Spraak

Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

De Begreep Spraak oder Sprake, oostfr. Taal, betekent allgemeen jede mehr oder minner kumplexe Form vun Kommunikatschoon in de Form vun Tekens, de alltohoop een Systeem formt. Dat Woord kann dorbi dat Systeem tohoop beteken, wo de Tekens vun de individuellen Blöck formt, oder alleen een oder welke vun de Tekens apart.

*De Toorn van Babel* van Pieter Bruegel de Öllere (1563) wiest dat bibelsche Vertellsel uut den Book Genesis, dat vertellt woans de Veelfold an Spraken vandage upkomen sien sall.

Bannig faken warrt mit Spraak spezifischer dat Kommunikatschoonmiddel vun de Minsch, dat he dörch den Spraakkanaal hervörbringt, verstahn. Dat sind in de Form vun Kläng (spraken Spraak), neven de schreven Reflekschoon dorvun (schreven Spraak). Een vun de Hööftkenntekens vun düt Kommunikatschoonssysteem is dat dat alleen dörch de Minsch hervörbrocht, bruukt un begrepen warrn kann.

Orsprung

Theorien to’n Oorsprung van Spraak unnerscheed sik wegen de verscheden Annamen, wat Spraak över all is.^[1] Dat givt Theorien, de sik up de Idee stütt, dat Spraak so komplex is, dat se nich slicht uut’n Nix upkomen is un so komplex as vandaag was. So’ne Slag Theorien nimt an, dat’t al eerste minner komplexe VörSpraken bi us vörminschlik Vörfaren geven het, de sik mit de jümmerto kumplexer wassen sind. Dat Gegendeel is de Sicht, dat Spraak een eenmalig minschlich Markmaal is, dat Spraak mit nix anners an nich-mischliche Kommunikatschoon to verglieken is. Na düsse Sicht mutt de Spraak bi’n Minschen upkomen sien, as sik Prähomniden to froen Minschen uutwickle hebt. Ähnliche Theorien bekikt generative Theorien so as to’n Bispeel bi Noam Chomsky, Spraak as een Egenschop, de den Minschen anboren is, wieldes funtschonlaistsche Theorien Spraak to’n groen Deel as een kuluturell Systeem bekikt, dat Minschen dör sotschale Interaktschonen leert.^[2]

Studie vun de minschliche Spraak

Spraakwetenschop

→ Kiek bi: Spraakwetenschop

Vörstellt Schema, üm de Strktuur vun de minschliche Spraak to beschrieven.

De verscheden Wiesen vun Artikulatschoon in den minschlichen Spraakkanaal.

Dat Studeren vun all de Aspekt vun de minschliche Spraak is dat Thema vun de Spraakwetenschop. De Studie vun Spraak as sülvststännig System heet allgemene Spraakwetenschop un is, üm wieder in verscheden Deelrebeden ünner to verdelen:

De Grammatik, dat Regelsystem womit de lüttsten Eenheiten binnen de Spraak - to’n Bispeel aparte Wöör - kumbineert warrt in gröttere bedüüdsame Eenheiten, mit Satzdelen un ganze Sätz. Binnen de Grammatik fallt as wichtigste Deelrebeden te ünnerscheden: de Syntax - de Wies worop Wöör un Satzdelen in den grötteren Verband vun den Satz kumbineert warrn köönt - un de Tersetten, de vörallen geiht üm de Funkschoon vun aparte Wöör (as Woortoort) un vun Satzdelen allheel.
De Morphologie, de geiht üm de noch lütteren Bostenen (Blöck oder Morphem) worut aparte Wöör opboot sünd.
De Fonetik un de Fonologie, twee eng verbunnen Ünnerdisziplinen, de to’n eersten Platz gaht üm dat Analyseren vun Kläng (Fonen) oder Segment in de spraken Spraak un dat Beschrieven vun de Wies worop düsse Kläng an bestimmte fonotaktische Regeln bunnen sünd un mitenanner beinfloot. Bi düt Letzte is dat Fonem een vun de zentraal to-stahn Phänomen.
De Semantik, de geiht üm de Bedüden vun spraakliche Utdrück, wieder to-tweifallen in Woortsemantik un Satzsemantik.
De Lexikologie, de geiht üm Saak as de Etymologie vun individuelle Wöör (in düt Verband faken Lexem nöömt), ehr spezifische Bedüden un Tohoophang op höchere Niveaus op dat Vokabular vun en Spraak. As Disziplin wiest de Lexikologie na enige Snittstell mit annere spraakwetenschoppliche Ünnerdiszplinen, vörallen mit de Semantik. Eng domit verbunnen is ok de Lexikografie, wo dat zentraal üm dat Opstellen vun Wöörböker geiht.
De Pragmatik, de geiht üm de Wies worop Spraak in de Praxis bruukt warrt. En wichtige Begreep dorbi is Spreekhanneln.

Dorneven warrt Spraken un Spraakfamilien mitenanner in de verglieken Spraakwetenschop.

In de Spraaktypologie warrt Spraken op ehr kenteken Egenschoppen beurdeelt.

De generative Spraakwetenschop geiht üm Saken as Spraakwarv oder Spraakprodukschoon.

De anwannte Spraakwetenschop sitt spezifisch op de Wies bi, worop Spraak in de Praxis in de afwiekenste Situatschonen bruukt warrt un fallt dorbi ok apart in en teemlich grote Meng verscheden Deelrebeden, jüst so as de Psycholinguistik, de Soziolinguistik, de Neurolinguistik un de Textlinguistik.

De historische Spraakwetenschop oder diachrome Spraakwetenschop un de evolutionäre Spraakwetenschop bestudeert de Spraak primäär vun ut en historische Perspektiv, wobi Spraakverännern un de Wies worop de Spraak jemols is vörkeem un sik utwickelt hett zentraal steiht.

De Kreolistik is dat Ünnerdeel vun de Spraakwetenschop, wat bi dat Vörkamen un de Kenntekens vun Pidginspraken sitt.

De Interlinguistik sitt op Plaanspraken (t.B. Esperanto, Volapük, Interslaawsch) un internatschonale Kommunikatschon.

Spraken un schreven Spraak

Vunwegen sien typische Form un Laag in de Kehl legen Positschoon is de Larynx vun de Minsch in Feinheit goodlich för dat Hervörbringen vun spraken Spraak, in’n Gegensatz to de höcher legen Larynx vun annere Hominiden un vun Söögdeerten in’n Allgemenen. Ok bi Babys jünger as 3 Maanden liggt de Larynx noch hooch in de Halsgatt (wodörch ehr Halsgatt bi dat Sluken allheel afslaten warrn kann). Wannehr Babys 3 Maanden oolt sünd, sinkt ehr Larynx daalwards. Vun af dat Moment sünd se physisch instann, üm echte minschliche Spraakkläng to produzeren.^[3]

In veel Spraken mit en wat lüttere Meng Snackers is noch nie wat opschreven. Spraken, de woll en schreven Form hebbt blangen de spraken Form, warrt in en Alphabet oder en anner op dat Spreken baseert System faststellt. In de schreven Spraak warrt de Äquivalent vun Kläng in de spraken Spraak dorvun dörch dat Middel vun mehr oder weniger arbitraire Symbool mellt, ok woll Graphem nöömt. Düsse Symbool warrt dörch dat Middel vun en spraakspezifisch Regesystem, de Grammatik, bet bedüüdsame Eenheiten - Wöör, Satzdelen, Sätz, un ok mols ganze Text - ordent.

Indelen un Kategoriseren

**De gröttsten Spraakfamilien up de Welt vandaag:**
Afroasiaatsch Niger-Kongo Nilo-Saharaansch Indoeuropääsch Kaukaas’sch Turkspraken Tunguusch Mongoolsche Spraken Uraalsch Sinotibeetsch Austroasiaatsch Austroneesch Pama-Nyungan Papuaspraken (versch. Fam.) Tai-Kadai Noordamerik. Spraken (versch. Fam.) Eskimo-aleutsch Isoleert

Op Grund vun wählte spezifische Kenntekens köönt Spraken op enige verscheden Wiesen spraaktyplogisch kategoriseert warrn.

Synthetisch un analytisch

De Ünnerscheed twüschen synthetische Spraken op de ene Siet, un analytische Spraken op de anner Siet, is bassert op syntaktische un morphologische Kriterien, wobi Phänomen as Flekschoon, Inkorporatschoon , dat Gebruuk vun Präpositschonen un dat Wesen oder nicht vun Tonatlität zentraal sünd. Extremere Formen in düt Verband sünd de isoleren respektiv polysynthetischen Spraken.

Spraakverwanntschop en Spraakfamilien

→ Kiek bi: Spraakfamilie

De Spraken köönt, op Grund vun ehr Geschicht un historische Formen un Utwickeln, ordent warrn in en bestimmte Spraakfamilie.

Vun af den Begünn vun de 19. Johrhunnert, wenn de Verwanntschop twüschen verscheden indoeuropääsche Spraken - besünners mit de Opdecken vun dat Sanskrit un dat Verglieken vun düsse Spraak mit de öllsten kennten europääschen Spraken so as dat Latien oder dat Grieksche - an dat Licht keem, worrn steets mehr Forschen leidt över de Verwanntschoppen, Ähnlichkeiten un Ünnerscheden twüschen all Spraken un Spraakfamilien. Dank de verglieken Methood - de Spraakrekonstrukschoon mööglich maakt - worr op düt Rebeet gau Foortschritt maakt un Stammboommodell kunnen snell maakt warrn.