsch un Norweegsch had, de enen groten Deel Leenwöör uut’n Middelsassischen övernomen hebebt.^[17] In Oost-Freesland un Grönnen begünn in’n 15. Jhd. dat Middelsassische de ooldfreesche Rechtsspraake to verdrängen un het ook dat ole sproken Oostfreesch bilüttken bikant schoven, so dat vandage alleen dat Saterfreesche överbleven is. In Sleswig het sik dat Sassische in’n 15. Jhd. van den Städen uut uutbreid un dat Däänsche bet an de Slie un dat Danewark ran verdrängt. Ook dat vöörmaals noordfreesche Eidersteed is in de Tied middelsassisch worrn.^[18]

Vergleken mit dat Ooldsassische het dat Middelsassische de verschden korten Vokale in Nevensülven un ann Woordenne to /e/ afslepen, ton Bispeel os. daga > dage, sunu > sone, melo > mele, gibu > geve.^[19] Korte Vokale in open Sülven mit Akzent sind deent worrn.^[20]

Dat froe Middelsassische wiest noch vele afslepen spraken Formen (to’n Bispeel so uik dat har hebbe statts so wi ik, dhe mache wedher kopen statts mag he). Läter sett sik etymoloogsche Vullformen in de middelsassische Schriftspraak döör. De middelsassische Schriftspraak wiest nich recht veel landschoplike Unnerschede, man in’n Westföölsschen wiest sik af un an Formen as wal, sal stat schal us statt uns, dat oostfäälsche af un an ek, mek, dek, os gik.

→ Kiek ook bi: Schrievsprakenwessel

De Schrievsprakenwessel van de middelsasische to de needoogdüütsche Schriftsprake is een van groten Belang in de plattdüütsche Spraakhistorie.^[21] Doch as dat 16. Johrhunnert to Enn güng, weer de Tiet vun de Hanse meist vörbi. 1669 geev dat den letsten Hansedag. As de hanse daalgaan was, het dat Needhooogdüütsche as schreven Spraak dörsett un de middelsassische Schreivsprake verdrängt.^[22] De Wannel is Wessel begünn in’n Süüdoosten, wo dat oostmiddeldüütsche indrungen was.

Bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche un Nedderlandsche de feinere Spraak. Tominnst bi Geschäftssaken. Tohuus weer ok dor Plattdüütsch noch begäng. De middelnedderdüütsche Utglieksspraak, de sik rutbillt harr, füll nu aver ahn de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten utenanner.^[23] Blot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestahn. De Stadt Lübeck hett ehr 'Oberstadtbook' noch bet 1809 op Plattdüütsch opschreven. ^[23]

In Oostfreesland, Lingen, Tekenborg, Geldern, Kleev un Reees, de dicht bi de düütsch-nedderländsche Grenze leen was de Vörgang noch komplexer. Eer dat sik dat hoogdüütsche uutbreden konn, harr sik hier dat nedderländsche as Kultuurspraak dörsett ook wegen de veel reformeerten Karken. Van 1815 an het sunnerlik Preußen un de luthersche Meerheit de hoogdüütssche Spraak dörsett.^[24]

 

Eerst an ’t Enn vun dat 18. Johrhunnert füngen de eersten Schrievers wedder an, Literatur in de Spraak optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annahmen harr. To de eersten höör Johann Hinrich Voss. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Johren 1850. Toglieks is aver ok dat Hoochdüütsche in disse Tiet vun de böverste Schicht in de Stadt nich blot as Schriftspraak begäng wesen, man ok as Ümgangsspraak keem dat bi disse Lüüd nu ganz in Bruuk. Ok eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd ansehn deen.

Dat Plattdüütsche hett vun dat 16. bet 20. Johrhunnert blots as 'Nahspraak' vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer mehr Hoochdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Mitt vun dat 20. Johrhunnert an is dat Hoochdüütsche denn ok bi de eenfachen Lüüd mehr un mehr in den Nahberiek indrungen. Hoochdüütsch harr dat gröttere "Prestiesch". Dat leeg ünner annern dor an, dat sik de Verkehrsrüüm vergröttert hebbt. Vördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. Mit dat Opkamen vun de moderne Mobilität, mit Autos, mit dat Wegtrecken vun veel Dörpslüüd na de Städer (Industraliserung) un mit dat Opkamen vun de Massenmedien, de blot de Standardspraak bruukt, hett sik de Verkehrsruum för de Lüüd vergröttert un de Nahspraak Plattdüütsch hett nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för dissen groten Kommunikatschoonsruum.

In welk Delen vun dat Spraakrebeet is dat Plattdüütsche in de Nutiet nu blot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristische Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd.

Plattdüütsch (Neddersassisch, Neddersass’sch) warrt vör allen in ’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noorddüütschland un de Nedderlannen. Aver ok buten Middeleuropa gifft dat dör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de 'Benrather Linie' - de 'maken/machen-Linie'.

De Grenz to dat Nedderlandsch-Nedderfränksche un dat Westfreesche liggt an de Noordsee bi ’t Lauwersmeer. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen Grunneng (Groningen) un Freesland. De Spraakgrenz folgt nu groff de Grenzen vun de Provinz Freesland. Op de ne’en Polder in dat Eisselmeer warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Eisselmeer. Blots dat fröhere Eiland Urk, dat nu to ’n Noordoostpolder höört, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeet. Dat Rebeet reckt bet an de Grenz na de Provinz Utrecht un löppt denn dör de Provinz Gelderlaand na de düütsche Grenz to. Twischen Emmerik un Bokelt löppt de Spraakgrenz över de Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun Westfalen bet na de Grenz to dat Bundsland Hessen. Dor löppt se nu, knapp op hess'sch Rebeet, langs na Noordoosten, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland Neddersassen af un löppt denn an de Grenz to Döringen lang, mit blots en poor Öörd vun Döringen op plattdüütsch Rebeet. In Neddersassen in ’n Hoort liggt en lütte Spraakinsel, in de middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de ut dat Arzgebirg inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder dör dat Bundsland Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na dat Bundsland Brannenborg rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in Süden, binah bet na Leipzig ran. Ut dit Rebeet is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt. Ok in Wittenbarg warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver op dat Rebeet vun Brannenborg kummt dat plattdüütsche Spraakrebeet noch meist wedder bet op de Hööcht vun Wittenbarg dal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geiht denn Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeet is dat Plattdüütsche blots noch swack vertreden un nich mehr vital.

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to gifft dat, sietdem de Düütschen na ’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum mehr Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Ok vör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klore Spraakgrenz. Dat weer en groot Mischmasch ut düütsche un poolsche Spraakinseln. Bi Kulm geev dat ok ene böverdüütsche Spraakinsel un in dat Rebeet vun Marienborg un Allensteen in Oostpreußen ene middeldüütsche Spraakinsel. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeet vun Danzig weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat Däänsche is ok kene klore. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch un in ’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelnedderdüütsche hett sik dat Düütsche utbreedt. Hüüt is groff de Staatsgrenz de Spraakgrenz.

Fröher weren ok de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeet. In Oostfreesland hett dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Blots dat Saterland is dor as freesche Spraakinsel nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwiet blangen dat freesche as Nahspraak.

Mit Utwannerers is dat Plattdüütsche ok in annere Delen vun de Welt kamen un hett sik dor över mehr oder minner lange Tiet hollen. Vör allen de Mennoniten, de den Dialekt Plautdietsch snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in Argentinien, Brasilien (to ’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA. Dat gifft aver ok Rebeden, in de kene Mennoniten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen hett. Dorto höört to ’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel Westfäälsch in Westfalia un Pomerano (ok: Pommersch) in Pomerode un Domingos Martins).

Ok vun de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an in Bessarabien inwannert sünd, keem en Deel ut Plattdüütschland, ut Pommern, dat Hartogdom Warschau un Mekelborg, un hett siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Siedlers ut Süüddüütschland, vör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundoorden bedrängt. De Germanist Albert Eckert hett 1938 de Mundoorden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien Arzis, Neu-Arzis, Paris, Brienne, Leipzig, Kulm un Tarutino as Plattdüütsch vörfunnen. 1940 hebbt Hitler un Stalin in’n Hitler-Stalin-Pakt beslaten, dat de Bessarabiendüütschen ümsiedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to disse Tiet denn ganz uteneenfullen.

1858 sünd Lüüd ut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken un hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen ansiedelt un ok jemehr plattdüütsche Spraak bibehollen. Disse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn.

Aver ok binnen Düütschland hett dat en lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim hett vun 1864 af an siene Glasblasers vör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeidersiedlungen op de Hött in Gerresheim en plattdüütschen Dialekt dörsett hett, dat Hötter Platt. Disse Dialekt is vundaag aver meist utstorven.

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoochdüütsche bruukt, in de Nedderlannen dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is blots Nahspraak. Aver ok as Nahspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in vele Delen vun dat Spraakrebeet de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ok för de Spraakinseln in annere Länner gellt dat to ’n Deel, dor hebbt dat vun de Utwannerers mitbröchte Hoochdüütsch oder de Landsspraken (mehrstendeels Engelsch oder Spaansch) disse Opgaven.

De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun dor hett sik de Sassenstamm ok in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeet in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Wohrschienlich weer dat mehr so, dat sik de Stämm, de in disse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam Sassen vereenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in disse Tied de Slaven. In Wursten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Johrhunnert hett de Oostkolonisatschoon anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Johrhunnert, as sik dat Plattdüütsche bet in dat Baltikum bet na Eestland utbreedt harr. In Eestland is de Spraak vör allen in de Städer bruukt worrn, denn düütsche Buurn harrn in Eestland kuum siedelt. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn dat hoochdüütsche in Eestland an de Steed vun dat plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Johrhunnert dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoochdüütsch snacken un blot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaavsche Spraakinseln sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Johrhunnert nableven, dat Polabsche in’t Wendland to’n Bispeel is wohrschienlich in de Johren 1750 utstorven. Noch bet in de letzten Johren vör 1945 hett dat Plattdüütsche sik in’n Oosten utbreedt un to’n Bispeel dat Masuursche oder dat Kuursche verdrängt. Ok de Sprekers vun dat Kaschuubsche twischen Westprüßen un Oostprüßen hebbt mehrsttiets beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng ut. Vun dat 15. Johrhunnert af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd temlich gau de plattdüütsche Spraak annahmen un sogor ehr freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se ehr Spraak wat langsamer verloren, aver ok hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afsehn, dat aver egentlich al buten Oostfreesland liggt). Jemehr freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland hett dat Freesche mit dat 17. Johrhunnert verloren. In Wursten hett sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ok in dat Harlingerland hett dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Johrhunnert verdrängt. Toletzt weren blot dat Saterland un Wangeroog nableven, aver ok dat Wangerooger Freesche is 1950 utstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ok gegenöver dat Noordfreesche un dat Plattdäänsche in Sleswig hett dat Plattdüütsche Land wunnen.

En goden Deel vun Anhalt un ok vun Brannenborg, de vundaag en middeldüütschen Dialekt snackt, hett fröher ok en plattdüütschen Dialekt hatt.

Dat Plattdüütsche warrt na de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken siet 1998 in Düütschland un ok in de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Meckelnborg-Vörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II.

En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche in’n Amtsgebruuk weer de Läägeünnerloage, för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr ehr dorvun trüchwiest. De Bundsgerichtshoff harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat blot, wenn en hoochdüütsch Översetten bigeven oder nareckt warrt.^[25]

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ok verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeet, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, dor is de Willen, de Spraak to bewohren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassische Dialekt spraken warrt. In Deelen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen mehr vörhannen, de Spraak to bewohren, dat gifft keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süht dat to’n Bispeel in Oostfreesland ut. Dor is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewohrt. Ok in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twischen Elv un Weser sünd dor noch Plattsnackers, de sik ok aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

De Medien in Düütschland sünd hoochdüütsch domineert. In de Regionalmedien kummt Plattdüütsch as Nischenprogramm vör, in de landswieden Medien meist gornich. Noorddüütschland gellt dorvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoochdüütsch. De bairische Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för heile Welt steiht, wied af vun allens Moderne. De Medien gaht dorvun ut, dat de Dörsnittsdüütsche Bairisch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Dörsnittsdüütschen kuum bekannt is un warrt dorvun vun de Medien noch duller utblennt.

Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gornich bekannt.

Sprekertallen laat sik blot swoor angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twischen Plattdüütsch un Hoochdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver dor von utgahn, dat so temlich all Minschen in Plattdüütschland ok Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz groff lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Dit Rebeed hett vondaag en Inwahnertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver temlich an to dalen.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht hett, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt hett. Disse Ümfraag weer blot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republiek un ahn dat Königriek Nedderland. In dit Rebeed hebbt 20 % von de Lüüd sehr good Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.^[26]

De aktuellsten Tallen stammt ut en Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is. Na disse Ümfraag kunnen 6 % sehr good Platt snacken, 8 % good un 23 % en beten.^[27] Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder sehr good Platt snackt.

In Nedderland hett dat 2003 en Ümfraag geven. Bi disse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.^[28]

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen.

Alltohoop gifft dat also in de Johren 2000 so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Dialekten, Düütsche Dialekten.

 

 

Dat Plattdüütsche is ene Spraak sunner Standard un deelt sik verscheden Dialekte un Dialektgruppen.

Traditschonell unnerdeelt de Dialektologie, de plattdüütschen Dialekte eerstmal in twee Gruppen: Westnedderdüütsch westen vun de Elv un in Holsteen un Oostnedderdüütsch oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sind dorbi de Dialekten in dat ole Stammland van de Sassen, man ook in Gebeden wo sik Plat läter uutbreed het as Oost-Freesland, Grönnen un Sleswig. Dat Oostnedderdüütsche dorgegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vördem Slaven leevt hebbt (ünner annern Polaben un Sorben) un wo eerst later Düütsche in de Tied van de Oostkolinisatschoon henkamen sünd. De Minschen ut dat Sassenland hebbt dorbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop siedelt un de Spraak hett dorüm vun de slaavschen Spraken un dat Nedderlandsche veel af. De Grenz löppt dör den Oosten vun Holsteen, sniedt vun dat Bundsland Neddersassen dat Wendland af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz vun de Bundslänner Sassen-Anholt un Brannenborg na Süden. De grote Ünnerscheed twischen disse beiden Gruppen is de Eenheitsplural op -t, so as wi maakt gegenöver -en so as in wi maken.^[29]

De Unnerscheed West- un Oostnedderdüütsch is man eer een histoorschen Unnerscheed na Stammland un Neeland. Ook de de verscheden Formen för den Einheidspluraal is kken goden Keenteken. Na de Spraakstruktur givt dat enen stärkern Unnerscheed tischen Noord un Süüd. So bild dat westnedderdüütsche Noordneddersassische un de oostnedderdüütschen Mäkelborgsch, Marksch unPommersch ene noordneddersaiische Gruppe un dat Westföölsche un oostföölsche ene süüdneddersassische.^[30]

Dat Plattdüütsche gledert sik wieder in grote Dialektgruppen: Westfäälsch, Oostfäälsch, Brannenbörgsch un dat Noordneddersassische. Bi dat Noordneddersassische höört ok dat Sleswigsche, dat Mekelbörgsche und dat Oostfreesche, de as Kolonialdialekte all den Eenheitsplural op wi maken hebbt. Dat Twentsche höört bi dat Westfäälsche. In’t hüdige Polen geev dat denn noch as Hööftdialekten dat Pommersche un dat Nedderprüßische.

En wichtigen Ünnerscheed is ok de twischen dat Nedderlandsch-Neddersassische un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verschääl is nich vun öllers her. De is eerst mit de letzten Johrhunnerten un besünners in dat 20. Johrhunnert dör den Influss vun de nedderlandsche un de hoochdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnahmen, de ut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt disse ne’en Begrepen ut dat Hoochdüütsche övernahmen (Dackspraak). De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ok Hoochdüütsch as Dackspraak hatt, hebbt aver tosätzlich ok noch Influss vun dat Russ’sche, Engelsche un Spaansche hatt un veel technische Begrepen sünd dorvun bi de Plautdietschen temlich verscheden.

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Phonologie

Dat Konsonanteninventaar is in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek.^[31]

Bi den Vokalen wiest de verscheden Dialektgruppen un Dialekten de gröttsten Unnerschede. So dat hier keen Vokaalinventaar för alle ialekten angeven warrn kunn.

De Akzent in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de Sülve mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen up de eerste Sülve, to’n Bispeel: bruken [ˈbruː.kn̩].^[32]

Dat Kontinentalwestgermaansche, dat op de Dialektebene ganz groff en Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat Nedderfränksch, dat Hoochdüütsche un dat Plattdüütsche.De Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche kummt vör allen dör den Hoochdüütsche Luudwannel in de twete Hälft vun dat 1. Johrdusend tostann. Bi dissen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche disse Luden ännert:

Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi b/v/f: Engelsch hett wives, Hoochdüütsch Weiber un Plattdüütsch kennt Wiever, aver ok Wieber. De Eentall Wief warrt aver jümmer as f spraken (Hoochdüütsch b, Weib). Ok de Kumbinatschoon s+Konsonant an’n Woortanfang is en Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche. Swien un slapen hebbt op Hoochdüütsch en sch: Schwein un schlafen (allerdings warrt s+Konsonant ok in welk plattdüütsche Dialekten as sch+Konsonant utspraken).

Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twischen Hoochdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfränksche geiht bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ gifft dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun old na oud en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfränksche vun dat Plattdüütsche trennt. De Plattdüütschen hebbt oold un Woold, de Nedderlandschen hebbt oud un woud.

Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den neehoochdüütschen Luudwannel tohoop, de in dat 12. Johrhunnert sien Utgangspunkt hett. Ut en Reeg Monophthongen sünd dorbi Diphthongen worrn. Dat is nich alleen in dat Hoochdüütsche passeert, man ok in dat Nedderfränksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in Huus den Monophthong û hett, hett Hoochdüütsch den Diphthong au (Haus), dat Engelsche house hört sik jüstso so as dat Hoochdüütsche Woort; dat Nedderlansche Woort huis vörspeelt en Diphthong de en Beten anners is. Wenn Engelsch dike hett, sprickt Nedderlandsch dijk ok en Beten anners, dat höört sik mehr na Däik an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt nich as Diek in Plattdüütsch ut. Alleen dat Plattdüütsche is bi de olen Monophthongen bleven.

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Grammatik

Dat Plattdüütsche bögt Verben na Persoon, Antall (Numerus), Tied (Tempus) un Aard un Wiese (Modus). Dat Plattdüütsche unnerscheed so as anner germaansche Spraken starke un swacke Verben.

Dat Plattdüütsche het twee syntheetsche Tieden: Nutied (Präsens) un verleden Tied (Präteritum). Anner Tieden os as Perfekt, Plusquamperfekt un de Tokumst (Futur) bild dat Plattdüütsche mit Hülpverben.

Persoon un Antall markeert dat Plattdüütsche för de Eentall in de Nutied mit dree verscheden Nasülven (Suffixen): -(e) för de 1. Person (ik/ek), -(e)st för de 2. Persoon (du), un -(e)t för de 3. Persoon (he, se, dat/et). Dat -e is in’n Rebeden mit e-Apokope wegfullen. Dat -et find sik in’n Westfalen, Oostfalen un dat Eemsland, annerwegens is dat alleen -t. In de Meertall bruukt dat Plattdüütsche enen Eenheidspluraal, dat heet de dree Personen krieget in de Meertall dat lieke Suffix: -(e)t oder -en. Dat -(e)t is de Eenheedspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, also Neddersassen, Holsteen, Westfalen un de grote Deel van Oostnedderland. Daar wo sik dat Plattdüütsche läter uutbreed het, so as in’n oostnedderdüütschen Ruum, Oostfreesland, Grönnen un Sleswig ennt de Meertall up -en. In welken stäädschen Mundaarden, in’n Oostnedderdüütschen, an de Grenz to’n Nedderdrankschen oder Middeldüütschen find sik ook verscheden Formen in de Meertall.^[33][34] Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3. Persoon in de Eentall den Stammvokaal; de Stammvokaal warrt kort un krigt wenn mööglik enen Ümluud.

De verleden Tied (Präteritum) bild dat Plattdüütsche up twee verscheden Aarden: De starken Verben bild dat Präteritum mit Afluud: Se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2. Persoon Eentall -(e)st an un för de Meertall -en, de 1. un 3. Persoon in de Eentaal kriegt kene Endsülve.^[35] De swacken Verben hebbet dat Präteritum oorsprünglik met de Nasülven -e-de för de 1. un 3. Persoon, -e-dest för de 2. Persoon un -e-den för de Meertall bild.^[33] De Endsülven sind man velen plattdüütschen Dialekten afslepen. In Gebeden mit e-Apokope klingt in de Eentaal so de 1. un 2. Persoon in verleden Tied un Nutied gliek.^[36]

Anner Tiedformen bild dat Plattdüütsche mit Hülpverben: Dat Perfekt sett sik uut den Hülpverben hebben oder wesen/ween/sien un dat infintive Partizip Perfekt van dat Vollverb. Dat Partizip Perfekt bild de swacken Verben mit de Nasülve -de/-te (to’n Bispeel riept van riepen, bruukt van bruken) de starken Verben mit Afluud un de Nasülve -en (to’n Bispeel hulpen van hölpen, grepen van gripen). De Vöörsülve ge- oder e- för dat Partizip givt dat bloot noch in’n Süüdwestföölschen, Oostföllschen, Märkschen.^[33] Annerster as in’n Hoodüütschen bruukt dat Plattdüütsche fäker dat Hülpverb hebben. Ook Verben, de angeevt dat sik wat beweegt bruukt up Platt hebben, wenn keen Zeilangeven is, to’n Bispeel Ik heff lopen statts Ich bin gelaufen, aber Ik bün na Huus lopen.^[37] Dat Plusquamperfekt bruukt ook de Hülpverben hebben un wesen/ween/sien, de man in de verleden Teid staat un Partizip Perfekt.^[38]

Dat Futuur bruukt de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn un willen/wollen (to’n Bispeel du schalst di wunnern oder he will woll noch kommen) Faken is man de Nutied as Tokumst meest, med een Abverb dat de Teid angivt: ik komm glieks.^[39]

Dat Plattdüütsche kennt dree verscheden Uutsagewiesen (Modi): Würklikheidsform (Indikativ), Mööglikheidsform (Konjunktiv) un Befeelform (Imperativ). De Indikativ is de beschrivt allens, wat echt un würklik is. De Formen sind boven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünsche un allens wat unwürklik is un ook de indirekte Reed. In den groten Deel Dialekten klingt de Konjunktiv gliek as dat Präteritum. Dat Westföölsche Platt het bi velen starken verben egen Konjunktivformen bewaart. Man faken köönt ook Modaalverben den Konunktiv ümschrieven.^[40] De Imperativ is in de Eentall de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt de Naülve -(e)t achteran, to’n Bispeel griep! un griep(e)t.^[39]

As Handlungsaarden givt dat Aktiv, so as boven beschreven un dat Passiv. Aktiv beschrivt een Doon uut Sicht van den de hannelt, dat Passiv uut de Sicht van den de bedropen is.^[41] Dat Passiv bruukt up Platt dat Hülpverb warrn un dat Partizip Perfekt, to’n Bispeel He warrt vun ene Hund beten. Faken bruukt dat Plattdüütsche man dat Aktiv staats Passiv: Em het ’n Hund beten.^[42] Een Tostandspassiv kann dat Plattdüütsche mit dat Hülpvern ween/wesen/sien un dat Partizip billen: De Posten is al besett.^[43]

De Substantive bögt dat Plattdüütsche na Antall (Numerus), Fall (Kasus) un Slecht (Genus).

Dat Plattdüütsche unnerscheed dree grammatsche Slechter (Genera): määnlik (maskulin, so as de Mann), wievlik (feminin, so as de Fru) un saaklik (neutrum, so as dat Kind). An dat Substantiv sülvenst kann een meest nich seen, wat dat Slecht is. Deelwies sind de Slechter ook anners as up Hoog oder unnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: dat Lief (saaklik) up Hoog der Leib (männlik), de Beke (määnlik oder wievlik), dat/de Spegel (saaklik oder männlik).^[44]

As Antall unnerscheed Plattdüütsch bi’n Substantiven de Eentall (Singulaar) un Meertall (Pluraal). De Eentall blivt unmarkeert, de Meertall markeert dat Plattdüütsche mit verscheden Nasülven, Ümluud oder beid tohoop. De Formen för de Meertall wiest vele Unnerschede in den verscheden Dialekten.^[45] Dat Oostfreesche Platt bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal meest mit -en, to’n Bispeel Bomen, Husen statt Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.^[46] De Endsülve -e find sik alleen in’n Westföölschen un Oostföölschen, dat Noordneddersassische un Mäkelborgsche bruukt meest -en oder Ümluud sunner Nasülve, wo Westföölsch un Oostföölsch -e hebbet.

De Kasus sind vergleken mit dat Middelsassische un Ooldsasschie man ook mit dat Hoogdüütsche, stark verennfacht. In den meesten Dialekten is bloot een Unnerscheed twischen enen Subjektkasus (Nominativ) un enen Objektkasus (Dativ-Akkusativ). De ole Genitiv is nich meer in den Bruuk un find sik alleen in starren Uutdrücken so as Tieds geniig, winterdages.^[48]

Adjektive bögt dat Plattdüütsche na Antall, Fall un Slech un unnerscheed twee verscheden Deklinatschonen: de starke Deklinatschoon un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steet.

Adjektive to stiegern bruukt dat Plattdüütsche de Nasülve -er för den Komparativ un -(e)st för den Superlativ. De Stamm kann enen Ümluud kriegen, ton Bispeel week weker - week(e)st, jung - jünger - jüngst, oold - öller - öllst. Een paar Adjektive hebbt unregelmatige Formen so as: good - beter - best, veel - meer - meest/meerst. Annerstr as up Hoog bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: He is de jüngst vun de beiden Er ist der jüngere von den beiden.^[50]

Dat Plattdüütsche kennt Personalpronomen för dree Personen un Eentall so as ook Meertaal, dat sind in’n Nominativ: ik/ek (1. Persoon), du (2. Persoon) un in de 3. Person Genus unnerscheden: he (männlich), se (wievlich), dat/et (neutrum). In de Meertaal sind de Personaalpronomen in den Singulaar: wi, ji, se. Alle Dialekte kennt Formen för den Objektkasus van de Pronomens. De Objektkasus van ik un du is in den meesten Dialekten mi un di, in’n Oostföölschen heet dat mik un dik, dat Suurländsche unnerscheed faken noch den olen Dativ mi un di un den Akkusativ mik un dik. De Objektformen för de 1. Person Pluraal (wi) is uns oder us, dat us in Westen, inn Oostfööalschen üsk/ösk, de twede persoon is ju oder juug mit velen Varianten as jü, jau, jo, jö, de oostflöösche Form juck oder jück.^[51]

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Vokabular

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Inwark op annere Spraken

In de Hansetiet hett dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaht vele Skandinavisten dörvun ut, dat bet to de Half vun de sweedsche Woortschatt en plattdüütschen Ursprung hett. Dat Norweegsche hett to de Hansetiet nich so veel Wöör övernahmen, man de Grammatik worr bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ok na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd dör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd mit dat Opkamen vun de hoochdüütsche Standardspraak, an dat ok Lüüd ut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, dör Schrievers ut’n Noorden ok welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: dröge, Achterdeck to’n Bispeel. Annere Wöör ut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak vun Noorddüütschland worrn: schnacken, küern, Trecker, duun to’n Bispeel.

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Orthographie

Dat Plattdüütsche het kene eenheidlike Schrievwiese, de för allen Dialekten geld. De Spraakwetenschop bruukt meest ene phoneetsche Transkriptschoon, also ene Schreivwiese, de Luden weddergivt, man för Laien swaar to lesen is. De verscheden Schrievwiesen in Düütschland kiekt meest na hoogdüütsche Orthografie, de Schrievwiesen in den Nedderlannen na de nedderländsche Schreivwiese. Dat Plautdietsche het ene egen unafhängigen Schreivwiese uutdacht, de sik man ook meest na dat Hoogdüütsche kikt.^[52] För dat Noordneddersassische is de Schrievwiese na Johannes Saß, de sik stark nat Hoogdüütsche richt, wied verbreed. In Mäkelborg-Vörpommern raadt dat Kompetenzzentrum für Niederdeutschdidaktik de Schrievwiese na Renate Herrmann-Winter an,^[53] de Sunnerteken so as å un œ bruukt.^[54] De westföölschen un oostföölschen Dialekte bruukt vele verscheden regionale Schrivwiesen.

→ Kiek ook bi: Nedderdüütsche Philologie

De Wetenschop de dat Plattdüütsche siene Dialekte, Literauur in den Spraakstufen unnersöket heet „Nedderdüütsche Philologie“ oder „Nedderdüütsche Spraakwetenschop“ un is een Deel van de düütsche Spraakwetenschop oder Germanistik.^[55]

• De Tüdelband
• Godewind
• De Plattfööt
• Speelwark
• Timmerhorst
• Knut Kiesewetter
• Jan Willem („Löpt denn de ole Lanz Bulldog noch“)
• Torfrock
• De Wangeroogers
• De Drangdüwels
• dat Leed Hasch un Rock vun Fischmob
• Liekedeler („Rotten op’n Böön“)
• Hannes Flesner
• De fofftig Penns
• Rohrstock
• Lars & Dixi
• Ina Müller
• Windspeel

Wenn dat Plattdüütsche in Filmen oder inn Feernseen to seen un hören is, dat meest een stark regionaal Programm (t.B. NDR, De Noorden op Platt),^[56] is dacht Plattdüütsch to leren (Ritter Trenk op Platt, 2018)^[57] oder is Parodie un Humor Ostfriesisch für Anfänger, 2016 oder Apparatspott – Gerangel in Ruum un Tied.

• Institut für niederdeutsche Sprache e.V. (hoochdüütsch)

• List mit plattdüütsche Wöörböker
• Plattmakers-Wöörbook (plattdüütsch)
• plattdüütsch Wöörbook (hoochdüütsch, plattdüütsch)
• Plattmaster (hoochdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
• Nu is de Welt platt!, wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (mehrsprakig)
• Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche), so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
• KDE op Platt (plattdüütsch)
• GNOME op Platt
• Diesel, dat oostfreeske Bladd up Platt (plattdüütsch)
• Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt (plattdüütsch)
• Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen (plattdüütsch)
• Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied (nedderlandsch)
• Bundesraat för Nedderdüütsch (plattdüütsch)

1. ↑ Na Astrid Adler: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. Erste Ergebnisse einer repräsentativen Erhebung ([Archiv]
2. ↑ Taaltelling Nedersaksisch H. Bloemhoff (2005)
3. ↑ SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021. 
4. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 17.
5. ↑ Herman Kinder, Werner Hilgemann: dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss. Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1995.
6. ↑ Fortson, 2.73f
7. ↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 69ff.
8. ↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 79f.
9. ↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 78.
10. ↑ Kaart na: Eckhard Meineke, Judith Schwerdt: Einführung in das Althochdeutsche. Paderbuorn/Zürich 2001, S. 209.
11. ↑ Stefan Sonderegger: Grundzüge deutscher Sprachgeschichte, Bd. I. S 143
12. ↑ ^{a b} Benjamin W. Fortson IV: Indo-European Language and Culture, An Introduction. Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S. 370.
13. ↑ Stefan Sonderegger: Grundzüge deutscher Sprachgeschichte, Bd. I. S 145.
14. ↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 98f.
15. ↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 99f.
16. ↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 105-108.
17. ↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 108.
18. ↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 108f.
19. ↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, (Sammlung Kurzer Frammatiken germansicher Dialekte bd. IX) Max Niemeyer: Halle 1914, §212 (S.116).
20. ↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, (Sammlung Kurzer Frammatiken germansicher Dialekte bd. IX) Max Niemeyer: Halle 1914, §39-41(S.35-38).
21. ↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mittelniederdeutschen durch die neuhochdeutsche Schriftsrpache, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 146.
22. ↑ Claus Jürgen Hutterer: Die germanischen Sprachen. Ihre Geschichte in Grundzügen. Akadémiai Kiadó, Budapest 1975, Lizenzausgabe C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung 1975, ISBN 3-406-05292-4, S. 290.
23. ↑ ^{a b} Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., erweiterte Auflage, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldorf 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.
24. ↑ Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter, 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.
25. ↑ http://www.mpil.de/ww/en/pub/research/details/publications/institute/rspr/r01.cfm?fuseaction_rspr=act&act=r01_33
26. ↑ Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95
27. ↑ http://www.ahb-oldenburg.de/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=14
28. ↑ Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch.
29. ↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 240.
30. ↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, In: Niederdeutsches Jahrbuch 139 (2016) S.7–28. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])
31. ↑ Vergliek för dat Westföölsche: Dieter Stellmacher: Taxonomische un generative Phoneemanalyse einer niederdeutschen Mundart, In: Niederdeutsches Wort Band 12, 1972, S. 124–143; för dat Oostföölsche: Ernst Löfstedt: Grammatik der Mundart von Lesse im Kreise Wolfenbüttel. Ostfälische Studien 1, Lund 1933; för dat Noordneddersassische Dieter Stellemacher: Phonologie und Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 255–258, för dat Mäkelborgsch-Vörpommersche: Christa Prowatke: Zum gegenwärtigen lautstand der niederdeutschten Mundart in der DDR. Rostock 1973; för dat Branneborgsche: Hermann Teuchert: Die Mundarten der brandenburgischen Mittelmark un ihres südlichen Vorlandes, Berlin 1964; .ziteert na Dieter Stellemacher: Phonologie und Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 245–265.
32. ↑ Niederdeutsche Grammatik, Schuster: Bremen 1998, S.30.
33. ↑ ^{a b c} Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 268.
34. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 65.
35. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 65.
36. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 66.
37. ↑ 2.1.4.4.1 Formen des Präsensperfekts - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024. 
38. ↑ 2.1.4.5.1 Formen des Präteritumperfekts - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024. 
39. ↑ ^{a b} Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 269.
40. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 68f.
41. ↑ 2.1.8 Aktiv (Tätigkeitsform) und Passiv (Leideform) - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024. 
42. ↑ https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-1-Vorgangspassiv.html
43. ↑ 2.1.8.2 Zustandspassiv - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024. 
44. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 68f.
45. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 147.
46. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 146.
47. ↑ Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 270.
48. ↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 271.
49. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 191.
50. ↑ Wolfgang Lindow, Dieter Möhn, Hermann Niebaum, Dieter Stellmacher, Hans Taubken, Jan Wirrer: Niederdeutsche Grammatik, Ruutgeven van dat Instituut för nedderdüütsche Spraak, Verlag Schuster Leer: Bremen 1998, S. 192ff.
51. ↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 274.
52. ↑ Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022. 
53. ↑ Renate Herrmann-Winter: Hör- und Lernbuch für das Plattdeutsche. 2. Aufl. 2017, S. 184 f.
54. ↑ Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022. 
55. ↑ Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 1.
56. ↑ De Noorden op Platt – Videos der Sendung | ARD Mediathek. Afropen an’n 17. Juni 2022. 
57. ↑ Ritter Trenk op Platt. In: barnsteiner-film. 5. April 2020, afropen an’n 17. Juni 2022 (de-DE). 

 

Moderne germaansche Spraken

Westgermaansch:
Afrikaans | Düütsch | Engelsch | Jiddisch | Limborgsch | Luxemborgsch | Nedderlandsch | Noordfreesch | Saterfreesch | Scots | Plattdüütsch | Westfreesch

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöersch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch

 

Zitat-Fehler: <ref>-Tags för de Grupp „A“ gifft dat, is aver keen <references group=„A“/>-Tag funnen worrn