Плиш

Плиш,^[1][2][3] кадифе^[4][5] велур^[6][7] или сомот^[8][8] — општо име за ткаенините кои се мазни од едната страна, а „влакнести“ другата страна, односно покриени со подигнати свилени нишки кои создаваат мек слој, пријатен за кожата. Првично, таквите ткаенини биле направени исклучиво од свила, поради што биле и многу скапи и достапни само за најбогатите слоеви на општеството. Денес, тие се направени од различни видови на влакна - памук, свила или вештачки материјали (целулоза и синтетички влакна). И денес, чистото свилено кадифе е ретко, бидејќи сè уште е исклучително скапо.^[9] На пазарот овие ткаенини може да се најдат еднобојни, повеќебојно ткаени, печатени дезени, понекогаш дури и релјефни. Се користат за изработка на разновидна облека, како и за внатрешна декорација - мебел и ѕидни облоги.^[10] Ткаенината може да биде водоотпорна и отпорна на туткање.^[11]

Сите имиња за овој вид ткаенина во македонскиот јазик се странски зборови кои потекнуваат од различни јазици, во зависност од доминантното влијание во одредени делови од македонското говорно подрачје:

• плиш од француски: peluche,^[3]
• велур од француски: velours,
• кадифе од турски: kadifa
• сомот од германски: samt^[10]

• На англиски, терминот плиш обично се однесува на ткаенина со малку пократки исечени конци од кадифето.^[12]
• ^[13] Плишот (кадифето) е мека и нежна ткаенина, често скапа, додека кадифето е издржливо и цврсто, направено од евтини материјали (обично памук). Плишот може да биде и врежан, дури и ребрест, но разликата е во тоа што релјефот се постигнува со исечени и несечени конци, додека кај кадифените ребра се создаваат со ткаење - во просторот меѓу ребрата нема ткаени нишки.

Кадифето, потекнува од источната култура. Постојат докази дека старите Египќани користеле слична техника во 2000 година пр.н.е. како онаа што се користи денес за производство на оваа ткаенина. Во Кина, таквите ткаенини биле познати за време на династијата Ќин (околу 221-206 пр.н.е.) и западниот Хан (од 206 пр.н.е.). Ирак е познат и како еден од првите производители на кадифе, а долго време центар на производство на оваа ткаенина бил Каиро. Поради комплицираното, скапо производство и необичната мекост и изглед, кадифето се поврзува со општествените елити низ историјата. Во тоа време техниката на правење кадифе била толку сложена што ја имале само кралските семејства и многу богатите.

Кадифето најчесто се поврзува со европското благородништво. Сепак, кадифето било донесено во Европа од трговци. Европејците првпат дошле во контакт со кадифе во Багдад, околу 750 година, а во средниот век почнале да го произведуваат. Во Франција се пронајдени фрагменти од памучно кадифе кои датираат од 9 век. век, а облеката во која бил погребан францускиот крал Филип I (1052-1108) била од волнен плиш.^[14] Иако производството на оваа ткаенина цветала во Шпанија, Италија, а особено Фиренца,^[9] била првата европска земја која создала кадифена индустрија и потоа доминирала како производител помеѓу 12 и 18 век. Во текот на 15-ти и 16-ти. век оваа индустрија го достигна својот врв. Кадифето се користело за изработка на врвна облека, мебел, завеси итн. Постојат историски приказни дека Хенри VIII Тудор дури и го покрил својот тоалет со овој материјал.

Ако постои ткаенина за која може да се каже дека ја претставува ренесансата, тогаш тоа е кадифето. Особено ценети биле оние со сложени шари (брокати), ткаени од свила и украсени со нишки од благородни метали како злато и сребро, кои ги носеле владетелите и црковните водачи. Кадифето на семејството Медичи им донело богатство и моќ, а тоа станало познато и меѓу уметниците. Микеланџело Буонароти дизајнирал неколку видови кадифе, а Леонардо да Винчи го проучувал разбојот за да ја направи оваа ткаенина.^[15]

Кога, за време на индустриската револуција, производството на кадифе станало механизирано, кадифето или плишот станалe поевтини и подостапни. Од почетокот на 20 век, кадифето е исклучително популарно во светот на модата и внатрешното уредување. Вечерните фустани и костуми обично се шиеле од класична ткаенина, додека едвардискиот мебел, како што се лежалките и трпезариските столици, обично се тапацирале со кадифе направено со техниката „Дивор“. Техниката Devore станала симбол на 1920-тите и арт деко, уметност што го издржала тестот на времето и сè уште може да се види на домашниот прибор.

Од седумдесеттите, кадифето станало омилено меѓу познатите личности, што го направило високо ценето и лесно достапно за популарната култура.^[16] Тоа и денес се враќа на модните писти, во зависност од модните трендови на секоја сезона.^[17][18]

Иако може да се користат различни материјали за да се направи кадифе, процесот на изработка на оваа ткаенина е ист. Може да се ткае само на специјални разбои кои истовремено ткаат по една ткаенина на две основи, правејќи два слоја ткаенина истовремено - лице на лице. Овие слоеви потоа се сечат на средина, се одвојуваат и се виткаат во ролни. Ова создава „крзнена“ текстура.

Постојат два вида плиш, познати на англиски како velvet и velveteen. Единствената разлика е во тоа што ткаенината е направена со вертикално предено, додека на другата е направено со хоризонтално предено. Инаку, овие две ткаенини најчесто се изработуваат по иста постапка. Кадифето, сепак, често се меша со памучно предено, што го намалува неговиот квалитет и ја менува неговата текстура.^[19] Вистинскиот плиш или кадифе, традиционално се прави исклучиво од свилени нишки. Денес, може да се изработи и од различни влакна, што резултира со малку поинаква текстура, сјај и цена.^[15]

Како и повеќето други видови текстил, најголемиот производител на плиш е Кина. Денес, оваа ткаенина е изработена од природни (свила) и вештачки материјали. Најголем производител на свила во светот е исто така Кина, но потоа следи Индија. Бидејќи Кина води во светот како најголем производител на синтетички текстил, индиската свила е поверојатно да име подобар квалитет.

Плишот направен од синтетички материјали обично е прилично евтин. Свиленото кадифе може да биде исклучително скапо бидејќи производството на оваа ткаенина е сè уште многу сложено. Кадифената ткаенина која е внимателно исткаена од издржливи материјали секогаш ќе чини повеќе од ткаенина направена од евтин синтетички текстил.^[19]

Ткаенини со различна текстура може да се најдат на пазарот под различни имиња, но тие се нијанси:

• Памучно кадифе (понекогаш и памучен сомот ) е покриен од лицето со кратки влакнести нишки од свилен сјај. Од него се прават јакни, вечерни фустани, свечени капути и панталони.
• Свиленото кадифе (понекогаш свилен сомот ) е слично на памучното, со кратки влакна, многу сјајни и рамни нишки. Со оглед на тоа што се работи за вечерни фустани со вратот, а се користи и за изработка на модни додатоци, како капи, капи, шалови и други.
• Велурот има помалку сјајни нишки. Се користи за изработка на капути и виндјакни.
• Памучниот плиш има подолги, неисечени конци,^[3] често со ткаени шари. Се користи за изработка на тешки завеси и тапацир на мебел.^[17]

Плишот или кадифе има најширока примена денес. Кадифето има препознатлива визуелна привлечност, па затоа обично се користи во дизајнот на ентериер, за изработка на детали како завеси или перници.

Поради својата мекост, кадифето понекогаш се користи за правење постелнина. Особено, оваа ткаенина обично се користи во изолациони навлаки кои се поставуваат помеѓу постелнината и јорганот.

Што се однесува до облеката, кадифето е многу позастапено кај женската отколку кај машката и често се користи за нагласување на женските облини и екстравагантни вечерни фустани.^[20] Цврстиот плиш се користи за изработка на капи, а популарен е и како облога за ракавици. Многу други модни детали се направени од кадифе, како чевли, чанти, ремени, ленти за коса итн.^[21]

Производството на плиш станало многу поевтино кога започнало да се употребуваат машинските разбои, а развојот на синтетички ткаенини кои имаат некои свилени својства го направиле велурното кадифе достапен за најниските слоеви на општеството. Иако денешното кадифе можеби не е толку чисто или егзотично како во минатото, тој остана ценет како материјал за завеси, ќебиња, кадифени играчки и сите други производи за кои се очекува да бидат меки и нежни на допир.^[19]

• Брокат
• Дамаст

• „40 načina da nosite somot i pliš kao street style zvezda“. GRAZIA Shopping Week. 4 јануари 2018. Архивирано од изворникот на 2022-01-16. Посетено на 3 август 2021.
• „Čišćenje somota, krzna i pliša. Čišćenje somota, krzna i pliša kod kuće u perilici rublja“. Jane Bartosh. 27.9.2020. Посетено на 3 август 2021. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
• „VELLUTO“. Treccani - Istituto della Enciclopedia Italiana (италијански). Посетено на 9 август 2021.