[go: up one dir, main page]

Saltar para o conteúdo

Ouropa

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Ouropa ye la parte oucidental de l supercontinente ouroasiático. Ambora geograficamente seia cunsidrada ua península de la Eurásia, ls pobos de la Ouropa ténen caraterísticas culturais i ua stória specíficas, l que justifica que l território ouropeu seia giralmente cunsidrado cumo un cuntinente.

Çcriçon giral

[eiditar | eiditar código-fuonte]

La parte cuntinental ye lhemitada a Norte pul Ouceano Glacial Ártico, a oeste pul Ouceano Atlántico, a sul pul Mar Mediterráneo, pul Mar Negro, pulas muntanhas de l Cáucaso i pul Mar Cáspio, i l Lheste, onde la delimitaçon ye mais arteficial, puls Montes Ourales i pul Riu Ural. La Ouropa anclui tamien las Eilhas Británicas, la Slándia i bárias Eilhas i arquipélagos menores, spalhados pul Atlántico, Mediterráneo i Ártico.

Segundo la mitologie griega, Ouropa fui ua mulhier muito guapa que çpertou ls amores de Zeus, dius-rei de l Oulimpo.

L cuntinente ouropeu, que durante la Era de ls Çcobrimentos fui chamado de Bielho Mundo, stende-se quaije qu'anteiramente na zona temperada, arriba de 35º de lhatitude norte, cun solo ua streita faixa até l círclo polar Ártico. Debido al sou lhitoral muito recortado, l'anfluéncia oceánica ye grande, i las temperaturas son giralmente amenas (nun hai stremos acentuados), cun precipitaçones qu'ouscilan antre 500 i 1 000 mm anuales. Alternan-se ne l sou relebo stensos prainos, maciços pré-cambrianos i palezóicos.

La quaije totalidade de l cuntinente anclui-se ne l mundo zambolbido. La agricultura, mecanizada, amprega an média solo 10% de la populaçon eiconomicamente atiba, anquanto que un terço desta se acupa de la andústria i la maior parte ye absorbida pul setor terciário. La Ounion Ouropeia (UI), cumprendendo 27 Stados-nembros, ye la maior i mais amportante antidade política, eiconómica i cultural de l mundo. La UI ye tamien la maior eiconomie mundial cun un PIB stimado an 12,82 trilhones de dólares [1] ultrapassando lhargamente ls Stados Ounidos.

La Ouropa pertence, cula Ásia, a ua massa de tierra chamada Ourásia. L cuntinente ouropeu ten ua ária de 10,3 milhones de km² i ye banhado al norte pul ouceano Glacial Ártico, l'oeste pul ouceano Atlántico i al sul pul mar Mediterráneo. La lheste, la frunteira cula Ásia atrabessa la Rússia i la Turquia. Esse lhemite ye detreminado puls montes Ourales, pul riu Ural, pul mar Cáspio, pulas muntanhas de l Cáucaso i pul mar Negro. Trés naciones transcaucasianas (Arménia, Azerbaijon i Geórgia), cujos territórios se sténden até la Ásia, son cunsidradas antegrantes de l cuntinente ouropeu.

L lhitoral ouropeu ye bastante recortado i apersenta cinco grandes penínsulas — Eibérica, Eitálica, Balcánica, Scandinaba i de la Jutlándia — i bárias Eilhas i arquipélagos, antre ls quales las Eilhas Británicas, la Eislándia, Córsega, Sicília, Creta, ls Açores i la Madeira.

A maior parte de l território ouropeu ye formada por planícies. Males de metade de la sue stenson stá ambaixo de 200 metros, i l'altitude média ye de 340 metros. L relebo muntanhoso prebalece nas porçones norte (onde se lhocalizan ls Alpes Scandinabos i las cadenas de las Eilhas Británicas) i sul (cortada puls Pirinéus, Alpes, Cárpatos i Balcanas). Ne l centro, ua basta planície se stende, quaije sin anterrupçon, de ls Pirineus als montes Urales. L cuntinente nun abriga rius stensos: l maior deilhes, l Bolga, ten cerca de 3,5 mil quilómetros.

Ouropa bista de l spácio
Cortesie de la NASA

Predomina l clima ameroso, mas hai bariaçones detreminadas pula lhatitude i pula anfluéncia de l'ouceano i de la massa cuntinental asiática. L sul apersenta clima mediterráneo i begetaçon d'arbustos. Ne l centro i ne l lheste, l clima ye cuntinental, tornando-se cada beç mais friu a la medida que se abança para l'anterior. Essa faixa ye acupada por florestas temperadas i de cuníferas. Ne l noroeste prebalece l clima ouceánico. L stremo norte ten clima polar i sue begetaçon típica ye la tundra. De acordo cul World Resources Anstitute[lhigaçon einatiba], cerca de 40% de las florestas de l cuntinente fúrun çmatadas. Las maiores stensones de mata natiba son de cuníferas i ancóntran-se na Suécia i na Finlándia.

La Ouropa ten 761 milhones d'habitantes i ye l único cuntinente onde la populaçon ben deminuindo. Segundo l Fondo de Populaçon de las Naciones Ounidas[lhigaçon einatiba] (FNUAP), eilha ancolherá a ua taxa de 0,1% al anho antre 2005 i 2010. L ambelhecimento de la populaçon eisige absorçon d'eimigrantes, percipalmente porfissionales an tecnologie. Por outro lhado, l crecimento de l zamprego i l'oumento de la cuncorréncia ne l mercado de trabalho bénen amponendo oubstaclos a l'antrada de mano-de-obra nun qualificada.

La cuncentraçon populacional ye alta ne l centro i ne l'oeste i menor nas porçones norte i lheste. Metade de ls ouropeus bibe an cidades pequeinhas, cun até 5 mil habitantes. Las grandes cidades, cumo Berlin, Londres, Madride, Moscobo, Paris, Roma i San Petersburgo, cuncentran un quatro de la populaçon. La maiorie de ls habitantes fala lhénguas de l tronco ando-ouropeu, sendo las lhénguas mais difundidas las de l ramo lhatino (francés, eitaliano, castelhano, romeno, pertués, catalan), germánico (alman, anglés, nerlandés, noruegués, sueco, dinamarqués) i slabo (russo, oucraniano, polaco, serbo-croata, checo, búlgaro). Hai tamien lhénguas d'outras famílias lhenguísticas, cumo l húngaro, l finlandés i l basco.

L cristianismo ye la religion cul maior númaro de seguidores na Ouropa. Ne l cuntinente eisiste un númaro segneficatibo d'adetos tanto de l catolicismo quanto de l portestantismo i de la Eigreija Ourtodoxa.

Sede de la Reboluçon Andustrial, la Ouropa ye l purmeiro cuntinente a modernizar sue eiconomie. L parque andustrial ouropeu ye, até hoije, un de ls mais abançados de l mundo. Sue agropecuária outeliza antensibamente tecnologie de punta, i l cuntinente ben registrando spanson i modernizaçon de ls serbícios. Inda hai, antretanto, muitos cuntrastes de zambolbimento antre ls países oucidentales i las naciones de l lheste, que fazírun parte de l'antigo bloco quemunista i zde la década de 1990 búscan amplantar la eiconomie de mercado.

Na andústria ouropeia, çtacan-se ls setores outomobelístico, téstil, químico i de teliquemunicaçones. La porduçon agropecuária ye segneficatiba, mas amprega pequeinha cuntidade de mano-de-obra, por causa de l'outelizaçon antensiba de máquinas i de técnicas abançadas de cultibo. Antre ls percipales produtos stan leite, chicha bobina i suína, centeno, patata, abeia i trigo. Na mineraçon subressal la straçon de carbon i minério de fierro.

La Ouropa Oucidental cuncentra 90% de l PIB de l cuntinente, mas ls países de l'antigo bloco socialista, qu'aderiran a la eiconomie de mercado na década de 1990, ténen crecido ne ls redadeiros anhos. Maior pólo turístico de l planeta, la Ouropa atrai anualmente 400 milhones de bejitantes.

L home de Neandertal (Homo sapienes neanderthalensis) ye cunsidrada la única spece houmana outótone de la Ouropa. Esta spécie se ancuntraba yá na Ouropa quando chegou l'home de Cro-Magnon (Homo sapienes), spece la que pertence to l'houmanidade atual. Estas dues speces houmanas cumbibírun durante bastante tiempo até que l home de Neandertal se stinguiu l mais cierto por bias a la cumpetiçon cul home de Cro-Magnon, se bien qu'inda restan einúmaras cuntrobérsias subre l home de Neandertal i sue stinçon. Por outro lhado, parece probado qu'eisistiu cruzamiento reprodutibo antre ambas las speces, de forma qu'an sentido strito, l Homo sapiens sapienes atual çcenderie d'ambas las speces.

La anteguidade clássica stá dominada pul anfluxo de la ciblizaçon grieco-lhatina, i de l Ampério Romano subre l resto de Ouropa. La decadéncia de l Ampério Romano i la chegada de nuobos grupos étnicos cun nuobos reinos, lhebou a la fragmentaçon política de Ouropa, sendo seguida por sucessibas tentatibas d'ounificaçon i cunquista, qu'ambolbírun l cuntinente an numerosos cunflitos i guerras durante la Eidade Média, cumo la guerra de ls Cen Anhos (que durou 116 anhos). Esto, junto cula anfluéncia al cuntinente de nuobos grupos, cumo ls mongoles chegados de las stepes ó l aparecimento de l Eislana, formando ua barreira que debediu dues culturas i l Mediterráneo, cun choques nesta frunteira, moldou esta época ne l cuntinente.

La Eidade Moderna marca para la Ouropa l'ampeço de porcessos que mais tarde dórun lhugar a la globalizaçon, sendo la era an que ls cunflitos bélicos se sucedírun cada beç mais zastrosos, cumo la chamada guerra de ls Trinta Anhos. Ls porcessos eiconómicos i l zambolbimento científico i tecnológico se acelerórun, an prejuízo d'outros cuntinentes, de maneira bien mais notória durante la Eidade Cuntemporánea, produzindo cunflitos que zancadeórun mais guerras (cumo las guerras Napoleónicas i las guerras mundiales). Hoije ls porcessos tendentes a la ouneficaçon se téntan pacificamente, tal ye l causo de la Ounion Ouropeia.

La Ouropa ye l cuntinente que tubo mais anfluéncia na stória de l mundo (çcubiertas, cunquistas, colonizaçones, mobimentos i reboluçones, guerras mundiales, etc).

Topografie de la Ouropa

La Ouropa ye l segundo menor cuntinente de l mundo depuis de la Ouceanie, tendo ua stenson de 10.530.751 km², repersentando 7% de las tierras eimersas.

Stritamente falando an tenermos de ciéncia geográfica cuntemporánea, la Ouropa, cumo la Ouceanie, deixan de star categorizadas cumo cuntinentes i son cunsidradas Macro-Ounidades Geográficas, MUG; yá qu'afatibamente, ne l causo de la Ouropa esta macrounidade geográfica ye un prolongamento oucidental de l cuntinente ourasiático. Carateriza la Ouropa, tanto ne l geográfico (cun muita ancidéncia ne l climático cumo an sue geografie houmana), l'eilebada quantidade média de costas marítimas i oceánicas debida a la persença d'abundantes penínsulas, golfos, mares anteriores i Eilhas. Esto i l'anfluxo de la Corrente de l Golfo i la prossimidade de ls zertos calientes de África i Ásia detremínan que na Ouropa prepondere, pese a las lhatitudes, un clima temperado scepcionalmente benigno para l'habitabilidade houmana. Por outra parte l'abundáncia de costas i hidrobias premitiu i premite l tránsito de populaçones i depuis sou stabelecimento zde fines de l pleistoceno (quando ls Homo sapienes sustituíran als Homo neandertalensis).

Tamien ye la Ouropa, que se cunsidra tradecionalmente cumo un cuntinente, l mais plano de todos eilhes, cun ua altitude média de 230 metros. La mássima spresson destes prainos ye la grande praino de l Norte, que se stende 2000 Km zde las costas atlánticas francesas até ls montes Ourales, la frunteira física mais ouriental cula Ásia. Ls puntos mais altos son l monte Eilbrus (Rússia) na Ouropa ouriental (5.642 metros), l Dykh-Tau (próssimo de l Eilbrus, na Rússia) (5.205 metros), l Shkhara (Geórgie) (5.204 metros) i l Monte Branco (Fráncia/Eitália) na Ouropa oucidental (4.807 metros).

Al sul, la Ouropa stá separada de l cuntinente africano pul mar Mediterráneo, frunteira que se reduç a uns 30 Km ne l streito de Gibraltar, al sudeste ls lhemites cula Ásia tamien stan dados pul Mediterráneo i puls sous mares subsidiários (l streito de ls Dardanelos, l Mar de Mármara i l Helesponto ténen muito poucos quilómetros de lhargura, l Bósforo ye tan streito qu'atualmente bárias puontes l crúzan). Na rialidade l Mar Mediterráneo i la sue bacie, mais de l qu'un lhemite - segundo ls momentos stóricos - son un lhugar d'ounion culs outros "cuntinentes" (las macro-ounidades geográficas de Ásia i África), resultando cumo berdadeiros lhemites culturales i étnicos antre eilhes las stensas regiones zerticas que se lhocalizan de l'outro lhado de l Mediterráneo. Cunsidrando la Eislándia cumo parte de Ouropa i la Groenlándia cumo parte de la América, puode-se oubserbar que las çtáncias antre la Ouropa i l cuntinente americano son tamien bastante síguas.

Ls puntos stremos de la Ouropa son:

Antidades geográficas

[eiditar | eiditar código-fuonte]

Antre ls golfos de la Ouropa çtácan-se l golfo de Biscaia (Fráncia i Spanha), l de Cádis (Spanha, Marrocos i Pertual), l de ls Dardanelos (Turquia), l de l Bósforo (Turquia), l de Messina (Eitália) i l de Öresund (Dinamarca i Suécia), antre outros.

Las sues percipales penínsulas son la Scandinaba (Suécia i Noruega), península Spánica ó Eibérica (Andorra, Spanha, Gibraltar i Pertual), Eitálica (Eitália, San Marino i Baticano), Balcánica (Albánia, Bósnia i Herzegobina, Bulgária, Croácia, Grécia, Slobénia, Macedónia de l Norte, Sérbia, Roménia, i Turquia); para alhá de las penínsulas de Kola (Rússia), Jutlándia (Dinamarca), Bretanha (Fráncia) i península de la Crimeia (Oucránia).

Mapa físico de la Ouropa.

Anque haba cadenas de muntanhas, las formas de relebo predominantes na Ouropa son ls prainos, qu'apersentan dues caratelísticas mui positibas: un suolo giralmente fértil i faborable a la agricultura i grande facilidade para l stabelecimento de bias de quemunicaçon. Ls prainos mais eilebados i las muntanhas nun chégan a cubrir 35% de l território ouropeu i, por essa rezon, l'altitude média de las tierra s de la Ouropa ye de solo 340 metros.

De maneira giral, antoce, ne l relebo ouropeu predomínan eilebaçones modestas, i son muito quemuns ls prainos, percipalmente na metade norte de l cuntinente i an toda la porçon lheste, adonde aparece l grande Praino Russo. Para alhá dessa, merécen çtaque l Praino Húngara, percorrida pul riu Danúbio, la Planície de l Pó, ne l norte de la Eitália, i ls Prainos que cuntornan l lheste i l sul de las Ilhas Británicas. L Praino Germano-Polonés, de tipo flubial, stende de l'anterior para l lhitoral norte de l cuntinente.

Para alhá dessa einorme ária de prainos, ancontra-se inda ne l mapa de l cuntinente ouropeu:

L litoral de la Ouropa ye mui recortado, l que faborece l'anstalaçon de ls portos, la nabegaçon i l comércio. Ten grande númaro de penínsulas i Eilhas de stensones dibersas isolandos mares anteriores. Oubserbando atentamente l mapa, antende-se:

Las costas oucidentales de la Ouropa son banhadas pul Ouceano Atlántico i por ls sous mares secundários. Alredro de toda la Ouropa, la plataforma cuntinental ye muito lharga, criando buonas cundiçones para la pesca i l stratibismo mineral.

Regiones biogeográficas de la Ouropa.

La Ouropa apersenta na maior parte de sues regiones clima ameroso, cun staçones bien definidas, sin scessos de temperatura, chibiosidade ó queda de niebe. Solamente ne l stremo norte i an altitudes eilebadas, nas cordilheiras, son ancuntradas temperaturas nó mui buonas pa l'atibidade houmana.

Las cundiçones climáticas stremamente faborables de la Ouropa de maneira giral resúltan de la cumbinaçon de quatro fatores:

  • la maior parte de las tierras ouropeias ancontra-se an latitudes médias, antre 35 i 70 graus de lhatitude norte;
  • l cuntinente ye rodeado por muitos mares i ls recortes de litoral nun faborécen mudanças bruscas de temperaturas;
  • l cuntinente recebe, l'anho anteiro, bentos de l'oeste, que lhieban l'oumidade de l Atlántico até l'anterior.
  • la Corriente de l Golfo lhieba augas calecidas até l lhitoral de las Ilhas Británicas i de la Península Scandinaba, ajudando al eiquilíbrio térmico de las lhatitudes mais altas, subretodo al lhargo de la cuosta oucidental.

La cumbinaçon desses fatores faborece l domínio, na Ouropa Oucidental, de l clima ameroso oceánico, úmido i sin grandes bariaçones de temperatura. Aparécen inda, na Ouropa Ouriental i an parte de la Península Scandinaba i de la Rússia, l clima ameroso cuntinental — mais seco, cun berones calientes i chubiosos i ambiernos mui frius — i l clima polar — cun ambiernos rigorosos i berones cúrtios, que carateliza ua parte de la Península Scandinaba i de la Rússia ouropeia.

Esses tipos climáticos apersentan bariaçones an funçon de fatores lhocales: ne l sul de l cuntinente, l'anfluéncia de las augas calecidas de l Atlántico i de l Mediterráneo permite l'eisisténcia de l clima mediterráneo, qu'apersenta berones i secos i ambiernos úmidos i nun muito frius; ne ls Alpes, l'altitude de l relebo ye respunsable pula cunfiguraçon de l clima d'altas muntanhas, coincido cumo alpino, qu'apersenta ambiernos stremamente rigorosos. Este tipo climático aparece tamien ne ls Alpes Scandinabos, ne ls Cárpatos i ne ls Pireneus. Na Ouropa nun eisisten zertos por ser un cuntinente ameroso.

Bacies heidrográficas de la Ouropa.

Se cumparados als rius tropicales, nun hai, na Ouropa, rius muito stensos nin de grande belume d'auga. Inda assi, ls cursos flubiales son muito aprobeitados cumo bias de quemunicaçon i fuontes pordutores de einergie.

La Ouropa apersenta ua grande quantidade de rius, que zauguan ora diretamente ne l ouceano, ora an lhagos, mares ó outros rius. Desse ambaranhado flubial, çtacan-se las bacies:

Merécen mençon inda, por passáren an capitales ó cidades amportantes de la Ouropa, ls rius Támisa, Eilba, Mosela, Bístula, Sena, Lhoire, Ródano, , Tibre, Douro, Teijo, Ebro, Dnieper, Oural, antre outros.

Para alhá de la grande cantidade de rius i de mares, la hidrografie ouropeia apersenta inda muitos lhagos, cumo ls de Custança, de Genebra, de Zurique, na Suíça, i ls lhagos glaciários qu'inda aparécen ne ls prainos de l noroeste de la Rússia, na Scandinábia i subretodo na Finlándia, cunsidrada "l paíç de ls lhagos", por cuncentrá-los an maior númaro.

Atualmente, la maior parte de las formaçones begetales de la Ouropa yá fui çtruída, abrindo spácio para l'acupaçon agrícola ó para la spanson ourbana.

Cumo an todo l mundo, las formaçones begetales oureginales de la Ouropa depénden de ls tipos de clima i, assi, de ls tipos de suolo. Assi, na Península Scandinaba i na Rússia, junto al Ouceano Glacial Ártico, aparece la tundra. Al sul dessa formaçon begetal, l'eilebaçon de la temperatura bai faborecendo, purmeiramente, l zambolbimento de la taiga i, depuis, de la floresta de cuníferas, qu'acupan grande parte de la Suécia, Noruega i Finlándia.

Nas árias de clima ameroso ouceánico, adonde por anfluéncia de l ouceano la oumidade ye maior, ye muito quemun la floresta temperada, formada por cuníferas i arbles de fuolhas caducas; essa fui la formaçon begetal oureginalmente dominante, mas hoije ye cunserbada solo ne ls maciços muntanhosos.

Nas árias mais secas, dominadas pul clima ameroso cuntinental, próssimo als mars Negro i Cáspio aparece gran stenson de stepes, nas árias mais siecas, i pradaries, nas árias mais úmidas, cun ua begetaçon rastreira qu'an alguns cachos lhiembra ls pampas de l Riu Grande de l Sul.

Ne l sul de la Ouropa, l clima mediterráneo, cun sues caratelísticas subtropicales bastante amenizadas pul Ouceano Atlántico, faborece l zambolbimento de florestas, qu'hoije, degradadas, apersentan-se cumo capones de begetaçon çcontina, coincidas cumo maquis, an árias de suolos arenosos, ó cumo garrigue, an árias de terrenos calcários. Essa begetaçon ye chamada de mediterránea.

Todo l leste de la Ouropa, acupado pula Rússia ouropeia, apersenta la mesma çtribuiçon begetal de l restante de l cuntinente: la tundra - ne l stremo norte -, la taiga, las pradaries i las stepe custituen las formaçones begetales dominantes.

Lhobo cinza scandinabo

La Ouropa anclui-se na region zogeográfica paleártica. La açon de l'home reduziu l númaro i la stenson geográfica de las speces selbaiges ouropeias. Na zona mais sietentrional bíben animales de pieles finas, cumo la rena i la foca. Ne ls bosques temperados habítan l urso pardo, la raposa, l lince, la lontra, l lobo, l beado, l gamo, corço, l squilo, etc. Anquanto na ária mediterránea abundan lebres, jabalis, perdiçs i faisones. La muntanha apersenta ua fauna peculiar (l alce i l chibo montés). Son abundantes las abes i ls páixaros, muitos de ls quales mígran antre las dibersas regiones ouropeias ó antre la Ouropa i la África.

Porblemas eicológicos

[eiditar | eiditar código-fuonte]
Poluiçon atmosférica an Paris.

Un porblema que la Ouropa bibe cun antensidade crecente ye la poluiçon. La antensa atibidade andustrial associada a l'alta acupaçon de l spácio resultan an agressones ambientales grabes, mesmo cula amplantaçon de medidas de prebençon. La poluiçon atmosférica alcança nibles anquietantes nas percipales cidades de la Ouropa, adonde l númaro de altemobles an circulaçon ye cada beç maior. Paralelamente, la agricultura ouropeia tamien nun stá lhibre de ls eifeitos danosos de la chuba ácida, anseticidas, fungicidas i herbicidas.

D'acordo culs puntos de bista spacial i eiconómico, podemos dibedir l cuntinente an: Ouropa Oucidental, Ouropa sietentrional, Ouropa Centro-Ouriental i Ouropa Meridional. Sendo:

Las naciones ouropeias segundo la sue renda per capita an 2002.

La eiquenomie de la Ouropa ye la maior de l mundo. Muitos de sous stados perténcen al purmeiro mundo.

Ne l seclo XIX rializa-se la purmeira antegraçon moderna de l'eiquenomie de bários stados ouropeus atrabeç de la Ounion Aduaneira de la Almanha.

La Almanha ye eiquenomicamente la nacion mais poderosa de Ouropa, seguida por Fráncia, l Reino Ounido, Eitália i Spanha, inda que l paíç mais rico, an renda per capita, ye la República de la Eirlanda, l paíç que quando antrou na Ounion Ouropeia, era l mais pobre de l grupo. Eisiste ua grande çparidade na riqueza eiquenómica de ls defrentes países ouropeus, assi, anquanto nas cinco percipales eiconomies l PIB passa ls 20 mil ouros por pessona, Moldábia mal ultrapassa ls dous mil.

Buona parte de la dinámica eiquenómica de l cuntinente eimoldura-se drento de l funcionamento de la Ounion Ouropeia. Zde 2007, treze stados ouropeus (an 2007 ouniu-se la Slobénia) cumpárten ua mesma moneda, l ouro (€).

La nuoba rialidade de l'eiquenomie mundial, que se cunsulidou an decorréncia de la redadeira década, esta marcada percipalmente pula zantegraçon de la Ounion Sobiética, l bertiginoso crecimento de la República Popular de la China i la materializaçon de l'ounidade eiquenómica de buona parte de Ouropa.

Ne l meio destas mudanças surgiran nuobos pólos para l'eiquenomie mundial qu'ampulsionórun l chamado porcesso de "Globalizaçon".

Ua de las particularidades de l'eiquenomie ouropeia ye que bários stados de pouca stenson territorial, sien maiores recursos naturales i sin tenr costas, cóntan cun eiconomies prósperas i un eilebado nible de bida. Tal ye l causo de l Luxemburgo, de la Suíça ó de l Liechtenstein, bien cumo de l Mónaco, inda qu'este redadeiro ten costas subre l Mediterráneo.

L crecimento de la populaçon ne ls países ouropeus

Zde la Renacença i la Era de ls Çcubrimientos, la Ouropa tubo grande anfluéncia na cultura, eiquenomie i mobimentos sociales mundiales. La demografie de la Ouropa ye amportante nun solo storicamente, mas tamien na cumprenson de las relaçones anternacionales i de la dinámica populacional cuntemporáneas.

Las questones demográficas de Ouropa, atuales i passadas, ancluíran emigraçon por motibos religiosos, relaçones raciales, eimigraçon eiconómica, declínio de la taxa de natalidade i ambelhecimento populacional. An alguns países, tal cumo la eirlanda i la Polónia, l'acesso al amóbito ye atualmente lhemitado; ne l passado, essas restriçones era quemuns an toda Ouropa, assi cumo la maiorie de ls métodos cuntracetibos. Para alhá desso, trés países ouropeus (Países Baixos, Bélgica i Suíça) ténen premitido ua forma lhemitada de outanásia boluntária para anfermos treminales.

An 2005 la populaçon de la Ouropa era stimada an 728 milhones de pessonas d'acordo cula Ourganizaçon de las Naciones Ounidas (ONU), l que perfaç pouco mais de 11% de la populaçon mundial. Un seclo antes, la Ouropa tenie quaije 25% de la populaçon de toda la Tierra . La populaçon ouropeia creciu nesses cien anhos, mas an outras parte de l mundo, particularmente na África i na Ásia, l crecimento fui muitas bezes mais acentuado[2]. De acordo cula Ourganizaçon de las Naciones Ounidas, la proporçon de la populaçon mundial a morar na Ouropa cairá para cerca de 7% an 2050, totalizando 653 milhones d'habitantes[3].

Ber artigo percipal: Lhénguas de la Ouropa
Çtrebuiçon aprossimada de las lhénguas atualmente faladas an Ouropa.

Las lhénguas ouropeias stan drento de trés grupos lhenguísticos: las lénguas románicas, deribadas de la lhéngua lhatina de l Ampério Romano; las lénguas germánicas, an que ancestrales benírun de lhéngua de l sul de la Scandinábia; i las lénguas slabas.

Las lhénguas románicas son faladas percipalmente ne l sudoeste de la Ouropa, assi cumo na Roménia i na Moldábia, que quédan na Ouropa Ouriental. Las lhénguas germánicas son faladas ne l noroeste de la Ouropa i alguas partes de la Ouropa Central. Las lhénguas slabas son faladas na Ouropa Central, Ouriental i Sudeste de la Ouropa.

Muitas outras lhénguas fura de ls trés percipales grupos son faladas na Ouropa. L eidioma Anglés ye única antre las lhénguas germánicas, tenendo grande parte de l sou bocabulário çcendente de lhénguas románicas. L grupo de lénguas célticas tamien ye un grupo çtinto, cumo ls restantes yá referidos, i ambora tenga zaparecido grande parte de l sou uso diário, inda eisisten defrentes númaros de falantes de cada ua de las seis lhénguas célticas: eirlandés, gaélico scocés i manx, galés, córnico i breton.

Multilhénguismo i la proteçon de las lhénguas regionales i minoritárias son oubjetibos políticos reconhecidos na Ouropa d'hoije. L Cunselho de la Ouropa atrabeç de la Cumbençon-Quadro para la Proteçon de las Minorias Nacionales de l Cunselho de la Ouropa i de la Carta Ouropeia de las Lhénguas Regionales ó Minoritárias lhebou á criaçon dun quadro jurídico a fabor de ls dreitos lhenguísticos na Ouropa.

Modelo:Percípal La prebaléncia de las religiones de la Ouropa ye la seguinte:

Outras religiones son praticadas por grupos menores na Ouropa, ancluindo:

Milhones d'ouropeus nun proféssan nanhue religion ó son ateus, agnósticos ó houmanistas. Las maiores populaçones nun cunfessionales (an percentaige) son ancuntradas na República Checa, Dinamarca, Fráncia, Almanha, Houlanda, Noruega, Suécia i nas antigas repúblicas sobiéticas cumo Bielorrússia, Stónia, Rússia i Oucránia, anque la maiorie de ls antigos países quemunistas téngan populaçones segneficatibamente nó cunfessionales.

Religiones cun statuto ouficial

[eiditar | eiditar código-fuonte]

Un cierto númaro de países de la Ouropa ténen religiones ouficiales, ancluindo Liechtenstein, Malta, Mónaco, Baticano (católica), Grécia (Ortodoixa Ouriental), Dinamarca, Islándia, i Noruega (Lhuterana). Na Suíça, alguns cantones reconhecen oufecialmente catolicismo, protestantismo i outras religiones reformistas. Alguas aldés suiças inda ténen la sue própia religion.

La Geórgie nun ten Eigreija stabelecida, mas la Eigreija Ourtodoxa Georgiana goza de fato de statuto pribeligiado zde l'assinatura dua cuncordata an 2002 cul stado georgiano. Na Finlándia, tanto la Eigreija Ortodoixa Finlandesa i la Eigreija Lhuterana son oufeciales. Na Anglaterra, ua parte de l Reino Ounido, ten l Anglicanismo cumo la sue religion oufecial. Na Scócia, ua outra parte de l Reino Ounido, ten l Presbiterianismo cumo la sue eigreija/religion nacional, mas yá nun ye "oufecial". Na Suécia, l'uorgano de la Eigreija ye l Luteranismo, mas tamien deixou de ser "oufecial". Ne l Azerbaijon, Fráncia, Pertual, Roménia, Rússia, Spanha i Turquia son oufecialmente "seculares".

Refréncias